Sözlük ve Kronoloji

TARİH 6
SÖZLÜK
A
bahşı akın
:Düşman
topraklarına,
tedirgin etme, yıldırma,
keşif gibi amaçlarla toplu
olarak yapılan baskın.
alem
: Bayrak, sancak.
alp : Yiğit,kahraman
amid
: Komutan ,askerî vali
amil
: 1- Mülki amir, eyaletin alt
birimi. 2- Sebep, etken,
faktör,
antlaşma : Barış.
aristokrat : Siyasiiktidarı elinde tutan soylu sınıf.
ariz
:Selçuklularda Arz Divanı’nın başkanı.
asa
: Hükümdarın güç simgesi olarak törenlerde taşıdığı bir tür değnek.
asil
: Soylu
aşar
:Müslüman
ülkelerde
Müslüman
çiftçilerin
ürettiği mahsullerden
onda bir oranında alınan
vergi
aşiret
:Bir ataya bağlı insanlardan meydana gelen
büyük bir aile; göçebe
toplulukları anlamına da
gelir.
atabey
: Selçuklularda, vali olarak
tayin edilen şehzadelerin yanına gönderilen,
yaşlı ve tecrübeli devlet
adamı.
avasım
: Sınır şehirleri
ayet
:
Kur’an-ı Kerim’de yer
alan her bir cümle.
ayin
: Dinî tören.
azat etmek : Köle ve cariyelere özgürlüklerini geri vermek.
196
basiret
baskın
Bâtınilik
biat
boy
bozkır Budizm
burç
cemaat
cihat
B
: Moğolların Uygurlu öğretmenlere verdikleri ad.
: Uzak görüşlülük
: Anî saldırı.
:
Kuran ayetlerinin asıl
mânâsı yerine, mecaz
yolu ile birtakım mânâlar
vererek dinî emirleri başka türlü yorumlayan aşırı
bir mezhep.
: Bir kimsenin devlet başkanlığı veya hükümdarlığını tanımak.
: Ortak bir sosyal düzen
içinde bir arada yaşayan
ve aynı soydan gelen
insanların meydana getirdiği topluluk,sülaleler
birliği
: Ağaçsız ve susuz ova.
: Tabiatüstü kişileşmiş bir
tanrı düşüncesi yerine,
salt varlığı koyarak onun
insanda arzu biçiminde
belirdiğini, bundan da
ıstırabın doğduğunu, ıstıraptan kurtulmak için
var olmaktan vaz geçmek gerektiğini söyleyen
Budha’nın ileri sürdüğü
mistik dünya görüşü ve
din.
: Kale duvarlarından daha
yüksek, yuvarlak, dört
köşe kale çıkıntısı..
C–Ç
: İnsan kalabalığı, bir dinden veya bir soydan olan
insan topluluğu.
: İslamiyette din uğruna
yapılan savaş.
TARİH 6
cizye
:İslam ülkelerinde Müslüman olmayan erkeklerden askerlik görevi
ve devletin korunması
karşılığında alınan vergi.
çek
:
Karşılığında para alınmak üzere verilen değerli kâğıt.
çetr
: Şemsiye, güneşlik; eskiden hükümdarların başı
üstüne tutulan gölgelik.
D
darüşşifa
: Şifa bulunan yer, hastahane.
derebeylik : Özellikle Batı Avrupa’da
toprağı ve üzerinde yaşayan köylüleri tek bir
kimsenin malı sayan
Orta Çağ siyasidüzeni,
feodalite.
dergâh
:Aynı tarikata mensup
olanların
barındıkları,
ibadet ve törenler yaptıkları yer, tekke.
derviş
: Bir tarikata girmiş, onun
yasa ve törelerine bağlı
kimse,
destan : Bir kahramanlığı, bir zaferi, bir aşk macerasını
manzum şekilde anlatan
eser.
divan
:Abbasilerden itibaren
Müslüman devletlerinde
hükümet işlerinin görüşüldüğü yer.
