Anayasa Mahkemesi Kararı
advertisement
Anayasa Mahkemesi Karar Anayasa Mahkemesi Ba kanl ndan: Esas Say s : 2004/54 Karar Say s : 2005/24 Karar Günü : 4.5.2005 T RAZ YOLUNA BA%VURAN MAHKEMELER : 1- Gaziantep dare Mahkemesi 2- Van dare Mahkemesi 3- Ankara 10. dare Mahkemesi 4- Erzurum 1. dare Mahkemesi 5- Adana 2. dare Mahkemesi 6- zmir 1. dare Mahkemesi (Esas : 2004/54) (Esas : 2004/33) (Esas : 2004/71) (Esas : 2004/74) (Esas : 2004/80) (Esas : 2004/111) T RAZLARIN KONUSU : 6245 say l Harc rah Kanunu’nun, 4969 say l Kanun’un 1. maddesiyle de i en, 10. maddesinin (1) numaral bendinin, Anayasa’n n 2., 5., 10., 11., 17., 41., 49., 55., 56. ve 65. maddelerine ayk r l sav yla iptali istemidir. I- OLAY Kendi yaz l talepleri üzerine bir ba ka görev yerine tayin edildikleri için harc rah ödenmeyen kamu görevlilerinin harc rah ödenmemesine ili kin i lemin iptali istemiyle açt klar davalarda, itiraz konusu kural n, Anayasa’ya ayk r oldu u kan s na varan Mahkemeler, iptali için ba vurmu lard r. II- T RAZLARIN GEREKÇELER tiraz yoluna ba vuran Mahkemelerin gerekçelerinde özetle; kuraldaki atama i leminin, genel olarak, memurlar ile di er kamu görevlilerinin bir yerden ba ka bir yere nakledilmesini ifade etti i, bu i lemin, hem ilgili kamu görevlisinin herhangi bir istemi olmaks z n idarenin takdir yetkisi çerçevesinde re’sen, hem de mevzuat n öngördü ü ko ullar n varl halinde kamu görevlisinin istemi üzerine tesis edilebildi i; ancak, kamu görevlilerinin her atanma talebinin idareler taraf ndan mutlaka kabul edilece i yönünde herhangi bir düzenleme bulunmad , ister re’sen, ister kamu görevlisinin talebi üzerine yap lm olsun, her iki halde de, bu i lemin ilgili kamu görevlisine mali bir külfet yükledi i, bu külfetin kar lanmas amac yla da, 6245 say l Kanunla, görev yerleri de i en kamu görevlilerine harc rah ödenmesinin öngörüldü ü, harc rah n, “kamu görevlili i” statüsünden do an ve atama emri tebli edilince ödeme emri aran lmaks z n, saymanl klarca derhal ödenmesi gereken, nakil i leminin gerekçesinden ba ms z olarak, kamu görevlisinin yer de i tirmesi s ras nda do an bir tak m masraf ve giderlerin kar lanmas na yönelik, sosyal bir “özlük hakk ” niteli inde oldu u, kamu görevlili i statüleri devam ettikçe, hiçbir kamu görevlisinin bu haktan mahrum b rak lmas n n dü ünülemeyece i, nakil i lemi s ras nda, yer de i tirme nedeniyle ortaya ç kan masraflar n, ilgilinin iste i ile nakledilmesi halinde do mayaca n n kabulünün mümkün olmad , ayr ca, kendi yaz l talepleri üzerine istedi i yere atanan kamu görevlileri ile re’sen atanan kamu görevlilerinin her iki grubunun da kamu hizmetini yerine getirmek için görev yapt klar , hal böyle olunca, re’sen atanan kamu görevlilerine harc rah ödenirken, kendi yaz l talepleri üzerine istedi i yere atanan kamu görevlilerine harc rah ödenmemesinin “kanun önünde e itlik” ilkesiyle ba da mad ; ayr ca, kamu görevlilerinin, kendi yaz l talebi üzerine