L - Türk Geriatri Dergisi
advertisement
Turkish Journal of Geriatrics 2010; 13 (2) 79-86 ARAfiTIRMA B‹R‹NC‹ BASAMAKTA 50 YAfi VE ÜZER‹ B‹REYLERDE KOLOREKTAL KANSER ‹LE ‹L‹fiK‹L‹ OLAB‹LECEK BAZI FAKTÖRLER‹N VE GA‹TADA G‹ZL‹ KAN TETK‹K‹NE UYUMUN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Songül ACAR-VA‹ZO⁄LU1 Turan TURHAN2 Fehminaz TEMEL1 Özlem BOLAT3 Oya BAYDAR4 Ali BACANLI5 Fikret ASARCIKLI6 Ça¤atay GÜLER1 ÖZ Girifl: 50 yafl üzeri bireylerin, kolorektal kanser hakk›nda bilgi düzeylerinin saptanmas›, kolorektal kanserlerle iliflkili olabilecek faktörlerin ve gaitada gizli kan testine uyumun de¤erlendirilmesi amaçlanm›flt›r. Gereç ve Yöntem: Araflt›rma, 50 yafl ve üzeri 103 kiflide yap›lm›flt›r. Veriler 31 sorudan oluflan anket formu ile toplanm›flt›r. Gaitada gizli kan için, guaiac-based, GGKT testi kullan›lm›flt›r. Bulgular: Kat›l›mc›lar›n yafl ortalamas› 58.5±7.3 y›l; %25.2’si erkek, %79.6’s› evli, %49.5’i ilkokul mezunudur. %82.5’inin akrabalar›nda tan› konulmufl ba¤›rsak hastal›¤› yoktur. Kolorektal kanserle ilgili toplam bilgi düzeyi puan› ortalamas› 7.3 ± 1.9’dir. Erkeklerin %23.0’›nda, kad›nlar›n %16.8’inde anemi saptanm›flt›r. Gaita örne¤i getirenlerin %96.0’›, araflt›rmaya kat›lanlar›n ise %68.9’u anket formunu cevaplay›p tarif edildi¤i flekilde üç gün üst üste gaita örne¤i getirmifltir. GGKT yaln›zca bir kiflide pozitif bulunmufltur. Sonuç: Kiflilerin kolorektal kanser, risk faktörleri ve erken tan› için yap›lan tetkikler konusunda bilgilendirilmesi birinci basamakta 50 yafl ve üzeri hastalarda uyumun oldukça yüksek oldu¤u gaitada gizli kan testinin kullan›lmas› yararl› olacakt›r. Anahtar Sözcükler: Kolorektal Kanserler; Melena; Eriflkin; Anemi; Erken tan›; Gaitada gizli kan RESEARCH DETERMINATION OF RISK FACTORS ASSOCIATED WITH COLORECTAL CANCER AND COMPLIANCE WITH FECAL OCCULT BLOOD TESTING AMONG PATIENTS AGED 5O YEARS AND OVER IN PRIMARY HEALTH CARE ‹letiflim (Correspondance) Songül ACAR-VA‹ZO⁄LU Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal› ANKARA Tlf: 0312 305 15 90 e-posta: [email protected] Gelifl Tarihi: (Received) 15/04/2009 Kabul Tarihi: 18/05/2009 (Accepted) 1 Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal› ANKARA 2 Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Biyokimya ANKARA 3 Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Psikiyatri Klini¤i ANKARA 4 Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal› ADANA 5 Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal› ‹ZM‹R 6 Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Pediatri Anabilim Dal› ANKARA ABSTRACT Introduction: Our aim was to determine some risk factors for colorectal cancer, evaluate the knowledge about colorectal cancer among patients aged 50 years and over and their compliance with fecal occult blood test. Materials and Method: The study was conducted among 103 patients aged 50 years and over. Data were collected by a questionnaire form including 31 questions. Guaiac-based fecal occult blood test was used. Results: The mean age of participants was 58.5±7.3; 25.2% were males and 74.8% were females; 79.6% were married; 49.5% were graduates of primary school. Of the participants, 82.5% stated that none of their relatives were diagnosed with an intestinal disease. The mean colorectal cancer knowledge score was 7.3 ± 1.9. Six males and 13 females were diagnosed with anemia. 96.0% (71 patients) of the patients who brought their fecal specimen at least once, and 68.9% of the participants of the study completed the questionnaire form and brought fecal specimens on 3 consecutive days. Only one participant was positive for fecal occult blood test. Conclusion: Patients admitting to health centers should be informed on colorectal cancer, its risk factors and screening tests for early diagnosis. Compliance to fecal occult blood testing is relatively high in patients aged 50 and over, and it may be useful in primary care centers Key Words: Colorectal neoplasms; Melena; Middle aged; Anemia; Early detection of cancer; Occult blood. 