Değerlendirme Notu/15 13.04.2016 - MİSAM | Mülkiye İktisadi ve

Değerlendirme Notu/15 13.04.2016
GÜNCEL RESMİ RAPORLARA GÖRE
BELEDİYELERİMİZİN 2014 YILI FAALİYETLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Mahmut ESEN
Emekli Mülkiye Başmüfettişi
Özet: İçişleri Bakanlığınca hazırlanmış “2014 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet
Raporu” başta olmak üzere; “2014 Yılı Maliye Bakanlığı Genel Yönetim Faaliyet Raporu”,
Sayıştay ‘ın 2015 Yılı Eylül ayında TBMM’ye sunduğu
“2014 Yılı Faaliyet Genel
Değerlendirme Raporu” ve “2014 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu” ile
“2014 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu” vb. dayanılarak; belediyelerimizin
2014 yılı itibarıyla genel faaliyetleri, bütçe gerçekleşmeleri, mali vb. durumları
incelenmekte, raporlarda sözü edilen hata/noksanlık/yolsuzluk örnekleri, konuya ilişkin
önerilerimiz sunulmaktadır.
Anahtar sözcükler: Belediye, Sayıştay, İçişleri Bakanlığı, Genel faaliyet raporu, Denetim, Yolsuzluk.
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
I-GİRİŞ
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 41. maddesi uyarınca;
kamu idarelerinin üst yöneticileri ve harcama yetkililerince, birimlerinin yıllık
faaliyetlerini yansıtmak üzere, kullandıkları kaynakları, bütçe gerçekleşmelerini, mali
durum vb. bilgileri içeren (yıllık) faaliyet raporu hazırlanması ve kamuoyuna da
açıklanması gerekmektedir.
Mahalli idarelerce hazırlanan idare faaliyet raporlarının birer örneği İçişleri
Bakanlığına
gönderilir.
İçişleri
Bakanlığı
bu
raporları
esas
alarak,
kendi
değerlendirmelerini de içeren, mahalli idareler genel faaliyet raporunu hazırlar ve
kamuoyuna açıklar. Raporun birer örneğini Sayıştay Başkanlığına ve Maliye Bakanlığına
gönderir.
Sayıştay; mahallî idareler genel faaliyet raporunu, (
Maliye Bakanlığınca hazırlanmış) genel faaliyet raporunu ve harcama sonrası ilgili
birimlerde yaptığı dış denetimlerinin sonuçlarını dikkate alarak görüşleriyle birlikte
TBMM sunar.
Anılan yasa kuralı uyarınca Sayıştay tarafından hazırlanmış olan “2014 Yılı
Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu”
ve “2014 yılı Dış Denetim Genel
Değerlendirme Raporu” ile 2014 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu”,
2015 yılı Eylül ayında TBMM’ye sunulmuştur.
Bu yazımızda “2014 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu“ ve
Sayıştay’ın sözü edilen değerlendirme raporlarındaki, belediye idarelerini ilgilendiren
önemli gördüğümüz konulara değinilecektir.
II-BELEDİYELERE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
A-Belediye Sayıları
2014 yılı itibarıyla (1397) adet belediye idaresi bulunmaktadır. Mevcut
belediyelerimizin 30’u büyükşehir, 51’i il, 519’u büyükşehir ilçe, 400 ‘ü ilçe ve 397’si ise
belde belediyesi statüsündedir.
Nüfusları 10.000 altında (709) belediye bulunmaktadır. Ülkemizdeki nüfusun
%93 ‘ü belediye sınırları içinde yaşamaktadır. Belediyelere bağlı (İSKİ/ASKİ/EGO vb.) 33
idare bulunmaktadır. Sözü edilen bağlı idareler bu inceleme kapsamı dışında tutulmuştur.(
İçişleri, 2015:13-15)
Mahmut ESEN
MİSAM
B-Belediye Görevlileri
2014 mahalli idareler genel seçim sonuçlarına göre; 1397 belediye
başkanlığından 40’ı (% 2,8), 20.498 belediye meclis üyesinden 2.198 ‘i (% 10,7) kadınlar
tarafından kazanılmıştır.
2014 yılı itibarıyla belediyelerde; 104.974 memur, 3.620 sözleşmeli, 86.207 sürekli
işçi, 5.999 geçici işçi statüsünde olmak üzere toplam 200.800 personel istihdam
edilmektedir.
