International Symposium

Xl. ve XVIII.
yüzyıllar
iSLAM-TÜRK MEDENiYETi VE AVRUPA
Uluslararası
Sempozyum
iSAM Konferans Salonu
Xl. to XVIII. centuries
ISLAMIC-TURKISH CIVILIZATION AND EUROPE
International Symposium
!SAM Conference Hall
Xl. ve XVIII.
yüzyıllar
islam-Türk Medaniyeti ve Avrupa
ULUSLARARASISEMPOZYUM
24-26 Kas1m, 2006 ·
• Felsefe - Bilim
• Siyaset- Devlet
• Dil - Edebiyat - Sanat
• Askerlik
• Sosyal Hayat
•Imge
fl,cm. No:
Tas. No:
Organizasyon:
Türkiye Diyanet Vakfı islam Araştırmaları Merkezi (iSAM)
T.C. Diyanet işleri Başkanlığı
Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi
© Kaynak göstermek için henüz hazır değildir.
1 Not for quotation.
,.1'
Xl. ve XVIII.
Uluslararası
yüzyıllar
Sempozyum
'ULU TORK' ROMULUS MU IDI?
XV. VE XVI. YÜZYIL TORK SIYASET FELSEFESININ
MACHIAVELLE'IN IDEAL DEVLET DÜŞÜNCESINE ETKISI
Harun ANA'(
ÖZET
İslam Düşüncesinin Batı düşüncesiyle ilişkisinin şimdiye kadar esas olarak üç
açıdan incelendiği
söylenebilir:
a-Kindi, Farabi, Ebu Bekir Zekeriya Razi, İbn Sina ve İbn Rüşd gibi klasik dönem
İslam düşünürlerinin Batı Düşüncesine tesiri;
b-Özellikle XIX. yüzyıldan sonra Batı Düşüncesinin İslam düşüncesine etkisi;
c-Haçlı
seferlerinin başladığı dönemlerden itibaren edebiyat, mimarlık, ticaret,
kılık kıyafet, askeri teknoloji, şehircilik, eğitim kurumlan vb. alanlarda İslam
medeniyeti ile Batı medeniyetinin karşılıklı olarak birbirlerini etkilemeleri.
İslam ve Batı medeniyetlerinin yüzlerce yıllık ilişkilerinin bu sıralananlada sınırlı
kalmayacağı açık
olmakla birlikte, Müslümanların geliştirdiği fıkıh, hadis, kelam vb.
ilimierin yam sıra ahlak ve siyaset alanındaki görüşlerinin Batı düşüncesini etkileyip
etkilemediği üzerinde çok az durulmuştur. Özellikle XII. yüzyıldan sonra gelişen Türk
düşüncesinin; başta Batı düşüncesi olmak üzere Hint, Rus, Çin vb. düşünce
geleneklerine tesiri ise büyük ölçüde ihmal edilmiş bir konudur.
Bu konulardaki bilgi eksikliğini gidermeye katkıda bulunmak üzere bu tebliğde,
pek çok siyaset düşüncesi tarihi yazan tarafından 'modem Batı siyaset düşüncesinin k-urucusu' kabul edilen tarihçi, devlet görevlisi ve önemli siyasi metinlerin yazan Makyavel (1469-1527)'in siyaset düşüncesinin Türk siyaset felsefesiyle ilişkisi ele alınacaktır.
XV. yüzyılın ortalan ile XVI. yüzyılın ilk çeyreği arasında, daha önce küçük bir
beylik olan Osmanlı Devleti döneminin en büyük devletlerinden biri haline gelmiştir.
Doğu Roma'nıh Başkenti İstanbul, Türkler tarafından fethedilerek bu devlet ortadan
kaldınlımş; Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı Devleti İtalya ve Papalığın
• Yrd. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi, İlıTh.iyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri.
2
İslrl;m-Türk
Medeniyeti
ve
Avrupa
merkezi Roma'yı da tehdit eder hale gelmiştir. Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran zaferi
sonucunda Osmanlı Devleti'nin doğu sınırı hiç değilse bir süre güvenceye alınırken
Mısır seferi ile de devletin sınırları önemli ölçüde genişletilmiştir. Buna karşılık,
Makyavel'in yaşadığı İtalya ise küçük devletlere bölünmüş, defalarca Avrupa'mn başka
devletleri tarafından saldırıya maruz kalmış ve siyasi istikrarını kaybetmiş durumdaydı.
Asırlardır süre gelen Papalık ile krallar arasındaki mücadele ise devam etmekteydi.
Öte yandan XIV. yüzyılın sonlarında İtalya merkezli olarak ortaya çıkan Rönesans
hareketi hala devam etmekte ve bu hareketin içindeki pek çok düşünür gibi Makyavel
de yeni arayışlar içindeydi. Bu arayışlarının bir gereği olarak Makyavel, hayatı boyunca
İtalyan birliği için fikirler geliştirmeye çalışmış, bu gayeyi gerçekleştirmek amacıyla
güçlü ve istikrarlı bir devleti ideal olarak savunmuş, bu konularda muhtelifyöneticilere
tavsiyelerde bulunmuş, kitaplar ve r~porlar kaleme almıştır.
Bütün bu faaliyetleri yaparken ve düşüncelerini geliştirirken Makyavel'in, o
dönemde İtalya ve Avrupa için en büyük tehdit durumundaki Osmanlı Devleti ve bu
devletin dayandığı Türk siyaset düşüncesinden etkilenip etkilenmediği, etkilendi ise
hangi açılardan etkilendiği bu tebliğin cevabım arayacağı ana sorulardır.
Bu sorulara cevap bulmak için önce, XV. ve XVL yüzyıllarda genel olarak Avrupa, özel olarak ise İtalya'nın fikri, siyasi, sosyal ve kültürel durumu ile aym dönemdeki
Osmanlı Devleti ve Türk düşüncesi karşılaştırılarak bu sorular temellendirilmeye çalışı­
lacaktır.
Daha sonra ise XV. ve XVI. yüzyıllardaki Türk siyaset felsefesiyle Makyavel'in
düşünceleri; siyaset, devlet, devletin devaınlılığı, düzen (nizam), düzensizlik (fıtne),
devlet başkanı, siyasi birlik, siyasi istikrar, din- siyaset ilişkisi, yönetim türleri, otoritenin
kaynağı, adalet, insanın tabiatı ve ahlak-siyaset ilişkisi gibi kavram ve konular esas
almarak karşılaştınlacaktır.
Bu tartişmalardan sonra, XV. ve XVI. yüzyıl Türk siyaset felsefesinin ve devlet
anlayışının, Makyavel 'in düşüncelerinin ana kaynaklarından biri olduğu; bu yüzden
onun ideal devletinin, aradığı temel özellikler bakımından, Osmanlı Devleti'ne; defalarca örnek verdiği Roma Devleti'nin kurucu efsane kahramarn Romulus'un ise, siyasi
düşünceleri, yönetim anlayışları, devlet kurucusu olmalan ve uygulamalan ile 'Ulu
Türk' olarak vasıflandırdığı Fatih Sultan Mehm~t' e benzediği sonucuna ulaşılacaktır.