Tarihi Yapılarda Hasar Teşhisi Prof. Dr. Görün Arun
advertisement
TMMOB ĠNġAAT MÜHENDĠSLER ODASI GAZĠANTEP ġUBESĠ EĞĠTĠM SEMĠNERĠ 16 ġubat 2016 Tarihi Yığma Yapılarda Hasar TeĢhisi Prof. Dr. Görün Arun Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi Mimari Miras ve Koruma Mimari Miras Yapıları Diğer mevcut yapılardan daha uzun ömürlüdür, Tasarım sırasında olmayan pek çok çevresel etkiler altındadır, Pek çok doğal ve insandan kaynaklanan etkilere karĢı koymuĢtur. Pek çok mimari ve kültürel olarak değerli , kullanılabilir durumdaki yapı hasarlı ve kötü durumdadır. TeĢhis Yapısal müdahale gerektiren bir mimari mirasta doğru müdahale yönteminin seçimi için; Hasar ve bozulmaların nedeni doğru olarak tanımlanmalı Hasarın aktif ya da stabilize olup olmadığı belirlenmeli Yapının performansı, dayanımda ya da kalıcılıkta (durabilite) azalma yaratabilecek bozulmalar, dikkatlice değerlendirilmeli Bunun için AraĢtırılan yapının teknolojik özellikleri ve davranıĢ özellikleri iyi bilinmelidir. Yığma Kagir Yapılar Yığma yapılar taĢ, tuğla, kerpiç ya da beton blokların üst üste sıralanması Yığma kerpiç kagir hamuru ve betonun sistem, 20.yy ortalarına içine sıkıĢtırılması kadarkalıp önemli birdökülüp yapı teknolojisidir. ile oluĢturulur. Yığma Kagir Yapılar Yığma kagir yapıları oluĢturan malzemeler dıĢ etkilere dayanıklı, sünekliği az gevrek basınca dayanımlı çekmeye karĢı çok zayıf Yığma yapılar deprem sırasında oluĢan çekme gerilmelerini Malzemenin basınç dayanımı ve Bloklar arasındaki sürtünme ile karĢılar. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji TaĢıyıcı elemanların oluĢturulmasında bu bloklar, kuru, metal kenetler yada harçlı olarak düzenli yada düzensiz derz ile birleĢtirilir. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Yığma kagir yapıların Yanal yüklere dayanımı blokların hareketi ile sağlanır. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Metal kenetlerin kurĢun içine yerleĢtirilmesi ve harcın ana malzemeden az dayanımlı yapılması, birleĢimlerdeki hareketi engellememek içindir. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Yığma kagir yapı taĢıyıcı elemanlarından duvar ve ayağın Yapısı, Dolu duvar- tek cidarlı BoĢluklu duvar DıĢ duvar yüzleri arası boĢ- iki cidarlı DıĢ duvar yüzleri arası moloz taĢ ve harçla dolu (sandık duvar)- üç cidarlı (λ) Narinliğine (yükseklik/kalınlık) bağlı duvar kalınlığı: λ < 6 ise kalın λ = 6 – 8 ise orta λ > 8 ise ince dıĢ yükler karĢısında davranıĢında önemlidir. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Kagir duvarların iki yüzü hatıllar ile bağlanır. Hatıllar; düĢey yükler altında duvarın ĢiĢip açılmasını önler duvar narinliğini azaltır (yükseklik/kalınlık) çatlakların baĢka bölgelere ilerlemesini durdurur. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi 19.yy baĢlarından itibaren bakır ya da demir çubuklar hatıl olarak kullanılmaya baĢlamıĢtır. Bu metal hatıllar agraf Ģeklinde bir çubukla simit içine kurĢunla ankre edilir. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Uzun duvarların düzlemlerine dik etkilere karĢı güvenliği, belli aralıklarda; kendisine dik duvarlar düĢey betonarme hatıllar destek ayakları düzenlenerek sağlanır. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak taĢ lento bindirmeli kemer kemer Yığma kagir yapı duvarlarında pencere ve kapı boĢlukları lento, bindirmeli kemer yada kemer ile oluĢturulur. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak TaĢ, demir profil yada ahĢap lento Lento ile geçilebilecek açıklık, malzemenin elastisite modülüne bağlıdır. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak Kemerler, taĢ yada tuğlanın Yatay sıralanması (bindirme kemeri) yada Profil eğrisine radyal dizilmesiyle (kemer) oluĢturulur. Yığma Kagir Yapılar Duvar Teknolojisi Duvarlarda BoĢluk oluĢturmak Kemer taĢına düĢey etkiyen yüklerin bileĢenleri eğik itki oluĢturur. Kemer itkisini karĢılamak için; mesnetlerde yeterli geniĢlikte bir duvar kemer üzengisinde uygun bir gergi kemer üzengisinde bir baĢka kemer düzenlenir. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Tarihi yapı temelleri; dolu yada arası moloz dolgulu taĢ yada tuğla duvar Ģeklindedir. Temeller: Kalın duvarlarda→ düşey duvar ince duvarlarda → basamaklı sık düzenlenmiĢ duvarlarda → ters kemer / tonoz Duvar Temelleri Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Sismik bölgelerde yapının yatay stabilitesini sağlamak için değiĢik teknikler uygulanmıĢtır. kum taĢ Antalya, Phaselis’te çakıl tabaka üzerinde temel duvarı - Sağlam zemin çok derinde değilse temel altına kum, çakıl yada küçük taĢlarla bir yastık tabaka serilir. Alaca Höyük’te temel duvarları kerpiç blokları üzerinde (Kalkolitik dönem) Van kalesi (Urartular) kerpiç bloklar üzerinde yığma kerpiç 18 Yığma Kagir Yapılar Teknoloji - Sağlam zemin yüzeye yakınsa temel duvarı altına ahĢap kütükler yerleĢtirerek esnek bir taban oluĢturulur. Üsküdar’da Ģapel temeli Sirkeci’de bina temeli Beycesultan’da erken Bronz çağı temel duvarı altında ahĢap kütükler Ġki yönde ahĢap ızgara 19 Acemhöyük’te 1.5-2.0m kerpiç duvar altı temel ahĢapları Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Platform Konjic köprüsü (1682) temel AhĢap ızgara Diğer yönde ahĢap ızgara Üst platform - Sağlam zeminin yüzeye yakınsa olması nedeniyle temel tabanında iki yönlü ahĢap ızgara kullanılması 20 Yığma Kagir Yapılar Teknoloji (Terkos ArĢiv Defteri) Edirnekapı Su deposu altında çift yönlü ahĢap ızgara 21 ELLERİ Yığma Kagir Yapılar Teknoloji -Kaya tabakası yüzeyde ise kaya tekne Ģeklinde oyularak temel duvarının taĢları bu tekneye yerleĢtirilir. 22 Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Kayaya oturan Malabadi köprüsü ayaklarının kurĢun tabakası üzerine yerleĢtirilmiĢtir. 23 Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Dikilitaş H = 19.59m MÖ 2. yüzyılda yapıldı 4. yüzyılda yerleştirildi. MS Dikilitaş *4x4x6m mermer blok *3x3x3m mermer taban *4 kare (50x50cm) bronz ayaklar üzerinde yükselir. Mermer bloğun 4 köşesinde köşeleri yuvarlatılmış kırmızı granit taş bulunmaktadır. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Bu taşlar Bizans döneminin izolatörleri olabilir mi? Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Yapı teknolojisi olarak Duvarların yapısı (dolu yada sandık duvar, birleĢim ve desteklenme biçimi) BoĢlukların açılması (lento, bindirmeli kemer, kemer) Temel geometrisi ve sistemi (esnek zemin, esnek duvar ayağı) Doğru tanımlanması yapı davranıĢının değerlendirmesinde önemlidir. Yığma Kagir Yapılar DöĢeme ve Çatı Teknolojisi Kalın duvarlar üzerindeki döĢemenin diyafram davranıĢı göstermesi duvarın düzlemi dışındaki kuvvetlere karşı yer değiştirmesini sınırladığı