bir yerden ba ka bir yere nakledilenlerini harc rah ödemesinden yoksun b rakman n, hem devlet tüzel ki ili inin itibar n , hem de kamu hizmetinin etkinli ini olumsuz yönde etkileyece i, bunun da, hem sosyal devlet anlay yla, hem de devletin çal anlar n hayat seviyelerini yükseltmek, çal may desteklemek ve çal ma bar n sa lamak yükümlülü üne ters dü ece i; di er yandan, bir kamu görevlisinin, aile birli inin sa lanmas için e inin bulundu u yere atanabilmek amac yla yaz l talepte bulunmas n n iste e ba l olmaktan ziyade, bir zorunluluk olarak ortaya ç kmas nedeniyle, bu biçimde ortaya ç kan nakil istemlerinin iste e ba l olarak nitelendirilemeyece i, bu bak mdan e durumuna ba l olarak yer de i tirme isteminde bulunanlara harc rah ödenmemesi halinde, dü ük ücretlerle çal an kamu görevlilerinin, ço u zaman, söz konusu nakil masraflar ndan kaç nmak amac yla, bu zorunlulu a ba l nakil istemlerinden vazgeçmek zorunda kalacaklar , bunun da, anayasal güvenceye al nm olan aile birli inin korunmas ilkesini zedeleyece i, bu nedenle itiraz konusu kural n, Anayasa’n n 2., 5., 10., 11., 17., 41., 49., 55., 56. ve 65. maddelerine ayk r oldu u ileri sürülmü tür. III- YASA KURALLARI A- tiraz Konusu Yasa Kural 6245 say l Harc rah Kanunu’nun 10. maddesinin çe itli mahkemelerce iptali istenilen (1) numaral bendi öyledir: “Kendi yaz l talepleri üzerine gönderilenler hariç olmak üzere; Yurt içinde veya d 7 ndaki daimi bir vazifeye naklen tayin olunanlarla yabanc memleketlerdeki memuriyet merkezi tebdil olunan veyahut bu yerlerden yurt içinde di;er bir daimi vazifeye tayin edilen memur ve hizmetlilere yeni vazife mahallerine kadar;” B- Dayan lan Anayasa Kurallar tiraz konusu kural n Anayasa’n n 2., 5., 10., 11., 17., 41., 49., 55., 56. ve 65. maddelerine ayk r l sürülmü tür. ileri IV- LK NCELEME Anayasa Mahkemesi çtüzü ü’nün 8. maddesi gere ince de i ik tarihlerde yap lan ilk inceleme toplant lar nda, dosyalarda eksiklik bulunmad ndan i lerin esaslar n n incelenmesine oybirli i ile karar verilmi tir. V- ESASIN NCELENMES Ba vuru kararlar ve ekleri, i in esas na ili kin rapor, itiraz konusu yasa kural , dayan lan Anayasa kurallar ve bunlar n gerekçeleri ile di er yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gere i görü ülüp dü ünüldü: A- Birle7tirme Karar 6245 say l Harc rah Kanunu’nun 10. maddesinin (1) numaral bendinin ba ndaki “Kendi yaz l talepleri üzerine gönderilenler hariç olmak üzere;” ibaresinin iptali istemiyle yap lan itiraz ba vurular na ili kin davalar n, aralar ndaki hukuki irtibat nedeniyle, söz konusu ibarenin de içinde yer ald (1) numaral bendin tamam n n iptalinin istenildi i 2004/54 Esas say l dava ile B RLE>T R LMES NE, birle tirilen davalar n esaslar n n kapat lmas na, esas incelemenin 2004/54 Esas say l dosya üzerinden yürütülmesine, 4.5.2005 gününde OYB RL D YLE karar verildi. B- S n rlama Sorunu Anayasa’n n 152. ve 2949 say l Anayasa Mahkemesinin Kurulu u ve Yarg lama Usulleri Hakk nda Kanun’un 28. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi’ne itiraz yoluyla yap lacak ba vurular itiraz yoluna ba vuran mahkemenin bakmakta oldu u davada uygulayaca yasa kurallar ile s n rl tutulmu tur. Olayda, esas incelemenin üzerinde yürütülmesine karar verilen 2004/54 esas say l dosyada itiraz yoluna ba vuran Mahkemece, 6245 say l Harc rah Kanunu’nun, 4969 say l Kanunun 1. maddesiyle de i ik 10. maddesinin “Kendi yaz l talepleri üzerine gönderilenler hariç olmak üzere; Yurt içinde veya d ndaki daimi bir vazifeye naklen tayin olunanlarla yabanc memleketlerdeki memuriyet merkezi tebdil olunan veyahut bu yerlerden yurt içinde di!er bir daimi vazifeye tayin edilen memur ve hizmetlilere yeni vazife mahallerine kadar” hükmünü içeren 1. bendinin tamam n n iptali istenilmi tir. Oysa, dava konusu idari i lemin yasal dayana ve an lan Mahkemenin yukar da yer verilen gerekçesi dikkate al nd nda, davada uygulanacak kural n “Kendi yaz l talepleri üzerine gönderilenler hariç olmak üzere;” ibaresinin oldu u anla ld ndan, 6245 say l Harc rah Kanunu’nun, 4969 say l Kanunun 1. maddesiyle de i ik 10. maddesinin 1. bendinin tamam n n iptali istemine yönelik itiraz n esas na ili kin incelemenin, an lan bendin ba ndaki “Kendi yaz l talepleri üzerine gönderilenler hariç olmak üzere;” ibaresi ile s n rl olarak yap lmas na 4.5.2005 gününde oybirli iyle karar verilmi tir. C- Anayasa’ya Ayk r l k Sorunu Ba vuru kararlar nda, re’sen atanan kamu görevlilerine harc rah ödenirken, kendi yaz l talepleri üzerine istedi i yere atanan kamu görevlilerine harc rah ödenmemesinin “kanun önünde e itlik” ilkesiyle ba da mad ; ayr ca, kendi yaz l talebi üzerine bir yerden ba ka bir yere nakledilen kamu görevlilerini harc rah ödemesinden yoksun b rakman n, hem devlet tüzel ki ili inin itibar n , hem de kamu hizmetinin etkinli ini olumsuz yönde etkileyece i, bunun da, sosyal devlet anlay yla ve devletin çal anlar n hayat seviyelerini yükseltmek, çal may desteklemek ve çal ma bar n sa lamak yükümlülü üne ters dü ece i; di er yandan, bir kamu görevlisinin, aile birli inin sa lanmas için e inin bulundu u yere atanabilmek amac yla yaz l talepte bulunmas n n iste e ba l olmaktan ziyade, bir zorunluluk olarak ortaya ç kmas nedeniyle, bu biçimde ortaya ç kan nakil istemlerinin iste e ba l olarak nitelendirilemeyece i, bu bak mdan e durumuna ba l olarak yer de i tirme isteminde bulunanlara harc rah ödenmemesi halinde, dü ük ücretlerle çal an kamu görevlilerinin, ço u zaman, söz konusu nakil masraflar ndan kaç nmak amac yla, bu zorunlulu a ba l nakil istemlerinden vazgeçmek zorunda kalacaklar , bunun da, anayasal güvenceye al nm olan aile birli inin korunmas ilkesini zedeleyece i nedenleriyle itiraz konusu kural n, Anayasa’n n 2., 5., 10., 11., 17., 41., 49., 55., 56. ve 65. maddelerine ayk r oldu u ileri sürülmü tür. tiraz konusu kuralla, “kendi yaz l talepleri üzerine”, yurt