pestisitler ve kirlilik - Akdeniz Üniversitesi Akademik Bilgi Sistemi
advertisement
2017 - 2018 EÖY TARIM & ÇEVRE PESTİSİTLER VE KİRLİLİK KONULAR • Bu bölümde: – – – – – – – – – Genel Bilgiler Pestisitlerin Tarihçesi Kullanımı ve Uygulanması Çeşitleri Pestisit Kirliliğinin Sebepleri Çevresel Durumları ve Akıbeti Pestisit Kalıntılarından Kaynaklanan Çevresel Sorunlar Pestisitlerle ilgili Pratik Çözümler Yeni Teknolojiler ve Alternatifler Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 1 2017 - 2018 EÖY GENEL BİLGİLER • Modern tarımın ayrılmaz bir parçası haline gelen pestisitler: – Çoğu bitkiye en az bir kere uygulanır – Bitki değerine bağlı olarak uygulama sayısı artar • Tahıllara yıl boyunca ortalama 6 defa • Bazı sebze ve meyve için her yıl 10-15 uygulama – Püskürtülerek uygulananların birçoğu birden fazla 'aktif madde' içerir • Her aktif madde yapısı gereği, organizmaları öldürme yeteneğine sahiptir – özellikle tarımsal üretimde istenmeyen zararlı böcekler, hastalıklar ve yabancı otlar GENEL BİLGİLER • Böcekler ve hastalıklar dünya çapında – bitkisel üretimde %20-40 kayba neden olmaktadır • Bu kayıplar besin zincirinin tüm evrelerinde ortaya çıkabilir – hasat, kurutma, depolama, işleme ve satışı boyunca • Pestisitler – böceklerin, hastalıkların ve yabancı otların zararını azaltır – kullanılmaya başlandığı 1940’lı yıllardan beri tarımsal üretimin artırılmasına önemli düzeylerde katkı sağlamıştır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 2 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN TARİHÇESİ • Pestisit kullanımı Roma ve Yunan dönemlerine dayanır, – fakat 19. yüzyılın ortalarından sonra kullanımları yaygınlaşmıştır • İkinci Dünya Savaşı' na kadar böceklerin ve hastalıkların kimyasal kontrolü, genellikle – meyve, tıbbi bitkiler ve sera sebzeleri gibi yüksek değerli ürünlerle kısıtlanan oldukça az uygulamaları içermekteydi PESTİSİTLERİN TARİHÇESİ • İlk pestisitler genellikle, – fungisit olarak kullanılan • elemental sülfürü – fungisit ve insektisit olarak kullanılan • arsenik, bakır, cıva ve demir gibi basit tuzları içeren inorganik bileşenlerini – Organik bileşenler, • katran damıtığı gibi endüstriyel yan ürünleri • derris, nikotin ve pire otu gibi böcek öldürücü bitki özlerini içermekteydi • Pestisit çeşitlerinin – çok azı özel bir zararlıyı hedef alır – çoğu yüksek derecede toksik ve kullanımı tehlikelidir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 3 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN TARİHÇESİ • 1930' ların sonları ve 1940' larda bitkisel üretim için geliştirilen kimyasalların sayısı ve karmaşıklığı artmaya başlamış – 1940' ların sonunda DDT ve HCH insektisitleri ve hormon tipli 2,4-D ve MCPA herbisitleri – 1950' lerin sonunda dieldrin ve aldrin insektisitleri ilk defa tanıtılmış ancak yaklaşık 30-40 yıl ticari olarak kullanılmamış – İlk sistemik organofosfat insektisit olan 'Schraden' 1941' de geliştirilmiş, fakat memelilere toksik olması sebebiyle yaygın olarak kullanılmamıştır • Ancak, organofosfatların geliştirilmesi 1950' ler boyunca çoğunlukla askeri amaçlar için devam ettirilmiştir PESTİSİTLERİN TARİHÇESİ Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 4 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KULLANIMI • Pestisit üretimi – büyük bir market değeri ile önemli bir küresel endüstridir • 1999' daki küresel pestisit kullanımı, Coğrafik Bölge Değer (%) Ürün çeşidi Kullanım (%) Kuzey Amerika 29.4 Herbisit 49.6 Doğu Asya 25.3 İnsektisit 26.2 Batı Avrupa 22.4 Fungisit 19.5 Latin Amerika 15.3 Diğer 4.7 Doğu Avrupa 2.9 Diğer 4.7 PESTİSİT KULLANIMI Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 5 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KULLANIMI • Tüm pestisitlerin – %60' ından fazlası, • sebzeler, tahıllar, pirinç ve mısır gibi ana ürünlere uygulanmakta – büyük bir kısmı (%52), • Kuzey Amerika ve Batı Avrupa'daki entansif üretim sistemlerinde yoğunlaşmış • Buna rağmen Doğu Asya' da, özellikle Tayland, Endonezya ve Hindistan' da kullanımları artmakta PESTİSİT KULLANIMI • Batı Avrupa' da işlenen tarım alanlarının (80 milyon ha): – %50' sinde tahıl yetiştirilmekte • tamamına herbisit, • %60-80' i fungisit • %15-98' i insektisit uygulaması yapılmakta – her hektarına yaklaşık 3.8 kg pestisit uygulanmakta • bunlar genellikle 10 farklı aktif madde içermekte Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 6 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KULLANIMI • Dünyada en yoğun pestisit kullanılan ülkesi Hollanda – 1987' de işlenebilir arazilerin her hektarına ortalama 20 kg aktif madde uygulanmış • Aktif politikalarla bu değer 1991' den itibaren %5 azaltılmış • Pestisitlerin yıllık kullanımı önemli derecede farklılık gösterir – bitki hastalıkları, fungus ve böceklerinin yayılmasını etkileyen hava koşullarından büyük ölçüde etkilenir PESTİSİT KULLANIMI • İngiltere' de son 10 yılda pestisit kullanımı – %19 oranında azalmıştır. Bu durum, • daha yeni ve daha aktif moleküllerin düşük miktarlarda ve özellikle hastalık baskısı henüz az iken, fungisitlerin düşük oranlarda uygulanmasının benimsenmesiyle sağlanmıştır • pestisit kullanımının kısıtlanması konusundaki devlet politikasının ortaya konmasıyla devam ettirilmiştir – Bu politika “zararlıların etkin kontrolü için, insan sağlığı ve çevrenin korunması ile bağdaşan minimum gereksinimleri” içermesi konusunda olmuştur Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 7 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Pestisitler, – çok sayıda tarımsal zararlıların, hastalıkların ve yabancı otların kontrol edilmesinde kullanılmaktadır – ayrıca, hayvan yetiştiriciliğinde iç ve dış parazitlerin kontrol edilmesi için bazı veteriner ürünlerini de içerir PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Pestisitlerin içeriği: – hedef organizmayı öldüren veya kontrol eden aktif maddeleri içeren bazı bileşikler – değişik katkı maddeleri • • • • çözücüler, aktif yüzeyler, sıvı veya katı taşıyıcılar, koruyucular (pestisitin bitkinin kendisine zarar vermesini azaltılmak için) • destekleyiciler (pestisit etkinliğinin artırılması için) Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 8 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Yaygın olarak kullanılan pestisitler ve hedef organizmaları Pestisit çeşidi Hedef organizmalar Örnek aktif içerikler Bakterisit Bakteriler Metiram, Difolatan Fungisit Mantarlar Phenylamides, Dicarboxamides Herbisit Bitkiler Atrazine, 2,4-D, Acifluorfen Böcekler Dimethoate, Permethrin Salyangoz/sümüklü böcek Methiocarb, Carbaryl İnsektisit Mollussisit Nemasit Nemetodlar Aldicarb, Dibromochloropropane Veteriner ürünleri Hayvan parazitleri Fenthion, Flumethrin PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Pestisitler hem sıvı hem de katı formülasyonlarda satılabilmektedir: Formülasyon Açıklama Sulu Konsantrasyon Aktif madde/maddelerin suda, konsantre edilmiş bir çözeltisi Emülsiyon Konsantrasyonu Suyla karıştırıldığında emülsiyon halini alan homojen sıvı Süspansiyon Konsantrasyon Kullanılmadan önce suyla seyreltilmesi gereken, iyi öğütülmüş durağan aktif madde Suda Çözünebilir Toz Aktif madde/maddelerin suda çözündüklerinde gerçek bir çözelti haline geldiği toz Islanabilir Toz Süspansiyon haline gelebilmesi için suda dağılabilen toz Suda Dağılabilir Toz Islanabilir toza benzer, fakat daha gelişmiş formülasyon içerir Granüller Granül veya peletler, aktif madde/maddeleri