79 DETERMINATION OF RISK FACTORS ASSOCIATED WITH COLORECTAL CANCER AND COMPLIANCE WITH FECAL OCCULT BLOOD TESTING AMONG PATIENTS AGED 5O YEARS AND OVER IN PRIMARY HEALTH CARE G‹R‹fi afll›l›k dönemi, t›pk› çocukluk dönemi gibi kendine has özellikleri olan bir dönemdir. Yafll›l›kta görülen bafll›ca sa¤l›k sorunlar› kronik ve dejeneratif hastal›klard›r. Kardiovasküler hastal›klar ve kanserler ise yafll›lar›n morbidite ve mortalitesinde en önde gelen nedenlerdir. Bu hastal›klar bak›mda süreklili¤i ve çok yönlü yaklafl›m› gerektiren sorunlard›r. Kolorektal kanser de insidans› yaflla birlikte artan çok önemli bir sa¤l›k sorunudur (1) Kolorektal kanser, dünyada görülen en s›k dördüncü kanser tipi olup, yavafl büyüyen ve semptom verebilecek boyutlara geç dönemde ulaflan bir kanserdir (2). En s›k semptomlar› gaitada kan varl›¤› ve d›flk›lama al›flkanl›¤›ndaki de¤iflikliklerdir. ‹nsidans› 40 yafllar›nda art›fl göstermeye bafllayan kolorektal kanser 60-70 yafllar›nda tepe noktas›na ulafl›r (3). Türkiye’de kolon ve rektum kanseri s›kl›¤› kad›nlarda 7.6/100.000’d›r. Meme kanserinden sonra ikinci s›rada yer al›r. Erkeklerde ise 7.4/100.000 ile dördüncü s›rada yer almaktad›r (4). Kolorektal kanser taramas›n›n amac›, asemptomatik hastalardaki lokalize ve yüzeyel kanserlerin erken tan›s› ve cerrahi kür olas›l›¤›n›n art›r›lmas›d›r. Bu amaçla kullan›labilecek yöntemler aras›nda da; gaitada gizli kan testi, baryum enema testi, sigmoidoskopi, kolonoskopi ve bulunmaktad›r. Bu yöntemlerden en s›k kullan›lan› ise gaitada gizli kan araflt›r›lmas›d›r (5). Kolorektal kanser tarama testlerinin erken teflhise olanak sa¤lad›¤› ve beklenen yaflam süresini uzatt›¤› kan›tlanm›flt›r. Tarama testlerinin mortaliteyi düflürdü¤ü konusunda fikir birli¤i varken hangi tarama yönteminin en iyi oldu¤u konusunda görüfl birli¤i sa¤lanamam›flt›r (6-8). Kolorektal kanser tarama yöntemlerinden herhangi birisinin bir di¤erinden üstün oldu¤u gösterilememifltir. Ancak hangi yöntem kullan›l›rsa kullan›ls›n etkinlik, hiçbir fley yapmama ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda tart›flmas›z olarak yüksektir (9). Yap›lan randomize-kontrollü çal›flmalarda, taramayla mortalitenin belirgin oranda düfltü¤ü gösterilmifltir. Ayr›ca maliyet-etkinlik çal›flmalar› sonucunda da tarama yöntemlerinin, tan› sonras› tedaviye göre daha üstün oldu¤u bulunmufltur (2). Bilinen risk faktörleri aras›nda yafl, ailede kolorektal kanser öyküsü, inflamatuar ba¤›rsak hastal›¤›, beslenme özellikleri, sigara ve kentsel yaflam bulunmaktad›r (5, 6, 10,11). Dünyada Mart ay› kolorektal kanser (kal›n barsak kanseri) konusunda bilgilenme ay› olarak ilan edilmifl olup, bu konuda halk› ayd›nlat›c› çal›flmalar yap›lmaktad›r (12). Yafll› sa¤l›¤›n› gelifltirmek ve yafll› grupta s›k görülen baz› hastal›klar›n erken tan› ve tedavisi amac›yla haz›rlanan k›- Y 80 lavuzlarda 50-64 yafl aras› hastalar için önerilen kolorektal kanser tarama endikasyonlar› 65 yafl üzeri hastalar için de önerilmektedir. Amerikan Kanser Birli¤i (ACS) y›lda 1 kez rektal muayene yap›lmas›n› ve gaitada gizli kan testi bak›lmas›n› ve 3 veya 5 y›lda bir sigmoidoskopi yap›lmas›n› önermektedir (1). Kolonoskopi, kolorektal kanser taramalar›nda kullan›lan en son tetkiktir. Fleksibil sigmoidoskopi uygulananlar›n %510’una kolonoskopi önerilmektedir (13). Gaitada gizli kan testi sonras›nda baflvuranlar›n ise %2-15’inde kolonoskopi ihtiyac› duyulmaktad›r (14). Çift kontrast baryum enema testi, kolorektal kanser tarama testleri aras›nda say›lsa da günümüzde sadece kolonoskopiyi tolere edemeyen bireyler için kullan›lmaktad›r. Çift kontrast baryum enema ile kolorektal kanserlerin %82.9’u belirlenebilmektedir (15,16). Sigmoidoskopi k›sa sürede tamamlanmas›, sedasyon gerektirmemesi ve kendi kendine uygulanabilen ba¤›rsak temizli¤i ile yap›labilmesi sebebiyle uygulanabilir bir tarama testidir (2). Dezavantajlar› ise invaziv bir test olmas›, 1/25000 de olsa perforasyon riskinin olmas›d›r (17, 18). Hasta uyumunun %100 olmas› durumunda tarama testleri ile kolorektal kanser mortalitesi %23-45’e kadar azalabilmektedir (6, 19-23). Kolorektal kanser tan›s›nda gaitada gizli kan taramas›n›n bir defa yap›lmas›n›n sensitivitesi %26-69 aras›ndad›r (14, 24, 25). Ancak bu tarama 1-2 y›l arayla tekrarland›¤›nda sensitivitesi %90’a ulaflmaktad›r (26). Bu testin invaziv olmamas›, evde de uygulanabilmesi, ba¤›rsak temizli¤i gerektirmemesi ve k›sa sürede yap›labilmesi di¤er avantajlar›d›r (2,23). Bu testin kabul edilebilirli¤i yap›lan bir çal›flmada %70.3 bulunmufltur (27). Bu araflt›rmada, fievkat Sa¤l›k Oca¤›’na 5-7 ve 11-14 Aral›k 2006 tarihleri aras›nda baflvuran, 50 yafl ve üzeri bireylerde kolorektal kanserle iliflkili olabilecek baz› faktörlerinin belirlenmesi, bu yafl grubunda özel önem verilen kolorektal kanserle ilgili bilgi düzeylerinin saptanmas› ve sa¤l›k