Bilim-Etik Mühendislik Etiği
advertisement
Araştırma Teknikleri BILIM-ETIK MÜHENDISLIK ETIĞI Prof.Dr.Filiz KARAOSMANOĞLU Yrd.Doç.Dr. Bayram KILIÇ Aralık, 13,2010 Yalova BĠLĠMĠN TEMEL ĠLKELERĠ DÜRÜSTLÜK ġEFFAFLIK EVRENSELLĠK ADALET ERĠġĠLEBĠLME KAVRAMSAL TEMEL “Bilim etiği“ mi? “Araştırma etiği“ mi? “Meslek etiği“ mi? “Organizasyon etiği” mi? BILIM NEDIR? BILIMSEL BAKıŞ NEDIR? Olgulara dayanma mıdır? Tümevarımla açıklama yapma mıdır? Deneye gözleme dayanma mıdır? Deneysel doğrulama-yanlışlama mıdır? Nedensel açıklamalar yapmak mıdır? Yasalı açıklamalar yapmak, yani doğa yasaları ortaya koymak mıdır? BĠLĠMSEL ARAġTIRMALAR TEMEL ARAġTIRMALAR KEġFE YÖNELĠK MERAKA DAYALI UYGULAMALI ARAġTIRMALAR KEġFE YÖNELĠK AMACA YÖNELĠK “ETĠK”? “Etik” kavramından ne anlıyoruz? “Etik” kavramının içini, hepimiz aynı Ģekilde mi dolduruyoruz? Peki içerik, neye göre, hangi özelliklerimize göre değiĢiyor? “ETIK, SIZIN IÇIN NE IFADE EDIYOR?” (BAUMHART, 1985) ĠĢ adamlarının yanıtları: "Etik, bana doğruyu yanlıĢı söyleyen duygularımla ilgilidir.“ "Etik, benim dini inançlarımla ilgili olmalıdır.“ "Etik olmak demek, yasalar neyi gerektiriyorsa, onu yapmak demektir.“ "Toplumun kabul ettiği davranıĢ standartlarından oluĢur.“ "Ne olduğunu bilmiyorum." GENEL ETĠK PRENSĠPLER OTONOMĠYE SAYGI Ġnsan hakları ve özgürlük/BilgilendirilmiĢ onam ZARAR/SIKINTI VERMEME Bilgi sağladıkları için de.. ĠYĠLĠK YAPMA Onlara sağlanabilecek yararların en üst düzeyde yapılması. ADALETLĠ OLMA EĢitlik ve hakçalık (yarar ve zararlar; alt/üst iliĢkisinden kaçınma, vb. gibi.) DÜRÜST OLMA Asla vazgeçilemez bir değer olmalı.. MERHAMETLĠ OLMA Etik bir zorunluluk.. PEKI O ZAMAN, “ETĠK” NEDIR? Etik, kabul edilebilir ile kabul edilemez davranıĢı/eylemi birbirinden ayıran yaĢam kurallarıdır (Resnik 2008?). Ahlaki seçimler, görevler ve zorunluluklar çerçevesinde doğru ile yanlıĢ arasındaki farkı dikkate alarak insanları yönlendirir. ETIK NEDIR, NE DEĞILDIR? Ahlak değildir (-en azından her zaman değildir)! Din ya da inanç değildir! Gelenek, TÖRE, görenek değildir! Hukuk hiç değildir! ETIK BIR TEMEL FELSEFE DISIPLINIDIR! Etik eyleme ilişkindir! Etik bilgi konusudur. Etiğin nesnesi eylem ve kişidir. Etik olması söz konusu olan kişilerdir, gruplar ya da toplum değil! ARAġTIRMA ve YAYIN ETĠĞĠ BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VE YAYINLARDA YÜKSEK AHLAK, DÜRÜSTLÜK VE AÇIKLIK PRENSĠPLERĠNĠN UYGULANMASI BĠLĠMSEL YANILTMA (Scientific Misconduct) ARAġTIRMANIN DEĞERĠNĠ VE GÜVENĠRLĠĞĠNĠ AZALTAN HER TÜR GĠRĠġĠM BĠLĠMSEL YANILTMA (SCIENTIFIC MISCONDUCT) DĠSĠPLĠNSĠZ ARAġTIRMA BĠLĠMSEL YALANCILIK “SLOPPY VE SAPTIRMA RESEARCH” FRAUD DĠSĠPLĠNSĠZ ARAġTIRMA “SLOPPY RESEARCH” ARAġTIRICI : - ARAġTIRMA PLANLAMASINI, UYGUN METOD SEÇĠMĠNĠ, METOD UYGULAMASINI VEYA SONUÇ ANALĠZ VE YORUMUNU BĠLMĠYOR - YANLIġLARININ FARKINDA DEĞĠL - GÜVENĠLĠR OLMAYAN SONUÇ ÜRETĠYOR AMA “ĠYĠ NĠYETLĠ !.....” . DĠKKATĠ ÇEKĠLMELĠ . ARAġTIRMA EĞĠTĠMĠ VERĠLMELĠ . ARAġTIRMA DĠSĠPLĠNĠ ÖĞRETĠLMELĠ . ARAġTIRMALARI YAKINDAN TAKĠP EDĠLMELĠDĠR BĠLĠMSEL YALANCILIK VE SAPTIRMA (SCIENTIFIC FRAUD) • ARAġTIRICI, AMACI VE BĠLĠNÇLĠ OLARAK ÇALIġMANIN METOD VEYA