TÜRKİYE`DE MONTAJCILIĞIN YAPISI GİRİŞ Makina Mühendisleri

TÜRKİYE'DE MONTAJCILIĞIN YAPISI
GİRİŞ
Makina Mühendisleri Odası'nın isteği üzerine hazırladığım bu çalışmayı önce, 8 Kasım 1975 tarihinde konferans olarak sundum.
Ancak daha sonra konferansı yazmam gerekti. Burada sadece montaj sanayiin yapısıyla ilgili çalışmanın bir özetini yapabiliyorum. Bu
özet için de iki ayrı tablo hazırladım. Giriş bölümünde yer alan
«Montaj Sanayiinde Temel Veriler : 1973» ve «Montaj Sanayiinde
Temel Katsayılar 1973» başlıklarını taşıyan bu iki tablonun montaj sanayiin yapısını Özetlediğini sanıyorum. Konferansda bulunamayanlar kadar bulunanlar da bu iki tabloya bakarak montjcılığm
temel çizgilerini saptayabilir. Bu iki tabloyu istediği gibi yorumlayabilir. Bir bakıma bu iki tablo, burada sunulan özetin de özeti oluyor. İsteyen sadece özetin Özetini okumakla da yetinebilir.
MONTAJ SANAYİNDE TEMEL VERİLER
(Türk Lirası; Sayı)
Toplam Üretim Giderleri
Toplam Satış Giderleri
Toplam Satış Gelirleri
Vergiden önceki net kâr
Toplam Sermaye
Yabancı Sermaye
Üretimde Kullanılan Yerli Mallar
Üretimde Kullanılan İthal Mallar
Yıllık Döviz Geliri (İhracat)
Yıl içinde kullanılan İç Kredi
Ayni ve Nakdi Dış Kredi
Yerli Personele Yapılan Ödeme
Yabancı Personele Yapılan Ödeme
Firma Sayısı
Yabancı Personel Sayısı
Yerli Personel Sayısı
:
1973
10.848.471.407
563.634.031
12.933.215.785
1.330.607.137
3.578.635.871
1.524.220.865
3.647.199.091
4.129.188.821
359.490.353
2.786.652.773
130.582,516
1.647.146.781
52.491.724
89
298
4O.S15
Kaynak — T. C. Ticaret Bakanlığı ; Ülek.nizJe TiiaUyette Dulunan 6224 Sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu Kapsamradagi Firmaların
1973 Yılı işletme Dönemlerine İlişkin İstatistik Bilgiler.
61
MONTAJ SANAYİNDE TEMEL KATSAYILAR : İ973
Toplam Sermayeye Göre Kâr Oranı
.37
Yabancı Sermayeye Göre Kâr Oranı .
.87
Ücret ödemelerine Göre Kâr Oram
.78
(Sömürü oram)
Üretim Giderlerine Göre İthalat
,38
Üretim Değerine Göre İhracat
,03
Toplam Sermaye İçinde Yabancı Sermaye
Payı
42
Yerli Personel Başına Ödeme (Yıllık)
40,858
Yabancı Personel Basma ödeme (Yıllık) 176.147
Konferansın verilmesiyle bu özetin yaıılması arasında bir önemli
rapor hazırlandı* Türk Sanayicileri ve 1§ Adamları D^rneğf nin Pakistan'a gönderdiği i§ adamları kurulu bir rapor hazırlayarak döndü» Pakistan Raporu adını taşıyan ve Cumhurbaşkanı dahil bütün
ilgililere verilen bu rapor, konferansın konusuyla doğrudan doğruya
ilgili. Açık bir deyifle, konferans sırasında ileri sürülen tezlerden
birisiyle tam bir uyum iğinde; İleriye sürülen teflerden birisi şu oldu : Montajcılık, sermaye ihraç eden ülkelerin mal ihraçlarım kolaylaştırmak ve artırmak için geliştirilen bir yol Temel Veriler ve
Temel Katsayılar tablosu bunu gösteriyor, Ancak 1§ Adamları Derneği'nin hazırladığı rapor da aynı tezi ileri sürüyor : Türkiye, Pakistan'a binek taşıtı da dâhil dayanıklı tüketim araçları ihraç etmek
istiyor. Bunun için de Pakistan'da binek taşıtında ve diğer dayanıklı tüketim araçlarında «montaj» sanayileri kurmayı Öneriyor. İhracat için montaj sanayii. Ve bütün açıklığı île, hiç bir kelime oyununa başvurmadan ortaya konuyor. Yalım burada montajı kuracak
olan Batı ekonomileri değil. Montajın kurulacağı yer de Türkiye de»
ğü. Yerler değişik, Türkiye, Pakistan'da montaj sanayi kuracak,
Gerekçeyi tekrarlamakta yarar var : Türkiye'nin Pakistan'a sanayi
ürünleri ihracatım gerçekleştirmek için. Türkiye'de montaj sanayiinin yapısını anlamak isteyenler TÜSlAD'ın Pakistan Raporu'nu
okumak durumundalar.