oca¤› koflullar›nda kullan›labilecek en ucuz, en kolay, en uygun ve en yayg›n kabul gören tarama yöntemi olan gaitada gizli kan bak›lmas›, hastalar›n bu teste uyumunun de¤erlendirilmesi ve hemoglobin-hematokrit ölçümü yap›lmas› amaçlanm›flt›r. GEREÇ VE YÖNTEM Ankara ili Keçiören ilçesi fievkat Sa¤l›k Oca¤›’nda yap›lan bu tan›mlay›c› araflt›rmada veriler 5-14 Aral›k 2006 tarihleri aras›nda toplanm›flt›r. Bilgilendirildikten sonra araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden 50 yafl ve üzeri 103 kiflide yap›lm›flt›r. Araflt›rmaya antikoagülan ilaçlar, demir preparat›, iyotlu ilaçlar, steroid ve kolflisin kullanan bireyler dahil edilmemifltir. TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2010; 13(2) B‹R‹NC‹ BASAMAKTA 50 YAfi VE ÜZER‹ B‹REYLERDE KOLOREKTAL KANSER ‹LE ‹L‹fiK‹L‹ OLAB‹LECEK BAZI FAKTÖRLER‹N VE GA‹TADA G‹ZL‹ KAN TETK‹K‹NE UYUMUN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Araflt›rmada sosyo-demografik özelliklerle ilgili 8 soru, baz› al›flkanl›klar ve hastal›k öyküsü ile ilgili 13 soru, kolorektal kanser hakk›nda bilgi düzeyi ile ilgili 10 sorudan oluflan yap›land›r›lm›fl bir anket formu kullan›lm›flt›r. Hemoglobin ve hemotokrit ölçümleri ve gaitada gizli kan testi Sa¤l›k Oca¤›’nda yap›lm›flt›r. Araflt›rmada kad›nlarda: Hb<12gr/dL; Hct<%37; erkeklerde Hb<14gr/dL; Hct<%42 anemi olarak de¤erlendirilmifltir. Araflt›rmada gaitada gizli kan tespiti için kullan›lan üç farkl› yöntem vard›r (28). Kullan›lan Guaiac-based test üç gün demirsiz diyet sonras› al›nan d›flk› örneklerinin hidrojen peroksit damlat›larak incelenmesi ile yap›lmaktad›r. Bu testte hemoglobinin pseudoperoksidaz aktivitesinin guaiac kart›n›, hidrojen peroksidaz damlat›ld›ktan 30 saniye sonra maviye dönüfltürmesi pozitif kabul edilmifltir (28). Bu araflt›rmada gaita testi uygulamas›ndan üç gün önce ve test uygulanacak günler boyunca baz› yiyeceklerden (k›rm›z› et, flalgam, havuç, turp, karnabahar, mantar, brokoli, greyfurt), baz› ilaçlardan (aspirin ve di¤er antiinflamatuvar ilaçlar, demir preparat›, vitamin C içeren ilaçlar) yoksun diyet uygulanm›flt›r. Ankette sorulan kolorektal kanserle ilgili bilgi sorular›na verilen do¤ru cevaplara 1 puan, yanl›fl cevaplara 0 puan verilerek toplam bilgi puan› hesaplanm›fl, 10 puan üzerinden de¤erlendirilmifltir. Dört ana grup posal› yiyecekten (sebze, meyve, kurubaklagil, kepekli tah›llar) üçünü söyleyen kat›l›mc›lar “biliyor”; bir ya da ikisini söyleyen kat›l›mc›lar “k›smen biliyor” kabul edilmifltir. Veri girifli ve analizi SPSS 13.0 paket program› kullan›larak yap›lm›flt›r. Anket uygulamas› tamamland›ktan sonra, kat›l›mc›lara “Kolorektal Kanser Bilgilendirme Broflürü” da¤›t›lm›fl, anemik olanlar sa¤l›k oca¤› doktoruna, kolorektal kanser aç›s›ndan riskli bulunan bir kifli (gaitada gizli kan testi pozitif olan) hastaneye yönlendirilmifltir. BULGULAR raflt›rmaya kat›lan 50 yafl ve üzeri bireylerin yafl ortalamas› 58.5±7.3 y›l; %74.8’i kad›n ve %79.6’s› (82 kifli) evlidir. Araflt›rmaya kat›lanlar›n demografik özellikleri Tablo 1’de verilmifltir. Kat›l›mc›lar›n %42.7’si (n=44) günde ortalama iki ö¤ün, %48.5’i (n=50) üç ö¤ün yemektedir. Ortalama ö¤ün say›s› 2.64±0.85’dir. Kat›l›mc›lar›n %90.3’ü (n=93) düzenli kahvalt› etti¤ini, %55.3’ü (n=57) düzenli ö¤le yeme¤i yedi¤ini ve %93.2’ü (n=96) düzenli akflam yeme¤i yedi¤ini belirtmifltir. Günde ortalama içilen su miktar› 5.36±3.0 su barda¤›d›r. Araflt›rmaya kat›lanlar›n %64.1’i (n=66) hiç sigara içmemifl; %10.7’si (n=11) halen sigara içmektedir. 50 yafl üzeri kiflilerin %76.7’si (n=79) düzenli bedensel etkinlik yapmad›¤›n›, %23.3’ü (n=24) haftada en az üç gün 30 dakikadan fazla yürüyüfl yapt›¤›n› belirtmifltir. Onsekiz kiflinin (%17.5) herhangi bir kronik hastal›¤› yoktur. Kronik hastal›¤› olanlar›n %69.4’ünde (n=59) hipertansiyon; %29.4’ünde (n=25) hiperlipidemi; %24.7’sinde (n=21) diabetes mellitus; %15.2’sinde (n=13) kas ve iskelet sistemi hastal›klar›; %14.1’inde (n=12) gastrointestinal sistem hastal›klar›; %12.9’unda (n=11) endokrin sistem hastal›klar› vard›r. On yedi kifli (%16.5) herhangi bir ilaç kullanmamaktad›r. ‹laç kullanan 86 kiflinin %63.9’u (n=55) hipertansiyon ilac›; %32.5’i (n=28) steroid olmayan antiinflamatuvar; %29’u (n=25) aspirin; %23,2’si (n=20) diabet ilac›; %17.4’ü (n=15) kalsiyum; %15.1’i (n=13) gastrointestinal sistem ilac›, %14’ü (n=12) kardiovasküler sistem ilac› kullanmaktad›r. Araflt›rmaya kat›lanlar›n kolorektal kanser risk faktörleri aç›s›ndan