anlatmaya bağlı edebi metinleri inceleme yöntemi

1
MASAL
DESTAN
MANZUM
HİKAYE
HALK
HİKAYESİ
MESNEVİ
ROMAN
GELENEKSEL TÜRK
TİYATROSU
MODERN TÜRK
TİYATROSU
KARAGÖZ
TRAJEDİ
ORTA OYUNU
KOMEDİ
MEDDAH
DRAM
KÖY SEYİRLİK
OYUNU
HİKAYE
2
ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLER VE GÖSTERMEYE BAĞLI
EDEBÎ METİNLERİN MÜŞTEREK (ORTAK) TARAFLARI
 Her ikisi de sanatsal (edebi metinler) yapıtlardır.
 Her ikisi de olay çevresinde gelişen metinlerdir.
 Her ikisinde de amaç estetik zevk uyandırmaktır.
 Dil sanatsal ve çağrışımlara dayalıdır.
 Serim , düğüm ve çözüm bölümleri vardır.
 Aralarındaki en önemli fark birinde anlatmak
diğerinde göstermek esastır.
3
Anlatmaya bağlı -1. Okurun okuma gücü ve
yeteneği önemlidir.
2. Anlatınlar okurun gözünde
canlandırılır.
3. Kahraman, gözlemci, ilahi
anlatıcı vardır.
4. Tasvirler vardır.
5. Cümleler açık, kısadır,
konuşma dili kullanılır.
Göstermeye bağlı
1. Oyuncunun dile hakimiyeti
çok önemlidir.
2. Anlatılanlar sahnede
canlandırılır.
3. Yoktur.
4. Parantez içi bölümlerde
oyuncuların yapmaları
gerekenler vardır.
5. Cümleler daha uzun ve süslü
anlatım vardır.
4
Olay çevresinde oluşan edebi metinler ikiye ayrılır: Anlat- maya
bağlı edebi metinler ve göstermeye bağlı edebi metinlerdir.
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde olaylar anlatma esasına
dayalı olarak aktarılır. Göstermeye bağlı metinler ise metinde
geçen olayların sahnede gösterilmesi esasına dayanır.
I. Masal II. Meddah III. Roman IV. Hikâye V. Karagöz
Numaralanmış türlerden hangileri anlatmaya bağlı edebi türler
arasında yer almaz?
s A) I - II
B) III - IV
C) II - V
D) IV - IV
24.02.2016
E) IV - V
MUSTAFAYDIN
5
Aşağıdakilerin hangisinde olay çevresinde oluşan edebi
metinlerle ilgili bilgi yanlışı yapılmıştır?
A) Bu tür metinlerde zaman kavramı vardır, masallardaki zaman
kavramının gerçeklikle ilgisi yoktur.
B) Anlatmaya bağlı metinlerde bir olay ya da olay örgüsü bulunur.
C) Olay çevresinde gelişen metinlerin bir diğer özelliği de metinlerde
kişilerin olmasıdır.
D) Olay çevresinde gelişen metinlerde anlatılanlar, hayat gerçeğinden
alınmak zorundadır.
E) Anlatmaya bağlı metinlerde olayları anlatan kişi vardır ve bu kişiye
anlatıcı adı verilir.
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
6
ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ
METİNLERİ İNCELEME
YÖNTEMİ
7
A- METİN VE ZİHNİYET
 Toplumda müşterek olan inançların yargılar ve temsiller
bütününe zihniyet denir. Buna göre zihniyet kavramına , yani
o toplumda hakim olan düşüncelere ;
a) Dini inanışlar
d) Kültürel unsurlar
b) Sosyal yaşam
e) Toplumsal yaşayış
biçimi
c) Ekonomik yaşam

Her sanat eseri yazıldığı dönemin özelliklerini yansıtır. (sosyalekonomik- siyasal)