Lenin, gelişmiş kapitalist ekonomiler için sermaye ihracının önemini ve zorunluluğunu ortaya koydu. Sermaye ihracı ile kapitalizmin
eşitsiz gelignıe yasası arasında yakın bir ilişki var, Lenin'in Enıper«
yalizm'inde sermaye ihracı sorunu ile kapitalizmin eşitsiz gelişme
yasasının aynı ölçüde Ön plana çıkması, bunu gösteriyor,
62
Sermaye ihracının bir türü borç vermek. Her hangi bir yatırım yapmaksızın bîr yabancı ülkeye borç vermek, Bu tür sermaye ihracı ile
mal ihracı arasında yakın ve ayrılmaz bir bağ görülüyor. Lenin, bunu söyle açıklıyor ; «Finans kapital tekeller çağını yarattı, tekeller
de her yerde tekelci ilkeleri uyguladı : Açık pazarda rekabetin yerini kârlı işlemler için «bağlantıların» kullanılması alıyor* Ek yaygın
uygulama, verilen borcun bir bölümünün borç veren ülkeden satın
almalarda ve özellikle savaş malzemesi ve gemi benzeri siparişlerde
kullanılması şartına bağlamaktır. Son iki on yıl içinde (1890*1010)
Fransa bu yönteme sık sık başvurdu. Böylece sermaye ihracı, meta
ihracım artırmanın bir aracı olmaktadır,» (Lenin, Cöllekted Works»
Cilt mf s. 726)
Lenin, borç verme türünden sermaye ihracı ve bunun meta ihracını
artırıcı etkisini örneklerken bir kategori geliştiriyor. (Genel olarak
dikkatlerden kaçan bir kavram : «Tefeci emperyalizm» (usury imperialism) , Şöyle diyor : «Fransa'nın sermaye ihraçları, esas olarak
basta Rusya olmak üzere, Avrupa'da yatırıldı. (Rusya'daki en azın«
dan 10 milyar frank). Bu esas olarak borç sermayesi, hükümet kredileridir ve sanayi işletmelerine yatırılan sermaye değildir. İngiliz
kolonyal emperyalizmden farklı olarak Fransız emperyalizmi» te«
feci emperyalizm olarak adlandırılabilir*» (Lenin, Cöllekted Works,
Cilt III, s. 725)
Tefeci emperyalizm kategorisi, Ftansa - Rusya ilişkilerini ve Birinci
Büyük Savag'da Rusya'nın Fransa'nın yamnda yer almasını açıklamada yararlı bir işlev görüyor. Ama iş burada kalmıyor, Özellikle
İkinci Savaş'tan sonra Amerika « Türkiye ilişkilerini açıklamakta
da yardımcı oluyor. Çünkü İkinci Savaş'tan sonra gelişen Amerika «Türkiye ilişkileri ilk yıllarında bir tefeci emperyalizm niteliği
île ortaya çıktı. Amerika Birleşik Devletleri, Amerika'dan Türkiye'ye borç sermayesi ihraç etmeye başladı. Ancak Amerika'dan alman
krediler, Amerika'dan ithal edilecek mallar için kullanılma şartına
bağlandı. Türkiye'de Amerikan «Yardım Kurulları» bu şartın uygulanmasını titizlikle gözettiler. Borç türünden sermaye ihracı He
meta ihracının gerçekle§mesîni sağladılar.