içermektedir veya onlar ile kaplanmıştır Tozlar Özel uygulamalar için kullanılan ince toz Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 9 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Pestisitler; – püskürtme (solüsyon, emülsiyon veya partikül olarak), – dağıtma (granül veya toz olarak) – fümigant olarak dağıtılma yoluyla uygulanırlar • Herbisitler genellikle – yabancı ot sorununa bağlı olarak büyüme sezonu boyunca bir defa uygulanır • Fungisit ve insektisitler daha çok – tohum uygulaması ve hasat sonrası depolamayı da içeren, bitkisel üretim boyunca bir çok kez uygulanır PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Pestisitler çoğunlukla – su ile seyreltilerek traktöre bağlı ince uçlu püskürtücüler veya depolu spreylerle uygulanır • direkt olarak bitkinin yukarısından aşağısına doğru uygulanır • meyve ağaçlarında ise ağacın en üstündeki meyvelere yetişilebilmesi için aşağıdan yukarıya doğru basınçlı püskürtücüler kullanılır – bazı ülkelerde geniş alanlardaki bitkilere havadan püskürtme yapılmaktadır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 10 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLER VE UYGULANMASI • Fungisit ve insektisitlerin katı formülasyonları – üretim sirkülasyonunun hem başında (tohumların kaplanması) – hem de sonunda (depolanmış tanelere) uygulanabilmektedir – ve tane depoları hasattan önce insektisit ile fümige edilmelidir • Granüler herbisitler, fungisitler ve insektisitler – ayrıca direkt olarak toprağa da uygulanabilir PESTİSİTLERİN ETKİ ŞEKİLLERİ • Pestisitlerin etki biçimleri farklı ve karmaşıktır – Genellikle toksisite etkisi meydana getirerek zararlının veya hedef organizmanın biyokimyasal süreçleri engellenir • Kimyasal içerikler iki tip toksik etki meydana getirebilir – Akut Etki: Kısa bir zaman periyodunda belirli semptomlarla çabuk bir etki, – Kronik Etki: Uzun bir zaman periyodu boyunca devam eden, genellikle bir organizmanın yarı ölümcül dozları tekrar tekrar alması sonucu meydana gelen etki Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 11 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ETKİ ŞEKİLLERİ • Bir pestisit tarafından üretilen toksik etki, – büyük ölçüde bu pestisitin biyolojik aktivitesi – ve hedef organizma tarafından alınan doz miktarı ile belirlenir • Akut toksisite için en yaygın kullanılan ölçek LD50 – Ele alınan maddenin, deneklerin (genellikle erkek fareler) %50' sini öldürdüğü ortalama doz miktarı • Deneğin vücut ağırlığının her kg'ı için mg madde olarak ifade edilir • Ne kadar düşükse o kadar yüksek toksik etkiye sahip • İnsan ve hayvanlar için toksisite göstergesinin belirlenmesi için uyarlanır PESTİSİTLERİN ETKİ ŞEKİLLERİ • Pestisitin etki şekilleri için temel kategoriler: Pestisit Etki Şekli Açıklama Zehir Zararlı organizma tarafından yutulduğunda, toksinler mide içerisinde serbest bırakılır Kontakt (Değme) Direkt olarak zararlı organizmaya uygulanır, yüzeyine nüfuz ederek lokal bir toksik etki oluşturur. Genellikle bir kaç gün aktif kalır Kalıntı Kontakt etkili pestisitlere benzer şekilde etki gösterir, fakat uzun periyotlar boyunca aktif kaldığından direkt olarak zararlı organizmaya uygulamaya gerek duyulmaz Yer değiştirme Aktif madde zararlı organizma içerisinde hareketlidir ve organizma üzerinde daha etkin bir toksik etkiye sahiptir Sistemik Aktif madde korunmak istenen bitki veya hayvan içerisinde hareketlidir ve sonunda hedef zararlıya ulaştırılır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 12 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ETKİ ŞEKİLLERİ • Tarımda bugün kullanılan pestisitler: – Çoğunlukla sentetik organik kimyasallardan oluşur – hedef alınan organizmanın canlı metabolik süreçlerini engeller • • • • • fotosentez (herbisitler), enerji salınımı ve transferi (herbisitler ve fungisitler), sinir hücrelerinin kasılması (insektisitler), hücre bölünmesi ve büyümesi (herbisitler ve fungisitler) biyosentez (fungisitler) – Üç temel gruba ayrılır • insektisitler, • herbisitler • fungisitlerdir İNSEKTİSİTLER (BÖCEK ÖLDÜRÜCÜLER) • İnsektisitler – hedef böceğin sinir sistemine zarar vermek suretiyle, • hem nöronları hem de nöronlar arası sinir iletimini engelleyerek etki gösterir – ticari olarak yüzlerce farklı bileşene sahip çeşidi mevcut – üç genel kimyasal grup altında toplanmaktadır • Organofosfatlar • Karbamatlar • Sentetik piretroidler – Tarımda yaygın olarak kullanılan ilk çeşit DDT olarak bilinen organoklorinlerdir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 13 2017 - 2018 EÖY İNSEKTİSİTLER (BÖCEK ÖLDÜRÜCÜLER) • DDT’nin icadı – bilimde büyük bir buluş olarak ilan edilmiş • özellikle sıtma gibi hastalıklara neden olan vektörlerin kontrolünde bir devrim olarak tanımlanmış – Başlangıçta bazı avantajlara sahip olduğu düşünülmüş: • içerdiği bileşenler ucuz, etkili ve insanlara toksik değil • dayanıklıkları ve kalıcılıkları yüksek – Günümüzde kullanımı hızlı bir şekilde azalmakta: • geniş spektrumlu böcek öldürücü etkinlikleri, • çevrede kalıcılıkları yüksek • besin zincirinde birikime yol açabilmekte – genel olarak çoğu ülkelerde yasaklanmış • buna rağmen gelişmekte olan ülkelerde, özellikle tropik bölgelerde hala kullanılmakta İNSEKTİSİTLER - Organofosfatlar (OP’s) • Organofosfat insektisitler; – tarımda yaygın olarak kullanılmakta – kalıcı organoklorin insektisitlerin yerini geniş ölçüde almıştır – böcekleri, sinir hareketlerinin iletimini sağlayan bir yapı olan asetilkolinin hidrolizlenmesinden sorumlu asetilkolinesteraz enziminin kısıtlanması suretiyle etkiler • Diğer hayvanlarda yaygın olduğu gibi böceklerde de hareketleri vücut boyunca taşıyan bir sinir sistemi bulunur • Bu sistem karmaşık bir sinir ağının meydana getiren sinaps adı verilen geçitler vasıtasıyla birbirine bağlanan bir dizi nörondan oluşur • Sinir hareketleri bu ağ boyunca – hem elektriksel (nöronlar boyunca) – hem de kimyasal (sinapslar boyunca) süreçler ile iletilir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 14 2017 - 2018 EÖY İNSEKTİSİTLER - Organofosfatlar (OP’s) • Bir sinapstaki kimyasal süreçler asetilkolin içerir – her nöronda elektriksel uyarıyla üretilen asetilkolin, komşu sinaps boyunca difüze olarak, bir sonraki nörona elektriksel hareketin taşınmasını sağlar – Hiperaktiviteden kaçınılması için, asetilkolin düzeyleri böcek (ve tüm diğer hayvanlar) tarafından zamanında kontrol edilmelidir – Bu kontrol, asetilkolinesteraz enzimi ile sağlanır İNSEKTİSİTLER - Organofosfatlar (OP’s) • Organofosfat insektisitler (ve karbamatlar), – asetilkolinesteraz aktivitesini kısıtlandırır • sinirsel ağda asetilkolin birikimine yol açarlar – asetilkolin düzeyleri arttığında böcek devamlı olarak ve artan bir şekilde sinir hareketleri ile uyarılır • hiperaktivite, davranış bozukluğu ve en sonunda da ölüm meydana gelir – çevrede nispeten hızlı bir şekilde parçalanırlar • ancak kimyasal olarak aktif kaldıklarında memelilere toksik olabilmekte Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 15 2017 - 2018 EÖY İNSEKTİSİTLER - Karbamatlar • Karbamatlar, – az maliyetli organofosfatlara hemen tepki göstermeyen böceklerin kontrolü için kullanılır • beyazsinekler, un bitleri, hamam böcekleri – oldukça geniş spektrumlu aktiviteye sahip – ayrıca asetilkolinesteraz enzimini kısıtlayıcı fonksiyona sahiptir – organofosfatlar gibi, çok az çevresel dayanıklılığa sahip • fakat memelilere akut zehirli olabilmekte İNSEKTİSİTLER - Piretroidler • Piretroidler – Hem doğal hem de sentetik olabilirler • Doğal piretrum, bazı bitkilerin çiçeklerinden çıkartılır – Yüksek maliyetleri nedeniyle sentetik piretroidler geliştirilmiştir – böcekte hızlı bir yok etme etkisine sahip – merkezi ve periferik sinir sistemine saldırmak suretiyle etki gösterir – memelilerde çok az toksisite meydana getirir – düşük çevresel dayanıklılığa sahiptir – aktif madde durumuna bağlı olarak suda hızlı bir şekilde hidrolize olur ve ışıkta ayrışır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 16 2017 - 2018 EÖY HERBİSİTLER (BİTKİ ÖLDÜRÜCÜLER) • Herbisitler: – pestisitler arasında en yaygın kullanılan çeşit – bitki gelişiminden önce veya bitkisel gelişim boyunca yabancı otların yok edilmesi için direk toprağa uygulanır – Bazı türleri seçici değildir • topraktaki vejetasyonu tamamen yok edebilir – en yaygın olarak kullanılan üç grubu, • triazinler, • fenoksiasetik asitler • karbamatlardır HERBİSİTLER (BİTKİ ÖLDÜRÜCÜLER) • Herbisitlerde seçicilik: – genellikle arzu edilir • uygulanmaları sonucu sadece bitki ile yarışa giren yabancı otları öldürmeli • gelişen ürüne etkisi bulunmamalıdır – birçok yolla sağlanabilir: • Herbisitlerin kimyasal aktivitesi, • Uygulanma oranı, • Bitki ve yabancı ot arasında büyüme dönemlerindeki farklılıklar ve varyasyonlar, • Uygulama zamanı Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 17 2017 - 2018 EÖY HERBİSİTLER – Triazinler • Triazinler – Atrazin, simazin ve siyanazinleri içerir • çimlenme öncesi spreyler olarak direkt toprağa uygulanırlar • fotosentez sürecinde temel biyokimyasal taşınma sistemlerini bloke ederler • kloroplastik membranların etkinliğini azaltırlar • tipik semptomlar, çimlenen yabancı ot fidelerinin yapraklarında kloroz ve kuruma – Atrazin; • Memeliler için potansiyel bir sağlık riskine neden olan birkaç herbisitten biridir • Midede daha kanserojen bir forma dönüşür HERBİSİTLER – Fenoksiasetik asitler • Fenoksiasetik asitler: – Çimlenme veya çıkış sonrası spreyleme ile direk gelişen bitkiye uygulanır – İki çenekli (geniş yapraklı) yabancı otların kontrol edilmesinde kullanılırlar – Yapraklardaki lipidler tarafından absorbe edilerek bitkinin genetik yapısı engellenir ve normal gelişme deseni bozulur – 2,4-D’ nin uygulanmasıyla ; • Gelişen sürgün ve yapraklarda deformasyon ve gövdede epinasti (kıvrık, cılız gelişme) meydana gelir • Toprakla temas ettiklerinde hızlı bir şekilde ayrışırlar • İnsanlara toksisite etkisi sınırlıdır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 18 2017 - 2018 EÖY HERBİSİTLER – Karbamatlar • Karbamatlar: – Genellikle tahıllarda çimsi yabancı otların kontrol edilmesinde kullanılır – Barban yaygın olarak kullanılan karbamatlı herbisittir • Yabani yulafların kontrolünde kullanılır • Bir büyüme gerileticisi görevi görür • 2-4 haftalık kısıtlı bir kalıcılığa sahiptir (toprakta bulunan mikro flora tarafından parçalanır) • Uygulama zamanının iyi ayarlanması yabancı otların yok edilmesinin sağlanması için son derece önemlidir • Bu herbisitin etkisinin, protein sentezi ve oluşumunun engellenmesi yoluyla gerçekleştiği düşünülmektedir FUNGUSİTLER (MANTAR ÖLDÜRÜCÜLER) • Fungisitler – bitki hastalıklarının kontrol edilmesi için kullanılır • böceklerin ve yabancı otların kontrolü için kullanılan maddelerden daha farklı bir yaklaşım içerir – üç temel tipi bulunmaktadır • Geleneksel inorganikler • Fenilamidler • Karboksamidler – detaylı etki şekilleri hakkında oldukça az şey bilinmekte Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 19 2017 - 2018 EÖY FUNGUSİTLER (MANTAR ÖLDÜRÜCÜLER) • Mantarlar, – çok hızlı bir üreme ve yayılma yeteneğine sahip • Halihazırda hastalık bulaşmış bir bitkiye fungusit uygulanması yarasızdır – Hastalık kontrolünde en etkili yaklaşım, bitkiye enfeksiyon bulaşmadan önce veya gelişimin erken evrelerinde uygulama yapılmasıdır • Toprağa sistemik fungisit uygulanabilir • Tohum kaplama yapılabilir • yapraklar spreylenebilir FUNGUSİTLER – Geleneksel inorganikler • Geleneksel inorganikler: – özellikle bakır bazlı bordo bulamacı, cıvalı klorid ve tripheniltin gibi geçiş metal kompleksleri • üzüm, meyve ağaçları, şerbetçi otu, patates, lahanagiller ve soğan gibi bitkilerde fungal hastalıkların kontrolünde – bordo bulamacı, • jelatinimsi bir çökelti meydana getiren bakır sülfat (CuSO4) ve sönmüş kireç (Ca(OH)2) karışımı • toz formda veya suyla karıştırılıp püskürtülerek uygulanır • mantarla temasında, – çökeltideki bakır çözünür ve fungal sporların bıraktığı sıvılarla birleşir. – bu bileşkeler daha sonra fungal sporlara taşınarak toksik etki meydana getirir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 20 2017 - 2018 EÖY FUNGUSİTLER – Fenilamidler • Fenilamidler: – metalaksil, ofuras ve oksadiksil’ i içermekte • konukçu bitki içerisine girerek zarar veren oomycetes mantarının kontrolünde kullanılır. Bu mantarlar: – bulaşıcı dönemde hareketli sporlar üretir – konukçu organizmaya transferi için su gerekli – metalaksil, • oomyceteslere, özellikle de patateste mildiyöye ve küllemeye karşı özel bir etkiye sahiptir • Yenilenmeyi ve spor oluşumundan sorumlu enzimleri engelleyerek etkisini gösterir, – başlangıçta büyüme durur, ardından organizma ölür FUNGUSİTLER – Karboksaminler/Oksatinler • Karboksaminler/Oksatinler – Tahıllarda pas ve sürme hastalıklarına karşı kullanılır – Diğer bir çok fungisit ve herbisit gibi, • memelilerde nispeten sınırlı toksisite gösterir – Karboksin, karboksamidlerin en yaygın tipi • Bazı mantarlarda metabolizmayı ve respirasyonu düzenleyen enzimlerin kısıtlanmasına sebep olur Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 21 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ • Farklı pestisitlerin çevresel etkileri, – uygulama yöntemi, – şekli – zamanına bağlı olarak değişir • Pestisit kullanımının çevresel sonuçları ilk olarak – 1962 yılında, Rachel Carson’ un ünlü kitabı Silent Spring (sessiz bahar) vasıtasıyla insanların dikkatini çekmiştir. PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ • Tarımsal sistemlerde pestisit kullanımdaki artışların sebepleri : – Nispeten düşük maliyet ve yüksek getiri, yaygın olarak dış finansal teşvikler ve destekler ile birleştirilmesi, – Daha fazla pestisit uygulaması gerektiren yüksek verimli çeşitlerin kullanıldığı tarımın yoğunlaştırılması, – Pestisit kullanımının sonuçlarının dikkate alınmadığı yanlış uygulamalar, – Meyve ve sebze gibi yüksek değerli bitkilerde zararlılardan tam olarak korunmaya çalışılması Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 22 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ • İdeal bir pestisit; – sadece hedef organizmayı etkilemeli, – kalıcı olmamalı – çevreye zararlı etkisi bulunmamalı • Çoğu pestisit bu özelliklere sahip değildir – hedef olmayan organizmalara toksik olabilmekte, – ekosistemlerde birikebilmekte – ekosistem dengesizliklerine sebep olabilmekte PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ • Noktasal ve noktasal kaynaklı olmayan pestisit kirliliğinin sebepleri: – Yüzey veya yer altı sularının direkt olarak kirlenmesi, – Toprak kirliliği ve bunun sonucunda yer altı ve yüzey sularına yıkanma, yüzey akışı ve/veya toprak erozyonu, – Hedef olmayan organizmaların direkt olarak kirlenmesi, – Hedef olmayan organizmaların kalıntılarla veya kalıcı bileşiklerle kirlenmesi Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 23 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ • Noktasal