Eğitimin Sivil Hali
advertisement
Doç.Dr. Levent Eraslan Eğitimin Sivil Hali... Yayın No : 3222 İşletme-Ekonomi Dizisi : 707 2. Baskı - Nisan 2015 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 333 - 316 - 6 Copyright© Bu kitabın Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi :Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit ve Büro Malz. San. Tic. Ltd. fiti. Yıldız Mah. Çırağan Cad. No: 5 1 Nolu Mağaza Beşiktaş/‹ST. Tel: (0-212) 269 30 00 (Sertifika No. 20179) Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com Özgeçmiş Doç.Dr. Levent Eraslan 1975 Karabük doğumlu olan Eraslan, ilk orta ve lise tahsilini İstanbul’da lisans ve lisansüstü eğitimini Ankara’da tamamlamıştır. Eğitim Sosyolojisi alanında doktora sahibi olan Eraslan, sivil toplum ve eğitim STK’ları uzmanıdır. Kırıkkale Üniversitesinde ve Ankara Üniversitesinde öğretim elemanı ve öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. 2009 yılından itibaren Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. 2012 yılında Doçentlik unvanını alan Eraslan’ın toplumsal yaşamın farklı ve özel alanlarına dönük teorik ve uygulamaları araştırmaları bulunmaktadır. Sivil toplum, STK’lar, eğitim sosyolojisi, sosyal medya araştırmaları, sosyal medya sosyolojisi, gençlik sosyolojisi, sinema sosyolojisi, sosyoloji öğretimi, eğitim tarihi gibi konularda araştırma-incelemeleri ile ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılara sunduğu birçok akademik çalışmaları ve çok sayıda atıf almış eserleri bulunmaktadır. ABD, Almanya, Avusturya gibi ülkelerde çeşitli projeler bağlamında bulunan Eraslan, İngilizce bilmektedir. Yasemin Eraslan ile evli ve Yakup Eren’in babasıdır. Doç.Dr. Levent Eraslan’ın son dönemde yayımlanan seçilmiş kitapları ve kitap bölümleri şunlardır; −Sosyal Medya-Toplum-Araştırma (Sosyal Medya Sosyolojisine Giriş) Beta Akademi, Ankara, 2015 −Sivil Toplum, STK’lar, Toplumsal Hareketler, Sosyoloji (Ed. Prof.Dr. İhsan Sezal) Beta Akademi, İstanbul. 2015 −Eğitimin Politik Temelleri, Eğitim Bilimine Giriş (Ed.Mustafa Metin) Nobel Yayıncılık, 2015 −Terbiye ve İman (Düzenleme) Maya Akademi, Ankara, 2014 −Türkiye Eğitim Tarihi (Düzenleme), Maya Akademi Yayınevi, Ankara 2014 −Gençlik Temalı Lisansüstü Tez Bibliyografyası, Dinamik Yayınları, Ankara, 2013 −Öğretmenim…(1965-1980 Dönemi Öğrenciler ve Öğretmenleri), Vize Yayıncılık, Ankara, 2013. −Türkiye’de Gençlik Araştırmaları, GSB Yayınları, Ankara, 2013. −Sosyal Medya ve Gençlik, GSB Yayınları, Ankara, 2013. −Eğitim Sosyolojisi Alanında Yapılan Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi, Eğitim Sosyolojisi: Dün, Bugün, Yarın, (Ed.Prof.Dr.İsmail Doğan) Nobel Yayıncılık, Ankara, 2012. −Öğretmenim Mektubun Var.., Maya Akademi, Ankara, 2011. −Sosyal Yapı ve Eğitim Analizi (Yahşihan İlçe Örneği), Maya Akademi, Ankara, 2010. e-posta: [email protected] Sevgili aileme… II. BASKIYA ÖN SÖZ Sivil toplum üzerinde çok tartışılan bir kavramdır. Tanımlanması ve sınırlarının çizilmesi, işlev ve özelliklerinin belirli bir çevreye oturtulması güçtür. Ancak genel bir tanımlama denemesi olarak sivil toplum; “Devlet (kamusal alan), özel sektör ve aile (özel alan) dışında kalan bireylerin ortak istek ve ihtiyaçlarına dönük yapılanmaların oluşturduğu alandır.” Çoğulcu, özerk, katılımcı ve özünde toplumsal sorunların çözümüne dönük sivil etkinlikleri, ilişkileri ve çıkarları içeren bu alan çeşitli yapılanmalar aracılığıyla bu taleplerini yaşama geçirmektedir. Sivil toplum kavramı tarihsel, felsefi ve toplumsal gelişmeler bağlamında Batıda gelişmiş bir kavramdır ve Doğu toplumlarında varlığı da bir başka tartışma konuşudur. Özellikle Türkiye gibi coğrafi olarak batı ve doğu arasında kalan bir ülkede sivil toplumun varlığı ve niteliği sorunsalı tartışma konusudur. Bu tartışmalar akademik, siyasi ve hatta günlük söylemlerde artarak devam etmektedir. Bu tartışmalar ışığında Türkiye’de sivil toplumun özellikle 1980’li yılların ortasından itibaren yapısal bazı değişikliklerin etkisiyle kıpırdanmaya başladığı, 1990’lı yıllarda ise canlanma sürecine girdiği, 2000’li yıllarda ise sivil toplumun etkinliklerinin arttığı ve toplumsal yaşamda kendini iyice gösterdiği kabul edilmektedir. Bu canlılık doğal olarak sivil toplumun çeşitli alanlarda örgütlenmesini sağlamıştır. Bu alanlardan en önemlisi de “eğitim”dir. Eğitim, tarihsel süreçte geleneksel sivil unsurların (vakıflar, ahilik ve loncalar) etkinlik yaptığı bir alandır. Bu