Ancak bir zaman sonra bu tür sermaye ihracı, meta ihracını artan
ölçüde gerçekleştirmeye yetmedi. Bunun için sanayi sermayesi türünden sermaye ihracı Türkiye için de önem kazandı. Türkiye'ye
montajcılık bu yolla ve bu gerçeklerle girdi. Bugün montajcılık, sermaye ihraç eden ülkeler için meta ihraç etmenin en güvenilir yolu
durumuna geldi. Montajcılığın temel niteliği burada.
63
Montajcılık» sermaye ihrag eden ülkeler için meta ihracım artırmanın yolu, Bu yol, «tefeci emperyalizmin» Madiği yoldan farklı. Tefeci emperyalizmde sermaye ithal eden ülkenin sermaye ihraç eden
ülkeye bağımlılığı siyasal zorlamadan doğuyor, Siyasal zorlama olmadan doğuyor, Siyasal zorlama olmadan da iki ülke arasında borç
alış verişi olabilir. Karşılıklı saygıya dayanan ve iç iğlerine karışmamaya titizlik gösteren bir borg alış verişi olabilir, Sosyalist ülkelerde yapılan borg alış verişinin temel niteliği böyle. Fakat sanayi
sermayesi türünden ve yatırım biçiminde gerçekleşen sermaye ihracında durum farklı. Bu tür sermaye ihracında sermaye ithal eden
ülkenin sermaye ihraç eden ülkeye bağımlılığının ekonomik ve yapısal nedenleri var. Sermaye ithal eden ülkenin ekonomisi, sermaye
ihrag eden ülkenin ekonomisine yapısal olarak bağlanıyor. Temel
katsayılar bunu açıkça gösteriyor. Montaj sanayiinde üretim değerinin yüzde 88'î ölçüsünde ithalat yapmak gerekiyor. Yüzde 38 çok
büyük bir oran. Bu oranın gerektirdiği ithalat yapılamazsa, sermaye ihraç eden ülkeler bu oranın gerektirdiği ihracatı yapmazlarsa
sermaye ithal eden ülkenin sanayii ve dolayısıyla da ekonomisi dur«
mak zorunluluğu ile karşılaşacak. Bağımlılık bu ölçüde güçlü. Bağımlılık bu Ölçüde önemli. Montaj sanayiini de bu güç ve önem içinde anlamak gerekiyor. Bugün Türkiye'de montaj sanayii, Türkiye'yi kapitalist ekonomilere ve dolayısıyla da emperyalist ülkelere
bağımlı hale getiren halka durumunda.
Montaj sanayiin bu Önemini, sanayiciler anlamış durumdalar. Anladıkları şuradan belli : Bugün Türkiye'nin ödemeler dengesi sorununun Türkiye'nin en önemli sorunu olduğunu söylüyorlar. Gerçekte
Öyle, Türkiyenin en önemli sorunu. Ancak Ödemeler dengesi sorunu,
Türkiye'den çok daha önce montaj sanayicüerinin sorunu. Eğer artan açıkları kapatacak döviz bulunmazsa bundan en çok zarar görecek olanlar montaj sanayicileri olacak. Döviz, sıkıntısı karşısında,
kıt dövizleri Özellikle kendilerine ayırmak başarısını gösteremezler»
se, bu sıkıntı en çok montaj sanayicilerini sıkıştıracak, Son zamanlarda, hükümetleri artan ölçüde sıkıştırmalarının nedeni burada yatıyor,
TEKEL KAVRAMLAR
Montajcılık, Türkiye'nin devrimci pratiğinde önemli bir yere sahip.
İlerici teknik eleman örgütleri, montaj sanayii üzerinde büyük kampanyalar düzenlediler, Bu kampanyalarda, montaj sanayiin montajcı niteliği üzerinde duruldu. Ağırlık, bu sanayide, temel niteliğin çeşitli yerlerde üretilen parçaların birleştirilmesi olması üzerinde top64