türk mimarlık tarihi

TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
Bartolomeu Velho,1568
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
düzen ve anlam
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ideal olanı bulmak
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ideal olanı bulmak
Bu dünya benim tasarımımdır.
Arthur Schopenhauer
tasarım
düşünce
dünya görüşü
inanç
kavrayış
+ malzeme --- üretim
resim
heykel
müzik
mimari vs..
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
islamiyet
türklerin orta asya kökenleri ve islamiyetle kesişim
kültürel alanının genişlemesi/karşılaşmalar
etkileşim ve büyüme
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
islamiyet
Medine’de ilk evre - Emeviler - Abbasiler
türklerin orta asya kökenleri
Göktürkler - Uygur kağanları
islamiyetle kesişim
Karahanlılar - Gazneliler
kültür alanının genişlemesi/karşılaşmalar
Büyük Selçuklu Devleti - Anadolu Selçukluları - Beylikler
etkileşim ve büyüme
Osmanlı İmparatorluğu
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ
ORHUN VADİSİ
2004’te UNESCO Dünya miras Listesi’ne girmiştir.
Hun, Göktürk, Uygur, Moğol imparatorlukları bu vadi etrafında gelişme göstermiştir.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ORHUN VADİSİ
Orta Asya hakim bozkırlar, iklim kouşşları yarı göçebe yaşam tarzını getirmiştir. Mevsimlere göre yazlık-kışlık olarak belli yerleşim yerleri vardır. Hayvancılık yaşam faliyetinin temelini oluşturur.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
TÜRKLERİN EN ESKİ BARINAĞI ÇADIR
Kolay taşınabilen,
çabuk kurulabilen
çadırlar göçebe yaşam
tarzının barınma öğesidir.
Silindirik gövde ve konik
örtüden oluşur.
Üst örtünün ortası
deliktir, gün ışığından
fayda ve içeride ateş
yandığında duman çıkışı
sağlanır.
Ahşap iskelet keçe ile
örtülür.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
TÜRKLERİN EN ESKİ BARINAĞI ÇADIR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ
GÖKTÜRKLER (552-744)
Tarihte ilk türk adını kullanan devlettir, Asya hunları soyundan gelir.
Orta Asyadaki tüm Türk kavimleri devlet halinde birleşmiştir.
Tarım, madencilik, hayvancılık yapılır.
‘Bey’ler şeklinde, ‘Orda’ larda yaşarlar. Orda, çadır ve otağıdan oluşan karargahlardır.
Orhun Vadisindeki dikili
taş kitabeler,
türk tarihinin en eski
yazılı metinleridir.
Hükümdar Kültigin’in başı heykeli
Türk heykel sanatının önemli eserleri
bu dönemde
görülür.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
GÖKTÜRKLER
Balbal:Kahramanların yendiği düşmanların heykeli
Tengricilik inanışı hakimdir. Tek tanrı inancı vardır, gök baba,toprak ana ve koruyucu ruhlar
inancın temelini oluşturur.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ
UYGURLAR (745-840)
Başlangıçta göktürklere bağlı iken, daha sonra onların yerine geçerek bağımsız devlet oldular.
Yerleşik düzende surlarla çevrili kentler inşa etmişlerdir.
HOÇO KENTİ
Uygur Devletinde kışlık başkenttir.
Kareye yakın planlı surlarla
çevrilidir.
Malzeme kerpiç,taş ve tuğladır.
Sur dışında 7 kat hendek bulunur.