da¤›l›m› Tablo 2’de verilmifltir. Kat›l›mc›lar›n %23.3’ü sebze, %9.7’si meyve tüketmediklerinin ifade etmifllerdir. Yüzde 76.7’si bedensel etkinlik yapmamaktad›r, A Do¤ru Erken teflhis ba¤›rsak kanserinin tedavisini kolaylaflt›r›r. 50 yafl›ndan sonra ba¤›rsak kanseri riski azal›r. 50 yafl›ndan sonra ba¤›rsak kanseri ile ilgili tetkikler düzenli olarak yap›lmal›d›r. Düzenli yap›lan tetkiklerle ba¤›rsak kanserlerinin neredeyse hepsi erken belirlenebilir ya da önlenebilir. Ba¤›rsak kanseri yiyeceklerle iliflkili de¤ildir. Ba¤›rsak kanseri hiç belirti vermeyebilir. D›flk›da kan görülmesi ve d›flk› al›flkanl›¤›nda de¤ifliklik olmas› ba¤›rsak kanserinin en önemli belirtileridir. Ba¤›rsak kanseri tan›s›nda düzenli olarak yap›lacak tetkiklerden birisi d›flk› incelenmesidir. Ailesinde ba¤›rsak kanseri olmayanlarda da ba¤›rsak kanseri görülebilir. Ba¤›rsak kanserleri ailesel geçifl gösterebilir. TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2010; 13(2) Yanl›fl + + + + + + + + + + 81 DETERMINATION OF RISK FACTORS ASSOCIATED WITH COLORECTAL CANCER AND COMPLIANCE WITH FECAL OCCULT BLOOD TESTING AMONG PATIENTS AGED 5O YEARS AND OVER IN PRIMARY HEALTH CARE Tablo 1— Kat›l›mc›lar›n Baz› Sosyo-Demografik Özellikleri (fievkat SO, Aral›k2006) (n = 103) Özellik Say› Yafl 50-54 yafl 55-59yafl 60-64 yafl 65-69 yafl 70-74 yafl 75 ve üzeri yafl Ortalama±ss 58,5±7.3,Ortanca 56, En düflük-en yüksek % 38 30 14 6 12 3 de¤er 50-81 36.9 29.1 13.6 5.8 11.7 2.9 Cinsiyet Erkek Kad›n 26 77 25.2 74.8 Ö¤renim Durumu Okur-yazar de¤il/okuryazar ‹lkokul mezunu Ortaokul/lise Yüksekokul fakülte mezunu 34 51 14 4 33.0 49.5 13.6 3.9 Tablo 2— Araflt›rmaya Kat›lanlar›n Kolorektal Kanser Risk Faktörü Da¤›l›m› (fievkat S.O., Aral›k 2006) (n = 130) Risk Faktörü Bedensel etkinlik yapmamak Kepek ekmek tüketmemek Halsizlik Tenesmus Kab›zl›k Sebze tüketmemek >65 yafl Kar›n a¤r›s› Ailede ba¤›rsak hastal›¤› varl›¤› Kilo kayb› Gaita s›kl›¤› de¤iflimi ‹shal Kurubaklagil tüketmemek Melena Halen sigara içiyor olmak Gaita k›vam› de¤iflimi Meyve tüketmemek Kusma Hematokezya Gaita flekli de¤iflimi 82 Say› % 79 74 48 37 32 24 21 20 18 18 15 15 12 12 11 11 10 10 10 9 76.7 71.8 46.6 35.9 31.1 23.3 20.4 19.4 17.5 17.5 14.6 14.6 11.7 11.7 10.7 10.7 9.7 9.7 9.7 8.7 TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2010; 13(2) B‹R‹NC‹ BASAMAKTA 50 YAfi VE ÜZER‹ B‹REYLERDE KOLOREKTAL KANSER ‹LE ‹L‹fiK‹L‹ OLAB‹LECEK BAZI FAKTÖRLER‹N VE GA‹TADA G‹ZL‹ KAN TETK‹K‹NE UYUMUN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ %11.7’si kurubaklagil tüketmemektedir, %17.5’inin ailesinde ba¤›rsak hastal›¤› bulunmaktad›r. Araflt›rmaya kat›lanlar›n %2.9’u (n=3) (bir kifli aile öyküsü, bir kifli gastrointestinal kanama, bir kifli hematokezya nedeniyle) d›flk› tetkiki yapt›rm›fl, %1.9’u (n=2) (bir kifli aile öyküsü, bir kifli hematokezya nedeniyle) ilaçl› ba¤›rsak filmi çektirmifl; %7.8’i (n=8) (bir kifli aile öyküsü, iki kifli hematokezya, dört kifli ürolojik sorunlar, bir kifli gastrointestinal kanama nedeniyle) makat muayenesi yapt›rd›¤›n›, %2.9’u (n=3) (bir kifli aile öyküsü, bir kifli gastrointestinal kanama, bir kifli hematokezya nedeniyle) makattan aletle inceleme yapt›rd›¤›n› belirtmifltir. Kat›l›mc›lar›n %35.9’u (n=37) posal› g›dalar›n ne oldu¤unu bilmemekte, %58.2’si (n=64) k›smen bilmekte %1.9’u (n=2) bilmektedir. Elli yafl›ndan sonra ba¤›rsak kanseri riskinin artt›¤›n› kat›l›mc›lar›n %58.3’ü, “ba¤›rsak kanserinin yiyeceklerle iliflkili oldu¤unu %35.9’u, ba¤›rsak kanserinin hiç belirti vermeyebilece¤ini %56.3’ü, d›flk›da kan görülmesi ve d›flk› al›flkanl›¤›n›n de¤iflmesinin kanserin en önemli belirtisi olabilece¤ini %67.0’si ve ba¤›rsak kanserinin ailesel geçifl gösterebilece¤ini %66.0’s› do¤ru olarak yan›tlam›fllard›r (Tablo 3). Kat›l›mc›lar›n ortalama toplam bilgi düzeyi puan› 7.3±1.9’dir, %77.7’sinin (n=80) toplam bilgi düzeyi puan› ≥7 olup %13.5’inin (n=14) toplam bilgi düzeyi ≤5’tir. Toplam bilgi düzeyi 10 olan kifli say›s› 5’dir (%4.9). Araflt›rmaya kat›lan erkeklerin hemoglobin de¤erlerinin ortalamas› 14.6±1.7gr/dl (en küçük- en büyük de¤er: 11.016.9 gr/dl) hematokrit de¤erlerinin ortalamas› 44.7±4.9 (en küçük- en büyük de¤er: 35.5-50.5)’dur. Araflt›rmaya kat›lan kad›nlar›n hemoglobin de¤erlerinin ortalamas› 13.4±1.4 gr/dl (en küçük- en büyük de¤er: 10.1-16.5 gr/dl), hematok- rit de¤erlerinin ortalamas› 41.0±4.2 (en küçük- en büyük de¤er: 31.4-49.0) dir. Erkeklerin %23.0’›nda (n=6) anemi