samsun - İSAM Kütüphanesi

SAMSUN BÜYÜKŞEHiR BELEDiYESi
KÜLTÜR VE SOSYAL iŞLER DAiRESi BAŞKANLIGI
SAMSUN
Araşt1rmalar1
Üçüncü Kitap
"Mimari ve Kültürel Miras~ Ejsane1 Dil~
Sanat1 Edebiyat ve SiyasetN
Yayına Hazırlayan
1 Editör
Prof. Dr. Cevdet YILMAZ
2013 /SAMSUN
TÜRKiYE KÜTÜPHANELERiNDE ARA~ÇA YAZMA VE MATBU ESERi OLAN
SAMSUNLU ALiMLER
....
Recep DIK/Cl
G iriş
Tarih boyunca birçok medeniyete
Osmanlı
dönemlerinde
Anadolu'nun
beşikl i k
yapan Samsun, bilhassa Selçuklu ve
kuzeyinde,
en
büyük
ilim
ve
kültür
merkezlerinden biri olmuştur.
Bilindiği üzere,
11
Samsun şehri, Anadolu Selçuklu Sultanı ikinci Alparslan
zamanında Türk hakimiyetine geçti. ikinci Kılıç Arslan ülkesini 1185 yılında oğulları
arasında
ettiği
taksim
zaman Samsun
şehri
ve yöresi Rukneddin Süleyman
Şah'ın
hissesine düştü. Bu tarihten sonra şehrin adı, tarihi kaynaklara Sam~un olarak
geçmeye
başladı .
sayısız
azgın haçlı
ve
medeniyet
Anadolu'ya
eserleri
ısındırmışlardır.
11
Osmanlı
seferine
yerleşip
göğüs
vermişler,
bu ülkeyi kendilerine vatan yapan Selçuklular
gererek
toprağa sağlam
Anadolu'nun
kökler
hristiyan
salm ışlar,
halkını
yüksek
islamiyete
(Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi, 1977: 24 ).
döneminde Samsunlu birçok alim yetişmiştir. Nitekim Tü r-kiye
kütüphanelerinde mevcut olan Samsunlu alimierin Arapça yazma ve matbu eserleri,
haklı
oalarak söz konusu kanaatı doğrulamaktadır. Bu müm-taz şahsiyetler ile
kütüphanelerde kayıtlı yazma ve matbu eserlerinin sıra-sıyla tanıtımı da, Samsun'un
bilimsel ve kültürel bakımından tarihteki ö-mine kısmen de olsa katkıda bu l unacaktır:
ı.
Hasan b. Abdüssamed es-Samsuni
Osmanlı
okumuş
alimi olan Hasan b. Abdüssamed, Anadolu'da bazı alimler-den
ve Molla Hüsrev'in hizmetinde bulunarak, ondan müsbet ve di-ni ilmleri
tahsil etmiştir. Derin bilgi sahiQi olan Hasan b.Abdüssamed, Se-man Medresesi'nde
görevlendirildi ve Sultan Muhammed Han'a hoca oldu ..
Sırasıyla
Kazaskerlik, tekrar
Sernan Medresesi müderrisliği ve istanbul'da kadılık yapan bu zat, h.891 (m.1476)
yılında
vefat etti.
Hasan b.Abdüssamed, yüksek seciyeli ve dini kurallara sıms ı kı sarı- lan bir şahsyetti.
Aynı
zamanda iyi bir hattat olan bu alim, birçok kitabı ken- di hattıyla yazmıştır.