kaynaklı kirlilikler – çoğunlukla zayıf tarımsal uygulamalar nedeniyle meydana gelmekte • • • • Depolama tesislerinden sızıntılar Ekipmanların doldurulması sırasındaki akıntılar Temizlik sırasında alanlardan yüzey akışı Kullanılmayan pestisitlerin uygunsuz bir şekilde boşaltılması • Noktasal olmayan (dağınık, difüz) kirlilik – iyi tarımsal uygulamalar benimsendiğinde bile meydana gelebilir • Uygulanan pestisitin önemli bir kısmı kaçınılmaz bir şekilde hedef organizmaya ulaşamamakta PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ (Dayanıklılık ve Güçlenme) • Düzenli ve aşırı miktarlarda belirli bir pestisit uygulamasına maruz kalan zararlı organizmalar bir seleksiyon süreci vasıtasıyla dayanıklılık kazanırlar – Zararlı popülasyonda dayanıklı birey sayısı oldukça azdır • Bu nedenle başlangıçta pestisitler daha etkindir – Böcekler ; • daha az geçirgen kütikula geliştirerek toksinlerin yağlı dokularda daha etkin tutulması veya • toksinleri metabolize eden daha iyi bir enzim sistemi ile dayanıklılık geliştirebilirler Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 24 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ (Dayanıklılık ve Güçlenme) • Pestisitlerin devamlı kullanımı dayanıklı bireylerin gelişimini teşvik eder ve pestisitin tesirini azaltabilir Dayanıklılığın gelişimi, (a) seleksiyondan önce (b) Seleksiyon öncesi ve sonrasının karşılaştırılması PESTİSİT KİRLİLİĞİNİN SEBEBLERİ (Dayanıklılık ve Güçlenme) • Hedef organizmanın dayanıklılığının artmasıyla – bireysel pestisitler etkisiz hale gelmekte – çiftçiler verimi korumak ve sürdürebilmek için daha çok pestisit uygulamakta – zararlıları kontrol eden daha geniş spektrumlu yeni pestisitler kullanılmaya başlanmakta • bunlar zararlılarla birlikte onların doğal düşmanlarının da yok olmasına sebep olur. Bu durum ise – zararlı popülasyonlarının daha hızlı artmasına ve daha büyük sorunlara neden olabilir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 25 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Kalıcılık: • Pestisitin zararsız ürünlere dönüşmesi için gerekli süre olarak tanımlanır • Uygulamadan sonra pestisitler çeşitli derecelerde biyolojik ve kimyasal parçalanmalara maruz kalır – Pestisitlerin kalıcılıkları bu ayrışmaya dayanma durumlarına bağlıdır • Doğal pestisitler (piretrum gibi), – oldukça düşük çevresel kalıcılığa sahiptir, – güneş ışığında hızlı bir şekilde parçalanırlar • sentetik pestisitlerin çoğu kalıcıdır • Bazı pestisitler duyarlı bölgeye çevresel bir zarar vermeksizin hedef ortamda uzun süre kalabilir PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Kalıcılık: • Bazı pestisitler çok hızlı parçalanabilir, – fakat oluşan metabolitler (ara ürünler) orijinal bileşikten daha büyük bir çevresel zarara sebep olabilir – en çok tanınan bazı metabolitler; • DDT’nin kimyasal/mikrobiyel klorsuzlaştırılması ve fotokimyasal reaksiyonlarından meydana gelen DDD ve DDE • çeşitli fungisitlerin bir metaboliti olan 1,2,4-triazol • içme sularında bulunan 1,3-dikloropropen nematisitinin bir metaboliti olan kloralil alkolüdür Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 26 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Kalıcılık: • Pestisitlerin parçalanma katsayısı (Kow), bir log değeri olarak, pestisitin suda ve 1-oktanol alkol arasındaki dağılımının bir ölçüsüdür: • Pestisitlerin suda çözünürlüğü dolayısıyla parçalanma katsayısı ve çevresel kalıcılıkları büyük farklılık gösterir – DDT’nin suda çözünebilirliği sadece 0.0034 μg/ml • log Kow = 3.9 - 6.2 arasındadır • toprakta kalma süresi bazı durumlar için 20 yıldan fazla – Aldikarp’ ın suda çözünürlüğü > 6000 μg/ml, • log Kow = 1.6 • toprakta kalma süresi sadece birkaç hafta PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Kalıcılık: • Bir pestisitin log Kow değeri arttıkça daha hidrofobik (suyu sevmeyen) hale gelir ve organik moleküllere bağlanma isteği artar – 7’ den büyük parçalanma katsayısına sahip pestisitler genellikle agroekosistemlerden uzaklaştırılamaz. • Topraklardaki ve sedimentlerdeki organik materyallere güçlü bir şekilde bağlanırlar – 4-7 arasındaki log Kow değerleri, kimyasalın doğada lipofilik (yağ sever) olduğunu ve çözünmeye ve yağlı dokularda birikmeye eğilimli olduğunu gösterir • biyolojik birikim meydana gelir ve bu etki besin zinciri boyunca sürerse, diğer organizmaları (genellikle etçiller) tehdit eder Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 27 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Pestisitlerin Toprakta Akıbetleri: • Pestisitlerin – toprak profiline direk olarak girişi: • • • • ıslatma, granüller veya spreyler, bitki yapraklarından akış tohum kaplamasından olurken – kalıcılık ve biyokimyasal ayrışmayla ilişkili akıbeti; • • • • buharlaşma, adsorbsiyon (toprak yüzeyinde tutulma) yıkanma, bitki alımı PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Pestisitlerin Toprakta Akıbetleri: • Pestisitlerin biyolojik olarak ayrışabilirliğini etkileyen faktörler: – Sentetik bir pestisitin mikrobiyel parçalanmaya duyarlılığı bu pestisitin yapısı ve özellikle de mikroorganizmalar için materyalin organik ürünlere benzerliği ile ilişkilidir – Bir pestisit biyolojik olarak aktif üst toprak horizonu altına veya ana materyale girdiğinde ayrışma oranı önemli ölçüde azalır • Alt topraklarda pestisit kalıcılığı, yüzey horizonlarındakinden 5-20 kat daha fazla olabilir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 28 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Pestisitlerin Toprakta Akıbetleri: • (devamı): – toprak organik materyali tarafından adsorbsiyon eğilimi • çoğu pestisit molekülü iyonik ve polar olmadığından ve genellikle hidrofobik olduğundan, organik materyaller tarafından absorbe olma olasılığı yüksektir – toprakların kil içeriğinin adsorpsiyon eğilimi • kil parçacıkları (<2 μm), geniş ve negatif yüklü yüzey alanına sahip olduğundan iyonik veya iyonize pestisitlerin adsorbsiyonu artar PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Pestisitlerin Toprakta Akıbetleri: • Pestisitin organik materyal tarafından adsorbsiyon karakteristiği log Kow değeri yardımıyla tahmin edilebilir – Adsorbe edilen pestisitin durumu ve akıtbeti: • Pestisit fizyolojik olarak hareketsiz hale getirilir ve mikrobiyel faaliyet ile ayrışmaya daha duyarlı olur • Topraktaki hareketliliğini azaltarak pestisitin yıkanmaya daha az meyilli olmasına sebep olur • Çözünmüş organik materyal veya koloidal parçacıklı materyal pestisitlerle kompleksler oluşturabilir ve böylece yıkanma kaybına duyarlılığını artırır • Organik materyal ile ilişkili pestisitler toprak erozyonuna ve askıdaki madde olarak su kaynaklarına taşınmaya duyarlı hale gelir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 29 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Topraktan Pestisit Kaybı: • Topraklardan yıkanma ile pestisit kaybı – mevcut yağış/sulamaların evapotranspirasyon kayıplarını aşması ve toprak su içeriğinin tarla kapasitesinin üstüne yükselmesi sonucu oluşur • Bu durumda, drenaj suyu pestisit gibi kimyasalları toprak profili boyunca aşağı doğru taşımaya başlar • Bir pestisitin yıkanmaya duyarlılığı, – pestisitin kimyasal özellikleri • kolay ayrışabilirlik, adsorbe olabilirlik veya buharlaşabilirlik, – toprağın kimyasal ve fiziksel özellikleri arasındaki etkileşime bağlıdır PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Topraktan Pestisit Kaybı: • Toprak mikrobiyolojik faaliyetlerini