müzik aletleriyapımı klasik kemençe ses tablosu
advertisement
T.C. Mİ LLÎ EĞİ Tİ M BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİEĞİ Tİ M VE ÖĞRETİ M Sİ STEMİ Nİ N GÜÇLENDİ Rİ LMESİPROJESİ ) MÜZİ K ALETLERİYAPIMI KLASİ K KEMENÇE SES TABLOSU ANKARA 2007 Milli Eğitim Bakanlı ğıtarafı ndan geliş tirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğ ı nı n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak yaygı nlaş tı rı lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notları dı r). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandı rmak ve bireysel öğ renmeye rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı rlanmı ş , denenmek ve geliş tirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda uygulanmaya baş lanmı ş tı r. Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandı rmak koş ulu ile eğ itim öğ retim sı rası nda geliş tirilebilir ve yapı lması önerilen değiş iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygı n eğitim kurumları , iş letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaş abilirler. Bası lmı şmodüller, eğitim kurumları nda öğ rencilere ücretsiz olarak dağı tı lı r. Modüller hiçbir ş ekilde ticari amaçla kullanı lamaz ve ücret karş ı lı ğ ı nda satı lamaz. İ Çİ NDEKİ LER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii Gİ Rİ Ş.......................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ....................................................................................................3 1.1.Selvi Ağacı nıTanı mı ..................................................................................................... 4 1.2. Uygun Özellikte Malzemeyi Seçmek............................................................................4 1.3. Ses Tablosunun Markalanması.....................................................................................6 1.4. Markalanan Yerden Kesimi .......................................................................................... 6 1.5. Ses Tablosunun Tekneye Alı ş tı rı lması......................................................................... 9 1.6. Bonbenin Oluş turulması ...............................................................................................9 1.7. Ses tablosunun ölçülendirilmesi ve oyulması ...............................................................9 1.8. Sistre ve Zı mparanı n Yapı lması .................................................................................. 12 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................16 ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 .................................................................................................. 18 2.SES TABLOSU MONTAJI ................................................................................................ 18 2.1. Tutkalı n hazı rlanması .................................................................................................. 18 2.2.Tekneye yapı ş tı rı lması ................................................................................................. 19 2.4. Filatonun Oluş turulmasıve Yerinin Açı lması ............................................................ 20 2.5. Filatonun Yapı ş tı rı lması .............................................................................................. 21 UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................25 MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 27 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 28 ÖNERİ LEN KAYNAKLAR:................................................................................................. 