için kuvvet doğrultusundaki duvarların dayanımını aşabilir ve bu duvarlarda ağır hasarlara neden olabilir. Kalın duvarlı yapılarda döşeme ve çatı sisteminin yatay kuvvetleri duvarlara dağıtma yerine duvarları bir arada tutacak kiriĢlerle bağlanması yeterlidir. Ġnce duvarlı kagir yapılarda, deprem dayanımını artırması için döşeme ve çatının yatay diyafram davranıĢı önemlidir. Yığma Kagir Yapılar DöĢeme ve Çatı Teknolojisi Yığma kagir duvarlar arasını örten döĢeme ve çatı; ahĢap kiriĢ ve mertekler ahĢap ya da demir kiriĢli volta döĢeme yerinde dökme betonarme döĢeme tonoz ve kubbeler ile yapılır. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Radyal örgü Bindirmeli tonoz ve kubbeler – duvar davranıĢı Bindirmeli örgü Radyal düzenlenmiĢ tonoz ve kubbeler in davranıĢı geometrilerine bağlı Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Radyal dizinde örgü Ģekli, tonoz ve kubbenin mekanik özelliklerini değiĢtirmez. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Görsel olarak birbirine benzese de tonozu oluĢturan yüzeyler silindirik, konik, eliptik paraboloid, tor yada konoid olabilir. Bu yüzeylerin davranıĢı farklıdır. Torus vault Conoid vault Silindirik Tonoz Basınç Elliptic paraboloid Tor Tonoz Torus vault vault Çekme tension Çekme tension Basınç compression compression Conoid vault vault Konoid Tonoz Elliptic paraboloid compression compression compression Çekme compression compression Basınç compression Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Eliptik paraboloid; bir eğrinin kendine paralel, eğrilik merkezi aynı tarafta bir başka eğri üzerinde kaydırılmasıyla oluşturulan bir yüzey. Basınç Basınç Yüzeyin asal gerilmeleri her iki asal eğrisi doğrultusunda da basınçtır. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Nervürlü (kaburgalı) Tonoz Manastır Tonozu Çapraz Tonoz Dilimli Tonoz Tonozlu kubbeler: Tonozların kesiĢtirilmesi- manastır, çapraz tonoz Dönel düzenlenmesi ile dilimli tonoz yada Nervürler arası tonozla kapatılarak yapılır. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Dönel kubbelerin kendi ağırlıkları altında tepeden eteğe radyal gerilmeler ve eksen etrafındaki dairesel asal gerilmeleri farklıdır. Basınç Basınç Çekme Basınç Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Yüzeydeki çekme gerilmelerini karĢılamak için; çekme bölgesini kapatacak şekilde düzenlenmiş kalın yığma duvar çekme bölgesinde yüzeye dik olarak düzenlenmiş tonozlar çekme bölgesini kapsayacak şekilde düzenlenmiş kemerle yada tonozlar bindirmeli geçiş elemanları (tonoz) Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Küçük Ayasofya Camisinin (MS 527-536) kubbesi silindirik ve eliptik paraboloid tonozların almaĢık sıralanmasıyla oluĢturulmuĢtur. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Tonozlu yada kubbeli yapılarda yapıyı hafifletme için basınç bölgesini künklerle oluĢturulur. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Süleyman Han Cami, Hasankeyf Üzerine döĢeme serilecek tonoz / kubbenin döĢeme-tonoz arasını künklerle ya da boĢluk oluĢturacak biçimde düzenlenir. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Pandantif Pandantif kubbe Tromp Dönel kubbelerin tabanı daireseldir. Üçgenli KuĢak Kare plan üzerinin kubbe ile örtülmesi için; *pandantif kubbe yada *geçiĢ elemanları kullanılmıĢtır. GeçiĢ elemanları; pandantif, bindirmeli üçgen, tromp ve üçgenli kuĢaktır. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Pandantif kubbe, kare plan üzerini örtmek için kubbenin düĢey düzlemlerle kesilmesiyle yapılır. Eliptik paraboloid tonoz Çekme gerilmeleri kubbe kalınlaĢtırılarak, kenarlardaki kayma gerilmeleri duvar, tonoz yada çeyrek kubbe ile karĢılanır. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Pandantif, küre kubbenin üçgen bir dilimidir. Pandantifler; kemer, tonoz yada çeyrek kubbelerle desteklenir. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Bindirmeli üçgen, kare plan köĢelerinde üçgen görüntüsü ile pandantife benzer. Bindirmeli üçgen düz Ģekillendirilebildiği gibi mukarnas Ģeklinde de yapılır. Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Tromp Tromp, kare planların kemer yada taĢ lento ile daireye yaklaĢtırıldığı geçiĢ elemanları Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Üçgenli kuşak, duvarın belli bir seviyeden itibaren bindirme düzeni ile daire tabana getirilmesi Yığma Kagir Yapılar Tonoz ve Kubbe Teknolojisi Tonoz ve kubbelerin Geometrisi: silindirik, konik, eliptik paraboloid, tor yada konoid tonoz çapraz tonoz, manastır tonozu, yada nervürlü tonoz kubbe küre, paraboloid yada elipsoid kubbe Örgü biçimi: bindirmeli radyal GeçiĢ elemanları: tromp pandantif Bindirmeli üçgen Üçgenli kuşak Desteklenme biçimi: kemer tonoz çeyrek kubbe Doğru tanımlanması önemlidir. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Duvar, yapı geometrisinin çok uzun duvarlarda, farklı ağırlıktaki kısımlarda pencere altlarında eski temeller üzerine yapılan temeller sismik derzlerle ayrılır. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Süleymaniye Mosque Çifte Hammam Yapının farklı ağırlıklı bölgelerini birbirine bağlamayarak derz oluĢturulmuĢtur. Yığma Kagir Yapılar Su Drenajı Su sismik olmayan en büyük tehlike temel yapı malzemesinin porozitesine zemin karakteristiklerine bağlı olarak duvar ve zemini aĢındırır dayanımı azaltır. Yığma Kagir Yapılar Su Drenajı Yer altı suyunun kontrolü, temel yakınlarında kuyu ya da yapı altında sarnıç düzenlenip galerilerle suyun uygun deĢarjı sağlanır. Sirkeci Truva Yığma Kagir Yapılar Su Drenajı Kanallar Drenaj sistemin bileĢenleri: kuyu yada sarnıç galeri yada kanallar havalandırma bacaları Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Küçük Ayasofya Camisi(Sts. Sergios & Bacchos Kilisesi) Yapım: MS 527- 536 Güneye tren yolu: 1870-1890 Güneye karayolu: 1950-1955 1994’te yapılan çalıĢmalara göre: Yeraltı suyu seviyesi ~ 4.0m Ayak kenarında bulunan tulumba 1970de alınıyor Duvarlarda ortalama nem ~ 60 -100% 2004-2007 arasındaki restorasyon çalıĢmalarında • ayak kenarında kuyu bulunmuĢtur. Yığma Kagir Yapılar Teknoloji Zemin durumu, Zemin suyu seviyesi Zemin yapısı Zeminin sismik özellikleri Yapı teknolojisi olarak Yapının bütün ve sismik derzli kısımları Yeraltı su drenaj sistemi (kuyu, sarnıç vb.) Doğru tanımlanması yapı davranıĢının değerlendirmesinde önemlidir. Yapıda Hasar OluĢturan Etkiler Doğadan kaynaklanan yükler Ġnsandan kaynaklanan yükler Yer çekimi kuvvetleri Zemin oturmaları Rüzgar yükleri Trafik titreĢimleri Sel yükleri Nem - sünme ve çökme Deprem kuvvetleri Yangın, savaĢ Kimyasal ve biyolojik etkiler YanlıĢ müdahale Yapıda oluĢan hasarlar ya da kusurlar, yapı elemanının yük taĢıma