çalışmada sivil toplum kavramı tarihi ve felsefi gelişim süreci ile analiz edilerek, Türkiye’de sivil toplumun kendine özgü ürettiği sorunsalın incelenmesi amaçlanmıştır. Bu inceleme süreci, Türk sivil toplum anlayışının beslendiği tarihi gelenekten başlatılarak dönem dönem yapılmıştır. Bu dönemsel analizler, ilgili fragmanlar ve istatistikler ile desteklenmiştir. Ayrıca Türkiye’de sivil toplum sorunsalının önemli bir boyutu olan Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK) yapı, amaç, politika ve işleyişlerinin eğitim alanı özelinde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bir kavramsallaştırma denemesi olarak eğitim STK’ların (ESTK) kategorik olarak incelenmesi etkinlik ve sorun alanlarının belirlenmesi ve bunlara dönük çözüm önerilerinin geliştirilmesi bu çalışmanın diğer amaçlarıdır. İkinci baskısını yapan bu çalışma, son dönem gelişmeleri ve istatistikleri de içeren bir özellik kazandı. Bu çalışmayı yapmama dönük motivasyon sağlayan sevgili hocam Prof.Dr. İsmail Doğan’a teşekkürlerimi sunmalıyım. Elbette aileme ve sevgili eşim Yasemin’e düzeltmeleri birlikte yaptığım minik oğlum Yakup Eren’e sabırlarından ötürü şükranlarımı sunarım. Ayrıca Beta Yayınları çalışanlarına, Nur Baylav ve Seyhan Satar’a da destekleri için teşekkür ederim. Bu çalışmanın sivil toplum literatürüne ve bu alanda çalışanlara katkı sağlaması umuduyla…. Ankara-2015 İçindekiler Giriş...............................................................................................................................1 BÖLÜM I SİVİL TOPLUM KAVRAMI 1.1.SİVİL TOPLUM KAVRAMININ TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL TEMELLERİ...................................................................................13 1.1.1. Antik Düşüncede ve Orta Çağda Sivil Toplum Kavramı ...........................14 1.1.2. Toplumsal Sözleşmeciler ve Sivil Toplum . ...............................................19 1.1.3. Thomas Hobbes, Sivil Toplum ve Leviathan .............................................22 1.1.4. John Locke ve Sivil Toplum Teorisi ..........................................................25 1.1.5. Hegel ve Sivil Toplum Anlayışı (Bürgerliche Gesellschaft )......................29 1.1.6. Karl Marx ve Hegel Eleştirisinde Gelişen Sivil Toplum Anlayışı..............36 1.1.7. Antonio Gramsci ve Sivil Toplum Kavramı................................................40 1.1.8. Alexis de Tocqueville: Demokrasi Bağlamında Sivil Toplum....................44 BÖLÜM II MODERN SİVİL TOPLUM PARADİGMASI 2.1. Modern Sivil Toplum Kavramının Temel Özelliklerinin Yorumlanması..............56 2.2.Toplumun Modern Yapılanmaları Sivil Toplum Kuruluşları (NGO-Non Governmental Organization Kavramı)..............................................61 2.3. Sivil Toplum Kuruluşlarının Özellikleri...............................................................65 BÖLÜM III DEVLET-SİVİL TOPLUM İLİŞKİSİNİN ÇÖZÜMLENMESİNDE TEMEL KAVRAMLAR 3.1. Kamusal Alan ve Özel Alan Kavramları...............................................................74 3.2. Devlet-Sivil Toplum ve Demokrasi İlişkileri........................................................80 BÖLÜM IV TÜRKİYE’DE SİVİL TOPLUM ANLAYIŞI 4.1.Aşkın Devlet Anlayışı Bağlamında Osmanlı Devletinde Sivil Toplum................88 4.1.1. Osmanlı Yönetim Sistemi ..........................................................................88 4.1.2. Osmanlı Devletinde Birey- Toplum-Devlet İlişkisi....................................91 4.2. Osmanlı Devletinde Sivil Toplum Unsurları........................................................94 X İçindekiler 4.2.1. Vakıflar .......................................................................................................95 4.2.2. Esnaf Örgütlenmeleri (Fütüvvet, Ahilik, Bacıyân-ı Rûm, Lonca Örgütlenmesi, Esnaf Kâhyalığı)..................................................................99 4.2.3. Tarikatlar...................................................................................................104 4.3. Osmanlı Devletinde Modernleşme Sürecinde Sivil Toplum .............................110 4.4. Genel Değerlendirme..........................................................................................117 BÖLÜM V CUMHURİYET DÖNEMİ VE SİVİL TOPLUM 5.1. Tek Parti Döneminde Sivil Toplum Anlayışı .....................................................122 5.1.1. Halkevleri..................................................................................................124 5.2. Çok Partili Dönemde Sivil Toplum Anlayışı .....................................................132 5.2.1. Vatan Cepheleri.........................................................................................135 5.2. 