2010 Türkiye ve İzmir Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Pusula

2010 TÜRKİYE VE İZMİR ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GİRİŞLERİ
DEĞERLENDİRMESİ
Türkiye’de son 56 yılda kurulan uluslararası sermayeli şirketlerin* sayısı 2010 yılı Kasım ayı
itibariyle 26 bin 450’e ulaşmıştır.
2010 yılı Ocak-Kasım döneminde ise kurulan şirket sayısı bir önceki yılın aynı dönemine göre % 7
azalarak 2 bin 778 olarak gerçekleşmiştir.
Yurtiçinde, 2008 yılında % 18 azalan doğrudan yabancı sermaye girişleri 2009 yılında % 58 lik
daha keskin bir düşüş göstermiştir. Türkiye’deki görünüm dünya genelindeki eğilime paralel bir
durum sergilemiştir.
Ancak, gelişmekte olan ülkelere bakıldığında Türkiye’nin daha zayıf performansı dikkat
çekmektedir. Birleşme ve satın alma işlemlerindeki ani yavaşlama, yurtiçinde doğrudan yatırımların
gerilemesindeki en önemli sebep olmuştur.
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansının (UNCTAD) verileri, dünya genelinde 2010
yılının ilk dokuz ayında canlanma olduğunu gösterse de, Türkiye için aynı durum pek geçerli
görünmemektedir.
Demir-çelik yatırımlarının 2010'da toplam yatırımlar içindeki payı oldukça yüksektir. Buna göre
ana ve fabrikasyon metal ürünleri imalatı alanındaki girişler imalat sanayi genelindekileri % 31'ine
tekabül etmektedir.
Türkiye, dünyadaki Uluslararası Doğrudan Yatırımlar (UDY) sıralamasında 2010 yılında 31. Sırada
yer almıştır. Ülkemizin 2015 yılında sıralamada 17. Sıraya yükselmesi beklenmektedir.
Türkiye’ye gelen UDY lerin 2013 yılında $18 milyara, 2015 yılında ise $27 milyara ulaşması
beklenmektedir.
26.450 adet uluslararası sermayeli firmanın illere göre dağılımına bakıldığında; İstanbul ilinin
14.058 adet ile birinci sırada yer aldığı görülmektedir. İstanbul ilini Antalya 3.173, Ankara 1.693
adet ve İzmir 1.516 illeri takip etmektedir (Tablo 1).
Tablo 1-Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre
Dağılımı
(İlk 10 İl)
Şirket Sayısı
(1954-2010/Kasım)
14.058
3.173
1.693
1.516
1.366
514
447
İl
İSTANBUL
ANTALYA
ANKARA
İZMİR
MUĞLA
BURSA
AYDIN
1
MERSİN
KOCAELİ
ADANA
Diğer İller
Toplam
429
305
194
2.755
26.450
Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
Uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, imalat sanayi,
gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir. İmalat
sanayinde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerde kimyasal madde ve ürünleri imalatı
ile gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı birinci sırada yer alırken, bunu tekstil ürünleri imalatı
izlemektedir.
İzmir, imalat sektöründe uluslararası sermayeli firma sayısında İstanbul’dan sonra ikinci sırada yer
almaktadır (Tablo II).
Tablo II-Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere
Göre Dağılımı (1954-2010/Kasım)
( Şirket Sayısı)
Sektörler
İstanbul
Antalya
Ankara
İzmir
Muğla
Tarım, Avcılık,
Ormancılık ve
Balıkçılık
107
80
25
55
17
Madencilik ve
Taşocakçılığı
191
23
108
57
9
İmalat Sanayi
2.491
196
241
373
51
Gıda Ürünleri,
İçecek ve
Tütün İmalatı
228
27
17
71
5
Tekstil Ürünleri
İmalatı
293
6
8
25
4
Kimyasal
Madde ve
Ürünlerin
İmalatı
319
18
15
37
1
Makine ve
Teçhizat İmalatı
209
3
32
33
1
Motorlu Kara
Taşıtı ,
Römork, YarıRömork İm.
