ülkemizde su kaynakları yönetimi kurumsal yapısı
advertisement
Hidropolitik açıdan Sınıraşan Sular ve Türkiye 12 -14 Kasım 2009 İzmir Dursun YILDIZ nşGelece . Müh. Mevcut Durum İve ğimiz Su Politikaları Uzmanı Dünyanın su sorunlarını çözebilen kişi iki nobel ödülüne hak kazanacaktır. Barış Ödülü ve Bilim Ödülü… John F. Kennedy Risk Altındaki Uluslararası Su Havzaları Büyük Akarsu Havzaları Su Sorunu Artıyor ! Sınıraşan Suların Önemi ! 263 adet sınıraşan yüzey suyu havzası var 273 adet sınıraşan yeraltısuyu havzası var Dünya nüfusunun % 40’dan fazlası bu havzalarda yaşıyor Paylaşılan su havzalarında 145 ülke yer alıyor 39 Ülkenin Sularının Büyük Bölümü Ülke Dışından ! Sularının %50-% 75’i Ülke Dışından Irak, Suriye, İsrail, Azerbaycan, Slovakya, Ukrayna, Hırvatistan, Letonya, Lüksemburg Sularının %50-% 75’i Ülke Dışından Gambiya, Çad, Sudan, Eritre, Somali, Benin, Kongo, Nambiya, Mozambik, Özbekistan Sularının %50-% 75’i Ülke Dışından Vitenam, Kamboçya, Bolivya, Paraguay, Uruguay, Arjantin. Sularının % 75’inden Fazlası Ülke Dışından Mısır, Moritanya, Nijer, Botsvana Sularının % 75inden Fazlası Ülke Dışından Kuveyt, Bahreyn, Pakistan, Bangladeş Sularının % 75inden Fazlası Ülke Dışından Hollanda, Macaristan, Moldovya, Romanya , Sırbistan, Karadağ Uluslararası Su Havzaları ve Ülkeler Su’dan Sorunlar Son 50 yılda ülkeler arasında su konusunda 37 adet şiddete yönelik anlaşmazlık ortaya çıktı. Bunların 7 adedi Ortadoğu’da oluştu. Aynı dönemde 200’den fazla anlaşma için görüşmeler yapıldı. Kaynak: UNDP Human Development Report Anlaşma zaman alıyor ! Colorado Nehri için anlaşma 46 yıl, İndüs nehri için 10 yıl, Nil nehri için 20 yıl, Ürdün nehri için 40 yıl, sürdü. MEVCUT DURUM 263 Sınıraşan nehir havzasının 157 sinde hiçbir işbirliği çerçeve anlaşması yok Anlaşma bulunan havzalarda ise daha çok ikili anlaşmalar yapılmış. Üçte ikisinde üç yada daha fazla ülkenin yer aldığı 106 nehir havzasında ise henüz sadece 5 anlaşma çok taraflı olarak imzalanmış. ÖZET Sınır aşan sular konusunda kıyıdaş devletlerin haklarını ve yükümlülüklerini belirleyen kapsamlı ve tüm uyuşmazlıklara uygulanabilen nitelikte uluslararası kurallar yoktur. Ancak bu konuya uygulanabilecek bazı hukuk ilkeleri ve sözleşmeler bulunmaktadır. BM “Uluslararası Su Yollarının Ulaşım Dışı Amaçlarla Kullanımlarına İlişkin Sözleşme” Bunlardan en kaydadeğer olanı BM UHK’nin yaklaşık çeyrek asırlık bir çalışma sonunda 1997 yılında ortaya koyduğu, “Uluslararası Su Yollarının Ulaşım Dışı Amaçlarla Kullanımlarına İlişkin Sözleşme” dir. Bu sözleşme de uluslararası toplumun bütününün iradesini yansıtmaktan uzak olmasına rağmen …… SÖZLEŞMEYİ İMZALAYAN ÜLKELER ARTIYOR ! 5. Dünya Su Forumunda da birçok ülke sözleşmenin imzalanması için önerilerde bulundu, En son olarak 22 Nisan 2009 tarihinde Tunus sözleşmeyi Parlamentosundan geçirerek kabul etti. Böylece sözleşmeyi imzalayan ülke sayısı 23 ‘e çıktı, Sözleşmenin yürürlüğe girmesi için 35 ülkenin imzasına ihtiyaç bulunuyor. SINIRAŞAN SU HAVZALARINDA İŞBİRLİĞİ Mİ ÇATIŞMA MI ! İşbirliğinin önündeki engeller Su hakkının bir ulusal bağımsızlık konusu olarak görülmesi ve suyun farklı anlam ve değerler taşıması Ülkeler arasındaki güç ve gelişmişlik farkı, Ülkenin nehir havzası kurumunda yer almamış olması. İşbirliği’ni geliştirecek nedenler Teknolojdeki hızlı ilerleme, Karşılıklı bağımlılıkta artış, Su sıkıntısı ve çevre duyarlılığında artış, İşbirliği örnekleri ve sağladığı yararlar. Ortadoğu’da Sınıraşan Sular Ortadoğu dünya nüfusunun % 5’ini barındırıyor, Dünyadaki temiz su kaynaklarının sadece % 1’ine sahip, Bunların % 90’ı ise sınıraşan su