saptan›rken; kad›nlar›n %16.8’inde (n=13) anemi saptanm›flt›r. Araflt›rmaya kat›lanlar›n %68.9’u anket formunu cevaplay›p tarif edildi¤i flekilde üç gün üst üste gaita örne¤i getirmifltir ve bunlarda GGK tetkiki yap›lm›fl ve bunlardan birisi pozitif bulunmufltur (Tablo 4). TARTIfiMA a¤l›k Oca¤›na 5-7 ve 11-14 Aral›k 2006 tarihleri aras›nda Sbaflvuran 50 yafl ve üzeri bireylerde kolorektal kanser ile iliflkili olabilecek baz› risk faktörlerin de¤erlendirilmesi için yap›lan bu araflt›rmada 125 kifli ile görüflülmüfl, bunlar›n 103’ü araflt›rmaya kat›lmay› kabul etmifltir. Kat›lanlar›n yaklafl›k beflte biri 65 yafl ve üzeri bireylerden oluflmufltur. Yaklafl›k dörtte üçü kad›nd›r ve her dört bireyden biri okuma yazma bilmemektedir. Cinsiyete göre ö¤renim durumu de¤erlendirildi¤inde ise her befl kad›ndan ikisi ilkokulu bile bitirmemifltir. Erkeklerin ise hemen hemen hepsi ilkokul ve üzeri ö¤renim görmüfltür (Tablo 1). Tablo 4— Araflt›rmaya Kat›lanlar›n Gaita Örne¤i Getirme Durumu (fievkat S.O., Aral›k 2006) Kifli Bafl›na ‹ncelenen Gaita Örne¤i Say›s› Hiç 1-2 3 Toplam n % 29 3 71 28.2 2.9 68.9 103 100.0 Tablo 3— Kolorektal Kanser Hakk›ndaki Bilgi Düzeyi Sorular›na Verilen Do¤ru Cevap Da¤›l›m› (fievkat S.O., Aral›k 2006) Sorular 50 yafl›ndan sonra ba¤›rsak kanseri ile ilgili tetkikler düzenli olarak yap›lmal›d›r. Erken teflhis ba¤›rsak kanserinin tedavisini kolaylaflt›r›r. Düzenli yap›lan tetkiklerle ba¤›rsak kanserlerinin neredeyse hepsi erken belirlenebilir ya da önlenebilir. Ailesinde ba¤›rsak kanseri olmayanlarda da ba¤›rsak kanseri görülebilir. Ba¤›rsak kanseri tan›s›nda düzenli olarak yap›lacak tetkiklerden birisi d›flk› incelenmesidir. D›flk›da kan görülmesi ve d›flk› al›flkanl›¤›nda de¤ifliklik olmas› ba¤›rsak kanserinin en önemli belirtileridir. Ba¤›rsak kanserleri ailesel geçifl gösterebilir. 50 yafl›ndan sonra ba¤›rsak kanseri riski azal›r. Ba¤›rsak kanseri hiç belirti vermeyebilir. Ba¤›rsak kanseri yiyeceklerle iliflkili de¤ildir. TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2010; 13(2) n % 98 97 95 90 83 69 68 60 58 37 95.1 94.2 92.2 87.4 80.6 67.0 66.0 58.3 56.3 35.9 83 DETERMINATION OF RISK FACTORS ASSOCIATED WITH COLORECTAL CANCER AND COMPLIANCE WITH FECAL OCCULT BLOOD TESTING AMONG PATIENTS AGED 5O YEARS AND OVER IN PRIMARY HEALTH CARE Kat›l›mc›lar›n yaklafl›k yar›s› günde düzenli olarak üç ö¤ün yemek yemektedir ve üç ana ö¤ün içinden düzenli olarak en az yenen ö¤le yeme¤idir. Kat›l›mc›lar›n bir k›sm›n›n kab›zl›k flikâyeti olmas›na ve kendilerine posal› g›da tüketmeleri önerilmesine ra¤men sadece ikisi posal› g›dalar› tam olarak bilmektedir. Bu nedenle toplumu bilgilendirirken posal› g›da denmesi yerine posal› g›dalar›n neler olduklar›n›n belirtilmesi daha do¤ru olacakt›r. Araflt›rmada kat›l›mc›lara baz› g›dalar› tüketme s›kl›klar›yla ilgili sorulan sorularda, yaklafl›k her befl kifliden üçünün kepek ekme¤ini hiç tüketmedi¤i; ço¤unun ise sebze/salata ve meyveleri her gün tüketti¤i görülmüfltür. Her befl kifliden dördünün günde iki litreden daha az su içti¤i belirlenmifltir. Bunlar kat›l›mc›lar›n üçte birinde görülen kab›zl›k semptomunun sebepleri aras›nda olabilir. Kolorektal kanser için risk faktörlerinden birisi halen sigara içimidir (29). Araflt›rmaya kat›lanlar›n beflte dördünde kronik hastal›k (hipertansiyon, hiperlipidemi, diyabet gibi) olmas›na ra¤men yüzde onu halen sigara içmektedir. Bir baflka araflt›rmada 65 yafl ve üzeri bireylerin %25’i halen sigara içti¤ini ifade etmifltir (30). Bu araflt›rmada sigara içenler daha az olmas›na karfl›n, sigara içmenin akci¤er kanseri, kolorektal kanser ve pek çok kanser için risk faktörü olmas›ndan dolay› bu grupta sigara içiminin azalt›lmas›na yönelik çal›flmalar yap›lmas› uygun olacakt›r. Bir di¤er risk faktörü de düzenli bedensel etkinlik yap›lmamas›d›r. Yap›lan çal›flmalarda bedensel etkinlik ile iliflkisi epidemiyolojik olarak kan›tlanm›fl en önemli faktörlerden birisi de kolon kanseridir. Bedensel etkinlik yapanlarda kolon ve kolorektal kanserlerin azald›¤› birçok çal›flmada gösterilmifltir (31). Araflt›rmaya kat›lan her dört kifliden sadece biri düzenli bedensel etkinlik yapmaktad›r. Araflt›rmaya kat›lanlardan ailesinde tan› konulmufl ba¤›rsak kanseri ve kronik ba¤›rsak iltihaplanmas› olan kifli say›s› 17’dir ve bu kiflilerde kolorektal kanser riski topluma göre yüksektir. Bu risk, ailesindeki tan› konulmufl olgu say›s›, bu olgular›n yafl› ve yak›nl›k derecesiyle iliflkilidir. Birinci