DÖVİZ OPSİYONLARI: Genel bir kavram olarak opsiyon, bir mali

DÖVİZ OPSİYONLARI:
Genel bir kavram olarak opsiyon, bir mali varlık veya malın sabitleştirilmiş fiyattan belirli bir
vadede alma veya satma hakkı doğuran sözleşme biçiminde tanımlanabilir. Burada vurgulanması
gereken önemli nokta opsiyonun uygulanmasının zorunluluk değil, bir tercih konusu olmasıdır.
Alış Opsiyonu – Satış Opsiyonu:
Belirli bir yabancı parayı belirli bir fiyattan öngörülen sürede satın alma hakkı doğuran
(zorunluluğu değil) sözleşmelere döviz alış opsiyonu denir. Tersine, bir yabancı parayı sabit
fiyattan belirli bir sürede satma hakkı doğuran sözleşmelere de döviz satış opsiyonu denir.
Opsiyon piyasaları ikiye ayrılır: 1) Tezgahüstü piyasa 2) Opsiyon borsaları
Tezgahüstü piyasa genellikle bankalardan oluşur. Kur riskine karşı koruma sağlamak isteyen
firmalar, tezgahüstü piyasayı genellikle vadeli piyasaların ve gelecek işlemleri piyasalarının bir
seçeneği olarak kullanırlar. Bu piyasaların ana kurumları olan bankalar müşteri isteklerine uygun
bazen vadesi birkaç yılı bulan ama genellikle bir yıldan kısa süreli opsiyon sözleşmeleri
satmaktadırlar.
Tezgahüstü piyasada bir döviz alış ya da satış sözleşmesi edinmek isteyen firma, bu piyasalarda
faaliyet gösteren bir bankanın opsiyon masasını arayarak ihtiyacı olan yabancı para cinsini,
miktarını, vadeyi, uygulama fiyatını belirtir ve bankanın bir teklifte bulunmasını ister. Eğer
koşullarda anlaşma sağlanırsa banka müşterisine onun ihtiyaçlarına uygun biçimde hazırladığı bir
sözleşme satışında bulunur.
Tezgahüstü piyasalarda opsiyon sözleşmelerinin miktar, temel fiyat, bitiş tarihi gibi koşulları
standart olmayıp pazarlığa tabidir. Müşteri açısından tezgahüstü piyasa işlemlerinin riski, satıcı
bankanın iflası veya başka bir nedenle mali acz içine düşerek taahhüdünü yerine getirememesi
olasılığıdır.
Borsa opsyionlarında ise alıcı ve satıcılarla birlikte takas odası da sözleşmeye taraftır. Diğer bir
deyişle, her sözleşmenin karşı tarafı daima borsa takas odasıdır.
Takas odasının borçları çok sayıda banka ile birlikte borsa üyelerinin borçları durumundadır.
Böylece sözleşme koşullarına uyulması takas odası tarafından garanti edilmiş olur.
Alış Opsiyonu Örneği:
Diyelim ki, TR de bir fima TURK-FIRM, Amerikan firması USA-FIRM’den yedek parça ithal
etmiştir. Bunun karşılığı olarak da 20 Ağustos’ta ihracatçı firmaya 50000 $ ödeme yapacaktır.
(Bugünkü kur 1$ = 2 TL olsun.)
Firma ödeme tarihine kadar dolar kurunda olası bir yükselmeden endişe etmektedir. Bunun için
örneğin opsiyon sözleşmesi alım satımı yapan bir bankadan döviz alış sözleşmesi satın alır.
Sözleşmede 1$ = 2.4 TL olarak belirlensin ve prim miktarı dolar başına 0.10 TL olsun.
Bu durumda vade dolduğunda uygulama fiyatının altındaki kurlardan opsiyonu uygulamamak
sözleşme sahibinin yararınadır. Örneğin, vade dolduğunda anında piyasada dolar kuru 1.5 TL ise
opsiyon uygulanmaz. Bunun nedeni açıktır. Opsiyon uygulanmış olsa opsiyon sahibi 1 doları 2.5
TL fiyatından elde etmiş olacaktır (primle birlikte). Uygulamadığı takdirde ise piyasadan 1.5 TL
fiyatından satın alacak ve vazgeçtiği dolar başına 0.10 TL tutarındaki prim dolayısıyla doların
kendisine maliyeti 1.60 TL olacaktır.