Nitekim onun, Sultan Muhammed Han için kendi hat-tıyla Sıha h ei-Cevheri adlı eseri
yazm ı ştır. Fıkıh,
şunlardır:
hadis, kelam ve belagat alimi olan Hasan b. Abdüssamed'in eserleri
Haşiye ale'l-Mutav-vel li't-Tef-tazani, Ta'lika ale't-tavtih fı usCıli'l-fıkh,
Prof Dr., Selçuk Üniv., Fen-Edebiyat Fak., Doğu Dilleri ve Edebiyatlan Bölümü. Öğretim Üyesi
295
Haşiye ala Şerhi'I-Adud li Münte-ha fı ilmeyi'l-usQI ve'l-cedel, Havaş ala Şerhi'I­
Muhtasar li's-Seyyid eş-Şe-rif1 •
Hasan b. Abdüssamed es-Samsun/'nin Türkiye kütüphanelerindeka-yıtli yazma
eserleri:
- cevab ala bahsi'l-cihet, Kelam, ta'lik, 96-97 (Süleymaniye Kütüphanesi,
H.Hüsnü Paşa Bölümü, no: 600).
- Haşiye ala Şerh Muhtasar ei-Munteha, Fıkıh, nesih, 35-40 (Konya Bölge
Yazma Eserler Kütüphanesi, no: 194; Süleymaniye Kü-tüphanesi, Kasidecizade, 475;
Serez, 3818; Damad ihrahim Paşa, 784; Erzincan, 159; Giresun il Halk Kütüphanesi,
1238/2; Isparta Halil Ha mit
Paşa
Küt., 2045; Adana il Ha lk K., 189;. Amasya
988, 1777; Tire K., 196; Bayezit Devlet K., 1739;
Atıf
Beyazıt
K.,
Efendi K., 681, Kütahya Vahit ·
Paşa il Halk K., 199).
- Haşiye ala Haşiyeti's-Seyyid eş-Şerif, Fıkıh, ta'lik, 171-226 (Millet K., 597;
Fatih, 1291; Nuruosmaniye, 1361; Beyazıt Devlet K., 697).
- Haşiye ala Muhtasari'I-Adud li'I-Curcani, Fıkıh Usulü, nesih, müstensih
Abdullah Ankaravi, i'stinsah tarihi h.1079 (istanbul Merkez K., 2130).
-
Haşiye
ale'I-Mukaddimati'l-erbaa mine't-tavzih, Kelam, ta'lik, 7
(Bağdatlı
Vehbi Efendi, 2027; Şebit Ali Paşa, 2844; Laleli, 714; Esad Efendi, 1279).
- Haşiye ala Şerhi't-Telvih, Kelam (Marmara ilahiyat Fak., 343; Samsun Gazi K.,
623).
- Risaletu'l-ittisat, Hadis, ta'lik, 39-56 (Carullah, 1188).
2. Muhyiddin Muhammed b.Hasan b. Abdüssamed es-Samsuni
Osmanlı alimi olan Muhyiddin Muhammed, önce babasından, sonra Alaeddin
Ali ei-Arabi'den okudu. Daha sonra o, sırasıyla Bursa'da Molla Hüsrev Medresesi'ne,
Edirne'de Haceriyye Medresesi'ne, istanbul'da Mah-m ut Paşa Medresesi'ne, iznik'te
Orhan Gazi Medresesi'ne, Edirne'de bir Medrese'ye ve Sernan Medresesi'ne müderris
oldu. Her gün 80 dirhem
ma-aşla
tekaüd olan Muhyiddin Muhammed Efendi, bilahere
Sultan Selim Han tarafından Edirne kadılığına tayin edildi. Bu zat, Edirne'de kadılık
görevini yürütürken h. 919 (m. 1513) yılında vefat etti.
Hayatı ve eserleri hakkında bk. ibn el-imad, Şezerôt ez-zeheb (tarihsiz), Beyrut, Dar ihya etturas el-arabi', 8/4; Taşköprlzade Ahmed Efendi, eş-Şekôik en-nu'môniyye ft devleti'l:osmaniyye (1975), Beyrut, ed-Dar el-kitab el-arabl, 96; ei-Laknevi', e/-Fevôid el-behiyye ft teracim
el-hanefiyye (1906 ), Kahire, 61; Ömer Rıza Kahhale, Mu'cem el-muellifin (tarihsiz). Beyrut, Dar
ihya et-turas el-arabl, 3/236; Katip Çelebi, Keşf ez-zun Dn (1971),istanbul,
Milli Eğitim Basımevi, 486, 499, 1856, 1893.