derece akrabas›nda kolorektal kanser olan kiflilerde risk genel topluma göre 2.25 kat artm›flt›r. E¤er kanser 45 yafl›ndan önce tespit edildiyse risk art›fl› 3.8 katt›r. 45-59 yafl aras›nda tespit edildi¤inde 2.2 kat, 59 yafl›ndan sonra ise 1.8 kat risk art›fl› olmaktad›r. Kolorektal kanser tan›s› alm›fl iki birinci derece akrabas› olanlarda yaflam boyu kanser geliflme riski %2530’a ç›kmaktad›r. Aile öyküsü olan kanser vakalar› daha erken yaflta ortaya ç›kmaktad›r (11). Araflt›rmaya kat›lanlarda risk faktörü olarak de¤erlendirilen kilo kayb›, halsizlik, d›flk›lama ile iliflkili kar›n a¤r›s›, kusma, d›flk›lama al›flkanl›klar›ndaki de¤ifliklikler, hematokezya, melena, ishal, kab›zl›k ve tenesmus semptomlar›ndan en s›k görüleni halsizlik; en nadir gö- 84 rüleni ise d›flk› al›flkanl›klar›ndaki de¤ifliklikler ve hematokezyad›r. Kolorektal kanser de¤erlendirilmesi için semptomlar›n yan›s›ra kolay uygulanabilir ve y›ll›k düzenli program dahilinde uyguland›¤›nda sensitivitesi %90’lara ulaflan gaitada gizli kan tetkikinin yap›lmas› önemlidir (32,33). Bu çal›flmada, kolorektal kanserin erken tan›s›nda geçerlilik ve güvenilirli¤i kan›tlanm›fl ve 50 yafl üzerinde kolorektal kanserin taramas›nda önerilen gaitada gizli kan testinin pratik uygulamada kullan›l›p kullan›lmad›¤› ve hastalar›n bu teste uyumu de¤erlendirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Birinci basamakta en az teknolojik donan›mla gerçeklefltirilebilecek maliyet etkin baz› laboratuvar tetkikleri, birçok hastal›k aç›s›ndan tan› ve izlemde çok önemlidir. Kontrol muayenelerinde özellikle belirli yafllarda önerilen tan› ve tarama testleri, hastal›klar›n erken tan›s› ve tedavisinde önemlidir. Yafll› hastalar, birinci basamak sa¤l›k kurulufllar›na sa¤l›k hizmeti almak için s›kl›kla baflvurmaktad›r. Bu kurulufllarda evde ve ayakta iyilefltirici hizmetleri oldukça yeterli bir düzeyde yürütebilmeye yarayacak temel incelemeleri yapabilecek laboratuvar olanaklar› bulunmaktad›r. Gaitada gizli kan tetkiki de bu kurumlarda kolayl›kla yap›labilecek, zaman almayan bir testtir. Ancak bu testlerin birinci basamakta kullan›m›yla ilgili çok fazla çal›flma bulunmamaktad›r. Pilot çal›flma niteli¤inde olan araflt›rmada kat›l›m k›s›tl›d›r. Kat›l›m›n daha da art›r›labilmesi için araflt›rmaya kat›lmay› kabul etmeyenlerin kabul etmeme nedenlerini belirlemeye yönelik çal›flmalar da yap›lmal›d›r (34). Riskin azalt›lmas› ve erken tan›ya yönelik önlemler en k›sa zamanda al›nmal› ve toplum bu konuda bilgilendirilmelidir (35). Bu çal›flmada kat›l›mc›lar›n %68.9’u anket formunu cevaplay›p tarif edildi¤i flekilde üç gün üst üste gaita örne¤i getirmifltir. Bu yüzde, yap›lan benzer bir çal›flmada 70.3 olarak bulunmufltur (27). Bu da gaitada gizli kan bak›larak kolorektal kanser taramas›n›n sa¤l›k oca¤› koflullar›nda yap›labilece¤ini göstermektedir. Araflt›rmaya kat›lan bireylerin yüzde onundan daha az› son bir y›l içinde kolorektal kanser ile ilgili bir tarama yapt›rm›flt›r. Bu kiflilerden sadece biri semptomu olmaks›z›n sadece aile öyküsü oldu¤u için tarama amaçl› olarak bu tetkikleri yapt›rm›flt›r. Tarama testlerinin erken teflhisi kolaylaflt›rmas›, morbidite ve mortalite oranlar›n› düflürmesi ve maliyet-etkili çal›flmalar olmas› nedeniyle hastalar semptomsuz dönemde de tarama testlerini yapt›rmak konusunda bilgilendirilmelidirler. Gaitada gizli kan testinin birinci basamakta kullan›m düzeyi ve bu düzeyi etkileyebilecek faktörlerin ileride yap›lacak daha ayr›nt›l› çal›flmalarla araflt›r›lmas› gerekmektedir. TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2010; 13(2) B‹R‹NC‹ BASAMAKTA 50 YAfi VE ÜZER‹ B‹REYLERDE KOLOREKTAL KANSER ‹LE ‹L‹fiK‹L‹ OLAB‹LECEK BAZI FAKTÖRLER‹N VE GA‹TADA G‹ZL‹ KAN TETK‹K‹NE UYUMUN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Araflt›rmam›zda erkeklerin yaklafl›k %30’unda, kad›nlar›n ise yaklafl›k %20’sinde anemi saptanm›flt›r. 65 yafl üstü hastalarda anemi s›kl›¤›yla ilgili 2100 kifliyle yap›lan bir çal›flmada da anemi s›kl›¤› %30.5 olarak saptanm›flt›r (36). Kolorektal kanserlerin tan›s› genellikle yafll›larda anemi nedenleri araflt›r›l›rken konulmaktad›r (37). Geliflmekte olan ve geliflmifl ülkelerde hem ortalama yaflam süresinin uzamas› hem de diyet ve di¤er çevresel faktörlerin etkisiyle kolorektal kanser daha s›k görülmektedir. Epidemiyolojik veriler kolorektal kanserlerin önlenmesi veya s›kl›¤›n›n azalt›lmas›na yönelik çal›flmalar›n art›r›lmas› gerekti¤ini