Kamu sektöründe çalışanların toplam sayısı ise 3.372.806 olup, kamu
sektöründeki toplam personelin; kadroluların (%3,8), sözleşmelilerin (%3), sürekli işçilerin
(%25), geçici işçilerin (%17,5) sini belediyelerde (bağlı idareler hariç) çalışanlar
oluşturmaktadır.( Bütçe Gerekçesi, 2015: 235)
Diğer yandan belediyelerde ayrıca 195.180 personel hizmet satın alma
yöntemiyle ( taşeron işçisi olarak) çalışmaktadır. (İçişleri, 2015:17,46-48) Dolaysıyla
Anayasa’nın 123,127 ve 128. maddelerine de aykırı olacak şekilde, belediyelerdeki zabıta,
itfaiye, fen işleri, destek hizmetleri gibi asli ve sürekli bir nitelik arz eden belediye
görevleri dahi, memur ve kamu görevlileri dışındaki kişilere yaptırılır hale gelmiştir. (Esen,
2010:3-5) Bu yüzden belediyelerin personel sistemi (görevli personel sayısı, personel
giderleri, personel giderlerinin toplam giderlere oranı vb.) konusunun gerçekçi biçimde
değerlendirilebilmesi için bu özel durumun göz ardı edilmemesi gerekmektedir.
III-BELEDİYELERİN BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
A-Bütçe Dengesi
2014 yılında belediyelerin giderleri 2013 yılına göre yüzde 5,5 oranında artarak
63,2 milyar TL olarak gerçekleşmişken, bütçe gelirleri yüzde 16 oranında artarak 62,5
milyar TL olmuştur. Böylece belediyelerin bütçesi 721 milyon TL açık vermiştir. Bütçe
gelirlerinin giderlerin % 99’ unu karşıladığı görülmektedir.
2013
yılında
belediyelerin
gelirleriyle
giderlerinin
ancak
%
90’ını
karşılayabildiği, 6 milyar TL açık bütçe açığı verildiği dikkate alındığında, 2014 yılında
bütçe dengesi konusunda önemli bir düzelme olduğu anlaşılmaktadır. (İçişleri, 2015: 5960)
B-Bütçe Giderleri
Belediyelerin ekonomik sınıflandırmaya göre 2014 yılı gider miktarları,
giderlerin 2014/2013 değişim oranlarına Tablo 1’de yer verilmiştir.
3
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
Tablo 1: Tüm Belediyelerin 2014 Yılı Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde
Bütçe Giderleri
(Milyon TL)
GİDERİN TÜRÜ
2013
2014
2014/2013
Değişim
Oranı
(%)
1-Personel Giderleri
9.083,8
9.895,4
9
2-SGK Devlet Primi
1.465,7
1.611,6
10
3- Mal ve Hizmet Alımları
22.969
24.852,9
8,2
4-Faiz Giderleri
1.129,9
1.497,6
32,5
2.269
2.650,2
16,8
20.478,8
0,6
671,8
849,4
26,4
2.028
1.429,8
-29,5
59.964
63.266,2
5,5
5-Cari Transferler
(Kar amacı gütmeyen kuruluşlara/hane halkına yapılan
transferler, gelirlerden ayrılan paylar vb.)
6-Sermaye (Yatırım) Giderleri
7-Sermaye Transferleri
20.346,8
(Bağlı idarelere/kamu ortaklıklarına vb. yapılanlar)
8-Borç Verme
(Bağlı idarelere/kamu kurum ve kuruluşlarına/kamu
ortaklıklarına vb. yapılanlar)
GİDER TOPLAMI
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2015) “ Merkezi Yönetim Kapsamındaki İdareler, Sosyal Güvenlik Kurumları
ve Mahalli İdareler 2014 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/9231,2014genelfaaliyetraporu.pdf? (29.11.2015)
2013 yılında bir önceki yıla göre ( % 27,6 ) oranında artış gösteren belediye bütçe
giderleri, 2014 yılında % 5,5 artışla 63,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bütçe
denkliğinin sağlanması açısından olumlu olan bu gelişme, aynı zamanda anılan yıl içinde
belediye hizmetlerinde ciddi bir daralmayı işaret etmektedir. Zira bütçe giderlerindeki artış
oranı, TÜİK tarafından açıklanan 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksine göre
belirlenmiş olan 2014 yılı Aralık ayındaki bir önceki yılın aynı ayına göre değişimi olan
(% 8,17) oranının dahi altında kalmaktadır.
Mahmut ESEN
MİSAM
Ekonomik sınıflandırmaya göre 2014 yılı belediye bütçe giderleri içinde en büyük
payı ( %39,3) oranı ile mal ve hizmet alımları oluşturmaktadır. Mal ve hizmet alım
giderlerini; %32 oranı ile yatırım giderleri, %15,6 oranı ile personel giderleri izlemektedir.
Ayrıca tasarruf önlemleri açısından özel bir öneme sahip temsil ve tanıtma giderleri
ise 812 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
2014 yılı belediye giderlerinde bir önceli yıla ait giderlerine göre en fazla
değişimler; yüzde olarak, 32,5 ile faiz, - 29,5 ile borç verme, 26,4 oranı ile sermaye
transferleri kalemlerinde gerçekleşmiştir. Değişim oranının yüksekliği ile dikkat çekmekte
olan ve 1,5 milyar TL seviyesine ulaşan belediyelerin faiz giderleri üzerinde özellikle
durulması/incelenmesinde yarar olduğu görülmektedir.