91
-10
16
-Diğer İmalat
1.351
142
159
191
40
Elektrik, Gaz ve
Su
308
24
117
36
1
İnşaat
872
601
202
111
200
Toptan ve
Perakende
4.992
455
463
477
107
2
Ticaret,
Oteller ve
Lokantalar
585
Ulaştırma,
Haberleşme ve
Depolama
Hizmetleri
1.333
Mali Aracı
Kuruluşların
Faaliyetleri
256
Gayrimenkul
Kiralama ve İş
Faaliyetleri
2.111
Diğer
Toplumsal,
Sosyal ve
Kişisel Hizmet
Faaliyetleri
812
Toplam
14.058
Kaynak : Hazine Müsteşarlığı
565
73
72
283
324
75
95
172
8
8
8
6
747
263
165
480
150
3.173
118
1.693
67
1.516
40
1.366
2010 yılı Ocak-Kasım döneminde; uluslararası sermayeli şirketler, başta toptan ve perakende
ticaret sektörü olmak üzere, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörlerinde
faaliyette bulundukları görülmektedir. İmalat sanayinde faaliyette bulunan uluslararası sermayeli
şirketlerde gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı birinci sırada yer alırken, bunu kimyasal madde
ve ürünleri imalatı ile tekstil ürünleri imalatı izlemektedir (Tablo 3).
Tablo 3-Uluslararası Sermayeli Firmaların Kuruluş Türleri Açısından Sektörlere Göre Dağılımı (2009 - 2010/Kasım) Şirket Sayısı)
Sektörler
Tarım,
Avcılık,Ormancılık
ve Balıkçılık
Madencilik ve
Taşocakçılığı
İmalat Sanayii
Gıda Ürünleri,
İçecek ve Tütün
İmalatı
Tekstil Ürünleri
İmalatı
Kimyasal Madde
ve Ürünlerin
İmalatı
2009
Yeni
İştirak
Şube Toplam
2010 (Ocak-Kasım)
Yeni
İştirak
Şube
Toplam
47
13
0
60
44
11
0
55
59
288
10
86
2
10
71
384
60
285
6
60
2
11
68
356
36
13
1
50
44
12
2
58
13
5
0
18
18
1
1
20
27
12
0
39
35
12
0
47
3
Makine ve
Teçhizat İmalatı
18
6
Motorlu Kara
Taşıtı , Römork ve
Yarı-Römork İm.
16
1
Diğer İmalat
178
49
Elektrik, Gaz ve
Su
97
32
İnşaat
230
67
Toptan ve
Perakende
Ticaret,
757
154
Oteller ve
Lokantalar
124
48
Ulaştırma,
Haberleşme ve
Depolama
Hizmetleri
209
49
Mali Aracı
Kuruluşların
Faaliyetleri
13
5
Gayrimenkul
Kiralama ve İş
Faaliyetleri
388
80
Diğer Toplumsal,
Sosyal ve Kişisel
Hizmet
Faaliyetleri
126
41
Toplam
2.338
585
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
0
24
18
1
0
19
1
8
18
235
2
168
1
33
0
8
3
209
3
5
132
302
72
215
27
49
0
8
99
272
22
933
752
135
17
904
2
174
125
19
0
144
10
268
203
60
13
276
0
18
9
2
0
11
8
476
355
66
15
436
2
64
169
2.987
129
2.249
27
462
1
67
157
2.778
2010 Yılı Kasım Ayı Teşvik Belgeleri ve Yatırım Gelişmeleri
2010 yılı Kasım ayında, sabit sermaye yatırım tutarı 3,3 Milyar TL olan toplam 355 adet Yatırım
Teşvik Belgesi düzenlenmiştir. Düzenlenen belgelerde 8.862 kişi istihdam öngörülmektedir.
