Eko – Hukuk (Ekolojik Hukuk)

Eko – Hukuk
(Ekolojik Hukuk)
Avukat Ömer AYKUL
EKO - HUKUK
(EKOLOJİK HUKUK)
Ð
Orman, Tarım Alanı, Mera, Ð
Çevresel Etki Değerlendirmesi, Ð
Çevre Düzeni Planı, Turizm, Sit ve Madencilik Konularında Ð
Dava Dilekçeleri Ð
Bilirkişi Raporları Ve Kararları İle 30 Örnek Çevre Olayı Ankara, 2010
Eko – Hukuk (Ekolojik Hukuk)
Ömer AYKUL
Hukuk Kitapları Dizisi: 1014
ISBN 978-975-02-1205-5
Birinci Baskı:
Mart - 2010
© Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.
Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.’ye aittir. Yayınevinin yazılı izni
olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde
kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz.
Sayfa Tasarımı:
Ömer Candan
Kapak Tasarımı:
İsmail Çam
Yayın ve Dağıtım:
Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA
Tel: (0–312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0–312) 435 24 72
Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48
Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli – İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77
Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 / [email protected]
Web Adresi: www.seckin.com.tr, E–posta: [email protected]
Baskı:
Seçkin Yayıncılık A.Ş., Tel: (0–312) 435 30 30
Hayatta olmayan babama ve anneme,
sürekli destekleri için aileme,
bu kitabın oluşmasındaki teşvik, yardım ve
emekleri için çok değerli meslektaşım ve
çalışma arkadaşım,
Avukat Deniz TOPÇU’ya,
Saygı, Sevgi ve Teşekkürlerimle...
Sunuş
Kendimi bildiğimden beri ben hep bir doğa aşığıydım. Her fırsatta doğaya
koşmuş, ondan beslenmiş, sevinci ve kederi onunla paylaşmıştım. Bizlerin doğanın birer parçası olduğunu ve ancak onunla beraber kaim olabileceğimizi çok
evvel keşfetmiştim. Bunlar romantik zamanlardı, henüz bizleri bekleyen korkunç felaketin farkında değildim. Hiçbirimiz değildik.
Zamanla yurt içinde yaptığım doğa gezileri daha önce hiç farkına varmadığım bazı gerçekleri anlatır olmuştu. Doğa can çekişiyordu. Topraklarımız erozyonla hızla yok oluyor, verimini kaybediyordu. Topraksız kalan halk göçe zorlanıyor, ülkemin sosyal çatısı bozuluyordu. O günler için bizi bekleyen tehlikenin boyutunu henüz tam anlamıyla kavrayamamış olsam da, içsel bir hissedişle
derhal mücadele etmek için harekete geçmemiz gerektiğini anlamıştım.
TEMA Vakfı bu his ve düşüncelerin bir ürünü olarak doğdu. Yıl 1992 ve bizler
henüz nasıl bir felaketle mücadeleye kalkıştığımızı, bizi bekleyen zorlu ve çetin
yoluculuğun mahiyetini tam olarak farkına varamamış, amatör bir ruhla mücadeleye atılmış bir avuç idealist idik. Hedefimiz siyasi kadroları da bu amaca hizmet
etmeye inandıracak kadar güçlü bir kamuoyu oluşturabilmekti. Ülkenin içinde bulunduğu bu büyük sorun bir gönüllü kuruluşun çözemeyeceği kadar büyüktü ve
ancak topyekun bir seferberlik anlayışı ile çözüme kavuşturulabilirdi. O esnada
henüz toprak ve mera gibi ülkenin temel varlıkları ile ilgili yasal bir düzenleme dahi
yoktu. İdarecisinden sanayicisine, çoğu kimse için çevreci yaklaşım neredeyse
ütopyanın sınırında duruyordu. Çok zorlandığımız yıllardı, çetin bir mücadele veriyorduk ancak, elle tutulur bir hukuki dayanaktan yoksunduk. Yüzyıl başlarında
kendini yeni yeni belli eden çevre sorunları köklü bir geçmişe dayanmıyor ve hukuki literatürde bu konuyla ilgili büyük bir boşluk bulunuyordu.