Belediyelerin fonksiyonel sınıflandırmaya göre giderleri Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2: Belediyelerin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre 2014 Yılı Giderleri
(Milyon TL)
Bütçe
Miktarı
Payları (%)
Genel Kamu Hizmetleri
18.311,9
29
Savunma Hizmetleri
60,470
0,9
Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri
2.990,5
4,7
Ekonomik İşler ve Hizmetler
13.036,6
20,6
Çevre Koruma Hizmetleri
6.816,6
10,7
İskan ve Toplum Refahı Hizmetleri
15.556,8
24,6
Sağlık Hizmetleri
715,3
1,1
Dinlenme Kültür ve Din Hizmetleri
4.484,2
7
Eğitim Hizmetleri
210,5
0,3
Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hiz.
1.083,2
1,7
TOPLAM
63.266,2
100
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2015) “ Merkezi Yönetim Kapsamındaki İdareler, Sosyal Güvenlik Kurumları ve
Mahalli İdareler 2014 Yılı Genel Faaliyet Raporu”, http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/9231,2014genelfaaliyetraporu.pdf?
(29.11.2015)
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre 2014 yılı belediye bütçe giderleri içinde en
büyük pay (%29) oranı ile genel kamu hizmetlerine ayrılmıştır. Genel kamu hizmet
giderlerinden sonra, (%24,6) oranı ile iskan ve toplum refahı, (%20,6) oranı ile ekonomik
iş/hizmetler giderleri gelmektedir. Eğitim hizmet giderleri ise % 0,3 oranı ile en sonda yer
almıştır.
5
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
C-Bütçe Gelirleri
Ekonomik sınıflandırmaya göre belediyelerin 2014 yılı gelirleri ve bu gelirlerin
2014/2013 değişim oranları Tablo 3’de gösterilmiştir.
Tablo 3: 2014 Yılı Tüm Belediyelerin Bütçe Gelirleri
Gelirin Türü
2013
(Milyon TL )
2014
2014/2013
Değişim
Oranı (%)
1-Vergi Gelirleri
8.196
9.283,6
13,3
2-Teşebbüs
Mülkiyet
Gelirleri
(Emlak, mal/ve
hizmet
vergileri;
harçlar vb.)
7.997
6.739
-15,7
3Alınan Bağış
vekira
Yardımlar
(Mal/hizmet
satışı,
vb.)
817,5
1.109,5
35,7
31.879,5
38.709
21,4
4.955
3.448,3
-30,4
0,86
3.255
3695,3
53.931
62.544,8
16
4-Faizler, Paylar ve Cezalar
5-Sermaye
Gelirleri alınan paylar vb.)
(Kişi ve kurumlardan
6-Alacaklardan
Tahsilat kıymet satışı vb.)
(Taşınır/taşınmaz/menkul
GELİR TOPLAMI
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2015) “ Merkezi Yönetim Kapsamındaki İdareler, Sosyal Güvenlik Kurumları ve
Mahalli İdareler 2014 Yılı Genel Faaliyet Raporu”, http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/9231,2014genelfaaliyetraporu.pdf?
(29.11.2015)
2013 yılında (bir önceki yıla göre) % 19,4 artmış olan belediyelerin bütçe
gelirleri, 2014 yılında, %16 artışla 62,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Belediye gelirleri içindeki en büyük (% 62) payı, merkezi idare vergi gelirlerinden
alınan paylarında içinde bulunduğu faizler, paylar ve cezalar kalemi oluşturmaktadır. 2014
yılında merkezi idare vergi gelirlerinden belediyelere 34,4 milyar TL ödenmiştir. Maliye
Bakanlığı ve İller Bankası aracılığıyla ödenmekte olan bu pay, tek başına,
belediyelerin tüm gelirlerinin % 55’ine karşılık gelmektedir. Bu yüzden (halen)
belediyelerde, öz gelirlerin toplam gelirlerine oranı % 45 civarındadır.