azaltan herhangi bir faktör (düşük organik materyal, oksijen, sıcaklık veya toprak nemi vb.), – pestisit ayrışma potansiyelini düşürerek yıkanmaya duyarlılığını arttırır • Kış aylarında, 320 mm ortalama yağış ile birlikte 3˚C’ lik ortalama toprak sıcaklığı; – pestisitlerin mikrobiyel olarak ayrıştırılmasını önemli ölçüde yavaşlatmıştır – yıkanma ve yer altı ve yüzey sularının kirlenme riskini artırmıştır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 30 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Topraktan Pestisit Kaybı: • Pestisitlerin yıkanma potansiyeli: – Yüksek organik materyale sahip killi bir toprakta düşük – Düşük organik materyale sahip kumlu bir toprakta yüksek • Pestisitlerin ağır topraklar boyunca hareketi by-pass akışının varlığından büyük ölçüde etkilenmektedir – By-pass akışı, • suyun ve çözünmüş kimyasalların üst toprak horizonlarından toprak profilinin aşağısına çatlaklar, makro gözenekler, hayvan delikleri ve eski kök kanalları vasıtasıyla hızlandırılmış bir şekilde hareketi olarak tanımlanabilmektedir PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Topraktan Pestisit Kaybı: • Pestisit kalıntılarının diğer bir akıbeti de bitki alımıdır ve bunun miktarı biyolojik yarayışlılığıyla belirlenmektedir – Bu durum birçok toprak ve bitki faktörü ile kullanılan pestisite bağlı olmaktadır – Kökler vasıtasıyla alım ancak pestisitin; • suda çözünebilirliği ve lipofilik karakteristiklerinin belirli değerleri için mümkündür • parçalanma katsayısı değeri log Kow < 4 olmalı Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 31 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERİN ÇEVREDEKİ DURUMLARI VE AKIBETLERİ Topraktan Pestisit Kaybı: • Pestisitlerin topraktan (ve yaprak yüzeyinden) hareketini sağlayan son mekanizma buharlaşmadır – Buharlaşmanın oranı ve büyüklüğü, • hüküm süren çevresel koşullara, • uygulama yöntemine • pestisitin buharlaşabilme özelliğine bağlı • Kalıcı pestisitlerin buharlaşması ve yağışlarla atmosferik olarak tekrar geri birikimi, – birçok uzak gölde ve yüzey sularında pestisit kirliliğine sebep olabilir PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Yüzey ve Yer altı Sularında Pestisitler: • Yüzey ve yer altı suları pestisit kirliliği – Akut kirlilik, • pestisitlerin yüzey sularına direkt olarak – depolama, uygulama veya boşaltım boyunca meydana gelen kazalar veya kötü uygulamalara bağlı olarak girmesi sonucu meydana gelir • en yaygın olanı, parazit öldürücü kimyasallar olan sipermetrin ve diazinon’dur • özellikle sucul organizmalara toksik etkilidir – Kronik kirlilik, • topraklardan yıkanan pestisitlere veya ikincil bileşiklere bağlı olan difüze kaynaklardan kaynaklanmaktadır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 32 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Yüzey ve Yer altı Sularında Pestisitler: • Bazı durumlarda kirlilik riski, şu anki mevcut pestisit kullanımından çok daha önceki kullanımla ilişkili olabilir • atrazinin 1990’ ların başında yasaklanmasına rağmen, – 10 yıl sonra yer altı suyu izleme bölgelerinde rastlandığı – Bu durum, pestisitler tarafından aküfer kirliliğinin uzun vadeli etkisini gösterir PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Tarımsal Olmayan Organizmalara Etkisi: • Pestisitlerin – uygulanması birkaç özel zararlı organizmayı hedef almasına rağmen • hedef olmayan organizmalara zarar verebilmekte – Meslek kazaları ve kazara zehirlenen insanlar da hedef olmayan organizmalar kategorisindedir ve olası maruz kalma sebeplerinden birisi de yiyeceklerdeki kalıntılardır • geniş bir agroekosistem üzerine de etki etmekte – geniş spektrum etkisini azaltmak için, • hedef organizmalara özel ürünler geliştirilmeli • ve pestisit uygulamaları daha dikkatli yapılmalı Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 33 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Besin Zincirinde Pestisit Kalıntıları: (Peynirde organoklorin) • Organoklorinler insan besin zincirine çeşitli yollarla girebilir – en alışılmadık olanlarından biri hayvanların otlatılması yoluyla meydana gelmektedir • sığırlar istemsiz olarak kuru madde alımlarının %18' ini toprak olarak sindirirler • eğer otlatılan araziye organoklorin uygulanıyorsa, biyolojik birikim meydana gelebilir • bu durumda hayvanların yağ zengini ürünleri, özellikle de peynir, yağ ve süt pestisit içerebilir PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Besin Zincirinde Pestisit Kalıntıları: (Peynirde organoklorin) • İspanya' da yaygın olarak tüketilen peynirlerde organoklorin pestisit birikimi 146 örnekte araştırılmış – örneklerin %94.5' i, kullanımı 1977' den beri yasak olan klor içerdiği – birçok örnekte 55 µg/kg' lık ortalama ve 406 µg/kg' lık maksimum konsantrasyonla DDT bulunmuş Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 34 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Besin Zincirinde Pestisit Kalıntıları: (Havuçta organofosfor) • Organofosfatlar, İngiltere' de havuç sineğinin kontrolünde son 25 yıldır kullanılmakta • 1990' ların ortalarından beri tüm İngiltere' deki havuç bitkileri her yıl maksimum dokuz kez spreylenir. • 1995' te havuçlarda izin verilen sınır değerden 25 kat daha fazla organofosfat insektisit kalıntısı bulunmuştur • Bu yüksek düzeyler nedeniyle havuç bitkisinde organofosfat kullanımı yılda maksimum üç sefer olmak üzere kısıtlanmış ve organofosfat kullanımına alternatifler aranmıştır. PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR • Pestisit kullanımından dolayı – agroekosistemlerde direk çevresel dengesizlikler oluşmakta • risk altında olan birçok faydalı ve hedef olmayan organizma grubu bulunmakta – tahıllarda tek bir insektisitin kullanımı bile bunların toplam sayısını %80 kadar azaltabilmekte – etkilenen faydalı organizmalar • tozlayıcılar • toprak organizmaları • diğer yararlılar Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 35 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR Organizmalar Açıklama Tozlayıcılar Bal ve bombus arıları birçok meyve ve sebzenin tozlanmasında özellikle önemlidir, fakat beslendikleri esnada üzerlerindeki veya yakınlarındaki çiçeklere yapılan spreyleme ile risk altına girmektedirler Toprak organizmaları Toprak organizmaları fungisitlerden, mollusisitlerden ve nematisitlerden olumsuz etkilenirler. Herbisitlerin toprak florası ve faunası üzerine, çok yüksek oranlarda uygulanmadıkları sürece, önemli bir etkisi olmadığı düşünülmektedir Diğer yararlılar Bazı zararlı popülasyonlarını kontrol altına almaya yardımcı olan doğal bir düşman bulunmaktadır. Bu doğal düşmanlar, geniş spektrumlu insektisitlere büyük miktarda duyarlıdırlar. Zararlıları yok eden diğer doğal avcıların kaybı, çiftçiler için artan pestisit kullanımı ve düşen verim kaybı ile ekstra masraflara sebep olan zararlıların yeniden ortaya çıkmasına yol açmaktadır PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR • Düşük düzeyli veya yarı öldürücü etkilere maruz kalma durumu – solunum veya deri yoluyla alımlar – ve tarımsal olmayan türlerde kirletilmiş besin kaynakları yoluyla ortaya çıkmaktadır • pestisit uygulamalarına maruz kalmış zararlılarla beslenen (böcek ve küçük canlılar) türler • ve özellikle insektisitle kaplanmış tohumları yiyen kuşlar özellikle tehlike altındadır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 36 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KALINTILARINDAN KAYNAKLANAN ÇEVRESEL SORUNLAR • Pestisitlerin dolaylı olumsuz etkilerine örnek, – İngiltere' de son 25 yılda tarım arazilerindeki kuş sayısında gözlemlenen ciddi azalmadır • İnsektisitler hacim olarak tüm bitki koruma ürünlerinin %3' ünü oluştursa da kuş popülasyonları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir 1966 - 1998 arasında kaydedilen keklik sayıları PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (İyi Uygulamalar) • İyi tarımsal uygulamaların teşvik edilmesi, – modern tarım sistemlerinden kaynaklanan çevresel kirliliğin azaltılması için iyi yapılandırılmış bir yaklaşımdır • Bu yaklaşımlar çeşitli derecelerde, ulusal ve uluslar arası mevzuatlarda da benimsenmekte – Bazı ülkelerde pestisit kullanımında, hem çevresel etkilerini en aza indiren hem de güvenli kullanım sağlayan kılavuzlar yayınlanmıştır (Uygulama İlkeleri) » pestisitlerin etiket koşulları ve iyi tarım uygulamaları ile uyumlu olarak uygun bir şekilde kullanılmasını gerektirmekte Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 37 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Kullanıcı Eğitimi) • Eğitim, hedef olmayan organizmalar ve çevre için pestisit kalıntılarının potansiyel olumsuz etkilerinin kısıtlanması için bir anahtar görevindedir – kullanılan ekipmanın tipine göre özelleşmekte – uygulamadan önce pestisit hazırlanmasını, tehlikeleri ve riskleri de içermeli • Bir çiftlikte pestisit kullanan herhangi birinin – yeterli, güvenli ve etkin bir pestisit kullanım bilgisine sahip olması yasal bir gereksinim olmalı – ekipmanların uygun olarak kullanılması ve güvenli çalışma koşulları için deneyimli olunması – pestisitlere maruz kalındığında ortaya çıkan sağlık riskleri ve hangi önlemlerin alınması gerektiği konusundaki talimatları uygulayabilmeli PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Planlama ve Hazırlık) • Çiftçiler öncelikle – pestisit uygulamasının gerekip gerekmediğinden emin olmalı – uygulamadan önce, biyolojik kontrol veya entegre zararlı yönetimi gibi diğer kontrol ölçütlerini göz önüne almalı • Verilen kararlar, – – – – zararlının doğru bir şekilde tanımlanmasına, önceden karşılaşılan sorunlara, uygun pestisit seçimine ve etkin uygulamanın sağlanmasına yönelik olmalı Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 38 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Planlama ve Hazırlık) • Seçilen ürünlerin uygulanması – “Uygulama İlkeleri”ne göre yapılmalı; – kullanım amacı ve duruma uygun olmalı – güvenli bir şekilde hazırlanıp teknisyenler tarafından uygulanmalı, – hasattan önce yeterli zaman aralığı bırakılması için uygun zamanda uygulanmalı, – etkin bir zararlı kontrolü yapılırken sağlık riskiyle ilgili problemler en aza indirilmeli, – arılar ve balıklar gibi belli pestisitlere duyarlı canlı ve hayvanlar için risk taşımamalı PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Planlama ve Hazırlık) • Pestisitler birçok yolla uygulanabilmektedir – her yöntem özel bir dikkat gerektirmektedir • Uygulamadan önce; – uygulama ekipmanlarının düzgün çalıştığının, – kullanılan pestisitin uygunluğunun, – çevrenin korunmasının, acil durum koşullarının planlanmasının, – atıkların bertarafı için bir dizi kontrol unsurunun gözden geçirilmesi gerekir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 39 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Planlama ve Hazırlık) Pestisit uygulama yöntemleri için gerekli özel önlemlerin örnekleri Uygulama Yöntemi Özel Önlemler El tipi püskürücü/ Düşük hacimli püskürtücü • İstenmeyen pestisit akıntıları ve uygulayıcının zarar görmesi önlenmeli, • Uygun meme başlığı kullanılmalı, doğru püskürtme yüksekliği ayarlanmalı Sis, buğu ve duman, ve havadan uygulama • Uygulanan alanların boşaltılması ve uyarıların yapılması, • Uygulama sırasında pestisit akıntıları nedeniyle meydana gelebilecek çevresel riskler belirlenmeli Granül ve yem olarak uygulama • Bazı granürlerle ilgili toz ve buhar şeklindeki akıntılara özel önem verilmeli Tohum kaplama • Bazı ürünlerin kaplarda kalan toz kalıntılarına dikkat edilmeli, •Tohum ekme makinalarının temizlenmesi ve dökülen tohumların toplanması sırasında dikkatli olunmalı Bitkileri daldırma ve ıslatma • Uygulama yapılmış ürünler uygun bir şekilde etiketlenmeli PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Pestisitlerle Çalışmak) • Pestisitlerle ilgili sorunlar – genellikle uygulama sırasında ortaya çıkar • Uygulama İlkeleri, – – – – kontrol ölçütlerinin kullanımı, tehlikeli uygulamalarının belirlenmesi, pestisit kaplarının temizliği ve ekipmanlar doldurulmadan önce alınması gereken önlemler üzerine tavsiyeleri içerir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 40 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Pestisitlerle Çalışmak) • Özellikle – orta veya hafif rüzgarlarda sorun olan pestisit akıntıları önlenerek • bal arıları gibi özellikle hassas hayvanların ve komşuların korunması için gereken özen gösterilmeli – çevredeki alanlardan su kaynakları ve arklar gibi yüzey drenaj kanalları spreylenmemeli ve pestisit akıntılardan korunmalı – kullanımdan sonra genel bir izleme yapılmalı – ek olarak ekipmanların bakım gereksinimleri tanımlanmalı PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Pestisitlerle Çalışmak) • Pestisitlerin güvenli kullanımı ve hedef olmayan böceklerin korunması için özel tavsiyeler (özellikle arılar için) Yapılmaması • Bitkilerin veya otların yeni açılan çiçekleri varsa Gerekenler veya bir kısmı çiçekli ise, ürün etiketinde izin verilmediği sürece arılara zarar veren, tehlikeli veya yüksek risk taşıyan pestisitlerin kullanılması • Pestisit akıntılarının arı kovanına veya arıların gezindiği alanlara girmesine izin verilmesi • Gerekmediği halde püskürtme yapılması Yapılması Gerekenler Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) • Ürün etiketindeki çevresel koruma talimatlarının yakından takip edilmesi • Arılara en az zarar verecek ürünlerin kullanılması • Arıların uçmadığı akşam saatlerinde püskürtme yapılması (arılar aktif olmadan pestisitin kuruması için birkaç saat geçmesinin sağlanması) • Soğuk ve bulutlu bir gün seçilmesi 41 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Atıkların Bertarafı) • Uygulama İlkeleri, pestisit atıklarının taşınması ve boşaltılması konusunda da bilgi sağlar – atıkların en aza indirilmesi, • bertaraf sorununun azaltılmasının en etkili yolu – – – – tankların yıkanması, seyreltik ve konsantre atıkların bertarafı, kapların bertarafı, atıkların ve kirletilmiş materyallerin paketlenmesi/saklanması/ambalajlanması PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Kayıtların Saklanması) • Uygulama İlkeleri, – pestisitlerin depolanması, – uygulanması – boşaltımını içeren tüm kayıtların saklanması konusunu içermelidir • Bunlar özellikle; – – – – kişilerin, hedef olamayan canlıların, arazilerin, su kaynaklarının kazara kirletilmesinin önlenmesi için önemlidir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 42 2017 - 2018 EÖY PESTİSİT KİRLİLİĞİNDE PRATİK ÇÖZÜMLER (Diğer Önemli Noktalar) Toprak, Su ve Havanın Korunması için Gerekli İyi Tarım Uygulamaları İlkesi: Su • Depolar, su kaynaklarını veya yer altı sularını kirletme riski bulunan yerlere yapılmamalı • Depoların inşasında gerekli özen gösterilmeli • Eğer döküntüler meydana gelirse, ilgili iletişim vasıtaları ile gerekli duyurular yapılmalı ve acilen tedbirler alınmalı • Özel bir izin verilmediği sürece pestisitler, sulara akıntı meydana