kaynakları…. GAP GAP’ın SU KAYNAKLARI Üzerinde en çok savaş senaryosu yazılan iki nehir Dicle ve Fırat…. Bir su savaşının su sorununu çözmeye yönelik ciddi ve kalıcı bir amacının olabileceğini savunmak zordur….. DİCLE ve FIRAT Üzerine İlişki Dönemleri Birinci Dönem 1962-1969 Türkiye - Irak arasında ikili olduğu gibi Suriye’nin de katılımı ile üçlü toplam 13 görüşme yapılmıştır. İkinci Dönem 1970-1979 Bu, Keban Barajı’nın ve Suriye’de Tabka Barajı’nın doldurulması dönemine rastlar. Üçüncü Dönem 1980-1992 Bu dönemin başında GAP çalışmaları da başlamıştır. Dönem içinde OTK çerçevesinde ikili ve üçlü 16 görüşme yapılmıştır 1987 yılında Türkiye-Suriye sınırından aylık ortalama saniyede 500 metreküp su vermeyi kabul etti. Irak ile Suriye arasında yapılar görüşmeler sonucunda da 1992 yılında bir uzlaşmaya varılmıştır. Bu uzlaşma Irak’a %58, Suriye’ye %42 kota tanımaktaydı. Dördüncü Dönem: 1992-2003 bu sürede de taraflar uluslararası kamuoyuna karşılıklı şikayetlerde bulunmuşlardır. Beşinci Dönem 2003 ten bugüne kadar olan dönemde Irak’ın işgali ve ABD’nin bölgede ağırlığının artması sonucunda ülkeler arasındaki ilişkilerde de farklı bir dönem başlamıştır. İLİŞKİLERDE SON BÜYÜK ADIMLAR ! MAYIN TEMİZLİĞİ ! TÜRKİYE SURİYE SINIRINAKİ MAYINLARI TEMİZLİYOR ! TÜRKİYE-SURİYE Sınırı Kaldırıldı SINIR AÇILDI ! 13 Ekim 2009 Türkiye Mansaba ilave su bırakıyor! Bakan Prof.Dr. Veysel Eroğlu: “Enerji üretiminden feragat edip mansaba ilave su bırakıyoruz.” Barajların Aktif Doluluk Durumu 40 A k tif D o lu lu k O r a n ı (% ) 29,5 35 27 30 25 15 20 13 2008 2009 15 10 5 0 Karakaya Atatürk 12 Kasım 2008 - 2009 ORTADOĞU’da DEĞİŞİM HIZLI ! Fırat’ın statüsü de değişti mi! FIRAT artık Sınırı aşan su değil …… SINIRI AÇILAN SU MU ? Ortadaoğu’da yaratılan Su Sorunu sadece Fırat ve Dicle nehirlerinin Türkiye-Suriye ve Irak arasında kullanımından kaynaklanan bir sorun değildir.Bu üç ülkenin ilişiklerinin gelişmesi sorunu sadece hafifletecektir. Ortadan kaldırmayacaktır.Bunun nedeni ; Dicle ve Fırat suları zaman zaman Ortadaoğu’daki diğer ülkelerin su sorunlarının çözümü için de masaya getiriliyor ! BÖLGEDE SUYUN YETMEDİĞİ ALAN Güney Lübnan, İsrail, Filistin ve Ürdün dür. AB’nin Önerisi ! AB Komisyonu 6 Ekim 2004 tarihli Etki Değerlendirme Raporu “Ortadoğu’da su önümüzdeki yıllarda giderek artan biçimde stratejik bir konu haline gelecektir.Türkiye’nin AB’ye katılımı ile beraber su kaynaklarının uluslararası yönetiminin (Fırat ve Dicle Nehir Havzaları üzerindeki barajlar ve sulama sistemlerinin ve İsrail ve ona komşu ülkeler arasında su alanında sınırötesi işbirliğinin) AB için önemli bir mesele haline gelmesi beklenebilir” ULUSLAR ARASI HUKUK ! Dicle ve Fırat nehirlerinin diğer bölge ülkelerinin su ihtiyacını karşılayabilecek bir kaynak olarak düşünülmesi uluslararası hukuk yönünden mümkün değildir! HAVZANIN SU DENGESİ ! Dicle ve Fırat Sularının Suriye,Türkiye ve Irak’ın ihtiyaçları dışında İsrail-Suriye, İsrail-Filistin, İsrail-Ürdün arasındaki hidropolitik sorunların çözümü için bir araç olarak kullanılması havzanın su dengesi yönünden de mümkün değildir. Sınırların açılması ve İşbirliğinin artması bölgede sorunların çözümü için ileri Mevcut Durum ve Gelece ğimiz bir adım, gerek şart ancak yeterli bir koşul değildir. Bu nedenle, Ortadoğu’nun “Su’dan Sorunları” ve Fırat Nehri’nin Sınırı aşan su özelliği daha uzun bir dönem devam edecektir. SU SORUNUN KALICI ÇÖZÜMÜ; Bu üç ülkenin anlaşmaya vardıkları bir plan kapsamındaki uygulamalar için, sürdürülebilir özgür bir siyasi iradeye sahip olmalarından geçmektedir. Teşekkür Ederim Mevcut Durum ve Geleceğimiz Dursun YILDIZ
