Helena-Paris ve Truva Savafl›

Mitolojiden Yans›yanlar
BD A⁄USTOS 2013
Haluk Erdemol
Helena-Paris
ve Truva Savafl›
Geçen say›m›zda Truval› çoban Paris’in hakemlik yapt›¤›
güzellik yar›flmas›ndan ve Afrodit’in Alt›n Elma’y› nas›l
kazand›¤›ndan söz etmifltik.
aris Afrodit’in verdi¤i sözü tutmas›n› bekleyerek Sparta’ya gitti, ama hemen de¤il. Gerçek kimli¤inin ortaya
ç›kmas›na neden olan bir olay onun Sparta’ ya bir
çoban olarak de¤il, Truval› bir prens olarak gitmesini, yani
gidiflinin resmi bir ziyaret olmas›n› sa¤lad›.
P
Afrodit Helen’i Paris’e tan›flt›r›yor
(Angelica Kauffmann, 1741-1807)
BD A⁄USTOS 2013
ruva kral› Priamos ölü bildi¤i
o¤lu Paris’in an›s›na her y›l
yar›flmal› oyunlar düzenliyordu. fiampiyon olan yar›flmac›ya verilen ödül ise kraliyet sürülerinden seçilen bir bo¤ayd›. Paris’in Alt›n
Elma ödülünü Afrodit’e verdi¤i y›l
yap›lacak oyunlar›n ödülünü seçmek
için Agelaus’un ah›rlar›na gelen görevliler Paris’in sevgili bo¤as›n› seçince Paris ilk kez oyunlara kat›lmaya
ve böylece kendi bo¤as›n› ödül olarak
geri kazanmaya karar verdi. Agelaus
onu vazgeçirmeye çal›flt› ise de Paris
karar›ndan dönmedi ve kat›ld›¤› her
yar›flmay› peflpefle kazanarak dikkat
çekti. Basit bir çobana yenilmeyi hazmedemeyen ve aralar›nda Paris’in
kardeflleri Hector ve Deiphobus’un
da bulundu¤u Truval› soylu gençler
T
onu öldürmek için pefline düfltüklerinde Paris oyun alan›n›n yan›nda bulunan ve kazananlara taç giydirme törenlerinin yap›ld›¤› Zeus Altar›’na s›¤›nd›.
Bu kovalamacan›n kötü sonuçlanaca¤›n› sezen Agelaus hemen kral›n locas›na koflarak “Majesteleri,” diye hayk›rd›, “o genç sizin ölü bildi¤iniz o¤lunuzdur; iflte kan›t›.” Agelaus’un kan›t
diye gösterdi¤i fley y›llard›r yan›nda
tafl›d›¤› bir oyuncakt›. Bebek Paris’i
Kazda¤›’na götürürken çocu¤un elinde buldu¤u ç›ng›rak. Kral hemen efli
Hekabe’yi ça¤›rd›. Oyunca¤› tan›yan
anne a¤lamaya bafllad›. Böylece çoban
Paris Truva saray›na prens olarak geri
döndü. fierefine flölenler düzenlendi.
Fakat kâhinler öngörülerini hat›rlatt›lar
Kral’a. Priamos “Böyle harika bir
o¤ulu bir kez daha yitirmektense vars›n Truva çöksün,” diyerek
Paris’i ba¤r›na bast›.
ahat saray yaflam›na kolay al›flan
Paris, Afrodit’in
verdi¤i sözü hat›rlamakta gecikmedi. Evli
olan kardeflleri ona bir gelin
bulma aray›fllar›na girifltiklerinde Paris Afrodit’in
kendisine bir gelin aday›
önerdi¤ini ve onu getirmek
için Sparta’ya gitmesi gerekti¤ini söyledi onlara.
Emrine verilen gemiler ve
refakatçilerle hemen yola
koyuldu. Afrodit’in gönderdi¤i uygun rüzgârlarla k›sa
R
Paris Helen’i Sparta’dan
götürüyor (Angelica Kauffmann)
80
3
5
4
7
6
3-Iphigenia’n›n kurban edilmesi (Jan
Steen, 1626-1679) 4-Iphigenia’n›n kurban edilmesi (François Perrier, 1590-1650)
5-Iphigenia’n›n kurban edilmesi (Tiepolo,
1696-1770) 6-Iphigenia’n›n kurban
edilmesi (Francesco Fontebasso, 17071769) 7-Iphigenia’n›n kurban edilmesi
(Pompei’den villa freski, MS 1.yy)
81
BD A⁄USTOS 2013
sürede hedefine ulaflt› ve Kral Menelaus’un saray›nda Truva elçisi olarak
karfl›land›. Menelaus dokuz gün süren
flölenlerle onurland›rd› onu. Karfl›lama
törenlerinden sonra Menelaus acil bir
ifl için Girit’e gitti¤inde Paris’in Helena’y› Truva’ya götürmesi zor olmad›.