2014 yılı belediye bütçe gelirlerinde bir önceli yıla ait gelirlere göre en fazla
değişimler; yüzde olarak, (3695) ile alacaklardan tahsilat, (35,7) ile bağış ve yardımlar, 30,4 ile sermaye gelirleri kalemlerinde gerçekleşmiştir. Yıl içerisinde belediyelere bağlı
idarelerden 3,2 milyar TL alacak tahsilatı yapıldığı için alacaklardan tahsilat kaleminde
olağanüstü artış oranı yakalanmıştır. Alınan bağış yardımların büyük bölümünü kamu
idarelerinden sağlanmış proje yardımları oluşturmuştur. Yıl içinde 3,2 milyar TL taşınmaz
satış geliri sağlandığı halde sermaye gelirleri kaleminde, önceki yıla göre % 30,4 oranında
azalma gerçekleşmiştir. Yüksek oranlı bu azalmaya karşın sermaye gelirleri kalemi
içerisinde yer alan taşınmaz mal satış gelirleri halâ önemli bir pay oluşturmaktadır. Zira
Mahmut ESEN
MİSAM
2014 yılında gerçekleşen belediye gelirlerinin % 5’nin taşınmaz mal satışlarından
sağlandığı görülmektedir.
IV-BELEDİYELERİN
BİRLEŞİK
BİLANÇOLARINA
İLİŞKİN AÇIKLAMALAR
Belediyelerin (bağlı idareler dahil) 2014 yılına ait birleşik özet bilançosunu
Tablo 4’de yer verilmiştir.
Tablo 4: Tüm Belediyelerin 2014 Yılı Özet Bilançosu (Milyon TL)
Aktif (varlıklar)
Pasif (kaynaklar)
1
Dönen Varlıklar
10
Hazır değerler
11
Menkul kıymet ve varlıklar
12
Faaliyet alacakları
13
Kurum alacakları
784
14
Diğer alacaklar
15
Stoklar
16
Ön ödemeler
18
Gelecek aylara ait giderler
3
5.669
30
Kısa vadeli iç mali borçlar
331
31
Kısa vadeli dış mali borçlar
15.450
32
Faaliyet borçları
9.868
33
Emanet yabancı kaynaklar
3.017
810
34
Alınan avanslar
1.681
36
Ödenecek diğer yükümlülükler
500
37
Borç ve gider karşılıkları
268
2
38
Gelecek aylara ait gelirler ve
299
ve gelir tahakkukları
19
Diğer dönen varlıklar
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
39.449
26.048
3.484
788
58
8.030
gider tahakkukları
14.518
39
Diğer kısa vadeli yabancı
236
kaynaklar
2
Duran Varlıklar
209.235
4
Uzun Vadeli Yabancı
28.030
Kaynaklar
21
Menkul kıymet ve varlıklar
4
40
Uzun vadeli iç mali borçlar
17.067
22
Faaliyet alacakları
1.357
41
Uzun vadeli dış mali borçlar
5.496
23
Kurum alacakları
1.944
43
Diğer borçlar
1.630
24
Mali duran varlıklar
11.609
44
Alınan avanslar
25
Maddi duran varlıklar
193.704
47
Borç ve gider karşılıkları
26
Maddi olmayan duran
140
48
Gelecek yıllara ait gelirler ve
3
49
varlıklar
28
Diğer duran varlıklar
959
2.813
gider tahakkukları
Gelecek yıllara ait giderler
ve gelir tahakkukları
29
26
Diğer uzun vadeli yabancı
41
kaynaklar
475
Öz Kaynaklar
194.606
50
Net değer
138.699
52
Yeniden değerleme farkları
57
Geçmiş yıllar olumlu faaliyet
5
2.810
39.505
sonuçları
59
AKTİF TOPLAMI
248.684
Dönem faaliyet sonuçları
PASSİF TOPLAMI
Kaynak: Maliye Bakanlığı (2015) “Genel Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni”,
https://www.muhasebat.gov.tr/mgmportal/content/conn/ (15.10.2015)
7
13.589
248.684
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
Belediyelerin dönen varlıkları, aktif toplamlarının % 15,8’ ini oluşturmaktadır.
Takipteki faaliyet alacakları 9 milyar TL olup dönen varlıkların % 23’üne ulaşmıştır.
Belediyelerin sahip olduğu arazi/arsalar ve binalar 115,4 milyar TL değerinde olup
duran maddi varlıkların %55’ ini oluşturduğu görülmektedir.
2014 yılı itibarıyla belediyelerimizin 26 milyar TL (%48)
kısa vadeli
kaynaklardan, 28 milyar TL (% 52) uzun vadeli yabancı kaynaklardan sağlanmış toplam
54 milyar TL borçları bulunmaktadır. Bu borçların 12,5 milyar TL banka kredilerinden, 6,2
milyar TL dış mali borçlardan kaynaklanmaktadır.
Belediyelerin kullandıkları kısa vadeli yabancı kaynakları; pasif toplamının %10,5’
i civarında olup uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamına yakındır. Ayrıca belediyelerin
cari ve nakit oranları da düşüktür. Bu oranlar nedeniyle belediyelerimizin kısa vadeli borç
ödenmelerinde sıkıntı yaşamalarının kaçınılmaz olduğu anlaşılmaktadır.
Belediyelerin net mali değerinin (mali varlıklar toplamı ile yükümlülükler arası
fark) -1.393,6 milyar TL olduğu belirlenmiştir.