Örnek: Araba Sevdası –Yaban - Kiralık Konak – Şair Evlenmesi
-Destanlar( Oğuz Kağan destanı)
8
Bir metinde, metnin yazıldığı dönemin özellikleri metne sindirilmiş
bir şekilde yer alır.
Bu özellikler metinle bütünleşir. Bir metni incelerken metinden
dönemin zihniyetine ait ipuçları tespit edilir. Metinden dönemin
sosyal,siyasi, ekonomik, dini, askeri, sivil unsurlarına ait
özellikler saptanarak hakim zihniyet çıkarılır.
OĞUZ KAĞAN DESTANI’NDAN alınan ve Oğuz Han'ın
kırk günlükken tasvirini (portresini) yapan şu metne bir göz atalım:
"Öküz ayağı gibi idi sanki ayağı
Kurdun bileği gibi idi sanki bileği
Benzer idi omzu tıpkı samurunkine
Göğsü de yakın idi koca ayınınkine “
9
Oğuz Han'ın ayağı öküz ayağına, bileği kurt
bileğine, omuzu samurun omzuna, göğsü ayı
göğsüne benzetiliyor.
Bu destanın oluştuğu dönemde Türkler
göçebe medeniyeti yaşıyorlardı ve avcılıkla
geçiniyorlardı. Tabiatla iç içe olan toplumların
benzetmeleri de tabiattaki güçlü varlıklarla ilgili
olacaktır elbet. Bu bakımdan eserin yazıldığı
dönem göz önünde bulundurulursa bu
benzetmelerin tabiî olduğu görülür.
10
Edebi eserlerdeki ZİHNİYET dönemlere göre
değişmektedir.
İslam öncesi metinlerde
hakim zihniyet olağanüstü fiziki güçlerle
donatılmıştır. Destanlar kavimlerin ilk dönemlerine
özgü zevk ve anlayışı dile getirir.(Kavmi ve ırki
özellikler)
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
11
İslamiyet'ten sonraki eserlerde zihniyet
yerini dini inanışlara ve kahramanlıklara
bırakır.
Yani İslami hayat tarzı ve din için
mücadele dönemi başlar.
( Dini özellikler)
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
12
Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı, Tanzimat
sonrası yeni bir medeniyet dairesinin içine girer. Doğuya
has yaşama tarzından ve edebiyat anlayışından
birdenbire Batılı yaşama tarzına ve edebiyat anlayışına
geçilir. Böylece Batı dünyasında gelişen edebi akımların
etkisi altına girilir. ( aklın ve bireyin dünya ile ilişkisi)
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
13
Edebiyatımızda başlayan Doğu-Batı çatışması, hem
yaşama tarzında hem de edebi eserin bünyesinde kendini
kuvvetle hissettirir. Bu çatışma 1940'lı yıllara kadar en çok
işlenen temalardandır.
20.yüzyılın başından itibaren Türk
dünyasında görülmeye başlayan milliyetçilik
hareketleri, sosyal, bilimsel ve kültürel hayatta
yankı bulmuş; edebiyat eserlerinde duru ve sade bir
Türkçenin kullanılmasına özen gösterilmiştir. Bu doğrultuda
edebiyatımız İstanbul'un sınırları dışına çıkmış, Anadolu'yu
konu alan eserler kaleme alınmaya başlamıştır.
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
14
Edebi metnin yapısında bulunan zihniyetle ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?
A) Zihniyet, bir eserin olay örgüsünün şekillenmesinde önemli
rol oynar.
B) Yazarın etkisinde kaldığı zihniyet, kişiler üzerinde de etkilidir.
C) Eserin zihniyeti konu seçimini belirler.
D) Zihniyetle, esere toplumsal yapıya dair özellikler de
girmektedir.
E) Zihniyetin, eserlerin yapısında yer alan zaman ve mekan ile
ilgisi yoktur.
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
15
Aşağıdakilerden hangisi metnin zihniyetiyle ilgili
değildir?
A. Metnin yazıldığı dönemin kültürünü yansıtması
B. Metnin yazıldığı dönemin siyasi yapısını vermesi
C. Metnin bir olaya dayalı yazılması
D. Metnin yazarının belli bir sanat anlayışına bağlı
olması
E. Metnin dönemin sanat anlayışına ve zevkine
uygun yazılması
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
16
B- METİN VE YAPI
Anlatmaya bağlı edebi
metinlerde yapı;
a) Olay b) Kişiler c) Zaman d) Mekan
unsurlarının belli bir düzenle bir araya gelmesiyle oluşur.
o Bunlar olaya bağlı edebi metinlerin temel unsurlarıdır.
1) Olay ve olay örgüsü :
o Kişilerin birbirleriyle etkileşimine olay denir.
o Olayların neden ve sonuç ilişkileriyle birbiri ardına
sıralanmasına olay örgüsü denir.
17
2) Kişi



Edebi metinlerde kişilere kahraman denir.
Bu kahramanların gerçeklikle bir ilgisi yoktur.
Edebi metinlerde kahramanlar tip ya da karakter olarak
karşımıza çıkar:
A)
Karakter: Kendine özgü kişisel özellikleriyle diğer
insanlardan ayrılan başka eserlerdeki benzerlerinden
ayırt edilebilen kahramanlara denir.
B) Tip: Edebi metinlerde belirli bir topluluğu, mesleği,
zihniyeti,ideolojiyi temsil eden ve bu özelliklerine uygun
davranışlar sergileyen kahramanlara tip denir.
18
24.02.2016
MUSTAFAYDIN
19
2- KARAKTER:
1-Eserlerde olumlu, olumsuz yönleri ile verilen belirli bir tip
özelliği göstermeyen kişilerdir.
2- Eserde kişilikleri bütün yönleriyle anlatılır.
3- Eserlerde çok gerçekçi anlatılırlar. Normal yaşmadaki
insanlardan farkları yoktur.
4- Daha çok romanlarda ve hikayelerde karakterler bulunur.
Not: Karakterler daha çok realist romanlarda bulunur.
20
Tip ile Karakterin Farkı
* Tipin toplumsal boyutu vardır.
 * Karakter, birey olarak ele alınır.
 * Toplumsal sorunlar tip üzerinde işlenir.
 * Karakter, kendisine ait olaylarla anlatılır.
 Tipte kahraman tek yönüyle ele alınır. Ve
kahraman böylelikle genelleşir. (Cimri, Bihruz,
Zübük)
 Destan kahramanları genellikle tip özelliği
taşır.

21
3) Zaman







Edebi metinde olayın geçtiği, başlangıç ve sonu olan
evreye zaman denir.
Edebi metinde zaman yazarın amacına göre değişir.
Zaman hızlanır kimi zaman zaman yavaşlar.
Kronolojik olabileceği gibi geriye dönük de olabilir.
Anlatmaya bağlı edebi metinlerde zaman ikiye
ayrılır.
1) Gerçek zaman: Olayların yaşadığı, kişilerin içinde
bulunduğu zamandır.
2) Kozmik zaman: Hikayedeki kişilerin geçmişini
hatırlaması üzerine geçmişten içinde bulunulan
zamana kadar geçen zamandır.
22
4) MEKAN (YER)


Olayların geçtiği yere denir.
Mekan, kahramanın kültürel, sosyolojik ve
psikolojik kimliği ile ilgili bilgiler verdiği için
önemlidir.
ÖZET
 Edebi
metin olay çevresinde oluşur. Zaman ,
kişi, mekan diğer unsurlar olay için vardır.
Olayı canlı ve gerçekçi kılan bu öğelerdir.
 İnsan ilişkilerinin olduğu yerde mutlaka
çatışma ortaya çıkar. Öykünün başından
sonuna kadar okuyucunun ilgisini ayakta tutan
çatışmadır.
23
C) METİN VE TEMA