Tablo IV-Kasım Ayı Yatırım Teşvik Belgelerinin Genel Karakteristikleri
Sabit Sermaye Yatırımı
(Milyon TL)
Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam
227 9
236
1.473 142
1.615
244 18
262
2.594 874
3.468
Belge Adedi
2008
2009
2010
Ocak- 349 6
355
3.267 75
Kasım
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
3.342
4
Öngörülen İstihdam
(Kişi)
Yerli
Yabancı Toplam
6.752 162
6.914
11.422 968
12.390
8.719
143
8.862
Yeni Teşvik Sisteminde 2009 yılı Aralık ayından 2010 yılı Kasım ayı sonuna kadar 4.234 adet
Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiştir. Düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinin 4.048 adedi yerli
firmalar, 186 adedi de yabancı sermayeli firmalar tarafından alınmıştır. Bu dönemde yerli
firmaların öngörülen sabit sermaye yatırım tutarı 48,6 Milyar TL olurken, yabancı sermayeli
firmaların sabit sermaye yatırım tutarı 7,7 Milyar TL’dir.
Tablo V- Yatırım Teşvik Belgelerinin Karşılaştırması
Belge Adedi
2009
2010
Yerli
Yabancı
Toplam
Aralık
354
22
376
Ocak
253
16
269
Şubat
295
16
311
Mart
343
13
356
Nisan
387
21
408
Mayıs
348
11
359
Haziran
376
20
396
Temmuz
405
20
425
Ağustos
344
11
355
Eylül
264
12
276
Ekim
330
18
348
Kasım
349
6
355
4.04
186
4.234
8
Geçici Veriler, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Toplam
Sabit Sermaye Yatırımı
(Milyon TL)
Yaban
Yerli
Toplam
cı
3.97
2.336 6.314
8
2.00
237
2.242
5
1.95
812
2.768
6
3.18
168
3350
2
17.5
376
17.908
32
3.72
1.448 5.170
2
3.55
559
4.110
1
3.08
166
3.251
5
2.32
462
2.782
0
2.21
406
2.625
9
1.76
659
2.419
0
3.26
75
3.342
7
48.5
7.704 56.281
77
Bu dönemde düzenlenen Yatırım Teşvik Belgesi adedinde
I .Bölge %28, (İzmir)
II. Bölge %14,
III. Bölge %34
IV. Bölge %24
5
Öngörülen İstihdam
(Kişi)
Yerli
Yabancı
Toplam
11.832
1.037
12.869
8.273
998
9.271
8.072
733
8.805
13.383
1.466
14.849
11.118
1.011
12.129
10.956
626
11.582
11.671
1.275
12.946
12.149
1.180
13.329
8.799
765
9.564
6.870
1.148
8.018
7.506
2.607
10.113
8.719
143
8.862
119.34
8
12.989
132.33
7
pay almıştır Sabit Sermaye Yatırım Tutarı dikkate alındığında ise I. Bölgenin payının %29, II.
Bölgenin payının %42, III. Bölgenin payının %20, ve IV. Bölgenin payının %9 olduğu görülmektedir.
Kasım 2010’da AB ülkelerinden 162, Asya ülkelerinden ise 357 uluslar arası doğrudan yatırım
girişi olmuştur. Aynı ay, AB ülkelerinde 78 firma ile ilk sırayı Almanya almıştır. Bu dönemde
ABD’den 44 firma girişi sağlanmıştır.
Tablo VI - 2010 Kasım Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin Ülkelere
Göre Dağılımı -2010 Aylık
(Milyon
$)
Ülke
Ocak
AB Ülkeleri
Almanya
Fransa
Hollanda
İngiltere
İtalya
Diğer
AB
Ülkeleri
Diğer Avrupa
Ülkeleri
(AB
Hariç)
Afrika Ülkeleri
A.B.D.