Diğer yandan tahakkuk esaslı yapılan bir hesaplamaya göre, belediyelerin faaliyet
gelirleri toplamının 62,3 milyar TL, faaliyet giderleri toplamının 48,7 milyar TL olduğu,
net faaliyet sonucu öz kaynaklarda 13,6 milyar TL artış olduğu görülmektedir. (İçişleri,
2015:84-87,133-134)
V-BELEDİYELERDE DENETİM
Kamu mali mevzuatının temel yasası olan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunu uyarınca, diğer kamu idarelerinde olduğu gibi, belediyelerdeki mali
kontrol işlemleri de, iç ve dış denetim olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Bu standart
iç/dış denetimlerin dışında, yerel yönetimlere özgü olarak ayrıca, belediyelerin bazı karar
ve işlemleri üzerinde merkezi idarenin Anayasa’dan kaynaklanan idari vesayet denetimi
bulunmaktadır.
A-İç Denetim
İç denetim,
iç denetçiler aracılığıyla yapılmaktadır. Bu amaçla 2006 yılından
itibaren büyükşehir ve il belediyeleri ile büyükşehir ilçe belediyelerinde iç denetçi
kadroları ihdas edilmiştir. İç denetçi kadrolarına, Maliye Bakanlığınca düzenlenmekte olan
özel bir eğitimler sonucunca başarılı olarak sertifika almış olan denetçiler, belediye başkanı
tarafından atanabilmektedir. 2014 yılı itibarıyla belediyelere tahsis edilmiş 512 iç denetçi
kadrosundan 199’nun dolu olduğu belirtilmiştir.(İçişleri,2015:160) İç denetim kadrosu
Mahmut ESEN
MİSAM
doluluk oranının (%39) azlığından, belediye idarelerinin kendilerine bağlı iç denetçiler
aracılığı ile yapılan denetimlere fazla ihtiyaç duymadıkları, bu konuda yeterince istekli
olmadıkları anlaşılmaktadır. (Üstelik 5.10.2006 gün ve 26310 sayılı, 31.5.2013 gün ve
28663 sayılı R.G. lerde yayımlanmış olan Bakanlar Kurulu kararlarıyla belediyeler için
ihdas edilmiş olan iç denetçi kadro sayıları toplamı 612’dir. Bu yüzden anılan Raporun
160’ıncı sayfasında kadro sayısında, dolaysıyla doluluk oranında maddi bir hata yapıldığı
da görülmektedir.)
Belediyelerde mali işlemlerin kontrolü için ayrıca, 5393 sayılı Belediye Kanununun
25. maddesi uyarınca, nüfusu 10.000 üzerindeki belediyelerde, her mali yılın sonunda
hesap iş ve işlemlerini denetlemek üzere belediye meclislerince, kendi üyeleri arasından,
denetim komisyonları oluşturulmaktadır. Denetim komisyonlarının hazırladıkları raporlar
belediye meclis başkanlığına sunulmakta ve raporların gereği meclis başkanlığınca yerine
getirilmektedir.
B-Dış Denetim
Kamu idarelerinde harcama sonrası yapılacak tüm mali kontrol işlemlerini
kapsayan dış denetim faaliyeti (yetkisi) sadece Sayıştay’a bırakılmıştır. Belediyeler
üzerinde vesayet yetkisi bulunan İçişleri Bakanlığının dahi, bazı istisnalar ( belediye
başkanının teklifi üzerine Bakanın onayı veya Başbakanın doğrudan onayı ) dışında,
belediye yönetimleri üzerinde dış denetim yetkisi bulunmamaktadır.
Sayıştay tarafından belediyelerde yapılan dış denetimler tüm belediyeleri
kapsamamaktadır. Sayıştay denetimlerinin daha çok, büyükşehir/il ve çok az sayıdaki
büyükşehir ilçe belediyeleri üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Nitekim 2014 yılında
belediyelerden, 30 büyükşehir belediyesi, 51 il belediyesi ve 88 ilçe belediyesi denetim
programına programa alınmıştır. Diğer 1228 (ilçe/ belde) belediyesi ise programa
alınmamıştır. Böylelikle Sayıştay tarafından belediyelerin sadece % 12’ si hakkında
(dış) denetim raporu düzenlenmiş olduğu anlaşılmaktadır. (Sayıştay Dış Denetim,
2015:4)
Diğer yandan Sayıştay tarafından yürütülen dış denetim faaliyetleri sonucunda,
her yıl, kamu idarelerine ilişkin (özel) denetim/yargılamaya esas raporları yanı sıra, kamu
idarelerinin genel durumlarını yansıtan (Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu,
Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu, Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu vb)
başka raporlar da düzenlenmektedir.