Sur içinde mezarlar ve kubbeli
yapılar bulunur.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
İSLAM KOZMOLOJİSİ VE MİMARLIĞA YANSIMALARI
cami
mescid
kıble
mihrap
harim
sahın
minber
mahfil
şadırvan
birlik
teklik
geçicilik
gerçeklik
yalınlık
denge
düzen
kronoloji
Hz.Muhammed - Dört halife devri - Eemevi devleti - Abbasi Devleti - Selçuklu
Devleti - Osmanlı Devleti
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
EMEVİLER DÖNEMİ 661-750
Merkezi Suriye-Şam’dır,
İslamiyet anlayışının benimsenmesi ve yayılmasıyla önemli mimari örnekler verilir,
Orta Asya,Kuzey Afrika ve İspanya’ya kadar uzanarak, İslamiyeti yayılmasına ve yeni senezler oluşmasına yol
açar,
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
EMEVİLER
Şam Emeviye Cami 706-715
Kilise kalıntıları üzerine yapılmıştır,
döneminin en gösterişli yapısıdır.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
EMEVİLER
Şam Emeviye Cami 706-715
Kıble duvarına paralel üç sahınlı
plan şeması
Mihraba yapılan vurgu:
mihrap ekseni dikey bir sahın ile
kesilerek çatısı yükseltilmiş ve
kesişim yerine kubbe yapılmış
İç/dış ayrımı - geçişler:
Önde revaklarla çevrili avlu
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
EMEVİLER
Seydi Ukba Cami , Tunus-Kayrevan 670-726
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
EMEVİLER
Seydi Ukba Cami , Tunus-Kayrevan 670-726
mihraba dik uzanan 17 sahın
mihraba yapılan vurgu:
kubbe ve üst örtüde yükselme
iç/dış ayrımı - geçişler:
önünde revaklarla çevrili avlu
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ABBASİLER DÖNEMİ 750-1258
Merkez Şam’dan, Bağdat’a geçer,
Sasani devleti (İran) ile etkileşim,
Samarra kenti, 1 milyon nüfusu ile dönemin metropolüdür.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ABBASİLER DÖNEMİ
Samarra Ulu Cami , Irak 848-851
240m. x 156m. boyutlarında
dönemin en büyük dini yapıtı,
Günümüze yalnızca etrafını
çeviren tuğla duvarlar ve minaresi kalmıştır.
Dış duvarlar yuvarlak kuleler
ile çevrilmiş/savunma amacı,
‘Malviye’ denilen spiral minare
2,50m. genişlikte rampalara
sahip,
Minare yüksekliği 53m. dir.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Düz çatıya sahip olduğu, kirişlerin kemersiz olarak doğrudan 8 köşeli ayaklar üzerine inşa edildiği tahmin
edilir.
Mihrap duvarına dik 25 sahını vardır.
Samarra camii rekonstrüksüyonu
plan
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ABBASİLER DÖNEMİ
Tolunoğlu Cami, Mısır-Kahire, 877
Mısır’da ilk türk devlet kurucusu Tolunoğlu Ahmet yaptırmış,
Kerpiç ve tuğla malzeme kullanılmıştır.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Tolunoğlu Cami, Mısır-Kahire, 877
Samarra camileri plan tipindedir,
Kale karakteri göstermez,
Mimare taş kaide üzerinde tuğladan spiral şeklinde yükselerek inşa edilmiştir.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ VE İSLAM
Türklerin 8yy’da Abbasi halifelerinin orduları arasında yer almaya başlaması, süreç içinde ordunun
tamamının Türkleşmesi ile kültürel etkileşim başlar.
10.yy’da Türkler Müslümanlığı benimseyerek ilk Türk-İslam devletini kurmuştur.
KARAHANLILAR (842-1212)
Buhara alındıktan sonra devlet İslamiyeti resmi olarak kabul etmiştir. Türklerin İslam ve sanatları ile
karşılaşması bundan sonradır.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Hazara cami (10.yy sonu,Buhara)
İlk camiler tamamen kerpiçten
yapılmıştı.
Hazara Camisi kerpiç ve tuğla birlikte
kullanılan ilk örnek,
duvarlar kerpiç, payeler ve orta
kubbeyi taşıyan taşıyan kemerler
tuğladandır.
İran ve Iraktaki cami mimarilerinden
farklı olarak, merkezi plan şeması
görülür.
14.yy Osmanlı mimarisi camilerine
benzerlik gösterir.
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Talhatan Baba Cami, 12.yy, Merv yakınları
Tamamı tuğladan yapılmış,
18m. x 10m. boyutlu dikdörtgen planlı,
Tek kubbeli,
Yanlara doğru küçük tonozlorla
genişletilmiş,
Cephelerde nişlerle hareketlilik,
Cephede tuğla dizilimi ile mimari
süslemeler bulunur.
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Mescid-i Cuma Cami, 1127
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Namazgah cami mihrabı, 1119
KARAHANLILAR
Car Kurgan minaresi, 1108
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Ayşe Bibi Türbesi, 13.yy, Kazakistan-Talas
Sultan kızı aynı zamanda hakan eşi
olan Ayşe Hatun için yapılmış/
gösterişli bir örnek,
Yapıda,
Süslü ve kalın köşe sütunlar,
Dar ve derin portal nişi,
Bütün cephelerde renkli tuğla ile süslemeler bulunur.