E
ebedi
: Sonsuz, sonu olmayan,
ecdat
: Atalar, dedeler,
edebi
: Edebiyatla ilgili,
edep
:Toplum töresine uygun
davranma,incelik.
efsane
: Ün salmış, dillere düşmüş
olağanüstü olay.
egemenlik
: Buyruğunu
yürütme
hakkı, hakimiyet.
emir
: Araplarda ve başka Müslüman ülkelerde bir kavim, şehir veya ülkenin
başı.
entrika
: Hile, oyun, dolap, düzen.
ensar : Yardımcı,
Mekke’den
Medine’ye göç eden
Müslümanlara yardım
eden Medineliler.
eren
: Kendini Allah’a adamış,
evliya, veli.
etnik
:Kavimle ilgili, budunsal,
kavmî.
evrensel
:Evrenle ilgili, bütün insanlığı ilgilendiren, dünya çapında.
eyalet
: Çoğunlukla valilerce yönetilen ve yönetim bakımından bir tür bağımsızlığı olan büyük il.
eyer
:Binek hayvanlarının sırtına konulan, oturmaya
yarayan nesne.
eyvan
: Avluda bir tarafı dışarıya
açık olan oda
ezel
:Başlangıcı olmayan zaman, öncesizlik.
F
fatih
: Müslümanların büyük
bir Hıristiyan ülkesini
alan hükümdara ve komutana verdikleri unvan
federal
:Birçok siyasal topluluktan oluşan ve bu toplulukların üstünde yer alan
devlet yapısına verilen
isim.
ferman
:Hükümdar
tarafından
verilen yazılı emir, buyruk.
fetihname :Bir zafer kazanıldığını
veya bir ülkenin alındığını bildiren resmî yazı.
197
TARİH 6
: İki olay arasındaki süre.
Hükümet gücünün gevşediği bir yerde düzenin
yeniden kurulmasına kadar geçen süre.
fıkıh
:İslam hukukunda din
ve dünya işleri ile ilgili
Kur’anı kerim ve hadislerden yararlanarak konulmuş olan hukuk kurallarının tümü.
figür
:Resim ve heykel sanatlarında insan ve hayvan
biçimi.
fresk
: Yaş duvar sıvası üzerine
kireç suyunda eritilmiş
madeni boyalarla resim
yapma yöntemi, bu yöntemle yapılmış duvar
resmi.
fütüvvet
:Delikanlılık, gençlik, yiğitlik cömertlik.
G
ganimet
:Savaşta ve yağma sırasında ele geçirilen mal.
gayrimüslim : Müslüman olmayan.
gaza
: İslam dinini korumak ya
da yaymak amacıyla İslam olmayanlara karşı
yapılan savaş, kutsal savaş.
gulam
: Köle. Küçük yaşlarda saray adına satın alınan
veya toplanan, sonra
askerî ya da göreceği
diğer hizmetler için özel
olarak yetiştirilen köleler.
H
yerine devlet başkanı
olan kimse.
fetret
hâlef
halife
198
haraç
:Müslüman bir devletin
başka bir devletten ya da
ülkesindeki müslüman
olmayan halktan aldığı
vergi.
hassa
:Hükümdarı korumakla
görevli askerî sınıf
: Tekke, zaviye
:Hükümdar veya devlet
büyüğü gibi bir kişiye
dayanan büyük aile, soy.
: Çizgi, yazı.
: Arap harfleri ile güzel
yazı yazan sanatçı.
hankah
hanedan
hat
hattat
hendese
hiciv
hicret
:Geometri.
:Yergi.
:Hz. Muhammed’in 622
yılında Mekke’den Medine’ye göçü.
hilat
: Eskiden sultanlara giydirilen süslü elbise, kaftan.
Hükümdarlık alametlerindendir.
hutbe okutmak:Bir hükümdarın yönetimi altındaki ülkelerin camilerinde cuma namazı
sırasında adının ve unvanının okunması. Hüküm
sürme, hakim olma durumu.
hükümranlık : Hüküm sürme.
I-İ
ırak-ı acem :Dicle nehrinin doğu tarafında kalan ırak toprak: Birinden sonra gelen, bilarına verilen ad.
idrak
: Anlayış, akıl erdirme.
rinin yerine geçen.
ideal
:Ülkü.
: Vekil, Hz. Muhammed’in ihtiva
: İçine alma, içinde bulunölümünden sonra onun
durma.
TARİH 6
ihtişam
ikbal
ikta
istila
ittifak
iman
imaret
imha
imtiyaz
intikal
ithalat
ittifak
kabartma
kabile
kadı
katliam
kelâm
:Göz alıcı ve gösterişli
olma hali, muhteşem.
: Baht açıklığı, istek, arzu.
: Devlet topraklarından
bir bölümünün gelirinin,
bir görev karşılığında, bir
kimseye verilmesi.
: Bir yeri ele geçirme.
: Uyuşma, birlikte hareket
etmek üzere anlaşma,
sözleşme
: Din inancı, kutsal inanç.
:Yoksullara yiyecek dağıtılmak üzere kurulmuş
hayır evi.
: Yok etmek.
:Başkalarına tanınmayan
özel, kişisel hak.
: Bir yerden başka bir yere
geçme; göçme. babadan
kalma miras.
:Başka bir ülkeden mal
getirme veya satın alma,
dış alım.
:Anlaşma, uyuşma, bağlaşma.
K
:Bir biçimin ya da süslemenin dış yüzey üzerindeki çıkıntısı.
: Boy, aynı kökten aynı
ülkede yaşayan, bir
başkasının yönetimi altında bulunan aileler
topluluğu.
: Şeriat hükümlerini uygulayan hakim.
: Bir yerdeki insanları topluca öldürme.
: İslamiyet’te, Allah’ın varlığını ve birliğini, akıl,
mantık ve hikmet yoluyla ispatlamak.
kervansaray :Yolcuların konakladığı
büyük han.
keşif
: Düşmanın durumunu
anlamak üzere gönderilen kol.
kışlak
: Göçebelerin, kışı geçirmek üzere, yayladan inip
kondukları yer.
koloni
: Bir ülkenin sınırları dışında işgal ettiği ve yönettiği, ana vatana bağlı yer.
kopuz : Türk şairlerinin kullandıkları saz.
konar-göçer hayat: Göçebe hâlinde yaşayan bu toplulukların
yazın yaylalara, kışın ovalara göçmesi.
koşum takımı : Arabaya koşulan hayvanın kayış takımı.
kös : Savaşlarda alaylarda at,
deve veya araba üzerinde taşınan ve işaret vermek için kullanılan büyük davul.
kurultay
:Yılın belli zamanlarında
toplanan, devletin ana
meselelerinin görüşüldüğü meclis.
kut : Tanrı tarafından hükümdara verildiğine inanılan
yönetme hakkı ve gücü.
kültür
: bir milletin tarihi boyunca meydana getirdiği
maddi ve manevi değerlerin hepsi.
külliye
:Cami ile birlikte kurulmuş medrese, imaret,
sebil, kitaplık, hastahane gibi çeşitli yapıların
tümü.
kümbet
: Kubbe, üstü yuvarlak şekilde olan bina. kubbeli
mezarlara kümbet de
denilmektedir.
199
TARİH 6
L
lehçe
:Bir dilin tarihî, bölgesel
ve siyasisebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleri ile ayrılan
kolu.
levazım
: Ordunun, silâh ve cephanesinin dışında kalan
yiyecek, giyecek gibi ihtiyaçlarını sağlayan askeri sınıf.
lonca
: Zanaat sahiplerinin aralarında kurdukları teşkilat, esnaf teşkilatı.
M
mabed
:İbadethane.
malik
: Sahip, sahip olmak
manzum
:Nazım ifade şekli ile ölçülü ve uyaklı biçimde
yazılmış eser.