9
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
Kamu idarelerinin 2014 yılı faaliyetlerine yönelik düzenlenmiş bu raporların
mahalli idareler bölümlerinde, belediyelere yönelik olarak Sayıştay tarafından tespit
edilebilmiş olan bazı hata/ noksanlık/eleştiri ve yolsuzluk örneklerine de yer verilmiştir.
Sözü edilen bu raporlarda belediyelere yönelik tespit edilmiş konular öz
olarak aşağıya çıkarılmıştır.
1-2014 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan bazı belediye gelirlerinden
(Kiraya verilmiş reklam panolarında yapılan reklamlardan reklam ve ilan
vergilerinden, özel kaplara doldurulup satılan kaynak sularından kaynak suları
harcı; yeni yapılan kanalizasyon/içme suyu tesislerinden katılma paylarından)
doğan tahakkuk/tahsilat işlemleri yapılmamaktadır.
 Kira bedelini ödemeyen kiracılar için sözleşme ve şartnamedeki yaptırımlar
uygulanmamaktadır.
 Mevzuat hükümlerine aykırı olarak büyükşehir belediye bütçelerinden belediye
şirketlerine borç verilmektedir.
 Belediyelerin
hissedarı
oldukları
şirketlerdeki
sermaye
payları
izlenmemektedir.
 Belediye taşınmazlarının işgali üzerine 2886 sayılı DİK uygun hareket
edilmemekte, ecrimisil kira niteliğine dönüştürülmekte ve taşınmazın işgaline
süreklilik kazandırılmaktadır.
 Belediyeler tarafından kiraya verilen taşınmaz mallar kira süresi sonunda
yeniden ihale edilmeden aynı kişilere kiraya verilmektedir.
 Otopark Yönetmeliği uyarınca parselinde otopark ihtiyacı karşılanamayan
durumlarda yapı sahibinden alınması gereken otopark bedellerinin tahakkuk ve
tahsili yapılmamakta, tahsil edilebilen tutarlarda amaç dışında
kullanılmaktadır.
 Belediyelere ait taşınmazlar tahsis edilmeksizin diğer kamu idarelerine
kullandırılmakta, bazı taşınmazlar ( halı saha, kafeterya, düğün salonu, otopark,
halk ekmek fırını vb.) bedelsiz/ düşük bedelle belediyelerin ortağı olduğu
şirketlere veya İçişleri Bakanlığı izni alınmaksızın derneklere tahsis
edilmektedir.
 Ambalaj artıklarını toplaması işi için ihale yapılmamakta, imtiyaz verilen
şirketlerden bedel alınmamaktadır.
 Kamulaştırmasız el atmalar nedeniyle kamulaştırma bedellerine ek olarak;
tazminat, dava ve vekâlet giderleri ödenmektedir.
 Belediyeler tarafından kullanılan muhasebe programları güvenlik açısından
yetersizdir.( Program tedarikçileri sistemlere yetkisiz girebilmektedir. Boş
yevmiye numaraları bırakılabilmekte ve sonradan geriye dönük kayıt
Mahmut ESEN
MİSAM
yapılabilmektedir. Program yazılımlarında standart olmadığı için üretilen bilgi
ve raporlarda farklılıklar ortaya çıkmaktadır.)
 İndirilecek KDV hesabı hatalı kullanılmakta ve dolaysıyla belediyeler
tarafından ödenmesi gereken KDV daha az ödenmekte/hiç ödenmemektedir.
 Elektronik Belge Yönetim Sistemindeki (EBYS) yetersizlikler nedeniyle,
elektronik ortamda düzenlenen ödeme belgeleri ile eklerinin basılı olarak da
Sayıştay’ a verilmesi gerekmektedir.(Sayıştay Dış Denetim, 2015:33-41)
2-2014 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
 Faaliyet raporu; konuya ilişkin Yönetmeliğin 13’üncü maddesinde bilgileri ve
değerlendirmeleri
yeterince
içermemektedir.
(
Raporda
yer
alan
mali/performans ve diğer bilgiler, stratejik planlama ve performans esaslı bütçe
uygulamaları, yıl içinde yapılan yatırımlar ile gelecek yıllara yaygın
yüklenmeler, iç denetim sonuçları hakkında genel bir değerlenmeye yer
verilmemiştir.)
 Mahalli idarelerin konsolide mali tabloları kapsam olarak hatalıdır.* (Bilanço
vb. mali tablolar, mahalli idare birimi olmayan kalkınma ajansları ve gençlik
spor il müdürlüklerine ait mali verilerini de içermektedir. Mahalli idarelere
bağlı idarelerin borç stokları yayınlanmamıştır.)
 Mali tabloları etkileyen ve sıklıkla raporlanan hata/noksanlıklar yapılmaktadır.