29 KAYNAKÇA .........................................................................................................................30 i AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI 215ESB363 Müzik Aletleri Yapı mı YaylıEnstrüman Yapı mı Klasik Kemençe Ses Tablosu SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİ K Klasik kemençenin ses tablosu ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandı rı ldı ğ ıöğrenme materyalidir. Klasik kemençe teknesi yapma modülünü baş armak. Klasik kemençe ses tablosunu yapmak. Genel Amaç Gerekli atölye ortamıve donanı mları sağ landı ğı nda tekniğine uygun olarak klasik kemençenin ses tablosunu yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar Klasik kemençenin ses tablosunu hazı rlaya-bileceksiniz. Klasik kemençenin yapı ş tı rabileceksiniz. EĞİ Tİ M ÖĞRETİ M ORTAMLARI VE DONANIMLARI ses tablosunu tekneye Ortam: Enstrüman yapı m atölyesi. Donanı m: Makine parkı , tezgâh, gerekli el alet ve makineleri, metre, kalem, tutkal, tutkal hazı rlama kaplarıve sürme aletleri. Her faaliyet sonrası nda o faliyetle ilgili değerlendirme sorularıile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı(uygulama, sorucevap) uygulayarak modül uygulamalarıile kazandı ğı nı z bilgi ve becerileri ölçerek değ erlendirecektir. ii Gİ Rİ Ş Gİ Rİ Ş Sevgili Öğrenci, Bu modülümüzde size ses tablosunun yapı lması nıöğreteceğiz. Klasik kemençede ses tablosu, çalgı nı n en önemli kı smı dı r. Nedenine gelince, çalgı mı zda oluş acak sesin kalitesini belirleyen kı sı mdı r. Tamamen el iş çiliğ iyle yapı lmasıgereken, sabı r ve titiz bir çalı ş ma isteyen kı smı dı r. Ses tablosunda kalı nlı ğı nı n tam verilmemesi, tekneyle ses tablosunun iyi alı ş tı rı lmaması çalma anı nda ses bozukluğu oluş turacaktı r. Bu da çalgı cı nı n istemediği bir durumdur. Bu modülü tamamlamada göstereceğ iniz çaba ve baş arı nı n mesleğ inizde ilerlemek için önemli bir adı m olduğu sayı lacağ ı nı rahatlı kla söyleyebiliriz. Unutmayı nı z ki, seçkin eserler ancak ve ancak seçkin insanlar tarafı ndan yapı labilir. 1 2 ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 Bu faaliyet sonunda uygun ortam sağlandı ğ ı nda, tekniğine uygun ş ekilde, klasik kemençenin ses tablosunu hazı rlayabileceksiniz ve ses tablosunu tekneye yapı ş tı rabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet baş lamadan önce bazı araş tı rmalar yapmanı z gerekir. Bunlar; Tekne yapı mımodülündeki, müzik aletlerinde kullanı lan ağaç malzemenin seçimi öğrenme faaliyetini tekrar gözden geçirip hatı rlayı nı z. Çevrenizde enstrüman yapan yerleri gezerek, ses tablosunda kullandı klarıağaç malzemeleri inceleyiniz. Ağ aç malzeme satan yerleri geziniz. Satı lan ağ açlar hakkı nda rapor hazı rlayı nı z. Enstrüman yapı m atölyelerini (Lüthiyerleri) ziyaret ederek yaptı klarıses tabloları nı n inceleyiniz. Atölyede bulunan kereste ve tomrukları , renk, doku ve nem yönünden inceleyiniz. Aynıkereste parçaları nı n değ iş ik noktaları ndan elde kalan artı k kı sı mları nırenk, doku ve nem yönünden karş ı laş tı rı nı z. Bu araş tı rma iş lemleri için müzik eğ itimi yapan eğitim kurumları , müzik aleti imalatçı larıve satı cı ları na gidiniz; İ nternet ortamı nda araş tı rmaları nı zıyapı nı z. Araş tı rma gözlem ve çizimlerinizi rapor hâline getiriniz ve sı nı fta arkadaş ları nı zla paylaş ı nı z. 1. SES TABLOSU HAZIRLAMA Klasik kemençede ön kı sı mda bulunan, sap dibinden aş ağ ıkı sma doğru tekneyi (gövdeyi) kapatan kı sma ses tablosu veya göğüs denir. Klasik kemençe ses tablosunun yapı mı nda sadece selvi (servi) ağacıkullanı lı r. Bunun sebebi diğ er ağ açlarla da yapı lan denemeler sonucunda klasik kemençede en iyi ses, ses tablosu selvi ağacı ndan yapı lan kemençeden alı nabilmiş tir. 3 1.1.Selvi Ağ acı nı Tanı mı Türkiye'nin hemen hemen bütün bölgelerinde bulunur. Kı raç arazilerde yetiş ir; genellikle dağyamaçları nda bulunur. Ege, Akdeniz ve Karadeniz sahillerinde dağı nı k durumda, Antalya ve Manavgat dolayları n da ormanlar hâlinde yetiş ir. Selvi, “saray selvisi” ve “mezarlı k selvisi” olmak üzere iki çeş ittir. Ses tablosu imali için mezarlı k selvisi fazla yağ lıve sert olduğ undan makbul değildir. Makbul olan saray selvisidir ki dağlarda, bayı rlarda münferid olarak yetiş ir. Yağ sı z ve mezarlı k selvisine göre yumuş aktı r. Dikili Durumdaki Yapı sı Selvi 50 metreye kadar boy ve 1 metreye kadar çap yapabilir. Çok düzgün bir gövde yapı sıvardı r. Dar taç görünüş lü bir ağ açtı r. Dallar gövdeden çı ktı ktan sonra, neredeyse gövdeye paralel pozisyonda yükselir. Kı ş ı r kabukludur. Kabuk rengi koyu gri veya siyahtı r. İ ğ ne yapraklı dı r. Yapraklarıkoyu yeş il ve çatallı dı r. Gereç Durumundaki Yapı sı Sarırenk grubu ağaçlardandı r. Renk kirli sarıveya pembemsi sarı dı r. Göbek odunlu bir ağaçtı r. Göbek odun kirli sarı , yalancıodun sarı msıpembe ve oldukça geniş