Değerli dostum Ömer AYKUL’la yollarımız böyle bir zeminde, 1997 yılının Eylül ayında kesişti. Okuyacağınız bu eser, kendisinin o dönemden başlayarak, olağanüstü bir gayret ve yoğun çabaları ile sözü geçen yasal boşluğa temel oluşturacak
şekilde, üstün kamu yararını gözeterek ortaya çıkardığı, konusunda ilk ve tek olan,
ülkem ve hukuk literatürü adına çok önemli bir çalışmanın sonucudur. Eser, muhteviyatı açısından hukuk insanlarından, çevre sorunları ile mücadele etmeye yönelmiş
tüm kurum ve kuruluşlara, öğrenci gençlerimizden, sokaktaki vatandaşımıza kadar
her kesime ışık tutacak, yol gösterecek temel bir referans kitabı değerindedir. İnanıyorum ki, bu konuda bundan sonra yazılacak olan tüm eserlere de kaynaklık edecektir;
zira eser, aynı zamanda ülkemizde çevre konularına özgü başlatılan hukuki mücadelenin kısa bir tarihçesidir. TEMA hareketinin, Sayın Ömer AYKUL’un çok müstesna
şahsından dolaylı olarak, böylesi kıymetli bir hizmete vesile olması bizler için kıvanç
kaynağı olmuştur. Kendisini yürekten kutluyorum.
Hayrettin KARACA
TEMA Vakfı Onursal Başkanı
İçindekiler
Sunuş .................................................................................................................................. 7 GİRİŞ ................................................................................................................................. 13 BİRİNCİ BÖLÜM
ÇEVRE VE EKOLOJİ TANIMLAMALARINA KISA BİR BAKIŞ 1.1. ÇEVRE VE EKOLOJİ TANIMLAMALARINA KISA BİR BAKIŞ ..................................... 15 1.1.1. Çevre .................................................................................................................... 15 1.1.2. Ekoloji ................................................................................................................... 15 1.1.3. Ekolojik Çevre ....................................................................................................... 16 1.1.4. Ekolojik Denge ...................................................................................................... 16 1.1.5. Ekosistem ............................................................................................................. 16 1.1.6. Ekosfer ................................................................................................................. 16 1.2. DÜNYA’DA VE ÜLKEMİZDE ÇEVRE HUKUKUNDAKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER ............ 16 1.2.1. Çevre Hukukunda Dünyadaki Önemli Gelişmeler................................................... 16 1.2.2. Ülkemizde Çevre Hukukunda Önemli Gelişmeler ................................................... 18 1.2.2.1. Çevre Hukukunda Bir Olumsuz Gelişme; “Uluslararası Tahkim”.............................. 18 İKİNCİ BÖLÜM
HUKUK SİSTEMİMİZDE ÇEVRE İLE İLGİLİ
DAVALAR VE ÖZELLİKLE İDARİ DAVALARLA İLGİLİ
SORUNLARA GENEL BİR BAKIŞ 2.1. ÇEVRE İLE İLGİLİ DAVALAR ....................................................................................... 21 2.1.1. Çevre İle İlgili Adli Davalar .................................................................................... 22 2.1.1.1. Tespit Davaları ....................................................................................................... 22 2.1.1.2. Eda (Önleme ve Giderim) Davaları .......................................................................... 23 2.1.2. Çevre İle İlgili İdari Davalar ................................................................................... 24 2.1.2.1. İptal Davaları .......................................................................................................... 25 2.1.2.2. Tam Yargı Davaları ................................................................................................. 25 2.1.2.3. İdari Davalarda Taraf Olma Ehliyeti ve Husumet..................................................... 26 2.1.2.4. İdari Davalarda Dava Açma Süreleri ....................................................................... 28 2.1.2.5. Yürütmeyi Durdurma Konusu ve Kanundan Kaynaklanan Kısıtlama ........................ 30 2.1.2.6. Kamu Yararı Kavramı ve Çevre Davalarında Yarışan Kamu Yararlarından
Üstün Kamu Yararına Ulaşma................................................................................. 31 2.1.2.6.1. Kavramlar ...................................................................................................... 31 10
Eko - Hukuk (Ekolojik Hukuk)
2.1.2.6.2. Üstün Kamu Yararı Analizinin Yapılışı ............................................................. 32 2.1.2.6.3. En Üst Hukuk Normu Olan Anayasa’nın Başlangıç ve Genel Esaslar