göstermektedir (35). Kolorektal kanserle iliflkili bilgi düzeyi sorular›na kat›l›mc›lar›n yaklafl›k yar›s› yedi ve alt›nda do¤ru cevap verebilmifltir. Kat›l›mc›lar›n yaklafl›k yüzde yetmifli kolorektal kanser ile yiyecekler aras›nda iliflki oldu¤unu bilmemektedir. Toplum, kolorektal kanser riskini art›rd›¤› bilinen beslenme özellikleri aç›s›ndan bilgilendirilmelidir. Kat›l›mc›lar›n yaklafl›k yar›s› bu kanserin yaflla iliflkisini, hiç belirti vermeden de bafllayabilece¤ini bilmemektedir. Yine yaklafl›k üçte biri d›flk›da kan görülmesinin ve d›flk› al›flkanl›klar›n›n kolorektal kanserlerin belirtisi olabilece¤ini düflünmemektedir. Araflt›rma grubu toplumu temsil etmemektedir ve araflt›rmada ulafl›lan kifli say›s› k›s›tl›d›r. Kolorektal kanserin belirtileri, tarama ile ilgili özellikler konusunda daha fazla araflt›rma yap›lmas›na ihtiyaç vard›r. Bu araflt›rmalar, bu yafl grubunun ileride çok önemli sorunlara yol açabilecek bu kanser türü ile ilgili bilgilendirilmesinde ve al›nacak koruyucu önlemlerin etkili olabilmesinde yol gösterici ve yard›mc› olacakt›r. Araflt›rmada 50 yafl üzeri kiflilerin kolorektal kanser ile ilgili bilgi düzeyi düflük bulunmufltur. Ancak çal›flman›n temsiliyet gücü s›n›rl›d›r. Bu nedenle saptanan iliflkilerin dikkatli yorumlanmas› gerekmektedir. Yafll› sa¤l›¤› konusunda yap›lan çal›flmalarda çok önemli yeri olan kolorektal kansere yol açan risk faktörleri, belirtileri, tarama testleri gibi konularda daha ayr›nt›l› çal›flmalar yap›lmal›, toplumu temsil eden örneklerde yap›lacak çal›flmalarla toplumun gerçek bilgi düzeyi saptanmal›d›r. Konuyla ilgili toplumun bilgi düzeyinin ileride bu konuda yap›lacak müdahalelerde etkili olabilece¤i unutulmamal›d›r. Çal›flman›n amaçlar›ndan biri bu konuda di¤er araflt›rmac›lar›n da fark›ndal›¤›n› art›rmak ve ileride yap›lacak çal›flmalara kaynak oluflturmakt›r. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. KAYNAKLAR 1. 2. Uncu Y. Yafll› hastaya birinci basamakta yaklafl›m, Geriatri Turkish Journal of Geriatrics 2003; 6 (1): 31-37. McLoughlin RM, O’Morain CA. Colorectal cancer screening. World J Gastroenterol 2006 Nov 14;12(42):6747-50. TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2010; 13(2) 16. Section 1: Hematology and Oncology, In: Beers MH., Porter RS., Jones VT., Kaplan VJ., Berkwits M., (eds) The Merck Manual of Diagnosis and Treatment. Merck Research Laboratories, USA. 2006, pp 1031-1036. Eser YS. Türkiye’de Kanser ‹nsidans›, In: Tuncer M. (Ed), Türkiye’de Kanser Kontrolü, T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤›, T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Kanserle Savafl Daire Baflkanl›¤›, Onur Matbaac›l›k, Ankara, 2007, p 42. Brawley WD, Kramer BS. Prevention and Early Detection of Cancer. In: Braunwald E., Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, Jameson JL., (eds) Harrison’s Principles of Internal Medicine. MCGraw Hill Medical Publishing, USA, 2001, pp 597-503. Frumkin H, Blackwell P. Cancer of the Liver and Gastrointestinal Tract, In: Rosenstock L., Culen R.M., Brodkin C.A, Redlick C.A., (eds): Textbook of Clinical Ocupational and Environmental Medicine: Elsevier-Saunders, 2005, pp 775-777. McQuaid KR. Alimentary Tract. In: Tierney LM, Jr McPhee SJ, Papadakis MA. (eds): Current Medical Diagnosis and Treatment: Lange Current Series, Lange Medical Books/McGrawHill, New York, 2005: 618-624. Miller BA, Goel V. Screening. In: Detel R., McEwen J., Beaglehole R., Tanaka H.(eds) Oxford Textbook of Public Health, Oxford University Pres, NY, USA; 202; pp 1823-1837. Pignone M, Levin B. Recent developments in colorectal cancer screening and prevention. Am Fam Physician 2002; 66:297302. Muller AD, Sonnenberg A. Prevention of colorectal cancer by flexible endoscopy and polypectomy. A case-control study of 32702 veterans. Ann Intern Med 1995; 123; 904-910. Steele RJ, Gnauck R, Hrcka R, et al. Methods and economic considerations: Group 1 report.ESGE /UEGF. Colorectal cancer—Public awareness campaign. The public/Professional interface workshop:Oslo, Norway, June20-22,2003.fullfillment corporate. Endoscopy 2004;36:349-35. Hardcastle JD, Chamberlain JO, Robinson MH, et al. Randomised controlled trial of faecal-occult-blood screening for colorectal cancer. The Lancet 1996; 348(9040):1472-1477. Levin TR, Palitz A, Grosmann S,et al. Predicting advanced proximal colonic neoplasia with screening sigmoidioscopy. JAMA 1999; 281:1611-1617. Allison JE, Tekawa IS, Ransom LJ, Adrain AL. A comparison of fecal occult-blood tests for colorectal-cancer screening. N Engl J Med 1996;334:155-159. Winawer SJ, Stewart ET, Zauber AG, et al. A comparison of colonoscopy and double-contrast barium enema for surveillance after polypectomy. National Polyp Study Work Group. N Engl J Med 2000; 342: 1766-1772. Rex DK, Rahmani EY, Haseman JH, Lemmel GT, Kaster S, Buckley JS. Relative sensitivity of colonoscopy and barium enema for detection of colorectal cancer in clinical practice. Gastroenterology 1997; 112: 17-23. 