(Yapılandırılan/tecil edilen kamu alacakları, abonelik bedelleri, maddi duran
varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar, indirilecek KDV, faiz giderleri,
sözleşmelere dayalı taahhütler; ilgili hesapları üzerinden izlenmemektedir.
Taşınmazların kaydı yapılmamakta, maddi duran varlıklar için amortisman
ayrılmamakta/hatalı ayrılmaktadır.)
 Konsolide mali tablolarda (ÇTV, otopark gelirler, yönetim giderlerine katılma
payları vb.) konularında mükerrerliğe yol açan eliminasyon hataları
yapılmıştır.(Sayıştay Genel Faaliyet, 2015: 23-28)
*Mahalli idarelerin kavram/kapsamı üzerindeki farklı değerlendirmeler, Muhasebat Genel Md. nün bilgi derlemede
kullandığı yöntemden kaynaklanmaktadır. Bu konuda Sayıştay raporları (Faaliyet Genel Değerlendirme/ Mali
İstatistikleri Değerlendirme ) arasında dahi farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Anayasa 127. maddesi uyarınca genel
karar organları halk tarafından seçilmeyen kamu tüzel kişileri mahalli idare olarak kabul edilemez.
11
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
3-2014 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
 Muhasebe işlemlerinin sertifikalı muhasebe yetkilileri eliyle yapılması
sağlanmalıdır.
 Mahalli idareler sektörüne ait eliminasyon kaynaklı raporlama hataları
giderilmelidir.
 Mali tabloların doğru ve güvenilir veri üretmesi, gerçek durumu yansıtması
sağlanmalıdır.(Sayıştay İstatistikler 2015:38-39)
C-İçişleri Bakanlığı Denetimleri
2014 yılında İçişleri Bakanı tarafından, 4483 sayılı Kanun uyarınca, görevleri ile
ilgili suç işlediği iddia edilen belediye başkanı ve belediye meclis üyeleri ile ilgili olarak,
konunun denetim elemanlarınca araştırılması/ön incelemesi bağlamında 613 adet onay
verilmiştir.
Bakanlık Makamınca verilmiş olan bu onay emirleri doğrultusunda, mahalli
idarelerin tümü ile ilgili olarak, mülkiye müfettişlerince 951, mahalli idareler
kontrolörlerince 351 adet muhtelif türde rapor düzenlenmiştir. 4483 sayılı Kanuna göre
karar verme yetkileri bakımından bu raporların bir bölümü doğrudan valilik ve
kaymakamlıklara gönderilmektedir.
Bakanlık Makamına sunulan raporlar üzerine 2014 yılında İçişleri Bakanı tarafından; (738)
adet işleme konulmama, (300) adet soruşturma izni verilmesi, (260) adet soruşturma izni
verilmemesi kararı verilmiş olduğu görülmüştür.
2014 yılında görevinden uzaklaştırılan/göreve iade edilen belediye başkanı veya
belediye meclis üyesi olmamıştır.
Diğer yandan 2014 yılında mülkiye müfettişlerince mahalli idareleri kapsayan
sadece 3 adet özel teftiş yapılmıştır. Önceki yılda olduğu gibi 2014 yılında da mevzuat
uyarınca, mülkiye müfettişlerince belediyelerde yerine getirilmesi gereken
genel/olağan teftişlere ara verilmiştir.
Mahalli idareler kontrolörlerince 2014 yılında; 84’ü büyükşehir ilçe belediyesi, 110
ilçe belediye ve 160’ ı belde belediyesi olmak üzere toplam 354 belediye ve bunlara bağlı
kuruluş ve işletmenin mali işlemleri dışında kalan diğer idari işlemleri, hukuka uygunluk
ve idarenin bütünlüğü yönünden denetime tabi tutulmuştur.(İçişleri, 2015:159-167)
Bu itibarla, 2014 yılında İçişleri Bakanlığı denetim elemanları aracılığıyla teftiş
edilmiş belediye sayısının 357 olduğu; büyükşehir/il belediyeleri başta olmak üzere 1040
belediyenin (%75) ise teftişe tabi tutulmadığı görülmektedir. İçişleri Bakanlığınca
araştırma/soruşturma konularında daha fazla ağırlık verildiği, teftiş hizmetlerinin göz ardı
edildiği anlaşılmaktadır.
Mahmut ESEN
MİSAM
VI-SONUÇ
Raporlarda yapılan değerlendirmeler ışığında;

Mahalli idareler genel faaliyet raporlarının; Kamu İdarelerince Hazırlanacak
Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak, Muhasebat
Genel
Müdürlüğünce
yayımlanan
istatistik/bültenlerdeki
yıllık
verilerin
genişletilerek çok ayrıntılı verilmesi yerine, mahalli idarelerin genel durumunu
ortaya koyacak, mahalli idarelerdeki gidişat konusunda karar alma yetkisi olan
organlara yol gösterecek, kamuoyunu aydınlatacak, analiz/çıkarım yapma olanağı
verecek nitelikte mahalli idarelerle ilgili bilgi ve değerlendirmelere kapsayacak
şekilde hazırlanması gerekmektedir.