içinde veya d ndaki daimi bir vazifeye naklen tayin olunanlarla, yabanc memleketlerdeki memuriyet merkezi tebdil olunan veyahut bu yerlerden yurt içinde di er bir daimi vazifeye tayin edilen memur ve hizmetlilere, yeni vazife mahallerine kadar, yol masraf , yevmiye, aile masraf ve yer de i tirme masraf verilmemesi öngörülmü tür. Temel ve asli fonksiyonlar kamu hizmetini yürütmek olan ve bir statü içerisinde görevlerini yerine getiren kamu görevlileri, kamu hizmetinin iyi i lemesi, idarenin fonksiyonlar n rasyonel ve verimli olarak yerine getirebilmesi için, ya kendi isteklerine dayal olarak ya da re’sen, kanunlarda yer alan kurallar çerçevesinde, yetkili idari makamlarca bulunduklar yerden ba ka bir yere veya bulunduklar görevden ba ka bir göreve atanabilmektedirler. Bu atamaya ba l olarak da, yeni görev yerlerinde göreve ba layabilmek için baz giderler yapmak zorunda kalmaktad rlar. te, kanunkoyucu taraf ndan, atama i lemi sonucunda, görev yeri de i en kamu görevlisinin, maddi aç dan belli bir külfetle kar kar ya kalmas ve bu külfetin, kamu hizmetinin yürütülmesinden kaynaklanmas nedeniyle ve kamuca kar lanmas amac yla, yasal düzenlemeler yap lm t r. Harc rah Kanunu, kamu hukuku alan nda, çal anla çal t ranlar aras ndaki istihdam ili kilerini ve buna dayanan mali haklar düzenleyen bir Kanun de il, 1’inci maddesinde belirtildi i üzere, genel, katma ve özel bütçeli idarelerde, bunlara ba l sabit ve döner sermayeli kurumlarda, özel kanunlarla kurulmu banka ve te ekküllerde (…) yolluk ödenmesini gerektiren hizmet yap lmas hallerinde uygulanacak kurallar içeren bir gider kanunudur. Yolluk ödemesi, kamu hizmetinin gerektirdi i durumlarda, bu hizmet için görevlendirilen ki ilerin katlanacaklar giderleri kar lamak üzere yap lan parasal bir idari i lemdir. Ba ka bir deyi le, gerekti inde görevlendirilen ki ilere, katland klar zorunlu giderlerin kar l olarak yap lan bir ödemedir. Nakil i lemi, idarece, takdir yetkisi kapsam nda, kamu görevlisinin istemi olmaks z n tesis edilebilece i gibi, mevzuat n öngördü ü ko ullar n varl halinde, yine takdir yetkisi kapsam nda, kamu görevlisinin talebi üzerine de tesis edilebilir. Bu anlamda, nakil isteminde bulunmak, kamu görevlileri için, bir hak olarak gözükmekte ise de, istemin yerine getirilmesinin kamu yarar ve hizmetin gerekleri ile s n rland r lm olmas nedeniyle, bu hakk n kullan lmas yla ortaya konulan istemin, idarelerce, mutlaka kar lanmas zorunlulu u bulunmamaktad r. Her iki durumda da, yarg sal denetim yetkisi sakl kalmak kayd yla, i lemin tesis edilip edilmeyece i idarenin takdirindedir. Öte yandan, 657 say l Kanunun 62. maddesinin 2595 say l Kanunun 4’üncü maddesiyle de i ik 3’üncü paragraf nda, yer de i tirme suretiyle yap lan atamalarda, memurlara, yolluklar n n, atama emirleri tebli edilince ödeme emri aranmaks z n, saymanl klarca derhal ödenece i hükmü yer alm , an lan Kanun hükmünde görev yerinin de i mesinin iste