Maveraünnehir: Seyhun ve ceyhun ırmakları arasında kalan
verimli topraklar.
melik
: Padişah, hakan, hükümdar.
memluk : birinin malı olan kul,
köle.
menşe
: Kök, esas kaynak.
menşur
:Hükümdarlık sembollerinden, ferman, halifenin
onayını belirten ferman.
mesnevi
: Her beyti ayrı uyaklı bir
divan edebiyatı nazım
biçimi, bu türdeki eserlerin genel adı.
meşru
: Yasal, kanunen doğru.
meşveret
: Bir konu hakkında danışma.
mihrap
: Cami, mescit gibi yerlerde kabe yönünü gösteren duvarda bulunan ve
imama ayrılmış bulunan
oyuk veya girintili yer.
200
motif
: Bir çoğu yan yana gelerek bir bezeme işini meydana getiren unsurlardan her biri.
muhasara : Çevirme, kuşatma.
mutasavvıf : Tasavvuf inançlarını benimseyerek
kendini
tanrı’ya adamış kimse,
sofi.
mübadele : Değiş-tokuş etme.
müderris
: Medreselerde ders veren
hoca.
N
naib
:
Tahtta hükümdar olmadığı zaman veya hükümdarın çocukluğu sırasında devleti yöneten
kimse.
nesil
: Soy, kuşak.
nevbet
:Resmî yerlerde muayyen zamanlarda çalınan
davul, dümbelek gibi
şeyler,bando, mızıka.
nihai
:İşi sona erdiren, işi bitiren.
nüfuz
: Güç, söz geçirme
O–Ö
Orta doğu : Asya’nın güneybatısından mısır dahil olmak
üzere afrika’nın kuzey
doğusuna uzanan topraklar,
organizasyon: Düzen, tertip, kuruluş,
otağ
: Büyük ve süslü çadır.
otorite
: Yeterliğine herkesi inandırarak bir kimsenin
kendine sağladığı itaat ve
güven, yönetme yeteneği,
ozan
: Halk şairi.
ön asya
: Orta doğu için kullanılan
eski tabir.
TARİH 6
örf
örfi
öşür
özerk
: Adet.
: Adetle ilgili.
: Onda bir alınan vergi.
:Özerklikle
yönetilen,
muhtar.
P
paye
: Rütbe, derece,
putperestlik : Putlara tapma hâli.
R
rasathane : Astronomi
veya meteoroloji gözlemlerine
uygun şekilde donatılmış müessese,
reaya
: Bir hükümdar idaresi altında bulunan ve vergi
veren halk.
rivayet
: Söylenti, bir haber, söz
veya hadisenin hikâyesi.
Rönesans : Avrupa’da xv. ve xvı. yüzyıllarda edebiyat, güzel
sanatlar ve bilim alanındaki yeni gelişmelerin
hepsine verilen ad.
rubai
:
Şekilli vezinle yazılan
dört mısralık şiir.
ruhban
: Evlenmeyen papazlar.
S–Ş
saltanat naibi: Sultandan sonra gelen
en yetkili kişi.
sanat
: Bir duygunun, tasarının
ya da güzelliğin kişiyi etkileyen anlatımı. zanaat.
sanayi
:Ham maddelerin veya
yan işlenmiş maddelerin
işlenerek tüketim maddelerine dönüştürülmesi
için kullanılan araçların
tümü. endüstri.
sofi-sufi
: Tasavvuf felsefesine bağlı olan kimse, tasavvuf
ehli.
sosyoloji
: Toplum bilim.
sünni
şimal
şeri
şirket
şeriat
şuur
şümul
tabir
tabi
tarikat
tasvir
tebaa
teçhizat
tefsir
tekke
tekel
tevcih
tezhip
tımar
:
Sünnet ehlinde olan
kimse.
: Kuzey.
: Şeriatla ilgili.
: Ortaklık.
: Doğru yol, allah’ın emri.
ayet, hadis esaslarına dayanan İslam yasası.
: Anlama, anlayış, hissetme, duyma.
: İçine alma, kaplama. ait
olma, manaları arasında
bir manası daha olma.
T
: Deyim.
: Boyun eğen, bağlı kalan,
birinin emrinin altında
bulunan.
: Gidilen yol. mezhep de
tutulan yol.
: Resmini yapma. Resim,
figür, portre yazı ile tarif
etme.
: Uyruk.
: Donatım.
: Kuran’ı anlama ve yorumlama ilmi.
: Başında şeyh ve ona bağlı dervişlerin bulunduğu
tarikatlarına ait yapı.
: Bir malın tek elden satılması.
:
Rütbe, mevki verme.
devlet memurlarının tayinle dâir kararlar.
: El yazması kitaplarla, yazı
levhalarının genellikle
tozu ile doldurulan çiçek
ve nakışlarla süslenmesi
sanatı.
: 1. osmanlılardaki toprak
sistemine verilen ad. 2.
osmanlı yıllık geliri yirmi
201
TARİH 6
bin akçeye kadar olan
dirliklere verilen ad.
töre
: Eski türk sosyal hayatını
düzenleyen bütün hukuki kaideler.
turan
: Eski iranlılar tarafından
türk diyarına verilen ad.
Türk üçgenleri: Kubbe inşaatında selçukluların ortaya koydukları önemli yeniliklerden biridir. ana
duvarlardan
kubbeye
geçiş üçgen sahalar ile
sağlandığından mimarî
tarihinde bu tarza türk
üçgenleri
denilmiştir.
Osmanlılarda türlü şekiller alarak gelişmiştir.
U–Ü
ulema
:Bilginler.
Unesco(unesko): Birleşmiş milletler eğitim, bilim ve kültür teşkilatı.
unvan
: Askerî ve sivil devlet görevlilerine verilen derece
seviye ifade eden adlandırma.
ümmet
:Bir peygambere inanıp,
bağlanan topluluk.
üs
: Bazı görevleri yürütebilmek amacıyla kurulan,
özel yapıları, donatımları, işlikleri, onarım yerleri,
servis alanları olan sürekli veya geçici olarak konaklanılan yer. harekâtın
yürütülebilmesi için gerekli birliklerin, her türlü
gereçlerin tamamlandığı, teçhizatın toplandığı,
dağıtıldığı bölge.
202
vakıf
veliaht
veraset
vesile
vicdann
yağma
yargucı
yarlık
yuğruş
zanaat
zanaatkar
zaviye
V
: Bir hizmetin gelecekte
de yapılması için belli
şartlarla ve resmî bir yolla ayrılarak bir kimse tarafından bırakılan mülk
veya para.
: Bir hükümdarın tahtına
geçmeye aday olan erkek çocuğu veya kardeşi.
: Varislik, mirasçılık. mirasta hak sahibi olma.
:Sebep,neden
: Kişinin kendi niyetlerini
eylemlerini ahlak bakımından iyi yada kötü
bulması, aynı zamanda
doğruyu ve iyiyi yapma
yükümünü de tanıması.
Y
:Birçok kişinin zor kullanarak ele geçirdikleri malları alıp kaçması.
akıncıların düşman topraklarına yaptıkları baskın
: Hakim, hakim heyeti.
: Ferman, berat karşılığında kullanılan tabir.
: Karahanlılarda vezirlik ve
divan başkanlığı yapan
kişiye verilen unvan.
Z
: Tecrübe ve ustalık gerektiren iş.
:Belli bir zanaatı meslek
edinmiş kimse.
: Küçük tekke.