H
elena Truva’ya kendi iste¤iyle mi gitti, yoksa kaç›r›ld› m›? Destan yazarlar›n›n
her iki olas›l›¤› da iflledikleri
görülüyor. Fakat mitolojinin romantizmi a¤›r bas›yor ve Eros’un okunun
Helena’y› Paris’e âfl›k ederek onu
gönlünün götürdü¤ü yere do¤ru savurdu¤unu söylüyor bize. Zaten dokuz
yafl›ndaki k›z› Hermione’yi ard›nda
b›rak›p yabanc› bir erkekle kaçan Helena için Eros’un büyüsü alt›nda olmak daha akla yak›n geliyor.
Paris ile Helena’n›n Truva’ya varmalar› kolay olmad›. Alt›n Elma’y›
kendisine vermeyen Paris’e garez
besleyen Hera’n›n gönderdi¤i ters
rüzgârlarla rotas›n› flafl›ran gemileri
onlar› aylarca farkl› yerlerde dolaflt›rd›.
Sonunda Truva’ya ulaflt›klar›nda herkes Helena’n›n ilahi güzelli¤ine hayran kald›. Priamos onu koruyup gözetece¤ine, asla geri göndermeyece¤ine
yemin etti.
Bu arada Sparta’ya dönen Menelaus eflinin kaç›r›ld›¤› önyarg›s›yla savafl
盤l›klar› at›yor ve Helena’n›n taliplerinin y›llar önce verdikleri sözü tutmalar› gerekti¤i ça¤r›s›n› yap›yordu.
Hat›rlanaca¤› üzere Helena’n›n efli
kim olursa olsun s›k›nt›l› bir durumda
bütün talipler çiftin yard›m›na koflacaklar›na söz vermifllerdi.
A
ncak savafl için güç toplama
anlam›na gelen bu ça¤r›y›
yapmadan önce sorunu bar›flç›l yollardan çözmek için
önce Truva’ya bir heyet gönderildi.
Menelaus ve Odysseus’un önderli¤indeki heyet ret yan›t› ile Truva’dan eli bofl dönünce savafl
ça¤r›s› yap›ld› ve Helena’n›n
eski talipleri yeminlerini tutmak ad›na olanaklar› ölçüsünde asker ve gemi göndermeye
bafllad›lar. Truva’ya yap›lacak
seferin baflkomutan› Aka kral›
Agamemnon olacakt›. Agamemnon Helena’n›n üvey
k›zkardefli Klytemnestra ile
evliydi. Yunan birleflik donanmas› Aulis liman›nda topland›. Sefere buradan yelken
aç›lacakt›.
Bütün haz›rl›klar tamamlanm›fl,
ifl kuzeydo¤u rüzgârHelena ve Paris (Jacque Louis David, 1748-1825)
82
BD A⁄USTOS 2013
lar›n› beklemeye kalm›flt›. Fakat günler geçiyor, yelkenleri fliflirecek rüzgârlar gelmek bilmiyordu. Kâhinlere
dan›fl›ld›. Onlara göre uygun rüzgârlar›n önünü kesen tanr›ça Artemis’ti.
Çünkü Agamemnon vaktiyle avc›l›kta
Artemis’ten bile üstün oldu¤unu söyleyerek böbürlenmifl ve Artemis de
bu nedenle garez ba¤lam›flt› ona. Kâhinlerin bu garezden kurtulmak ve
tanr›çan›n rüzgârlara yol vermesini
sa¤lamak için yapt›klar› öneri ise bir
baba için en ac› haberdi.
Agamemnon’a k›z› ‹phigenia’y›
kurban etmesi gerekti¤ini söylüyordu
kâhinler. Agamemnon seçimini seferi
iptal etmek yerine kâhinlerin sözünü
yerine getirmekten yana yapt›. Efline
haber göndererek k›z›n› Aulis’e göndermesini, bahane olarak da onu kahraman Akhilleus (Aflil) ile evlendirece¤ini söyledi. Annesi ‹phigenia’y›
getirdi¤inde kurban suna¤› haz›rd›.