kapasitesini, kalıcılığını (durabilite) ve görünüĢünü etkiler. Yığma Kagir Yapılar Yığma yapıda hasar, çatlak ve malzeme erimesi Ģeklinde ortaya çıkar. Her iki hasar Ģekli de zayıf bölgeleri gösterir. Yığma Kagir Yapılar Çatlaklar, etkiyen yükler yığma malzemenin çekme dayanımını aĢtığında ortaya çıkar. Çatlaklar: *çekme yörüngelerine dik baĢlar *sonra farklı yönlere doğru ilerler Yığma Kagir Yapılar Yerçekimi Kuvvetleri Yer çekimi kuvvetleri, Ayaklarda basınç kuvvetine paralel Kalın kemerlerde iç halka ve dış halka arasında Duvar boĢluğu çevresinde hafifletme kemeri şeklinde çatlaklar oluşturabilir. Yükün artmasıyla ezilme ve parça kopma ortaya çıkar. Yığma Kagir Yapılar Yerçekimi Kuvvetleri Bünyesinde çekme gerilmeleri olan tonoz ve kubbelerde, çekme bölgesindeki kalınlaĢtırma (ağırlık) azaldığında çekme bölgesi aktif hale gelir ve mesnetleri dışa doğru iterek tonozlarda mesnetlere paralel, kubbelerde mesnetlere dik çatlaklar oluşturur. Yığma Kagir Yapılar Deprem Deprem kuvvetleri sütunlarda blokların – kaymasın – dönüp devrilmesine yol açar. Bloklar yeterli kalınlıktaysa, bloklar arasındaki sürtünme kaymayı önler. Yığma Kagir Yapılar Deprem Deprem kuvvetleri duvarda kayma, eğilme ve burulma hasarları oluĢturur. Deprem kuvvetleri Deprem kuvvetleri duvara *düzlemi doğrultusunda ya da *düzlemine dik etkir. Yığma Kagir Yapılar Deprem Duvar düzlemi içindeki yer değiĢtirmeler kayma çatlaklarını oluĢturur. Tekrarlı yer sarsıntıları sırasında diyagonal çatlaklar büyür, çatlakların kesiĢir, yüzey bağımsız kırık duvar parçaları haline dönüĢür. Yığma Kagir Yapılar Deprem Danno: crollo totale della facciata. Meccanismo: rotazione fuori piano della facciata con formazione di una cerniera cilindrica, ad asse orizzontale, in corrispondenza dello spiccato delle fondazioni. Cause strutturali: scarso collegamento delle pareti ortogonali; mancanza di catene o cordoli che consentano il comportamento scatolare della struttura muraria. Duvarın düzlemi dıĢında yer değiĢtirmesi DöĢeme ve çatıya Ġç ve dıĢ komĢu duvarlara iyi bağlanmamıĢ duvarlar için tehlike oluĢturur. Yığma Kagir Yapılar Deprem Birbirine dik duvar boyunca oluĢan düĢey yada diyagonal çatlaklar, duvar düzlemine dik ve düzlemi doğrultusundaki kuvvetlerin birlikte etkimesi sonucu ortaya çıkar. Yığma Kagir Yapılar Kimyasal ve Biyolojik Etkiler Kimyasal ve biyolojik etkiler, malzemeyi zayıflatır ve yapıda hasar oluĢturabilir. Yığma Kagir Yapılar Zemin Oturması Zemin durumu; Zemin suyu seviyesi, Zemin yapısı, Zeminin sismik özellikleri ile belirlenir. Düzenli yada kısmi temel oturmaları Yer altı su seviyesindeki değiĢim Alana yakın kazılar oturma oturma Yer altı suyu drenej sisteminin bozulması nedeniyle oluĢur. Temel oturmaları üst yapıda: Malzeme ezilmesi, oturma Duvar düzlemi doğrultusunda kesme çatlakları Rijit gövde Ģekline dönme oturma Yıkıma yol açan denge bozulması oluĢturur. Zemin oturmalarının yapıda oluĢturduğu büyük çatlak ve eğilmeler tehlike yaratabilir. Yığma Kagir Yapılar Zemin Oturması Drenaj sisteminin bozulması temel oturmalarını ortaya çıkarır. Yığma kagir yapı yanında betonarme bina yapılırken binanın drenaj sistemi genellikle bozulur. Yığma Kagir Yapılar Zemin Oturması Galata kulesi civarında bir dizi yığma yapı nem ve temel oturması nedeniyle düĢeyden sapma Sebep: yeraltı suyu drenaj sisteminin bozulması