85 DETERMINATION OF RISK FACTORS ASSOCIATED WITH COLORECTAL CANCER AND COMPLIANCE WITH FECAL OCCULT BLOOD TESTING AMONG PATIENTS AGED 5O YEARS AND OVER IN PRIMARY HEALTH CARE 17. Anderson ML, Pasha TM, Leighton JA. Endoscopic perforation of the colon: lessons from a 10-year study. Am J Gastroenterol 2000; 95: 3418-3422. 18. Atkin WS, Hart A, Edwards R, et al. Uptake, yield of neoplasia, and adverse effects of flexible sigmoidoscopy screening. Gut 1998; 42: 560-565. 19. Harewood GC, Lieberman DA. Prevalence of advanced neoplasia at screening colonoscopy in men in private practice versus academic and Veterans Affairs medical centers. Am J Gastroenterol 2003; 98: 2312-2316. 20. Winawer SJ, Zauber AG, Ho MN, et al. Prevention of colorectal cancer by colonoscopic polypectomy. The National Polyp Study Workgroup. N Engl J Med 1993; 329: 1977-1981. 21. Towler B, Irwig L, Glasziou P, Kewenter J, Weller D, Silagy C. A systematic review of the effects of screening for colorectal cancer using the faecal occult blood test, hemoccult. BMJ 1998; 317: 559-565. 22. Faivre J, Dancourt V, Lejeune C, et al. Reduction in colorectal cancer mortality by fecal occult blood screening in a French controlled study. Gastroenterology 2004; 126: 1674-1680. 23. Bond JH. The Place of Fecal Occult Blood Test in Colorectal Cancer Screening in 2006: The U.S. Perspective Am J Gastroenterology 2006; 101: 219-221. 24. Lieberman DA, Weiss DG. One-time screening for colorectal cancer with combined fecal occult-blood testing and examination of the distal colon. N Engl J Med 2001; 345: 555-560. 25. Ahlquist DA, Wieand HS, Moertel CG, et al. Accuracy of fecal occult blood screening for colorectal neoplasia. A prospective study using Hemoccult and Hemo- Quant tests. JAMA 1993; 269: 1262-1267. 26. Mandel JS, Bond JH, Church TR,et al. Reducing mortality from colorectal cancer by screening for fecal occult blood. Minnesota Colon Cancer Control Study. N Engl J Med 1993; 328: 1365-1371. 27. Andra IS, Adrian S, Eugen D, Luana A, Florea V. The feasibility of FOBT tests in colorectal screening in Dobrogea. Romanian Journal of Gastroenterology September 2005; 14(3): 213217. 86 28. M›tchell SH, Schaefer DC, Dubagunta S. A new view of occult and obscure gastrointestinal bleeding. Am. Family Physician 2004; 69(4): 875-81. 29. Larsen KI, Grotmol T, Almendingen K, Hoff G. Lifestyle as a predictor for colonic neoplasia in asymptomatic individuals. BMC Gastroenterology, DOI:10.1186/1471-230X-6-5 2006. 30. Bilir N, Özcebe H, Vaizo¤lu S, Aslan D, Subafl› N. Van ili kent merkezinde yaflayan 65 yafl ve üzeri kiflilerin sigara içme durumlar›. Turkish Journal of Geriatrics 2004; 7(2):74-77. 31. Friedenreich CM, Orenstein MR. Physical activity and cancer prevention: etiologic evidence and biological mechanisms. J Nutr 2002 Nov;132(11 Suppl):3456S-3464S. 32. Moayyedi P, Achgar E. Does fecal occult blood testing really reduce mortality? A reanalysis of systematic review data. American Journal of Gastroenterology 2006; 101: 380-384. 33. Shkuya K. Colorectal cancer screening in Japan. Turk J Biochem 2008; Supplement 1: 33-37. 34. van Rijn AF, van Rossum LG, Deutekom M, et al. Low priority main reason not to participate in a colorectal cancer screening program with a faecal occult blood test. J Public Health 2008 Dec; 30(4) : 461-465. 35. Kaday›fç› A. Kolorektal kanserlerin epidemiyolojik ve klinik özellikleri. Akademik Gastroenteroloji Dergisi, 2003; 2 (2): 43-45. 36. Çoban E, Ak›n M, Aykut A, Timura¤ao¤lu A. Yafll› hastalarda anemi s›kl›¤› ve morfolojik olarak da¤›l›m›. Turkish Journal of Geriatrics 2004;7 (3):131-132 37. Raje D, Mukhtar H, Oshowo A, Ingham Clark C. What proportion of patients referred to secondary care with iron deficiency anemia have colon cancer? Dis Colon Rectum 2007 Aug;50(8):1211-4. TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2010; 13(2)