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
KERVANSARAYLAR
Türk mimarisindeki en eski kervansaraylar bu dönemde,
RİBAT adı verilir,
Önemli ticaret yolları üzerine güvenlik ve konaklama amacı ile yapılır.
RİBAT-I MELİK , 1078, Buhara-Semerkant
Ticari açıdan önemli bir konumda,
kare planlı 86m x 86m yapı,
ortada kubbe etrafında tonoz örtülü
odalar sıralanmış,
Son kazı çalışmalarında mekanı örten kubbe planı ortaya çıkarılmış,
Sekizgen plan üzerinde yükselen
kubbe taşıtycı sistem özelliği olarak
ilk örnek.
Yapı gelecek mimari eserlere örnek
olması bakımından önemli bir eser
haline geliyor.
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Tamamı kerpiçten yapılıp, üzeri tuğla ile kaplanmış,
Günümüzde sadece güney duvarı bulunuyor,
cephe tuğla yarım silindirlerle düzenlenmiş, bunlar üzerinde iç içe geçmiş sivri kemerler bağlanmış,
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Cephenin tam ortasında yükselen portal/kapı 12m x 15m,
Dönem mimarisinde taç kapıların ilk örneğini oluşturuyor.
Selçuklular ve osmanlılarda da aynı düzen kullanılmaya devam edilecek.
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
EYVANLI KERVANSARAY ÖRNEKLERİ
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
Karahanlılar devri,
Türk mimarlık ve sanatının bilinen ilk sentezinin yapıldığı dönemdir,
Daha önce yerleşik düzene sahip olan Türkler, İslam ile etkileşim sonucu yeni yapı türleri ortaya çıkar,
Dinsel yapılar devrin Arap mimarisinden farklı olarak, Orta asya kültürü ile İslam anlayışının sentezini
oluşturur.
Düz dam yerine kubbe ve tonoz kullanılmış,
kerpiç ve tuğla ile konstrüktif ve
estetik mimari eserler ortaya konmuş,
Taç kapılar bu dönemde ortaya çıkmış,
Avlulu planlar ve eyvanlar
Türk mimarisine eklemlenmiştir.
Bu özellikleriyle kendinden sonra gelecek
dönemleri büyük ölçüde etkileyecektir.
KARAHANLILAR
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
GAZNELİLER (926-1186)
Merkezi Afganistan, bugünkü İran ve Pakistan’ı kapsayan kısa süreli bir imparatorluk,
Afganistan’ın devamlı savaşa mağruz kalması eserlerin yok olmasına neden olur.
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
LEŞKERİ BAZAR ULU CAMİ
12.YY SONLARI
Güney Afganistan, Bust harabelerinde yer
alır,
Surlara dayalı olarak yapılmıştır,
Mihrapa paralel 2 nefli sade bir yapıdır,
İklim sebebiyle yanlara ve avluya açıktır,
Mihrabın önündeki 2 nef genişliğinde
kubbe taşıyıcı sistem açısından önemli
gelişmedir.
GAZNELİLER
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
LEŞKERİ BAZAR SARAYI
11.YY
Tüm yapı yüksek duvarların çevrelediği
dikdörtgen plan içinde yer alır.
Temelde tuğla, duvarlarda kerpiç kullanılmıştır,
Ortada büyük bir avlu bulunur,
Avlunun etrafında 4 eyvan vardır. Karahanlılardan gelen bu plan şemasının
düzenli ve sistemli olarak kullanıldığı en
gelişmiş örnektir.
Kuzey eyvanı tören salonuna bağlanır daha
yüksek ve geniştir,
Doğu ve batı eyvalarının köşelerine harem
odaları gizlenmiştir.
GAZNELİLER
TÜRK MİMARLIK TARİHİ
İSLAM MİMARLIĞI
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ
BÜYÜK SELÇUKLU DÖNEMİ
ANADOLU SELÇUKLULARI
BEYLİKLER
OSMANLI İMPARATORLUĞU
CUMHURİYET MİMARLIĞI
TÜRK MİMARLIK TARİHİ