Kısımlarında Üstün Kamu Yararının Aranması ................................................ 32 2.1.2.6.4. En Üst Hukuk Normu Olan Anayasa’nın Diğer Bazı Hükümlerinde
Üstün Kamu Yararının Aranması .................................................................... 35 2.1.2.6.5. İncelenen Maddelerden Anayasa’nın Bütünselliğini Zedelemeden
Ulaşabilecek Niteliksel Kriterlerin Sıralanması ................................................ 37 2.1.2.7. Çevre Davalarında Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmelerin
Değerlendirilmesi ................................................................................................... 39 2.1.3. Çevre İle İlgili Ceza Hükümleri ............................................................................... 42 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK SİSTEMİMİZDE DOĞAL VARLIKLARIMIZ İLE
İLGİLİ TEMEL MEVZUAT VE ÖRNEK DAVALAR 3.1. ANAYASA’DAKİ DÜZENLEMELER ............................................................................. 47 3.1.1. Anayasa’nın 43’üncü Maddesi ve “Kıyı”lar Hukuku............................................... 47 3.1.1.1. “Devlet’in Hüküm ve Tasarrufu Altında Olmak” Kavramı ........................................ 47 3.1.1.2. Kıyı ve Sahil Üzerindeki Yararlanmalar.................................................................... 48 3.1.2. Anayasa’nın 44’üncü Maddesi ve “Toprak” Hukuku ............................................. 49 3.1.2.1. Gıda Güvenliği ........................................................................................................ 50 3.1.3. Anayasa’nın 45’inci Maddesi ve “Tarım ve Hayvancılık” Hukuku.......................... 50 3.1.4. Anayasa’nın 56ıncı Maddesi ve Sağlıklı ve Dengeli Bir “Çevre”de Yaşama
Hukuku ................................................................................................................. 51 3.1.4.1. “Sürdürülebilir Kalkınma / Sürdürülebilir Yaşam” Kavramları .................................. 52 3.1.5. Anayasa’nın 63’üncü Maddesi ve “Tabiat Varlıklarının Korunması” Hukuku.......... 52 3.1.6. Anayasa’nın 166’ıncı Maddesi ve “Planlama” Hukuku .......................................... 53 3.1.6.1. Planlama Kavramı İçinde “Kentsel Dönüşüm” ve Hukuku ....................................... 54 3.1.6.1.1. Kentsel Dönüşümü İlgili Mevcut Mevzuat: ..................................................... 54 3.1.6.1.2. Kentsel Dönüşümle İlgili Tasarının Genel ve Madde Gerekçeleri: ................... 55 3.1.7. Anayasa’nın 168’inci Maddesi ve “Tabii Servetler” Yani “Doğal Varlıklar”
Hukuku ................................................................................................................. 56 3.1.7.1. “Doğal Varlık-Doğal Kaynak” Kavramları................................................................. 57 3.1.8. Anayasa’nın 169 ve 170’inci Maddeleri ve “Orman ve Orman Köylüleri”
Hukuku ................................................................................................................. 58 3.1.8.1. Anayasa Değişiklik Girişimleri Üzerine Bir Analiz.................................................... 61 3.1.8.2. Son Anayasa Taslağının Çevreci Bir Bakışla Eleştirisi ............................................ 65 3.1.8.2.1. Yeni Bir Anayasanın Gerekliliği Konusu .......................................................... 65 3.1.8.2.2. Yeni Bir Anayasa Hazırlanma Usulü Ve Uygulamalar...................................... 66 3.1.8.2.3. Anayasa Taslağının Çevre ve Kentsel Haklar İle İlgili Maddeleri ..................... 67 3.1.8.2.4. Anayasa Taslağının Çevre ve Kentsel Haklar Açısından
Değerlendirilmesi ........................................................................................... 68 3.1.8.2.5. Sonuç ............................................................................................................ 71 İçindekiler
11
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KANUNLARIMIZDA DOĞAL VARLIKLARIMIZLA İLGİLİ
DÜZENLEMELER VE ÖRNEK DAVALAR 4.1. ORMAN MEVZUATI ................................................................................................... 73 4.1.1. Orman Kanunu ...................................................................................................... 73 4.1.1.1. Orman Kanunundaki 2B Maddesi ve Ecrimisil Tartışması....................................... 73 4.1.1.2. Uygulamada 2B Dayanaklı Emsal Olaylar ............................................................... 75 4.1.1.3. Tarihsel Süreçte Ormanlarımız ve Eko-Hukuk Açısından Değerlendirme ............... 102 4.1.1.4. Çözüm Önerileri .................................................................................................... 103 4.1.1.5. 2B Olayının Bir Başka Cephesi ve Gerçek Mağdurları .......................................... 104 4.1.2. Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi Hakkında Kanun ................... 105 4.1.2.1. Uygulamada Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi Hakkında