gelebilecek bölgelerde uygulanmamalı • Atık pestisitler, kaplar ve kirletilmiş materyallerin su kaynaklarına boşaltılmamalı Toprak • Çoğu pestisit doğada organik kaynaklı ve parçalanabilir olduğundan bunların topraklar üzerine uzun vadeli etkileri azdır • Bileşikler yasalarla izin verilen oranlarda uygulanmalı • Bakır gibi inorganik bazlı bazı pestisitler arazilerin kirlenmesine sebep olabilmekte ve özel bir dikkat gerektirmektedir Hava • Pestisitler tarafından kirletilen kapların yakılması belli koşullar altında kabul edilebilirken daha iyi bir bertaraf yöntemi bulunması durumunda yakma işlemi önerilmez PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER • Pestisit kullanımındaki azalmalar – pestisit fiyatlarındaki artışlar, – ve uygulama teknolojisinde nispeten basit değişimler yapılarak elde edilebilir • Bir pestisit uygulamasının temel bileşenleri, – tank, pompa, uygulama kolu ve meme ağzıdır • Çözeltideki pestisit – basınç altında tanktan memelere doğru püskürtülür – ve burada çok küçük tanecikler halinde dışarıya verilir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 43 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER • Geleneksel hidrolik memelerin kullanımı ile ilişkili temel sorun, – değişik büyüklüklerde damlacıklar (10-700 µm) çıkarmalarıdır; bu damlacıkların • çok küçük olanları akıntı oluşturmaya (sürüklenmeye) • büyük olanlar sıçramaya veya bitki yüzeyinden akmaya eğilimlidir • Uygulama etkinliğinin artırılması – daha dar, optimal damlacık boyutu üretecek alternatif meme ağzı dizaynları ile sağlanabilir • Bu durum hem gereken pestisit hacmini hem de kirlilik riskini azaltır. PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER • Geliştirilen alternatif meme ağzı tipleri Titreşimli Jet • Küçük bir elektrik motoru yardımıyla, sıvı düşük Dağıtımı basınç altında delikler boyunca titreşimli bir silindire iletilir. • Silindir, ince damlacıklar bırakan ve akıntılara sebep olmayan bir sprey şeridi meydana getirir Kontrollü • Sıvı, dönen bir disk üzerine damlar ve diskin Damlacık kenarlarına doğru itilerek burada pürüzlü bir yüzey Uygulaması vasıtasıyla küçük parçalara ayrılır. • Dönen diskin hızı ayarlanarak akış oranı kontrol edilir ve istenen damlacık büyüklüğü elde edilir Elektrostatik •Düşük hacimdeki sıvılar elektrostatik-yüklü küçük Memeler damlacıklar haline dönüştürülür. • Böylece bitki yüzeyinde tutularak akıntı riski önlenir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 44 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER • Tıkanmış ve kalibre edilmemiş ekipmanların kullanımı – Püskürtme etkinliğini azaltır ve çevresel sorunlara neden olabilir • ekipmanlar test edilerek sorun çözülebilir • Traktöre bağlı, römorklu veya kendinden motorlu modern pülverizatörler – uygulama oranını otomatik kontrol eder ve düzenler – püskürtücüdeki hataları elimine edebilir • ‘Hassas tarım' yaklaşımı ile işlenebilir arazilerde – sadece tespit edilen yabancı otlara herbisit uygulamasının yapılması için benzer teknolojilerinin kullanımı gereklidir • Böylece agrokimyasalların daha kontrollü kullanımına olanak sağlanır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 45 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER (Etken Maddenin Etkisinin Azaltılması) • Pestisit kullanımının uygulama etkinliğinin ve çevresel güvenliğin artırılması için diğer bir yaklaşım, – bir pestisitin fiziksel özelliklerini değiştirerek yan etkileri azaltan bazı kimyasal maddelerin eklenmesidir • Bu amaçla kullanılabilecek değişik tipte bir çok desyekleyiciler bulunmaktadır – bazı sentetik kimyasallar (örneğin iyonik olmayan ıslatıcılar), – doğal olarak elde edilenler (örneğin emülsiyon kolza yağı) PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER (Etken Maddenin Etkisinin Azaltılması) • Destekleyiciler, pestisitlerin çevresel ve tarımsal davranışlarını değişik yollarla geliştirir: – Pestisitin uygulama alanından yağmur ile yıkanma kayıplarının azaltılması, – Sprey damlacık büyüklüğünün arttırılmasıyla akıntıların azaltılması, – Pestisitin bitki üzerinde kalma süresinin uzatılması, – Pestisitlerin bitki tarafından alınmasına yardımcı olunması, – Pestisitlerin kimyasal aktivitesinin artırılması Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 46 2017 - 2018 EÖY PESTİSİTLERLE İLGİLİ YENİ TEKNOLOJİLER (Yeni Formülasyonlar) • Pestisit olarak kullanılan bileşiklerin çevresel etkilerinin azaltılmasının diğer bir yolu da – hedef organizmalara özelleşmiş ve daha az kalıcı olanların kullanılması • Özel pestisit örnekleri: – Afidler için yüksek biyokimyasal seçiciliğe sahip sistemik karbamat insektisit pirimikarp uygulamaları memeliler için düşük toksisiteye sahiptir • Ancak yeni pestisitlerin kullanımı için ruhsatlandırma süreçleri masraflı bir süreçtir – Yasal düzenlemelerle bunların desteklenmesi gerekir SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Doğal Olarak Üretilen Pestisitler) • Doğal bitki bazlı pestisitlerin kullanımı, – sentetik olarak elde edilen pestisitlere bir alternatif olabilmektedir • Zararlılara çekici olmayan ve nahoş bir koku salan bazı bitkiler (çemen otu, zerdeçal vb) – otçul böcekler için güçlü birer uzaklaştırıcıdır Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 47 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Mikrobiyal Pestisitler) • Seçicilik ve minimum çevresel kirlilik açısından gelecek vadeden bir ürün de mikrobiyal pestisitlerdir – Kullanılan mikroorganizmalar, • bakteri, mantar, virüs ve protozoaları içermektedir – Genetik mühendisliği tekniklerinin kullanımı ile mikroorganizmaların pestisit potansiyelleri artırılabilir, – Günümüzde en başarılı mikrobiyel pestisitlerden biri • 1901 yılında keşfedilen ve 1930’da tırtıllara karşı kullanılmaya başlanan Bacillus thuringiensis' tir. • Sineklere karşı kullanım için değişik çeşitleri de mevcuttur • Formüle edilen üründeki bakterinin etkin olarak çalışabilmesi için zararlı tarafından sindirilmiş olması gerekmektedir • Bu bakteriler mideye girdiğinde, felce ve beslenme bozukluklarına sebep olmaktadır SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Mikrobiyal Pestisitler) Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 48 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Yabancı Ot Kontrolü) • Herbisitler yerine yabancı ot popülasyonlarının kontrol edilmesinde önemli stratejiler – bitki rotasyonuna gidilmesi – farklı ekim zamanlarının, bitki büyüme periyotlarının ve kültivasyon işlemlerinin benimsenmesi, • çimlenmekte olan yabani yulaf ve kara çim gibi yabancı otların ortaya çıkma ve bir sorun haline gelme olasılığını azaltır – kültivasyonun doğru zamanlanması, • eğer toprak işleme Ekim ayının başına kadar yapılırsa arpa sarı cüce virüsü gibi hastalıkların da üstesinden gelinmiş olur – alternatif yönetim uygulamaları, • kültivasyon, direkt termal ve mekanik müdahale SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Yabancı Ot Kontrolü) Uygun kültivasyon • Bir bitkinin çimlenme öncesi yabancı ot kontrolünde önleyici rol oynar • Tahıllarla geniş yapraklı bitkilerin ekim nöbetine sokulması, geniş yapraklı bitkiler yetiştirilirken çim yabancı otlarının, tahıllar yetiştirilirken geniş yapraklı yabancı otların hedef alınması mümkün olur • Tohum yatağının erken hazırlanıp 10 günlük bir periyotta çimlenen yabancı otlar ortadan kaldırılabilir Gece • Yabancı ot çimlenmesini azaltmak amacıyla uygulanır kültivasyonu • Bu teknik, birçok