e ba l olup olmamas yönünden, bir ayr m yap lmam t r. Anayasa’n n 2. maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal bir hukuk devleti oldu u belirtilmi tir. Bu maddede belirtilen sosyal hukuk devleti, temel hak ve özgürlükleri en geni ölçüde gerçekle tiren ve güvence alt na alan, toplumsal gerekleri ve toplum yarar n gözeten, ki i ve toplum yarar aras nda denge kuran, toplumsal dayan may en üst düzeyde gerçekle tiren, güçsüzleri güçlüler kar s nda koruyarak e itli i, sosyal adaleti sa layan, çal ma hayat n n geli mesi için önlemler alarak çal anlar koruyan, sosyal güvenlik sorunlar n çözmeyi yüklenmi , ülkenin kalk nmas yla birlikte ulusal gelirin sosyal katmanlar aras nda adaletli biçimde sa lanmas n amaç edinmi devlettir. Güçsüzleri güçlülere ezdirmemek ilkesi, herkesi, bu arada çal anlar , emeklilerle ya l lar , durumlar na uygun düzenlemelerle, sa l kl , mutlu ve güven içinde ya atmay gerektirir. Nakil i lemi sonucunda, görev yeri de i en kamu görevlilerinin, maddi aç dan belli bir külfetle kar kar ya kalmalar ve bu külfetin, kamu hizmetinin yürütülmesinden kaynaklanmas nedeniyle, isteklerine dayal olarak nakledilmi bile olsalar, söz konusu külfetin kamuca kar lanmas icap etti inden, iptali istenilen kural, Anayasa’n n 2. maddesiyle ba da mamaktad r. Öte yandan, Anayasa’n n 10. maddesindeki “Kanun önünde e itlik ilkesi” hukuksal durumlar ayn olanlar için söz konusudur. Bu ilke ile eylemli de il, hukuksal e itlik öngörülmü tür. E itlik ilkesinin amac , ayn durumda bulunan ki ilerin yasalar kar s nda ayn i leme ba l tutulmalar n sa lamak, ay r m yap lmas n ve ayr cal k tan nmas n önlemektir. Bu ilkeyle, ayn durumda bulunan kimi ki i ve topluluklara ayr kurallar uygulanarak yasa kar s nda e itli in çi nenmesi yasaklanm t r. Kendi yaz l talepleri üzerine nakledilen kamu görevlileri ile re’sen nakledilen kamu görevlilerinin, nakil i leminin hukuksal niteli i yönünden ve yer de i tirmeye ba l olarak ödenen harc rah bak m ndan, ayn hukuksal konumda olduklar ku kusuzdur. Ayn hukuksal konumda olanlar aras nda farkl kurallar öngörülmesi Anayasa’n n 10. maddesindeki e itlik ilkesine ayk r l k olu turur. Aç klanan nedenlerle, itiraz konusu kural, Anayasa’n n 2. ve 10. maddelerine ayk r d r. ptali gerekir. tiraz konusu kural n Anayasa’n n, 17., 41., 49., 55., 56. ve 65. maddeleri ile ilgisi görülmemi , 5. ve 11. maddeleri yönünden de incelenmesine gerek duyulmam t r. VI- SONUÇ 10.2.1954 günlü, 6245 say l “Harc rah Kanunu”nun 10. maddesinin (1) numaral bendinin ba na 31.7.2003 günlü, 4969 say l Yasa ile eklenen “Kendi yaz l talepleri üzerine gönderilenler hariç olmak üzere;” ibaresinin, Anayasa’ya ayk r oldu una ve PTAL NE, 4.5.2005 gününde OYB RL D YLE karar verildi. Ba kanvekili Ha im KILIÇ Üye Sacit ADALI Üye Fulya KANTARCIODLU Üye Tülay TUDCU Üye Ahmet AKYALÇIN Üye Mehmet ERTEN Üye Cafer >AT Üye A. Necmi ÖZLER Üye Ali GÜZEL Üye Fettah OTO Üye Serdar ÖZGÜLDÜR