Kanun ve Bunun Uygulama Yönetmeliğiyle İlgili Olarak Açılan Davanın
İncelenmesi ......................................................................................................... 109 4.2. MERA MEVZUATI..................................................................................................... 122 4.2.1. Mera İle İlgili Örnek Dava İncelemesi .................................................................. 131 4.3. TARIM TOPRAKLARI İLE İLGİLİ MEVZUAT.............................................................. 143 4.3.1. Tarım Toprakları İle İlgili Örnek Dava İncelemeleri............................................... 145 4.4. SULAR İLE İLGİLİ MEVZUAT .................................................................................... 201 4.4.1. Suyun Eko-Hukuk Açısından Tanımlanması ........................................................ 201 4.4.2. Dünya’da ve Türkiye’de Suyla İlgili İstatistiki Bilgiler .......................................... 202 4.4.3. Suyla İlgili Mevcut Hukuksal ve Yönetsel Yapı .................................................... 203 4.4.4. Su Hukukunda Çerçeve Yasa Gereksinimi........................................................... 205 4.4.5. Su Yönetiminde Havza Esası ve Yasa Gereksinimi .............................................. 206 4.4.6. Su Tüketimi, Kirletilmesinin Önlenmesi, Kuraklık ve Önleyici Politikalar .............. 209 4.4.7. Beşinci Dünya Su Forumu .................................................................................. 211 4.5. ÇEVRE KANUNU VE BAĞLANTILI MEVZUAT .......................................................... 211 4.5.1. 2872 Sayılı Çevre Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme ......................................... 211 4.5.2. Çevresel Etki Değerlendirmesi ............................................................................ 215 4.5.2.1. ÇED Kararları İle İlgili Örnek Dava İncelemeleri ..................................................... 216 4.5.3. Çevre Düzeni Planları (ÇDP) ve Planlama ............................................................ 259 4.5.3.1. ÇDP İle İlgili Örnek Dava İncelemeleri................................................................... 263 4.6. KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARI VE SİT HUKUKU İLE İLGİLİ MEVZUAT ............... 306 4.6.1. SİT Hukuku İle İlgili Örnek Dava İncelemesi ........................................................ 311 4.7. TURİZM MEVZUATI.................................................................................................. 328 4.7.1. Turizm Merkezleri İle İlgili Örnek Dava İncelemeleri ............................................ 336 4.8. MADENCİLİK MEVZUATI, ETKİLERİ VE ÖRNEK DAVA İNCELEMELERİ .................. 365 12
Eko - Hukuk (Ekolojik Hukuk)
4.9. KÜRESEL ISINMA/İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER .......... 398 4.9.1. Sera Gazları ........................................................................................................ 399 4.9.2. İklim Değişikliğinde Devrilme Noktaları ve Güvenli Geçiş Arayışları .................... 401 4.9.3. Neler Yapılabilir ? ................................................................................................ 402 4.9.4. İklim Değişikliğinde Küresel Çabaların Tarihçesi, Uluslar arası Sözleşmeler ve
Gelişmeler........................................................................................................... 405 SON SÖZ.......................................................................................................................... 413 EK-1: TESPİT DAVASI DİLEKÇESİ ÖRNEĞİ ..................................................................... 415 EK-2: ÖNLEME VE GİDERİM (TAZMİNAT) DAVASI DİLEKÇESİ ÖRNEĞİ ....................... 416 EK-3: BİLDİRİ ................................................................................................................... 417 Kaynakça......................................................................................................................... 421 Kavram Dizini .................................................................................................................. 425