1960 Askerî Müdahalesi ve Sonrası Sivil Toplum . ...........................................140 5.3. 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası Dönemde Sivil Toplum.............................149 5.4. 1980 Sonrası Dönemde Sivil Toplum ve Özellikleri..........................................156 5.4.1. 24 Ocak Kararları ve Yeni Ekonomik Model............................................156 5.4.2. Çok Partili Döneme Tekrar Dönüş ve Sivil Toplum ................................159 5.5. 1990’lı Yıllar ve Sonrasında Sivil Toplum.........................................................166 5.6. 2000’li Yıllar ve Sivil Toplum ...........................................................................182 5.7. Sivil Düşün AB Programı...................................................................................198 BÖLÜM VI SİVİL TOPLUM ve SİVİL TOPLU KURULUŞLARININ PROBLEM ALANLARI 6.1. Güçlü Devlet Geleneği ve Sivil Toplum İlişkisi.................................................204 6.2. STK’ların Yapısal Problemleri . .........................................................................215 6.3. STK’ların İmaj problemleri ...............................................................................216 6.4. STK’ların Örgütsel ve Yönetsel Problemleri . ...................................................221 6.5. Siyasi Partiler ile İlişki Düzeyleri.......................................................................225 BÖLÜM VII EĞİTİM ALANINDA SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLENMESİ (ESTK) 7.1. Eğitim Politikaları ve Sivil Toplum Kuruluşları.................................................238 7.2. Eğitim Dernekleri (Vakıfları) .............................................................................246 7.3. Eğitim Vakıfları...................................................................................................271 7.4. Eğitim Sendikaları..............................................................................................277 7.5. Kooperatifler.......................................................................................................294 7.6. Platform-Girişim-Inisiyatif-Kolektifler...............................................................301 7.7. Eğitim STK’larının Değerlendirmesi..................................................................306 İçindekiler XI Genel Değerlendirme.................................................................................................327 - Kavramsal Olarak “Sivil Toplum”, STK’lar ve Türkiye’de Sivil Toplum Değerlendirmeleri.........................................................................................327 – Eğitim Alanındaki STK’ların Değerlendirilmesi ........................................335 – Öneriler.........................................................................................................342 Kaynakça ...............................................................................................................347 XII İçindekiler Şekiller Listesi Şekil 1. Şekil 2. Şekil 3. Şekil 4. Şekil 5. Şekil 6. Şekil 7. Şekil 8. Feodal Zümreler ........................................................................................ 16 STK’ların Oluşum Alanları........................................................................ 64 Aile-Devlet-Piyasa Bağlamlarında Sivil Toplumun Konumlanması..........78 Devlet-Sivil Toplum ve Demokrasi İlişkisi................................................80 Osmanlı Devletinde Toplumsal Tabakalar Piramidi................................... 89 Türkiye’de Sivil Toplumun 1980 Öncesi ve Sonrası Özellikleri.............165 Eğitim STK’larının Çeşitli Rolleri...........................................................244 Türkiye’de Faaliyet Gösteren Eğitim STK’larının Konumlanmaları....... 305 Grafikler Listesi Grafik 1. 1980–1990 Yılları Arasında Türkiye’de Derneksel Yaşamın Grafiksel Gösterimi.................................................................................. 166 Grafik 2. 1991–2000 Yılları Arasında Türkiye’de Derneksel Yaşamın Grafiksel Gösterimi.................................................................................. 