yabancı ot tohumunun fotoplastik olması, çimlenmenin meydana gelmesi için gün ışığına maruz kalmaya gereksinim duyması sebebiyle faydalı olmaktadır • Karanlıkta veya çok az ışık düzeylerinde yapılan toprak işleme ile pasif tohumlar toprak yüzeyinin altına gömülerek gün ışığı görme olasılıkları en aza indirilebilir • Almanya’ daki tarla denemeleri, bitkilerin gün ortasına karşın geceleyin ekilmesinin yabancı ot örtüsünde %80’ den %2’ ye kadar belirgin bir azalma gösterdiğini ortaya koymuştur Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 49 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Yabancı Ot Kontrolü) Termal müdahale Kimyasal olmayan yabancı ot kontrolünde son 15-20 yılda önemli gelişmeler kaydedilmiştir Tahıllarda ve sıra bitkilerinde direkt termal (ve mekanik) müdahale ile yabancı otların kontrol edilmesi için bazı ekipmanlar geliştirilmiştir Çoğu termal uygulayıcı, traktöre bağlıdır ve sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ile kullanılmaktadır Termal yabancı ot kontrolünün temel prensibi, otların yakılıp kül edilmesi değil, bitki hücrelerine ciddi zararlar vermek için yeterli sıcaklığın uygulanmasıyla bitkinin kuruyup ölmesini sağlamaktır Bu işlem genellikle bitki hücrelerinin 0.1 saniye boyunca 100˚C sıcaklığa tabi tutulmasını içermektedir Maksimum yabancı ot kontrolü ve minimum bitkisel zarar için termal uygulamanın zamanlanması çok kritik olmaktadır Mekanik müdahale Sıralar arası kültivasyon, sıra bitkilerinde mekanik yabancı ot kontrolünün yaygın bir çeşididir Çok sayıda traktöre bağlanabilen kültivatörler mevcuttur Geleneksel dişli kültivatörler, fırça tipli veya tarak dişli kültivatörler yaygın olarak kullanılır SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) Mekanik müdahale Termal müdahale Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 50 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) • Böceklerin veya hastalıkların kontrolünde kullanılabilecek yöntemler – Daha dayanıklı çeşitlerin kullanımı gibi bitki yönetim uygulamaları, – parazitik arı ve sinekler, gelin böcekleri, örümcekler ve arı sinekleri gibi doğal düşmanların kullanılması • Doğal düşmanlarla zararlıların kontrol edilmesinin hedefi, zararlı popülasyonlarının tamamen yok edilmesi değil, kabul edilebilir ve ekonomik bir düzeye indirilmesidir – Pestisit kullanımı ile karşılaştırıldığında, kontrol daha ucuz ve daha uzun ömürlü SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE YAYGIN ZARARLILAR VE BİYOLOJİK KONTROL ETMENLERİ • Beyazsinek – Bitkilerin çoğuna saldıran bir zararlıdır – Erginleri 1-2 mm uzunluğunda, kanatlı ve beyaz/kremsi sarı renktedir – Ergin beyazsinekler genellikle, dişilerin yumurtalarını bıraktığı yaprakların altında bulunur – Yumurtalar çatlayarak larvalar ortaya çıkar • Bunlar hareketsiz dönemlerinde beslenmek için yapraklara tutunurlar Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 51 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) Beyazsinek – larvalar pupa (ergin) haline gelir – beslenmek ve yumurta bırakmak için bitkinin daha genç ve yumuşak yapraklarının bulunduğu tepe kısmına doğru yönelirler – istilanın düşük düzeylerinde herhangi görünür bir zarar meydana getirmezler – yüksek istila düzeylerinde yapraklar ve gövde larvalarla kaplıdır – bitkinin öz suyu emilerek, bitki canlılığı azaltılır ve genç büyüme noktaları tahrip edilir SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) Beyazsinek – ayrıca, fotosentetik faaliyetlerin azalmasına ve biçimsiz ürünlerin meydana gelmesine yol açan küflerin gelişimini teşvik eden, küçük damlacıklar halinde şekerli bir özsu salgılarlar – hem erginler hem de durgun dönem larvalar potansiyel birer virüs taşıyıcısıdır – bahçe bitkileri yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılan biyolojik kontrol etmeni Encarsia formosa ile etkin bir şekilde kontrol edilebilir – Encarsia, beyazsineğin larvaları için parazitik bir arıdır ve taze yaprak materyali üzerine dağılarak beyazsinekle mücadele eder Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 52 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE YAYGIN ZARARLILAR VE BİYOLOJİK KONTROL ETMENLERİ Kırmızı Örümcek – Bitkilere saldıran en tehlikeli zararlılardan biridir – Sadece kışı geçiren ergin dişileri kırmızı renktedir, yazın rengi yeşil veya sarı-kahverengidir – Örümcekler kışı seranın çatlaklarında veya bitki artıklarında geçirir ve genellikle sıcaklığın ve gün uzunluğunun arttığı bahar aylarında ortaya çıkmaya başlar – Yumurtalarını yaprakların altına bırakır ve yumurtadan 6 bacaklı beyaz larvalar çıkar SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) BAHÇE BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE YAYGIN ZARARLILAR VE BİYOLOJİK KONTROL ETMENLERİ Kırmızı Örümcek – Örümceklerin beslenmesi sonucu yaprakların üst yüzeyinde ince, sarımtırak bir beneklenme meydana gelir ve eğer kontrol altına alınmazsa yaprakların kurumasına ve sonunda bitkinin ölmesine neden olur – Örümcekler ayrıca ağ da üretirler ve yüksek istila düzeylerinde bu ağlar bitkinin çoğunu kaplayarak gelişmeyi geriletebilir – 1960’ ların başlarından beri seracılıkta başarı ile kullanılan avcı bir örümcek (Phytoseiulus permisilis) ile kontrol edilebilmektedir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 53 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) • Zararlıların kontrolü için – doğal düşmanların kullanımı biyolojik kontrol yöntemi olarak tanımlanır • Yeni veya egzotik doğal düşmanların bitkiye direkt olarak salınmasını içeren klasik biyolojik kontrol yöntemi – Pestisitlere dayanıklılığının artması sonucu ortaya çıkan problemler nedeniyle domates ve salatalık gibi sera bitkilerinde uzun yıllardır uygulanmaktadır • Yaşadıkları çevrenin zenginleştirilmesiyle doğal düşman popülasyonlarının arttırılması yöntemi SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) • Klasik biyolojik kontrol yöntemleri – Seralarda kimyasal zararlı kontrollerine göre avantajları, • çevrenin korunması, • verim ve kalitenin artması – Doğal düşmanların bir sera içerisine bırakılmasının avantajı, • bırakılan organizmaların yaşaması ve zararlı popülasyonları üzerine istenilen etkileri göstermesi için kolayca kontrol edilebilen müsait bir çevre ile sınırlandırılmasıdır – tarla bitkilere uygulanması kolay değildir • Buna rağmen bazı başarılar elde edilebilir Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 54 2017 - 2018 EÖY SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) • Tarla bitkilerinde zararlı kontrolü – doğal düşmanlardan faydalanılmasında alternatif bir yaklaşım: yaşadıkları çevrenin zenginleştirilmesi • doğal düşmanların beslendiği bitkilerin ve yabani otların yetiştirilmesi ile yarı doğal bir çevre oluşturulabilir – özellikle belirli bir agroekosistemde doğal düşmanların popülasyonları; • olumsuz etkiye neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması • agroekosistem çeşitliliğinin geliştirilmesiyle arttırılabilir SENTETİK PESTİSİTLERE ALTERANTİFLER (Kimyasal Olmayan Zararlı Kontrolü) • Arı sinekleri, gelin böcekleri ve zarkanatlılar gibi afidlere özel avcılar mevcuttur – en önemlisi küçük parazitik arılardır • birçok çeşidi bulunur ancak %75’ i afid popülasyonları üzerine büyük bir etkiye sahiptirler – ortamda besin bulunmadığı sürece bitkilere girmezler – bitkiye girdiklerinde afid sayılarının kontrol edilmesinde oldukça etkilidirler Tarım & Çevre (Prof.Dr. Ahmet KURUNÇ) 55