Sayıştay Başkanlığınca tespit edilerek raporlanmış olan
hata ve
noksanlıklar hızla giderilmeli, bu amaçla belediyeler tarafından gereken tedbirler
alınmalıdır. Diğer yandan bu hata/noksanlık ve yolsuzluk örneklerinin asgariye
indirilmesi
bağlamında,
kiraya
verilmiş
reklam
panolarında
yapılan
reklamlardan reklam ve ilan vergisi alınmaması, katılma paylarının ve otopark
paralarının tahsil edilmemesi vb. TCK açısından da açıkça suç oluşturan
konularda, Sayıştay tarafından ilgili mercilere ayrıca suç duyurusunda
bulunulmasının yanı sıra, İçişleri Bakanlığınca yapılacak özel/genel teftişler
sırasında da bu tür konuların ele alınması sağlanmalıdır.

Belediyelerde Sayıştay denetiminin nicelik olarak yetersiz kalması,
iç
denetim kurumunun belediyelerde de henüz yerleşmemiş olması, Sayıştay’ın
muhtelif raporlarında belirtilmiş hata/noksanlık/ yolsuzluk örneklerinin süratle
giderilmesi, Devletin en üst organlarının dahi belediye yönetimlerinden şikâyet
eder hale gelmesi, mahalli idarelerin özerk yapılarından kaynaklanan ihtiyaç
dikkate alınarak; İçişleri Bakanlığına, mahalli idareler üzerinde (yeniden) dış
denetim yetkisi verilmesine de gerek vardır.

4734 sayılı KİK’ da (62/e ve Ek Madde 8)
yapılmış ek ve değişikler
sırasında, kamu idarelerinde işçi çalıştırılmasına dayalı hizmet alımının (yüzde 36
) en yaygın olduğu belediyeler kapsam dışı bırakılmıştır. Belediyelerde istihdam
edilen personelin % 49’nun taşeron işçisi olduğu gerçeğinden hareketle, kamu
idarelerinde olduğu gibi belediyelerin personel çalıştırmaya dayalı ihale yapmaları
konusu bir kurala (koşula) bağlanmalıdır. Bu amaçla 5393 sayılı Belediye
Kanununun 67. maddesindeki ihale yoluyla üçüncü kişilere gördürülebilecek olan
13
Belediyelerimizin 2014 Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi
gelecek yıllara yaygın hizmetler; 4857 İş Kanununun 2. maddesindeki
(asıl/yardımcı iş ayrımı) ilkelerine uygun olarak, belediye grupları itibarıyla,
yeniden düzenlenmelidir.

Ayrıca İçişleri Bakanlığının belediyelere özgü (eğitim, personel istihdamı,
gelir/gider politikaları vb. konularda) daha çok strateji geliştirilmesi/rehberlik
yapmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
Mahmut ESEN
MİSAM
KAYNAKÇA
Esen, Mahmut. “Belediye Şirketleri”, Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, Cilt No:15, Sayı No:11,(Kasım
2010)
İçişleri Bakanlığı, (2015) , “ 2014 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu”,
http://www.migm.gov.tr/Dokumanlar/2014, ( 20.10.2015)
Maliye Bakanlığı, (2015), “2015 Yılı Bütçe Gerekçesi”, http://www.bumko.gov.tr/TR,5439/2015-yili-butcegerekcesi.html, (15.10.2015)
Maliye Bakanlığı, (2015) “ Merkezi Yönetim Kapsamındaki İdareler, Sosyal Güvenlik Kurumları ve Mahalli
İdareler 2014 Yılı Genel Faaliyet Raporu”, http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/9231,2014genelfaaliyetraporu.pdf?
(29.11.2015)
(https://www.muhasebat.gov.tr/mgmportal/faces/khbDetay_yeni?birimDizini=Mahalli+İdareler+Büt
çe+İstatistikleri, 30.11.2015)
Maliye Bakanlığı (2015) “Genel Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni”,
https://www.muhasebat.gov.tr/mgmportal/content/conn/ (15.10.2015)
Sayıştay, (2015) ,” 2014 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu”,.
http://www.sayistay.gov.tr/rapor/genel/2014_Faaliyet.pdf, (16.10.2015)
Sayıştay, (2015), “ 2014 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu”,.
http://www.sayistay.gov.tr/rapor/genel/2014_Dıs_Denetim.pdf, (16.10.2015)
Sayıştay, (2015), “ 2014 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu”,
http://www.sayistay.gov.tr/rapor/genel/2014_Mali.pdf, (16.10.2015)
15