tir. Yı l halkalarıkesin sı nı rlarla birbirlerinden ayrı lmı ş lardı r. Öz ı ş ı nlarıince pulcuklarıolarak görünür. Kirli sarızemin üzerinde daha koyu çizgiler ş eklinde görünen damar yapı sıvardı r. Reçine kanallarıbulunmaz. İ çindeki kokulu maddelerden ötürü yoğ un ve kendine özgü bir kokusu vardı r. Ayrı ca çok yağ lıbir ağ açtı r. Fiziksel Özellikleri Hafif bir ağ açtı r. Hava kurusunun özgül ağ ı rlı ğ ı0,48 gr / cm3 tür. Değiş ik hava ş artları na ve zamanı n bozucu etkilerine karş ıoldukça dayanı klı dı r. Mekanik etkilere karş ıdayanı mı ortadı r. Bünyesindeki yağsebebiyle çok keskin bir kokusu vardı r. Bu koku böceklerin ve mikroorganizmaları n etkisinden korunması nısağ lar. Türlerine göre yumuş ak veya orta sert bir ağ açtı r. Çabuk çatlar ve bükülgendir. Rendelenen yüzey parlak ve pürüzsüzdür. Budaklıkı sı mları zor iş lenir. 1.2. Uygun Özellikte Malzemeyi Seçmek Ses tablosunda selvi ağacıkullanı ldı ğ ı nıbelirtmiş tik. Bas ve tenör tonlardaki kemençelerde selvi ağacı nı n yanı nda ladin ağacıda kullanı lmaktadı r. Çam türü ağ açlar kullanı lmı ş sa da aranan kemençe sesini vermemiş tir. Ses tablosunda kullanı lacak olan selvi ağ acı nı n yağ sı z olmasıgerekmektedir. Eğer selvi ağ acıyağlıise yağ ı nı n alı nmasıgerekir. Mümkün olduğ unca düzgün damarlı , kuru, budaksı z olmalı dı r. Ses tablosu hazı rlanı rken selvi ağacı nı n damarlarıbirbirine paralel ve yüzeye dik gelmesi, yani ön yüzeye öz kesit getirilmelidir. Ses tablosunu hazı rlarken yapmamı z gereken; 4 Aş ağı da resmi verilen tomruğ u yı llı k halka, özı ş ı nlar, çatlaklarıvb. durumuna göre (ağ aç psikolojisi konusunu hatı rlayı nı z) alabileceğimiz kı sı mlarıbelirleriz. Bunu yaparken tomruğ u belirlediğ imiz durumuna göre 3’e ya da 4’e böleriz Tahmini olarak çı karabileceğ imiz ses tablosunu, tomruğ un üzerine çizebiliriz Böylece çı kacak ses tablosu yerlerini ve adetini kabaca belirleyebiliriz. Resim 1.1: Üçe bölününce çı karı lacak kı sı m Resim 1.2: Dörde bölününce çı karı lacak kı sı m Tomruğ un biçilip kesilmesinden sonra elde edilecek olan ses tablosunuda görebilirsiniz. Resimde çı karı lan ses tablosunun yı llı k halkaları n yönünü, paralelliğini ve yı llı k halkalar arası ndaki sı kı ş ı klı ğ ıgörebilirsiniz. Çı karı lan ses tablosunun boyu, yaptı ğ ı mı z klasik kemençenin (klasik kemençe ön hazı rlı k modülünde oranlar konumuzu hatı rlayı nı z) form boyundan 1 cm fazla , eni 1516 cm ve kalı nlı ğı da yaklaş ı k 1.5 cm olmalı dı r. Resim 1.3: Ses tablosunun kesilmişhâli Resim 1.4: Ses tablosunun yı llı k halka durumu 5 1.3. Ses Tablosunun Markalanması Ses tablosu, hazı rladı ğı mı z ağ aç malzemeye, yan görünüşş ablonuyla ağ acı n damar kesitine gelecek ş ekilde çizilir. Öncelikle yan ş ablonumuzla, ses tablosunun alt kı smı nı n sı fı r noktası na denk gelecek ş ekilde çizimimizi yaparı z Daha sonra arada 1 cm ara olacak ş ekilde yan ş ablonumuzla ikinci çizgimizi çizerek kapak kalı nlı ğ ı nıiş aretlemişoluruz. Böylece ses tablosuna yan ş ablonumuzu markalamı şoluruz. Resim 1.5: Ses tablosu yapı lacak parça Resim 1.6 :Markalamanı n birinci adı mı Resim 1.7: Markalamanı n ikinci. a dı mı Resim 1.8: Markalamanı n bitmişhâli 1.4. Markalanan Yerden Kesimi Markalama yapı ldı ktan sonra ses tablomuzu, ş erit testere makinesinde, çizimimizin 1 mm dı ş ı ndan keseriz. Kesme iş lemi bittikten sonra yarı m ön ş ablonumuzu, ses tablosu olacak ağ açı mı zı n üzerine kopyaları z. Kesme iş lemine baş lamadan önce son olarak ön ş ablonumuzun merkezini de çizeriz. Bu bize ses tablosunu alı ş tı rı rken bize kolaylı k sağ lar. Tekne üzerinde de merkez noktamı z var olduğundan, iki merkezi çakı ş tı rarak alı ş tı rmamı zı yaparı z. Markalama iş lemi bittikten sonra tekrar ş erit testere makinesinde veya kı l testeresiyle çizginin 1-2 mm dı ş ı ndan keserek ses tablosunu kabaca meydana getiririz 6 Şekil 1.1: Üç telli klasik kemençe ses tablosu ölçüleri 7 Resim 1.9: Ses tablosunun kesilmişhâli Resim 1.10: Ses tablosunun kesilmişhâli Resim 1.11: Yarı m ön ş ablonla markalama Resim 1.12:Markalaması nı n tamamlanması Resim1.13 :Merkez çizgisinin çizilmesi Resim 1.14: Ön ş ablon bitmişhâli Resim 1.15: Ses tablosunun kesiminin bitmişhâli 8 1.5. Ses Tablosunun Tekneye Alı ş tı rı lması Şerit testere