SONUÇLARINI SAPTIRMAKTADIR “KÖTÜ NĠYETLĠ !” - ÖZÜRÜ YOKTUR - UYGUN ġEKĠLDE ĠNCELENMEYE ALINMALI VE GEREKEN CEZALAR VERĠLMELĠDĠR BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VEYA YAYININ “ETĠK-DIġI DAVRANIġ” KABUL EDĠLEBĠLMESĠ ĠÇĠN : • KASIT veya AĞIR ĠHMAL SONUCU GERÇEKLEġMĠġ OLMALIDIR • ĠDDĠA , ĠNANDIRICI ve YETERLĠ DELĠLLE KANITLANMIġ OLMALIDIR BĠLĠMSEL YANILTMA ve BĠLĠMSEL YALANCILIK I. KORSANLIK (PIRACY) II. PLAJERĠZM (PLAGIARISM) III. SAPTIRMA, YALAN BEYAN (FRAUD, FABRICATION,FALSIFICATION) KAYNAK GÖSTERMEK • Yararlanılan kaynaklarının belirtilmemesi Etik-DıĢı DavranıĢ olarak kabul edilir Kaynak göstermeden bilgileri farklı sözcüklerle açıklamak da uygun bir davranıĢ değildir (paraphrasing) Alıntılar makul düzeyde, orijinal kaynağa uygun ve emeğe saygılı olmalı BĠLĠMSEL YAYINLARDA ETĠK –DIġI KABUL EDĠLEN DURUMLAR • • • • • • UYDURMA ( Fabrication) ÇARPITMA ( Falsification) AġIRMA ( Plagiarism ) DUPLĠKASYON ( Duplication) DĠLĠMLEME ( Least Publishable Units) DESTEK VEREN KURUMUN BELĠRTĠLMEMESĠ • ĠSĠM ÇIKARILMASI VEYA EKLENMESĠ ( Unauthorized Authorship) TÜBİTAK-AYEK TEZ KORSANLIĞI • Tasarımı,yürütülmesi veya yazımına katkı olmadan baĢkasına ait tezi makale haline getirip yayınlamaktır • Yazarlık kriterlerine uymuyor • Hazır bir eserin makale olarak yazımı yazarlık değil ! • Tez sahibinin haberi veya adı olması yeterli değil ! BĠLĠMSEL YANILTMA Uluslararası örnekler: • Darsee : Uydurma (Fabrikasyon) • Soman : Hakemliğin suistimali • Imanishi-Kari-Baltimore: Çarpıtma (Falsifikasyon) • Gallo: HIV keĢfi (AĢırma- Plajerizm ?) Prof. Hwang Woo-suk SeoulÜniversitesi GüneyKore “SomatikHücreTransferiile EmbriyonikKökHücre EldeEtmeYöntemi” Dr. WHANG hakkında Soruşturma “Falsifikasyon = Uydurma “ suçlaması Wall Street Journal 16.Aralık.2005 HWANG OLAYI Science 312: 980-81, 2006 BĠLĠMSEL YANILTMA Türkiye’den örnekler • Farmakoloji posteri – AĢırma • Behçet çalıĢması (Lancet) – Çoklu düzensizlik- Uydurma ve Saptırma • Barsak hastalığı makalesi- AĢırma • Cerrahi makalesi – AĢırma • TÜBĠTAK Dergileri : Çift yayın,haksız yazarlık, dilimleme,kurum desteğini belirtmeme, 27 “ There are some cultures in which Plagiarism Ġs not even regarded as deplorable.” Geoff Brumfiel NATURE Vol : 449 6.September.2007 “ For those of us whose mother Tongue is not English, using Beautiful sentences for other Studies on the same subject Ġn our introduction is not unusual” “ Borrowing sentences is the part of a paper that simply helps to better introduce the problem should not be seen as Plagiarism. “ Ġhsan Yılmaz NATURE Vol: 449 ; 658 11.October.2007 BĠLĠMSEL YANILTMA - ÖNLENMESĠ I. ETĠK STANDARTLARIN EĞĠTĠMĠ, ÖĞRETĠMĠ VE KURUMLARDA YERLEġTĠRĠLMESĠ II. BĠLĠMSEL YANILTMALARA YOL AÇABĠLECEK BASKILARI AZALTMAYA YÖNELĠK GĠRĠġĠMLERĠ DESTEKLEMEK III. BĠLĠMSEL YANILTMAYI FARKEDEBĠLECEK VE SONRASINDA GEREKEN PROFESYONEL YAKLAġIMI GÖSTEREBĠLECEK DÜZENLEMELERĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ Kıntaru min el-ilm-i Yahtac-u vakiyye-tün min el edep Bir kantar ilim, bir okka edebe muhtaçtır. Gaybi Sunullah DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜREDERİZ
