Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Anabilim Dalı(Sakarya Üniversitesi ile Ortak Yüksek Lisans)
Tez Başlığı
Tez Yazarı
Danışman
Mezuniyet Yılı
Anahtar Kelimeler
Özet
İslamiyet sonrası Türk destanlarında masal motifleri üzerine bir değerlendirme
PAMUK NURDAN GÜMÜŞTEPE
Yrd.Doç.Dr. BERNA AYAZ
2016
Destanlar = Epics ; Masallar = Tales ; Motifler = Motifs
Aynı kültür ortamı içinde ortaya çıkan ve gelişen halk edebiyatı türlerinin birbirinden etkilenmesi, birbirlerine
kaynaklık etmesi kaçınılmazdır. Mitolojiden destana, destandan halk hikayesine, pek çok türde görülen bu
etkileşim, diğer halk edebiyatı türlerinde de kendisini göstermiştir. Masal ve destan da birçok ortak unsuru
bünyesinde barındırması noktasında dikkat çeker. Masallar, hayal ürünü ve olağanüstülüklerin; destanlar ise
bir milletin teşekkülüne ait kahramanlıkların anlatıldığı, bir nevi tarihe kaynaklık eden anlatılardır. Destanlarda
kahramanlıkların anlatıldığı bölümlerde birçok olağanüstü olayın cereyan etmesi, bu iki türü birbirine yaklaştırır.
Nitekim bu olayların etrafında oluştuğu destan kahramanları da masaldaki kahramanlar gibi olağanüstü güçlere
sahip kişilerdir. Hem yer üstü hem yer altı dünyasını konu edinen bu iki tür, olayların geçtiği mekanlar ve
kahramanları itibariyle de benzerlik taşırlar. Bu çalışmada da İslamiyet'ten sonra teşekkül etmiş destan
metinleri olarak bilinen Hz. Ali Cenknâmeleri, Hamzanâme, Battalnâme, Danişmendnâme, Saltuknâme ve Oğuz
Kağan Destanı'nın İslami varyantı; içerdikleri masala ait unsurlar yönünden incelemeye tabi tutulmuşlardır.
Pek çok masal ve efsaneyi ihtiva ettiği görülen metinlerin, masal motifleri açısından incelendiğinde oldukça
zengin bir kaynak olduğu görülmüştür.Eserlerde yer alan destan kahramanları; seyahat ettiği yerler, bu
yerlerde karşılaştığı varlıklar ve onlarla olan münasebetleri bakımından bir masal kahramanını anımsatmaktadır.
Destanlarda karşımıza çıkan en önemli masal mekânı, Kaf Dağı; en önemli masal motifleri ise; devler, cinler,
periler, hayvanlar, sihir ve büyü, harikulade yerler, cadılar gibi örneklerdir. Bu çalışmada İslamiyetten sonra
ortaya çıkan destan metinlerinde masala ait unsurların tespit edilmesi ve bu sayede masal ve destan türleri
arasındaki benzerliklerin ortaya konulması amaçlanmıştır.