Oysa uygulama fiyatının üstündeki tüm fiyatlardan opsiyonu uygulamak opsiyon sahibinin
yararınadır. Söz gelişi, 1 $ = 2.45 TL kurundan uygulanmayıp piyasada satın alınma yoluna
gidilse 1$ = 2.55 TL ye mal olacaktır. Oysa opsiyon uygulansa 1 doların maliyeti 2.50 TL’dir.
Alış opsiyonunun alıcısının kar ve zarar durumu aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:
1$ için kar
Sınırsız kar
2.4
Anında kur
2.5
Başabaş fiyatı
-0.1
Zarar
Sınırlı zarar
Uygulama fiyatı
Alış opsiyonunun satıcısı için ise simetrik bir durum söz konusudur. Opsiyonun vadesi geldiğinde
ilgili
yabancı
dövizin
kuru
uygulama
fiyatının
altında
olduğu
sürece
opsiyon
uygulanmayacağından, satıcı ödenen prim tutarı kadar kar eder. (0.10 TL/$) Anında piyasadaki
kur uygulama fiyatının üstünde olduğu sürece alış opsiyonunun satıcısı zarar edecektir.
Alış opsiyonunu satıcısının kar ve zarar durumu da aşağıdaki grafikteki gibidir:
1$ için kar
0.1
Sınırlı kar
Başabaş fiyatı
2.4
2.5
Anında kur
Sınırsız zarar
Zarar
Uygulama fiyatı
Satış Opsiyonu Örneği:
Satış opsiyonu alan bir kimsenin durumu alış opsiyonu alan bir kimsenin durumunun tam tersidir.
Satış opsiyonu sahibi, vade sonundaki kurun uygulama fiyatının üzerinde olması durumunda
opsiyonu uygulamaz ve dövizler anında teslim piyasasında satılır. Böylece de yalnızca opsiyonu
uygulamaktan dolayı sınırlı bir kayıp ortaya çıkar, bu kayıp opsiyon primi kadardır. Uygulama
fiyatı ile bundan opsiyon priminin çıkarılması sonucu bulunacak döviz kuru arasındaki
fiyatlardan ise opsiyonu uygulamak avantajlıdır.
Örneğin, yukarıdaki firma dışarıya 50000 dolar tutarında tekstil ihrac etmiş olsun. Bugünkü kur
1$ = 2TL ve ödemeler 3 ay sonra yapılacak olsun. Bu durumda firma, doların TL kurundaki bir
düşüşten kaygı duyduğu için tezgahüstü piyasada faaliyet gösteren bir banka ile 1$ = 2.4 TL
fiyatından 50000 $’lık bir satış opsiyonu sözleşmesi yapmış olsun. (Prim yine 0.10 TL)
Buna göre vade sonundaki kur 2.4 TL/$ olan uygulama fiyatının üzerinde bulunduğu sürece
opsiyon hakkı kullanılmaz. Bu durumda doların serbest piyasada satılması daha karlıdır. Burada
ödenen prim tutarı kadar bir kayıp vardır. 1$ = 2.4 TL’nin altında olursa opsiyon uygulanır. 1$ =
2.3 TL fiyatı başabaş kurudur. Bunun altındaki fiyatlardan opsiyon sahibinin net bir karı vardır.
Örneğin, dolar kuru 1.8 TL ise kar dolar başına 0.50 TL dir.
Satış opsiyonunun alıcısının kar ve zarar durumu aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:
1$ için kar
Sınırsız kar
Başabaş fiyatı
2.3
Anında kur
2.4
Sınırlı zarar
Zarar
Uygulama fiyatı
Satış opsiyonunu satan kurum için olaya bakacak olursak. Vade sonundaki anında teslim kuru 2.4
TL/$ üzerinde ise opsiyon uygulanmayacağı için satıcı kurum ödenen prim tutarında bir kar elde
eder. 2.4 TL/$ sınırının altında ise sözleşme uygulanır. Ancak 2.4 TL/$ ile 2.30 TL/$ arasındaki
fiyatlardan aldığı primin hepsini değil, bir kısmını kaybeder. 2.30 TL/$ başabaş kurunun altındaki
fiyatlardan ise opsiyon satıcısının net bir zararı vardır ve bu zarar sınırsızdır.
Satış opsiyonu satıcısının kar ve zarar durumu aşağıdaki grafikte gösterilmiştir:
1$ için kar
Başabaş fiyatı
Sınırlı kar
2.3
2.4
Sınırsız zarar
Zarar
Uygulama fiyatı
Anında kur