makinesinde kesilmişolan ses tablosu, tekne üzerine alı ş tı rı lmaya baş lanı r. Şerit testerenin izleri ve diğ er bozukluklar küçük el rendesi ile alı nı r. Bundan sonra teknenin, kapakla temas edecek yüzeyi ile kapağ ı n iç kı smı , zı mpara ile tesviye edilerek birbirlerine çok hassas bir ş ekilde alı ş tı rı lı rlar. Daha sonra 3-4 noktadan birkaç damla tutkalla, tekneye geçici olarak yapı ş tı rı lı r. Tutkal kuruduktan sonra kapağı n tekneden taş an kı sı mlarıbı çakla traş lanarak, zı mpara takozu ve uygun eğ elerlede düzeltmesi yapı lı r. Resim 1.16: Ses tablosunun tekneye alı ş tı rı lmasıResim 1.17:Tekne kalı nlı ğı nı n iç kı sma çizilmesi 1.6. Bombenin Oluş turulması Tekneye alı ş tı rı lmı şolan ses tablosuna, üst bombesi verilmeye baş lanı r. Kenarlarda kalı nlı k 3 mm’ ye kadar düş ürülür, ortada bombe olarak 4 mm fark bı rakı lı r ve bu kalı nlı k farkıbütün yüzeye dengeli bir ş ekilde yayı lı r. Şekil 1.2: Bombe ölçüleri 1.7. Ses tablosunun ölçülendirilmesi ve oyulması Bombesi verilen, geçici olarak tekneye yapı ş tı rı lmı şolan ses tablosu yerinden dikkatlice sökülür. Teknenin kenar kalı nlı klarıtablonun içine çizilir ve iç kı sı m oyulmak suret ile ölçülendirilmeye baş lanı r. Ses tablosunun ölçülendirilmesinde kullanı lan baş lı ca iki sistem vardı r. Bu sistemde kullanı lan değ erler ve ölçüler yapı mcı nı n inisiyatifindedir. Ses karakteri ile birinci dereceden alakalıolan ses tablosunun ölçülendirilmesi, kemençenin sesini doğ rudan etkiler. Buradaki ölçüler genel ölçüler ve değerlerdir. 9 Daire Sistemi Bu sistemde, kapak ekseni üzerinde ve eş iğin bastı ğ ınokta merkez kabul edilerek 20 mm’lik aralı klarla çizilen dairelerle, ölçülendirme sı nı rlarıbelirlenir. Bu sistemde merkez en kalı n nokta olarak ölçülendirilir, kenarlara doğru giderek düş en değerler kullanı lı r. Şekil 1.3: Daire sistemi ile ölçülendirme Kurfa Sistemi Bu ölçülendirme sisteminde kapağı n dı şformu esas alı nı r ve form dı ş tan içe doğ ru 20 mm aralı kla iç içe çizilir. Ortada kalan kı sı m en kalı n olarak bı rakı lı r ve kalı nlı klar dı ş a doğ ru inceltilerek ölçülendirilir. Kurfa sistemi, daire sistemine göre daha iyi netice vermektedir. Bunun sebebi ölçü çizgileri form ş eklinde olduğ u için, kalı nlı klarda dengeli dağ ı lmakta ve kapak daha rahat titreş erek ses istenilene yakı n çı kmaktadı r. Kurfa sistemi ş ekil 3.4’ te gösterilmiş tir. 10 Şekil 1.4: Kurfa sistemi ile ölçülendirme Her iki sistemde de ölçülendirme küçük rendelerle yapı lmaktadı r. İ ş lem kabaca tamamlandı ktan sonra, hassas ölçülendirme sistre ile yapabilir. Ses tablosu son olarak zı mpara ile düzeltilir ve ses deliklerinin açı lması na geçilir. Ses delikleri kapağ ı n üzerine ş ablon ile iş aretlenir ve kı l testeresi ile kesilerek açı lı r. Delik kenarları eğ e veya zı mpara ile düzeltilir ve iç taraflarıçok hafif kı rı larak son ş ekli verilir. Şekil 1.5: Ses tablosunun iç kı smı nı n oyulma resmi (üst görünüş ) 11 Şekil 1.6: Ses tablosunun iç kı smı nı n oyulma resmi (iç görünüş ) 1.8. Sistre ve Zı mparanı n Yapı lması Kaba rendelenmesi avuç içi bombe rendelerle yapı lı r. Kaba rendelemede dikkat edeceğ imiz nokta sistre ve zı mpara yapabilecek kadar kalı nlı k payıbı rakmamı z gerekir. Daha sonra sistre yaparak kalı nlı ğ ı nıazaltı r ve rendeden oluş acak izleri temizleriz. Son temizlik ve ölçüye getirmek için zı mpara kullanı rı z. Resim 1.18: Rendeleme Resim 1.19: Parmak rende ile rendeleme 12 UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları Öneriler Ses tablosu için uygun ağacı seçiniz. Klasik kemençede kullanı lan ağaçlar konusunu tekrar gözden geçiriniz. Ağacı n elyafı nı n dik, birbirine paralel ve düzgün olması gerektiğ ini unutmayı nı z. Ağacı n kuru olması na dikkat ediniz. Elyaf yönüne dikkat ediniz. Ses tablosuna yan ş ablonu markalayı nı z. (Resim 1.5– 1.6– 1.17 ve 1.8) Kalemtraş ve silginizi hazı rlamayı unutmayı nı z. Markalama anı nda ş ablonunuzun zarar görmemesi için gerekli önlemleri alı nı z. Yan ş ablonun 1. çizgisi ile 2. çizgisi arası nda en az 1 cm ara olması gerektiğ ini unutmayı nı z. Ses tablosu parçası nı mengeneye bağ layarak ş ablon çizimini yapı nı z. Yan ş ablonu markalanan ses tablosu parçası nımarkalanan yerden kesiniz. Şerit testere makinesinde çalı ş ı rken gerekli işgüvenliğ i önlemlerini alı nı z. Ses tablosu eğimli olduğ u için, kesimin rahat olmasıiçin geniş liğ i 1.5-2 cm olan ş erit testere laması kullanı nı z. Şerit testere laması nı n kesim anı nda sı kı ş acağı nıdüş ünerek, lamayısı k sı k mazotlayı nı z. Kesim anı nda yan ş ablon çizgimizin dı ş ı ndan kesiminizi yapı nı z. Her ne kadar makinelerin iş i kolaylaş tı rdı ğı bir gerçekse de Lüthiyerler, ses tablosunun markalandı ktan sonra el aletleriyle tesviye edilerek oluş turulması nıtercih etmektedirler. 