Yığma Kagir Yapılar Zemin Oturması Oturmalar, mesnetlerin hareketine neden olur. Mesnetlerde itkinin yok olması; kemer, tonoz ve kubbenin yıkılmasına yol açar. Yığma Kagir Yapılar Zemin Oturması Bölgesel oturmalar, hafifletme kemeri oluĢturur duvar parçalarının ayrılmasına yol açar rijit gövde hareketlerini ortaya çıkarabilir. Dönmenin çok oluĢu, dengeyi bozar ve devrilmeye yol açar. Yığma Kagir Yapılar Nem Nem, zayıf blokların dıĢ etkilerle erimesine yol açabilir. Yığma yapıyı oluĢturan blokların su emme ve gözenek özelliği, don hasarını ortaya çıkarabilir. Yığma Kagir Yapılar Yangın, SavaĢ Yangın, yığma yapı bloklarının kavrulmasına, pullanmasına yol açar. Yığma Kagir Yapılar YanlıĢ Müdahale Metal gergilerin çimento harcı ya da epoksi ile birleĢtirilmesi duvarların metal ızgara + beton içine alınması Yığma yapı elemanlarına hasar verir. Yığma Kagir Yapılar YanlıĢ Müdahale Betonarme döĢemeler, duvar altında sürekli yapılıp duvar ile bağlantısı iyi yapılırsa diyafram davranıĢı gösterir. Yapıya müdahale sırasında değiĢtirilerek betonarme yapılan döĢemelerin bu koĢulu sağlaması zordur. Yığma Kagir Yapılar YanlıĢ Müdahale Rijitliği mevcut duvardan fazla olan BA döĢeme yada çatının deprem sırasında çekiçleme ile duvarı yıkar. Hasar TeĢhisi Tarihi yapıların korunma sürecinde farklı disiplinlerden oluĢan bir ekip ile: dokümantasyon teĢhis güvenlik değerlendirmesi müdahale kararları izleme Dokümantasyon Dokümantasyon aĢamaları: Tarih araĢtırması Mimari rölöve Fotoğraflarla belgeleme Hasar belgeleme Dokümantasyon Tarih araĢtırması – arĢiv araĢtırması Yapı kimliği, yapının yeri, ismi, yapım tarihi, yaptıran kiĢi/kuruluĢ, mimarı Tarihsel olaylar yapı ya da çevresinde yaĢanan tarihi olaylar Tarih boyunca yaĢanmıĢ afetler yapıda afetleri sonrasında oluĢan hasarlar ve yapılan onarımlar Eski fotoğraflar değiĢikliklerin tespiti Yapıda uygulanmıĢ değiĢiklikler muhdes kısımlar, yapı elemanlarında ekler yada azaltmalar Dönemin yapım teknolojisi dönem yapı ustalarının uyguladığı teknoloji Hasar TeĢhisi Geometri Belgeleme Yapı geometrisinin tespiti – çizimler Yapı rölövesi, yapı elemanlarının boyutları, yapı malzemesi Hasarların çizimlerde gösterilmesi Çatlaklar, bozulan alanlar, deformasyonlar ve düzensizlikler el çizimleri, mimari çizimler, fotogrametri ve laser scanning yöntemleri ile fotoğraf kullanılır. Hasar TeĢhisi Geometri Fotogrametri yada Lazer scanner Çökme= L / 0.33 > L / 0.002-0.03 Hasar TeĢhisi Gözlem sonucu değerlendirme (yapım sistemi, bütün ve ayrık kısımlarının tespiti, mevcut bozulma ve hasarlar, yapılmıĢ müdahaleler, vb) Hasar tanımı için yapılabilecek çalıĢmalar Alanda yapılan testler Tahribatsız testler (NDT) Az tahribatlı testler (MDT) Laboratuvar deneyleri Ġzleme (hasarın aktif olup olmadığının kontrolü) Nümerik analiz Hasar TeĢhisi Alanda Yapılan Testler - Tahribatsız testler (NDT) Ultrason testi – ses geçiş süresinin ölçümü ile yapı malzemesinin elastisite modülü bilgisi; yapı içindeki delik ve çatlaklar hakkında bilgi; yığma blokların homojenliği üzerine bilgi; onarımın etkinliğinin kontrolü Yüzey sıcaklığı ve neminin belirlenmesi – yapının bulunduğu ortamın mikro-iklim koşulları ile yapı malzemesinin sıcaklık ve nemi, hasara neden olan sürecin açıklanmasında (sıcaklık ölçer, nem ölçer) Darbe testi – yüzey sertliğinin belirlenmesi; malzemenin basınç