Anlatmaya bağlı eserlerde asıl anlatılmak istenen şey
eserin temasını oluşturur.
Metinde olay örgüsünü meydana getiren parçalar
arsındaki çatışmadan hareketle metnin teması
bulunur. (dikkat!!!)
Metindeki temel çatışmanın en kısa ifadesine tema
denir.
Her tema yazıldığı zaman diliminin sosyal ve kültürel
durumlarını yansıtır.
Örneğin Tanzimat’la başlayan Doğu – Batı ve kuşak
çatışması Cumhuriyet döneminde de devam
etmektedir. Bu tema Fatih – Harbiye, Kiralık Konak
,Yaprak Dökümü isimli romanlarda işlenmiştir.
24
D) METİN VE DİL - ANLATIM
Edebi metinde okura olayları anlatan kişiye anlatıcı denir.
Yazar ve eser gerçek kişi anlatıcı ise soyut kişidir. Anlatıcı
yazar tarafından üretilmiştir.
 Olay çevresinde gelişen edebi metinlerde ,özellikle
roman ve hikayede anlatıcı:

ANLATICI



ANLATICI BAKIŞ AÇISI
I. Kişi Ağzından anlatım Hakim(İlahi) Bakış Açısı
III. Kişi Ağzından anlatım Kahraman Bakış Açısı
(Kim Anlatıyor?)
Gözlemci Bakış Açısı
(Kim Bakıyor?)
25
Hakim (ilahi ) Bakış Açısı





III. Kişi anlatım vardır.
Her zaman ve her yeredir.
Kişilerle ilgi her şeyi , onların düşüncelerini ,
niyetlerini bilir ya da sezer.
Kahramanların geçmişlerini ve geleceklerini
bilir.
ÖRNEK METİN:
“ Eve yine yalnız gidiyordu. Karanlık sokakta karşısına üç kişi çıktı.Tedirgin oldu birden. Bir
korku yayıldı içine. Zihnine bir soru düştü ‘ Ya bana zarar verirlerse?’ diye. Ama korktuğu
olmadı. Üç kişi konuşa konuşa yanından geçip gitti.”
26
KAHRAMAN BAKIŞ AÇISI



Anlatıcı kahramanlardan bir tanesidir.
Okur her şeyi onun gözüyle görür, onun
düşüncesini ve heyecanlarını paylaşır.
Hikaye I. Kişi ağzından anlatılır.
ÖRNEK METİN:
“ Her zaman yaptığım gibi bahçedeki ağacın altına
gittim. Ağaca yaslanarak kitabımı okumaya başladım.
Böceklerin ve kuşların sesinden başka bir şey
duyulmuyordu çevrede.”

27
GÖZLEMCİ BAKIŞ AÇISI
Olaylar III. Kişi tarafından anlatılır
Anlatıcı olayların dışındadır. Duyduğu ve
gördüğü şeyleri nesnel bir şekilde anlatır.
Böylece yorum yapmaktan kaçınır.
 Sadece olaylara şahit olur.



ÖRNEK METİN:
“ Bugün de bahçedeki ağacın altına gitti. Her
zaman olduğu gibi ayaklarını uzatıp, sırtını ağaca
verip kitabı okumaya başladı. Etrafta kuşların
sesinden başka bir şey duyulmuyordu.”
28

Anlatım edebi metnin türüne göre
farklılıklar gösterir.
Masal ve destanlarda olağanüstü olaylar
ve kişiler vardır. Dil ve anlatımda buna
göre şekillenmiştir.
 Halk hikayelerinde olağanüstülükler azalır,
gerçek yaşamın özellikleri daha çok ağır
basar.
 Hikaye ve romanda gerçeklik kendini
daha çok hissettirir.

29
E- Metin ve Gelenek
Kültür ve sanat eserleri geçmişten geleceğe
uzanan zincirin halkalarıdır.
 Bütün sanat eserleri kendinden önce oluşmaya
başlayan bir bütünün parçalarıdır.
 Her sanatçı kendinden önceki sanatçılardan ;
her dönem kendinden önceki dönemden
etkilenir.


ÖRNEK:Yakup kadri , Ömer Seyfettin, Reşat
Nuri hikayelerini yazarken Fransız yazar
Maupassant’tan etkilenmişlerdir.
30