182 Grafik 3. 2001–2015 Yılları Arasında Türkiye’de Derneksel Yaşamın Grafiksel Gösterimi.................................................................................. 192 Grafik 4. Yıllara Göre Öğretmen Sendikaları Grafiksel Gösterim.......................... 285 İçindekiler XIII Tablolar Listesi Tablo 1 Tarihsel Perspektifte Devlet ve Sivil Toplum............................................. 74 Tablo 2. Halkevlerinin Yıllara Göre Artışı............................................................. 127 Tablo 3. 1961–1971–1982 Dönemlerinde Sivil Toplum Kuruluşları İle İlgili Anayasal Düzenlemeler................................................................... 154 Tablo 4. 1980–1990 Yılları Arasında Türkiye’de Derneksel Yaşamın Gelişimi.................166 Tablo 5. 1991–2000 Yılları Arasında Türkiye’de Derneksel Yaşamın Gelişimi.... 181 Tablo 6. 2001–2015 Yılları Arasında Türkiye’de Derneksel Yaşamın Gelişimi.... 191 Tablo 7. 2014 Yılı İtibariyle Vakıfların Türlerine Göre Dağılımı........................... 192 Tablo 8. 2014 Yılı İtibariyle Yeni Vakıfların Türleri..............................................193 Tablo 9. Tarih Vakfı Tarafından Düzenlenen Sivil Toplum Kuruluşları Sempozyumları........................................................196 Tablo 10. 2000’li Yıllarda Türkiye’de Sivil Toplum Kuruluşlarının Gruplandırılması.......................................................................................200 Tablo 11. STK’ların Dayalı Oldukları Yasalar ve Denetleyen Kamu Kurumları................................................................................................. 210 Tablo 12.Bazı Siyasi Parti Programlarında Sivil Toplum ve STK Bağlamı............ 230 Tablo 13.2013–2014 Öğretim Yılı Türkiye Genel Eğitim İstatistikleri...................236 Tablo 14.Eğitim Alanında Örgütlenen Sivil Toplum Kuruluşlarının Türü ve Çalışma Alanlarının Kategorik Gösterimi..................................245 Tablo.15.Kuruluş, Faaliyet Alanı ve Amaçlarına Göre Eğitim Dernekleri.............246 Tablo 16.2014 Yılı Eğitim Alanında Faaliyet Gösteren Eğitim Sendikaları Toplam Üye ve Sendikalaşma Oranları....................................................281 Tablo 17.Yıllara Göre Öğretmen Sendikaları..........................................................285 Tablo 18.Dört Büyük Eğitim, Öğretim ve Bilim Hizmetleri Sendikasının Yıllara Göre Üye Sayısı ve Analiz...................................... 286 Tablo 19. Dört Büyük Eğitim, Öğretim ve Bilim Hizmetleri Sendikasının Yıllara Göre Üye Sayısı ve Analiz...........................................................287 Tablo 20. STK’da Yönetim Anlayışı........................................................................ 313 Tablo 21. Devlet ile İlişkiler.....................................................................................314 Tablo 22. STK’ların Proje Performansı....................................................................314 Tablo 23. STK’ların Katılımcılık Düzeyi................................................................. 315 XIV İçindekiler Tablo 24.STK’ların Karar Alma Biçimleri.............................................................. 315 Tablo 25.STK’lardaki Demokratik Süreçlerin İşleyişi............................................ 316 Tablo 26.STK Üyelerinin Eğitim Düzeyleri............................................................317 Tablo 27.STK Üyelerinin Yaş Düzeyleri................................................................. 317 Tablo 28.STK Üyelerinin Cinsiyet Ağırlıkları........................................................318 Tablo 29.STK Üyelerinin Gelir Düzeyleri.............................................................. 318 Tablo 30.STK Üyelerinin Coğrafi Kökenleri..........................................................319 Tablo 31.Çalışma Grubunu Oluşturan STK’ların Dinamizm, Katılım ve Öncelikleri Bağlamında Karşılaştırılması................................................ 324 Kısaltmalar Listesi STK Sivil Toplum Kuruluşu NGO Non Governmental Organization ÇYDD Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği TEGV Türkiye Eğitim Gönülleri Vakfı Türk-Eğitim-Sen Türkiye Eğitim ve Öğretim Bilim Kültür Hizmet Kolu Kamu Çalışanları Sendikası MEB Milli Eğitim Bakanlığı a.g.e Adı geçen eser S. Sayı s. Sayfa akt. Aktaran Çev. Çeviren Der. Derleyen Ed. Editör ESTK Eğitim STK’ları