Fakat son anda Artemis k›za ac›yarak
onun yerine suna¤a bir geyik koydu
ve kendi yan›na ald› ‹phigenia’y›. Uygun rüzgârlar esmeye bafllay›nca da
bin kadar gemi Truva’ya do¤ru yelken
açt›.
öylece Homeros’un ‹liad (‹lyada) destan›nda son y›l›n›
anlatt›¤›, dokuz y›l süren Truva kuflatmas› veya savafl› bafllad›. Yunan birleflik güçleri karfl›s›nda
Truval›lar›n da destekçileri vard›.
Akalar büyük bir bölümünü Tenedos
(Bozcaada) adas›nda konuflland›rd›klar› donanmalar›yla Bo¤az giriflini
kontrol alt›nda tutmalar›na ra¤men
Truval›lar gerek Anadolu içlerinden
B
Helena (Evelyn de Morgan, 1855-1919)
gerekse Bo¤az’›n orta kesimi arac›l›¤›yla Avrupa yakas›ndan destek al›yorlard›.
Savafl›n gidiflat›n› etkileyen sadece
kahramanlar de¤ildi. Alt›n Elma olay›
yüzünden Paris’e ve Truva taraf›na
kinlenmifl olan Hera ve Athena Yunan
taraf›n› kollarken Afrodit ve Zeus
Truval›lar› gözetiyordu. Priamos’un
o¤lu Hector zaman zaman sur d›fl›na
ç›kard›¤› birliklerle çete flavafl› yaparak Yunan güçlerini a¤›r kay›plara
u¤rat›yor, bu arada savaflmay› sevmeyen kardefli Paris’i hor gören davran›fllar›yla onu zorla savafl›n içine çekme83
s›zl›klar›n›n nedeni olarak Akhilleus’u
görüyorlard›. Çok güvendikleri Akhilleus savafl alanlar›nda yoktu. Gözde
cariyesi Briseis’i elinden ald›¤›ndan
Agamemnon ordu karfl›s›nda küçük
düflürmüfltü onu. Bu nedenle Akhilleus art›k savaflmayaca¤›n› aç›klam›fl,
küskünlük içinde çad›r›na çekilmiflti.
A
khilleus ve yazg›s›na iliflkin
daha ayr›nt›l› bilgilerle Truva savafl›n›n devam›n› ve
sonucunu gelecek say›m›za b›rak›yoruz.
Bu bölümde sözünü etti¤imiz
olaylar›n sanatç›lar›n dünyas›na nas›l
yans›d›¤›n› aktarmaya çal›flan küçük
seçkimizde yer verdi¤imiz tablolar
olaylar›n ak›fl›n› özetlemektedir.•
[email protected]
Helena Truva surlar›nda (Gustave Moreau,
1826-1898)
ye çal›fl›yordu. Savafl uzay›p giderken
y›llard›r evlerinden uzak kalan Yunan
askerleri aras›nda moralsizlik ve b›kk›nl›k baflgösteriyordu. Fakat baflar›-
Not: Tiepolo ve Fontebasso’nun yap›tlar›
villa iç duvar süsleme resimleridir. Iphegenia
resimlerinin hepsinde Artemis’in getirdi¤i
veya gönderdi¤i geyik görülmektedir. Paris’in
betimlendi¤i resimlerde Paris’in giydi¤i ucu
k›vr›k Frig bafll›¤› onun Anadolulu bir genç
oldu¤unu vurgulamaktad›r.
Acelem var polis bey!
Küçük bir kasabada trafik polisi, afl›r› h›z yapan motosikletli bir
genci durdurdu, ve yüklü bir ceza yazd›. Genç, heyecanla birfleyler
anlatmaya çal›flt›, fakat polis, “Tek sözcük daha söylersen, seni
karakola götürürüm, gözalt›na al›r›m” dedi. Heyecanl› genç
yeniden konuflmaya kalk›nca, trafik polisi “Polise karfl› gelmek
ha!” diyerek motosikletli genci karakola götürdü, gözalt›na ald›.
‹ki saat sonra polis, genci biraz olsun avutmak istedi,
“Birazdan baflkomiser gelir ve eminim seni serbest b›rak›r”
dedi. Çünkü flu saatlerde k›z›n›n dü¤ünü var ve dü¤ünden de
kesinlikle keyifli döner...”
Genç, bafl›n› iki yana sallad›, “Hiç de keyifli dönece¤ini sanm›yorum
dü¤ünden” dedi. “Çünkü damat benim...”
84