13 Yanıkesilmişses tablosuna ön görünüş ş ablonunu markalayı nı z. (bakı nı z resim 1.11-1.12-1.13 ve 1.14) Şablonlarda, tam yerine yarı mş ablon kullanmak simetrik bir ş ekil elde etmek açı sı ndan tercih edilmelidir. Şablonu çizdikten sonra ses tablosunun boyunu belirten çizgiyi çiziniz. Şablon çizimimize tam ortası ndan merkez çizgisini çiziniz. Ön görünüş ü çizilmişses tablosunu kesiniz. Gerekli iş güvenliğ i önlemlerinizi alı nı z. Şerit testere makinesinde kesimimiz zor olacaksa, kı l testere kullanmak suretiyle çizgimizin 1-2 mm dı ş ı ndan kesim yapı nı z. Ses tablosunu tekneye alı ş tı rı nı z. Alı ş tı rı lması gereken yerleri veya bölgeleri kı rmı zı tebeş irle iş aretleyerek kolaylı k sağlayabilirsiniz. Ses tablosunun fazlalı kları nı traş lı yarak temizliğ ini yaparken kullanacağı mı z bı çakları n keskin olması na dikkat ediniz. Kör bı çakla çalı ş mayı nı z. Bombeyi oluş turunuz. Ses tablomuzu teknemize 3-4 yerden sı cak tutkalla yapı ş tı rı z. Ses tablosu tekne üzerinde yapı ş ı kken bombe oluş turmaya baş ları z. Avuç içi rendemizin tı ğı nı n bilenmiş olması na dikkat ediniz. Bombe oluş turmada pastran kolu ve sistrede kullanabiliriz turduktan sonra, ses Ses tablosunun tekneden sökünüz ve ses Bombe oluş tablosu üzerinde ses deliklerini deliklerinin açı nı z. iş aretleyiniz. İ ş aretleme yaparken ön ş ablonu çizerken oluş turduğ umuz merkez çizgiyi baz alarak ses deliklerini markalayı nı z. İ spirto ocağ ı ile sı cak tutkalla yapı ş tı rdı ğ ı mı z yerleri ı sı tarak ses 14 tablomuzu zarar vermeden sökeriz. Sökme iş leminde gerekirse sistreyi tutkalladı ğ ı mı z yere sokarak sökebiliriz. Ses deliklerinin açı lması nda kullanacağ ı nı z kı l testerenin kör olmaması , yeni olması na dikkat ediniz. Orta kı sı mları n kalı nlı ğı5-6 mm, kenarlara doğru 3 mm doğ ru bir kalı nlı k oluş turmayıunutmayı nı z. Ses tablosunu oyunuz. Avuç içi rende ve parmak rendeleri kullanabilirsiniz. Oyma iş lemi yaparken üstü deri kaplanmı şkalı bı mı zıkullanı rsanı z, ses tablomuzun bombe oluş turduğumuz kı smı na zarar vermezsiniz. Sistremizin bilenmişolması na dikkat ediniz. 180-220 numara zı mpara kullanı nı z. Tekne kalı nlı ğ ı nıiş aretleyerek, o kı smı ses tablomuzun kalı nlı ğı ndan yaklaş ı k 1 mm daha inceltmeyi unutmayı nı z. Sistre ve zı mparalaması nıyapı nı z. 15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME VE DEĞERLENDİ RME A- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aş ağ ı daki soruları n cevapları nıdoğ ru ve yanlı şolarak iş aretleyiniz. Soru Nu SORULAR 1 Ses tablosunda çam türü ağaçlar kullanı lı r. 2 Ses tablosu ağ acı nda yı llı k halkalar dik, birbirine paralel ve sı k olmalı dı r. Ses tablosu ölçülendirmesinde daire sistemini uygulayabiliriz. 3 4 Markalamaları mı zış ablonlarla yaparı z. 5 Ses tablosunun ön görünüş ü kı l testeresiyle de kesebiliriz. Ses tablosunda mezarlı klarda yetiş en selvi ağacıtercih edilir. 6 DOĞRU YANLIŞ DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarıile karş ı laş tı rı nı z. Doğru cevap sayı nı zıbelirleyerek kendinizi değ erlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş adı ğ ı nı z sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 16 B- UYGULAMALI TEST Aş ağ ı da hazı rlanan değerlendirme ölçeğine göre, yaptı ğ ı nı z uygulamayı değ erlendiriniz. Uygulamanı n gerçekleş me düzeyine göre, evet – hayı r seçeneklerinden kendinize uygun olanıkutucuğ un içine iş aretleyiniz. KONTROL Lİ STESİ DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ 1 Ses tablosu için uygun ağ acıseçtiniz mi? 2 Ses tablosuna yan ş ablonunuzu markaladı nı z mı ? 3 Yan ş ablonu markalanan ses tablosunu markalanan yerden kestiniz mi? 4 Ön görünüşş ablonunu markaladı nı z mı ? 