TARİH 6
KRONOLOJİ
571
: Hz. Muhammed’in doğumu
622
: Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicreti
624
: Bedir Savaşı
625
: Uhud Savaşı
627
: Hendek Savaşı
628
: Hudeybiye Barışı
629
: Hayber’in Fethi
630
: Mekke’nin Fethi
632
: Hz. Muhammed’in veda haccı, vefatı, Hz. Ebubekir’in halife olması
634
: Hz. Ömer’in halife olması
637
: Kudüs’ün Hz. Ömer tarafından teslim alınması
642
: İran ve Mısır’ın Müslüman Araplar tarafından fethi
644
: Hz. Osman’ın halife olması
656
: Hz. Ali’nin halife olması
657
: Sıffîn Savaşı
661
: Hz. Ali’nin şehit edilmesi
680
: Kerbela olayı
681
: II. Göktürk Devleti’nin kurulması
750
: Emevîler Devleti’nin sona ermesi, Abbasiler Devleti’nin kurulması
751
: Talas Savaşı
868
: Tolunoğulları Devleti’nin kurulması
905
: Tolunoğulları Devleti’nin yıkılması
935
: Ihşidiler Devleti’nin kurulması
963
: Gazneliler Devleti’nin kurulması
969
: Ihşidîler Devleti’nin yıkılması.
999
: Samanoğulları Devleti’nin yıkılması
1015
: Çağrı Bey’in Anadolu’ya gelmesi
1040
: Dandakan Savaşı, Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu
1048
: Pasinler Savaşı
203
TARİH 6
1054
: Tuğrul Bey’in Anadolu’ya seferi
1063
: Tuğrul Bey’in ölümü
1064
: Alp Arslan’ın Anadolu seferi
1071
: Malazgirt Savaşı
1072
: Sultan Alp Arslan’ın ölümü, Melikşah’ın sultan olması
1077
: Türkiye Selçukluları Devleti’nin kurulması
1092
: Melikşah’ın ölümü
1096
: Haçlı Seferlerinin başlaması
1097
: Harzemşahlar Devleti’nin kurulması
1099
: Haçlıların Kudüs’ü ele geçirmeleri
1141
: Katvan Savaşı
1157
: Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması
1174
: Eyyubiler Devleti’nin kurulması
1187
: Gazneliler Devleti’nin yıkılması
1211
: Doğu Karahanlı Devleti’nin yıkılması
1212
: Batı Karahanlı Devleti’nin yıkılması
1220
: Alaeddin Keykubat’ın hükümdar olması
1227
: Cengiz Hanın ölümü
1230
: Yassıçimen Savaşı
1243
: Kösedağ Savaşı
1250
: Eyyubilerin yıkılışı, Memlukler Devleti’nin kuruluşu
1258
: Abbasi Devleti’nin yıkılışı
1260
: Ayn-ı Calud Savaşı
1261
: Abbasi halifeliğinin Mısır’da yeniden başlaması
1308
: Türkiye Selçukluları Devleti’nin yıkılması
1369
: Timurlular Devleti’nin kuruluşu
1402
: Ankara Savaşı
1405
: Timur’un ölümü
1507
: Timurlular Devleti’nin yıkılışı
1514
: Çaldıran Savaşı
204
TARİH 6
1515
: Dulkadıroğulları Beyliği’nin sona ermesi
1516
: Mercidabık Savaşı
1517
: Ridaniye Savaşı
1526
: Babür Devleti’nin kurulması
1552
: Kazan Hanlığı’nın yıkılması
1557
: Ejderhan Hanlığı’nın yıkılması
1596
: Şeybanilerin Devleti’nin yıkılışı
1681
: Kasım Hanlığı’ nın yıkılması.
1736
: Safeviler Devleti’nin yıkılışı
1783
: Kırım Hanlığı’nın Rusya’ya katılması
1858
: Babürler Devleti’nin yıkılışı
1947
: Hindistan’ın bağımsız olması
1991
: Azerbaycan’ın bağımsız olması
1991
: Kırgızistan’ın bağımsız olması
1991
: Türkmenistan’ın bağımsız olması
1991
: Özbekistan’ın bağımsız olması
1991
: Kazakistan’ın bağımsız olması
205