1
296
Gece gündüz ilimle
meşgul
olan Muhyiddln Muhammed Efendi, dünya
vermez ve daima fakirleri doyururdu.
m~rtebelere erişmişti.
Şerhi's-Seyyid
Aynı
zamanda bu alim tasawufta da yüksek
Çok yönlü bir alim olan bu
li Miftahi'l-ulum li's-Sekkakl,
malına kıymet
Havaş
zatın
ala
eserleri
şunlardır
:
Haşiye Şerhi't-Tecrld
Havaş
ala
li's-Seyyid
eş-Şerif, Havaş ala Telvlh li't-Teftazanl fı usuli'l-fıkh •
2
Muhyiddfn Muhammed Efendi'nin Türkiye kütüphiinelerinde kay1tlt yazma eserleri:
Haşiye
-
ala
Şerhi'I-Miftah
li's-Seyyid, Arap
Edebiyatı,
372-499 (Süleymaniye
Kütüphanesi, Damad ibrahim Paşa, 1016).
- Ta'lika ala Haşiyeti't-Tecrld fı ihtisas sureti'l-ihlas, Kelam, Hat Reyhanl, 139142 (Amasya
Beyazıt
K., 1849).
- Haşiye ale't-Telvlh ila Keşf gavamizi't-tenklh, Fıkıh usulü, ta'lik, 110 (Süi.,K.,
Şehzade
Mehmet, 22).
- Haşiye ala Envari't-tenzll ve esrari't-te'vil, Tefslr, 199 (Sül. K., Ayasofya, 322).
3. Abdüssamed es-Samsuni
Hakkında
kaynaklarda bilgiye
rastlanılamayan
bu alimin, kelama dair
Haşiye
kubra
ale'l-husn ve'l-kubh adlı yazma eseri, Murad Molla K., 706; Koca Ragıp Paşa K.,
1459'da kayıtlıdır.
4. Yahya es-Samsuni
Hakkında kaynaklarda malumat bulunamayan bu alimin Ris§le fı Ta'liki't-talak
adlı
yazma eseri, Sül. K., Esad Efendi Bölümü, 952'dedir.
s. Behçet Abdullah b. Hasan es-Samsuni
Bu alim
hakkında
kaynaklarda malumata
rastlanılamadı.
Onun ahlaka dair
Osmanlıca
Behçetu'l-ahlak adlı matbu eseri (istanbul, 1896), istanbul Kütüphanesi, ibnüi-Emln
Bölümü 454'te
bulunmaktadır.
6. Halil es-Samsuni
Hayatı
ve eserleri hakkında kitaplarda bilgi kaydedilmemiş olan Halil es-Samsunl'nin
m urakkata dair icazetname adlı yazma eseri, istanbul Merkez Kütüphanesi, 6307' de
kayıtlı dır.
İbn el-imad, Şezerôt ez-zeheb, 94; Taşköprlzade, eş-Şekaik en·-nu'maniyye, 179-180; Kahhal e,
Mu'cem el-muellifln, 9/196; Sursalı ·Mehmet Tahir, Osmanli Müellifleri ( 1975 ), istanbul,
Meral Yayınları, 1/388; Katip Çelebi, Keşf ez-zunun, 347, 497, 1765.
2
297
7. Ömer Azmi es-Samsuni
Hakkında kaynaklarda malumata rastlanılamayan bu zatın, Osmanlıca fıkıha dair
izahu'l-cinayet fı ahbari'l-kısas ve'd-diyet adlı matbu eseri ( istanbul, 1813 ), Atıf
Efendi Kütüphanesi, 32'de kayıtlıdır.
298