5 Ön görünüşmarkalanan ses tablosunu kestiniz mi? 6 Ses tablosunu tekneye alı ş tı rdı nı z mı ? 7 Bombeyi oluş turdunuz mu? 8 Ses tablosunu tekneden söküp ses deliklerini açtı nı z mı ? 9 Ses tablosunu oydunuz mu? Evet Hayı r 10 Sistre ve zı mpara yaptı nı z mı ? Yapı lan değerlendirme sonunda hayı r ş eklindeki cevapları nı zıbir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanı z öğ renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevapları nı zı n tamamıevet ise bir sonraki öğ renme faaliyetine geçiniz. 17 ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 AMAÇ Bu faaliyette verilen bilgiler doğ rultusunda, gerekli ortam sağlandı ğ ı nda, klasik kemençenin ses tablosunu tekneye yapı ş tı rabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet baş lamadan önce bazı araş tı rmalar yapmanı z gerekir. Bunlar; Çevrenizde bulunan çalgıyapı mcı ları nıziyaret ederek, yapı lma sürecinde olan klasik kemençeleri inceleyiniz. Klasik kemençenin yapı mı nda kullanı lan tutkallarıaraş tı rı nı z. Bu araş tı rma iş lemleri için müzik aleti imalatçı larıve satı cı ları na gidiniz, İ nternet ortamı nda araş tı rmaları nı zıyapı nı z. Araş tı rma gözlem ve çizimlerinizi rapor hâline getiriniz ve sı nı fta arkadaş ları nı zla paylaş ı nı z. 2.SES TABLOSU MONTAJI 2.1. Tutkalı n hazı rlanması Ses tablosunu klasik kemençenin teknesine yapı ş tı rmak için glüten tutkalı(sı cak tutkal) kullanı rı z. Klasik kemençenin ses kutusunda kullanı lan malzemelerin hepsi organik malzemeler olmasınedeniyle, kullanı lacak tutkalı n da organik maddelerden yapı lmı şolmasıgerekir. Sentetik veya plastik malzemelerden yapı lan tutkallar, ağaçlar arası ndaki iletiş imi engellediklerinden kullanı lmaması nda yarar vardı r. Glüten tutkal kemik ve deri gibi organik maddelerden yapı lmasısebebiyle ağaçlarla çok iyi kaynaş ı r ve ses kaybı na yol açmaz. Sağlı klı ve uzun ömürlüdür. Glüten tutkalla yapı lmı ş enstrümanlar yüzyı llardı r kullanı lmaktadı r. Aynızamanda uzun yı llar sonra çalgı nı n ses tablosunda oluş acak deformelerde, glüten tutkalı kullanı ldı ğ ı nda ses tablosu kolayca sökülür. İ spirto ocağ ı yla ı sı tı lması yla tutkal erir ve yapı ş an yüzeyler kendini bı rakı r, kolayca sökülür. Tutkalı n hazı rlanmasıiçin takip edilmesi gereken iş lemler vardı r. Bunlarısı ralayacak olursak; 18 Katıhâldeki (plaka, boncuk vb.) gluten tutkalı , temiz bir tava içine ve yeteri kadar koyunuz. Üzerini örtecek miktarda temiz su ile doldurarak, belirli bir süre yumuş amaya bı rakı nı z. Yumuş ama süresi, plaka tutkallar için 1 gün, boncuk tutkallar için bir kaç saattir. Yumuş ayan tutkalı , suyunu boş alttı ktan sonra, tutkal eritme tavası na o doldurunuz ve 60 C sı caklı ğa kadar ı sı tarak eritiniz. Ağaçtan bir çubukla tutkalı karı ş tı rmak, erimeyi hı zlandı rı r. 60o C üstünde kaynatı lan tutkal, yapı ş tı rma gücünü kaybeder. Eriyen tutkalı , üzerinde oluş an köpüğ ünden ve diğer yabancımaddelerden arı tmak için baş ka bir temiz havanı n içine ve demir olmayan bir süzgeç ile süzünüz. İ stenilen akı cı lı ğ ısağlamak için, tutkal içine gerekli miktarda sı cak su ekleyiniz ve karı ş tı rı nı z. Resim 2.1: Glüten tutkalı Resim 2.2: Elektrikli tutkal tavası Resim 2.3: Tutkal tavasıkesiti 2.2.Tekneye yapı ş tı rı lması Glüten (sı cak) tutkal hazı rlandı ktan sonra ses tablosunun klasik kemençe teknesine yapı ş tı rı lması na geçilir. Tutkallamaya baş lamadan önce, ses tablosunu oyarken, teknenin kalı nlı ğ ıkadar bir yerin bı rakı lı p bı rakı lmadı ğı nıkontrol ediniz. Resim 2.4: Tekne kalı nlı ğıçizilmişses tablosu 19 Daha sonra hazı rladı ğ ı mı z tutkalıteknenin kenarları na bir fı rça ya da kaplama parçası nı n yardı mı yla süreriz. Burada dikkat etmemiz gereken, tutkallamayımümkün olduğunca hı zlıyapmamı zdı r. Yoksa hazı rladı ğ ı mı z tutkal soğur ve kullanı lamaz hâle gelir. Aynızamanda ses tablosu üzerinde belirlediğimiz merkez çizgisi (bkz. Resim 1.16) ile tekne üzerinde iş aretlediğ imiz merkezi çizgisini yapı ş tı rı rken denk gelmesini sağ lamalı yı z. Ses tablosunu tekne üzerine yerleş tirdiğimizde kâğı t bantlarla ya da selobantla bantlayarak sabitleriz. İ ki ile dört saat arası nda kuruma gerçekleş ir. 2.3. Fazlalı kları n Temizlenmesi Kuruma süresini bekledikten sonra, bantları n ucunu, sistrenin uçuyla ya da keskin bir iskarpileyle kaldı rarak sökeriz. Ses tablomuzu daha önce alı ş tı rı rken fazlalı kları mı zı traş layı p temizlememiz gerektiğ inden bahsetmiş tik. Ancak tutkallama yapı ldı ktan sonra oluş abilecek herhangi bir kayma sonucunda taş kı nlı klar varsa, buralarda da yine keskin bı çaklarla, zı mpara ya da eğ e yapı larak temizlenir. 