dayanımının değerlendirilmesi; malzemede bölgesel hasar konusunda bilgi Termografi – sıva altında görünmeyen yüzeye yakın nem ve farklı malzemelerin tespiti Magnometri testi – zincir, çekme çubukları ya da metal birleştirme elemanları gibi metal elemanların yer ve boyutlarının tespiti Radar tarama – ortama elektromanyetik dalgalar göndererek yapı içindeki büyük deliklerin ve farklı malzemelerin tespiti; nemin varlığı ve seviyesinin tanımı; çok cidarlı duvarların morfolojisinin tespiti; duvarların hasar durumu ya da koruma durumunun değerlendirilmesi Hasar TeĢhisi Alanda Yapılan Testler - Tahribatsız testler (NDT) T1 T1’ T1’’ T1’’’ 1-1 Kesiti f1-1= 2.0Hz f2-2= 2.4Hz Dinamik durum tespiti Titreşim ölçümleri ile yapının doğal frekans, mod şekilleri ve sönümleme katsayıları tespit edilir. Bu ölçümlerden elde edilen değerler yapının nümerik modelleme ile yapılan dinamik analiz değerlendirmesinde, yapı-zemin etkileĢiminin kontrolünde ve sarsma tablası için yapılan ölçekli modellerde kullanılır. Hasar TeĢhisi Alanda Yapılan Testler – Az Tahribatlı testler (MDT) Flat-jack test: Tekli Flat-Jack aleti ile yapı elemanındaki basınç gerilmesinin seviyesi Çift Flat-Jack aleti ile yapı elemanının elastisite modülü belirlenir. Kayma deneyi: ile harç-tuğla ve/veya harç-taş arasındaki aderans, kayma dayanımı belirlenir Endoskopi : ile içyapı kamerayla görüntülenir, ancak bu bilgi sadece açılan yer ile sınırlıdır. Karot : ile alınan malzeme örneği laboratuvar çalışmalarında kullanılır. Hasar Tespiti Laboratuvar deneyleri Yapıdan alınan malzeme örneklerinde Mekanik özellikler – malzemenin basınç, çekme, eğilme mukavemetinin ve elastik özelliklerinin belirlenmesi Fiziksel özellikler – malzemenin porozite, hacim yoğunluğu, özgül ağırlığı, hacimsel su emme ve kılcal su emme özellikleri Kimyasal özellikler – malzemenin iç yapı özellikleri; restorasyonda kullanılacak yeni malzemenin özgün malzeme ile uyumlu yapılması açısından önemlidir (SEM-Scanning Electron Microscopy, XRay analizi ve DTA-Differential Thermal Analiz, EDS analizi) tespiti. Alanda tahribatsız deneyle elde edilen sonuçlar daha sonra laboratuvar deneyleri kontrol edilir ve kalibre edilerek malzeme özelliklerine karar verilir. Hasar Tespiti Laboratuvar deneyleri Modeller üzerinde testler Belli ölçekte yapılan yapı ya da yapı elemanı modelleri üzerinde mekanik özelliklerin tespiti ya da sarsma tablası üzerinde sismik dayanım ve onarım yöntemlerinin tespiti Hasar Tespiti Ġzleme Güneydoğu Güneydoğu Düşeyden sapmaların belirlenmesi (Fotogrametri) Kuzeydoğu Çatlak büyümelerinin belirlenmesi (GPS Network) Ölçüm yapılan 19 yıl içinde kubbenin ; güneydoğu tonozundaki çatlakta herhangi bir geniĢleme olmadığı kuzeydoğu tonozundaki çatlakta 9-10mm geniĢleme olduğu saptanmıĢtır. Hasar Tespiti Yapısal Değerlendirme Yapısal analiz, yığma yapının karmaşıklığı nedeniyle güvenilir sayılmaz. Bu nedenle hasar analizi yapılır ve alternatif güvenlik yaklaĢımları araştırılır. DeğiĢik yapıların geçmiĢ ve bugünkü davranıĢı konusunda yapılan çalıĢmalarla edinilen deneyimler güvenliğin sağlanmasında yararlı olur. Hasar dokusu Deprem açısından analitik sonuç Yığma Kagir Yapılar Her koruma ve restorasyon projesinde yapı geometrisinin ve yapısal davranıĢın doğru anlaĢılması önemlidir. Onarım / sağlamlaĢtırma, hasarın gerçek nedenlerine dayanmalıdır.