Kanada
Orta -Güney
Amerika
ve
Karayipler
Asya
Yakın
ve
Orta
Doğu
Ülkeleri
Körfez Ülkeleri
Diğer Yakın ve
Ortadoğu
Ülkeleri
Diğer Asya
Ülkeleri
Diğer Ülkeler
Toplam
Şubat
Mart
188
7
17
81
8
5
276
13
135
25
36
3
266
19
49
25
69
3
70
64
3
0
5
54
Nisa
n
5
14
Mayı
Haziran
s
10
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
610
67
28
40
27
6
275
105
0
69
7
3
210
9
9
57
16
3
358
38
137
25
4
4
162
78
2
20
2
5
17
19
20
6
4
14
15
24
13
4
186
45
1
48
2
7
101
79
36
83
442
91
116
150
55
12
0
21
0
8
0
8
0
21
0
7
0
4
0
17
0
1
0
66
0
1
0
76
0
7
0
20
0
20
0
10
1
20
0
25
0
10
0
44
0
0
35
0
21
0
34
0
15
0
28
3
15
0
169
0
76
2
42
0
12
0
357
35
33
14
8
24
14
14
12
20
19
14
10
166
164
73
60
14
11
12
8
18
11
1
2
4
1
0
3
1
0
1
1
0
0
0
7
0
10
0
3
0
3
0
28
0
0
1
339
1
330
316
8
0
15
1
0
285
1
0
18
271
856
378
285
416
574
8
6
Temmuz
5
2011'de Ege Bölgesi Yatırım Beklentileri
2011 yılında Ege Bölgesi’ne birçok farklı sektörde yatırım beklenmektedir. Söz konusu yatırımlar
aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
* Hollanda hükümeti, Aydın-Sultanhisar'da 10 milyon liralık sera yatırımına ortak oldu
* Alman Krone, Tire OSB'de 35 milyon dolarlık yatırımını tamamlıyor
6
* Rus milyarder Prohorov, Çeşme'de 100 milyon dolarlık turizm yatırımı planlıyor
* İsviçreli Stephan Glaser, 50 milyon dolarlık gayrimenkul yatırımı yapacak
* İsmi açıklanmayan bir elektronik devi, İzmir'de 45 milyon euroluk yatırım gerçekleştirecek
* Kruvaziyer limanına en az 50 milyon euroluk yatırım bekleniyor
* Çinli otomotivciler DFM ve Haima, en az yarım milyar dolarlık yatırım yapmaya hazırlanıyor
* ESBAŞ'ta otomotiv ve havacılıkta 5-6 önemli yatırım bekleniyor
* Fransız Schneider Electric, Manisa'ya 50 milyon euroluk tesis kuruyor
* ABD'li Cummins, ESBAŞ'ta 800 kişiye iş sağlayacak 70 milyon dolarlık yatırım yapacak
* Danimarkalılar Çandarlı'da 400 milyon euroluk tatil köyü kuracak
Hazine Müsteşarlığı'ndan alınan verilere göre 2010'un ilk 6 ayında Ege'de 200'e yakın yabancı
sermayeli firma faaliyete geçmiştir. Ekonomik durgunluk yaşayan Avrupa ülkelerinin yatırımlarda
öne çıkması dikkat çekmiştir. Geçen yılın ilk yarısında bölgede:
•
•
•
•
39 Alman,
24 İngiliz,
24 Hollandalı
11 İtalyan
sermayeli firma faaliyete geçmiştir. Ege'de yabancı sermayeli şirket sayısı ise 3 bin 419'a ulaşmıştır.
2008'de bölgede 2 bin 916 yabancı sermayeli firma faaliyet gösterirken, küresel ekonomik kriz
nedeniyle doğrudan yabancı yatırımların azaldığı 2009 yılında Ege'de 316 yabancı sermayeli firma
faaliyete geçmiştir. 2009'da toplam yabancı sermayeli firma sayısı 3 bin 232'ye yükselmiştir.
Dünyanın krizden çıkmaya başladığı ve Türkiye ekonomisinin büyüdüğü 2010'un ilk yarısında
kurulan yabancı sermayeli şirket sayısı ise 187'ye ulaşmıştır. Böylece Ege illerinde faaliyet gösteren
yabancı firma sayısı Haziran 2010 itibariyle 3 bin 419'a yükselmiştir. 2010'un toplamında yeni
kurulan yabancı sermayeli firma sayısının 400'e yükselerek, 2009'u geride bırakması
beklenmektedir.
*Uluslararası doğrudan yatırım girişi, Türkiye’de faaliyette bulunan şirketlerin yurtdışından
yaptıkları, T.C. Merkez Bankası ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye
olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul
edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir.
Kaynaklar:
1.
2.
3.
4.
5.
T.C. Hazine Müsteşarlığı
T.C. Merkez Bankası
T.C. Başbakanlık Yatırım Ajansı
UNCTAD Raporu
EIU – Economic Intelligence Unit
7