2.4. Filatonun Oluş turulmasıve Yerinin Açı lması Filato : Geniş liğ i 1 mm ile 35 mm arası nda değiş en bir veya daha fazla değ erli ağaç kaplamalardan elde edilen düz veya desenli kaplama ş eritlerine filato denir. Filato hazı rlarken değ iş ik yöntemlerden yararlanı rı z. Bunlardan birincisi hazı r filatolardan alı p kullanmaktı r. Bir baş kasıfilatoyu kaplamadan kendimizin yapması dı r. Filatoyu kendimiz yapacaksak en basiti, 3, 5 veya 7 kat kaplamanı n (kaplama kalı nlı ğı , kaplama sayı mı zıbelirler) üst üste yapı ş tı rı larak elde edilmesidir. Kullanacağ ı mı z kaplamalar bir koyu, bir açı k kaplama cinsi olursa basit bir desen oluş turmuş(bkz. Resim 2.5) oluruz. Elyaflarıda birbirine ters gelecek ş ekilde yaparsak uzun, ince ve sağ lam bir filato oluş tururuz. Resim 2.5: Hazı r filato deseni Resim 2.5.a: Hazı r filato deseni Resim 2.6: Kaplama diziliş i Resim 2.7: Yapı ş tı rı lmı şhâli Resim 2.8: Filato elde edilmişhâli Daha sonra yapı ş tı rdı ğ ı mı z kaplamalarıses tablosu üzerinde açtı ğ ı mı z kanal geniş liğ inde keskin bir bı çakla dilerek kullanı lı r hale getiririz. 20 Filatomuzu hazı rladı k, sı ra geldi ses tablomuzda filato kanalı nı n açı lması na. Yapacağ ı mı z filatoya göre niş angeç ile ses tablosu üzerinde yerini belirleriz. Çizilen bu yeri keskin bı çakla keserek açarı z. Filato kanallarıaçı ldı ktan sonra bir marangoz çekiciyle, her iki ağ ı z da temizlenir. Ezik veya bozuk kı sı mlarıvarsa eğ e ile düzeltiltikten sonra zı mparalanı r. Resim 2.9: Niş angeç Resim 2.10: Niş angeçle filato yerinin markalanması Resim 2.11: Filato kanalıaçmak için kullanı lan bı çak Resim 2.12: Filatosu yapı lmı şkemençe 2.5. Filatonun Yapı ş tı rı lması Çalı ş ma bı çağı yla açı lan kanala denk gelecek ş ekilde, filatomuza sı cak tutkal sürerek, hazı rladı ğ ı mı z filatoyu kanal içerisine tutkalları z. Bantlarla yapı ş tı rarak kuruması nıbekleriz. Uzun ve ince çubuklar hâlinde filatolarıkullanı yorsak, klasik kemençenin alt kı smı nı n armudi bölümünde filatonun dönmesi ve kanala yerleş mesi zor olur. Filatoyu hafifçe ı slatarak, yumuş aması nısağ lar ve böylece tutkallama yaparı z. Filatonun bir ucu düzkalem ile kesilir, düzgünleş tirilir. Sonra bir kaplama parçasıile köş eden kanalı10-15 cm’lik kı smı na tutkal sürülür ve filatosu yerine konulup çekiçlenir. Filatonun kanala tutkal sürülen kı smıyapı ş tı rı ldı ktan sonra kanalı n diğer kı sı mları na da aynı ş ekilde tutkal sürülerek yapı ş tı rma iş lemine devam edilir. Kanalı n sonuna gelinince filatonun ucu düzkalem ile kesilerek alı ş tı rı lı r ve yapı ş tı rı lı r. Her filato kı smıyapı ş tı rı ldı ktan sonra sı cak suya batı rı lı p suyu iyice sı kı lmı şbir bez veya üstübü ile kenarlara taş an tutkal iyice 21 silinmelidir. Filatonun ucunu düz olarak alı ş tı rabildiğ imiz gibi 45o açı yla da birleş tirme yapabiliriz. Böylece birleş tirme yerini görünmeyecek derecede belirsiz hâle getirebiliriz. Hazı r desenli filatolarda 90 o veya 45o açı yla birleş tirdiğimizde desenin bütünlüğ ünü bozmamaya dikkat ediniz. 2.6. Temizlenmesi Filatosu yapı ş tı rı ldı ktan sonra kurumasıiçin bir gün bekleriz. Bantları nısökerek, filatoları n tesviyesi ve temizliğ ini yaparı z. 22 UYGULAMA FAALİ YETİ UYGULAMA FAALİ YETİ İ ş lem Basamakları Öneriler Tutkalıhazı rlayı nı z. Tutkalıhazı rladı ktan sonra ocak tüpünü veya elektriğ i açı k bı rakmayı nı z. Elektrik kaçakları na karş ıönlemlerinizi alı nı z. Tekneye yapı ş tı rı nı z. Glüten tutkalı nı silmek için nemlendirilmişbezinizi hazı rlayı nı z. Tutkalı yapı ş tı rma alanı nı n dı ş ı na taş ı rmamaya özen gösteriniz. Temizliğ i zor olabilir. Kullanacağ ı nı z bantı n, tutkallama özelliğini yitirmemişolması na dikkat ediniz. Teknede çizili olan merkez çizgisi ile, ses tablosu üzerindeki merkez çizgisini denk getirmeyi unutmayı nı z. Fazlalı kları nıtemizleyiniz. Kullanacağ ı nı z eğelerin dişaraları nda tutkal olmaması na dikkat ediniz. Tekneye ediniz. Filatoyu oluş turunuz ve yerini açı nı z. zarar vermemeye dikkat Filato bı çağ ı mı zıkullanı rken gerekli iş güvenlik önlemelerini alı nı z. Filato geniş liğ imiz kadar, filato yerini açı nı z. Fazla olmasıkenarlarda boş luk kalması na sebep olur. 23 Filatoyu yapı ş tı rı nı z. Hazı r filato kullanacaksak, kavis yerlerini dönerken filatoyu nemlendirerek, kı rı lmadan dönüp tutkallanması nısağ layabiliriz. Tutkal lekelerini hemen temizleyiniz. Filatoyu kı sı m kı sı m (10-15 cm bölümler hâlinde) yapı ş tı rmak, tutkalı daha iyi kullanmamı zısağ lar. Tutkal kurumadan kı sı mlarıyapı ş tı rabiliriz. Temizliğ i yapı nı z. Sistrelerin keskin olması nısağ layı nı z. Gerekirse bileyiniz. 24 ÖLÇME ERLENDİ RME ÖLÇMEVE VEDEĞ DEĞ ERLENDİ RME B- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aş ağ ı daki soruları n cevapları nıdoğ ru ve yanlı şolarak iş aretleyiniz. Soru Nu SORULAR 1 Ses tablosunda filato yerini niş angeç ile iş aretleriz. 2 Ses tablosunu filato yapı ş tı rmada kontakt tutkal kullanı rı z. 3 Sı cak tutkal 60o fazla kaynatı lmamalı dı r. 4 Filato yerini çalı ş ma bı çağ ıile açarı z. 5 Filatolar metal malzemeden elde edilir. Doğ ru Yanlı ş DEĞERLENDİ RME Cevapları nı zıcevap anahtarıile karş ı laş tı rı nı z. Doğru cevap sayı nı zıbelirleyerek kendinizi değ erlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş adı ğ ı nı z sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 25 B- UYGULAMALI TEST Aş ağı da hazı rlanan değ erlendirme ölçeğ ine göre, yaptı ğ ı nı z uygulamayı değ erlendiriniz. Uygulamanı n gerçekleş me düzeyine göre, evet – hayı r seçeneklerinden kendinize uygun olanıkutucuğ un içine iş aretleyiniz. KONTROL Lİ STESİ DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ 1 Tutkalı hazı rladı nı z mı ? 2 Tekneye yapı ş tı rdı nı z mı ? 3 Fazlalı kları nıtemizlediniz mi? 4 Filatoyu oluş turup yerini açtı nı z mı ? 5 Filatoyu alı ş tı rtı nı z mı ? 6 Temizliğ ini yaptı nı z mı ? Evet Hayı r Yapı lan değ erlendirme sonunda hayı r ş eklindeki cevapları nı zıbir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanı z öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevapları nı zı n tamamıevet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 26 MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME PERFORMANS TESTİ(YETERLİ K ÖLÇME) Modül ile kazandı ğ ı nı z yeterliğ i aş ağ ı daki ölçütlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayı r A- Ses tablosunu hazı rlama 1) Se tablosu için uygun ağ acıseçtiniz mi? 2) Ses tablosuna yan ş ablonunuzu markaladı nı z mı ? 3) Ön görünüş ü markalanan ses tablosunu kestiniz mi? 4) Ses tablosunu tekneye alı ş tı rdı nı z mı ? 5) Ses tablosunu tekneden söküp ses deliklerini açtı nı z mı ? 6) Ses tablosunu oydunuz mu? 7) Sistre ve zı mparalanması nıyaptı nı z mı ? A- Ses Tablosunun montajı 1) Tutkalıhazı rladı nı z mı ? 2) Tekneye yapı ş tı rdı nı z mı ? 3) Filatolarıoluş turup yerini açtı nı z mı ? 4) Filatolarıyapı ş tı rdı nı z mı ? 5) Temizliğini yaptı nı z mı ? DEĞERLENDİ RME Yaptı ğı nı z değerlendirme sonucunda hayı rş eklindeki cevapları nı z var ise öğrenme faaliyetlerine dönerek eksiklerinizi tamamlayı nı z. Bütün cevapları nı z evet ise modülü tamamladı nı z, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeş itli ölçme araçlarıuygulayacaktı r. Öğ retmeninizle iletiş ime geçiniz. 27 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ-1CEVAP ANAHTARI 1 Y 2 D 3 D 4 D 5 D 6 Y ÖĞRENME FAALİ YETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 D D D D Y Cevapları nı zıcevap anahtarlarıile karş ı laş tı rarak kendinizi değ erlendiriniz. 28 ÖNERİ LEN KAYNAKLAR ÖNERİ LEN KAYNAKLAR: Müzik aletleri yapı m atölyelerini geziniz. Güzel sanatlar lisesine gidiniz. Çalgıyapı m katalogları nıinceleyiniz. İ nternet’te telli çalgı lar ile ilgili siteler. Müzik aletleri sergileyen müzeleri geziniz. Üniversitelerin konsevatuvar bölümlerine gidiniz. 29 KAYNAKÇA KAYNAKÇA BUYRUKLAR A. Tunç, Yüksek Lisans Tezi, İ stanbul, 1994. AÇIN Cafer, Klasik Kemençe Yapı m Sanatı ,İ stanbul, 2004. Dİ NÇEL Kemal, Ağ aç Teknolojisi, Milli Eğitim Yayı nevi, İ stanbul, 1977. GÜLEÇ İ smail Hakkı , Tutkallar ve Tutkallama Yayı lanmamı şDers Notları . 30
