BANKACILIK KITAP BASKI.indd
advertisement
İÇİNDEKİLER YAZAR HAKKINDA.......................................................................................... ii ÖNSÖZ.................................................................................................................. iii 2. BASIM İÇİN ÖNSÖZ...................................................................................... iv İÇİNDEKİLER..................................................................................................... v ŞEKİLLER........................................................................................................... xi TABLOLAR.......................................................................................................... xiii KISALTMALAR.................................................................................................. xv GİRİŞ.................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: FİNANSAL SİSTEMİN EKONOMİ İÇERİSİNDEKİ YERİ........................ 1.1. Finansal Piyasaların Başlıca İşlevleri........................................................ 1.2. Para ve Sermaye Piyasaları Ayrımı............................................................ 1.2.1. Para Piyasası.................................................................................... 1.2.2. Sermaye Piyasası............................................................................. 1.3. Finans Piyasası Dengesi ve Faiz Oranı...................................................... 1.4. Finans Piyasalarının Reel Kesime Fon Aktarmadaki İşlevi Üzerine Bir Değerlendirme........................................................................ 1.5. Finansal Göstergelerin Bilgi Sağlama İşlevi.............................................. 1.6. Bankacılık Sistemine Özgü Risk Yapısı.................................................... 1.7. Bankacılık Piyasasında Konsolidasyon ve Yoğunlaşma............................ 1.8. Banka Türleri, Kredilendirme Süreci ve Türev Araçlar............................. 1.8.1. Mevduat Bankaları.......................................................................... 1.8.2. Kalkınma ve Yatırım Bankaları....................................................... 1.8.3. Kredilendirme Süreci....................................................................... 1.8.4. Türk Bankacılık Sisteminde Türev Araçların Tarihçesi ve Türev Araç Türleri........................................................................... 1.8.4.1. Para ve Faiz Swapları......................................................... 1.8.4.2. Opsiyon İşlemleri............................................................... 1.8.4.3. Forward İşlemler................................................................ 1.8.4.4. Future İşlemler................................................................... 7 7 11 13 15 17 21 22 26 31 33 34 34 38 40 40 41 42 42 vi BÖLÜM 2: KATILIM BANKACILIĞI VE TÜRKİYE’DE GELİŞİMİ............................ 2.1. Katılım Bankacılığı ve Gelişimi................................................................ 2.2. Katılım Bankalarının Ortaya Çıkışını Belirleyen Dinamikler................... 2.2.1. Ekonomik Nedenler......................................................................... 2.2.2. Dini Nedenler.................................................................................. 2.2.3. Toplumsal Nedenler......................................................................... 2.2.4. Politik Nedenler............................................................................... 2.3. Dünyada Katılım Bankacılığı.................................................................... 2.4. Katılım Bankacılığının Faaliyetleri ve İşlevleri........................................ 2.5. Katılım Bankalarının Fon Toplama Yöntemleri........................................ 2.5.1. Özel Cari Hesaplar........................................................................... 2.5.2. Katılma Hesapları............................................................................ 2.6. Katılım Bankalarının Fon Kullandırma Yöntemleri.................................. 2.6.1. Mudaraba (Kar Zarar Ortaklığı)...................................................... 2.6.2. Musaraka (Emek Sermaye Ortaklığı).............................................. 2.6.3. Murabaha (Maliyet + Kar Marjlı Satış)........................................... 2.6.4. Müzarra ve Muskat.......................................................................... 2.6.5. İcara................................................................................................. 2.6.6. Mal Karşılığı Olan Bir Belgenin Alım Satımı................................. 2.6.7. Sukuk (İslami Senet)....................................................................... 2.6.8. Selem............................................................................................... 2.6.9. İstisna............................................................................................... 2.6.10.Tekafül............................................................................................ 2.7. Katılım Bankacılığı’nın Amaçları............................................................. 2.8. Katılım Bankacılığı ve Konvansiyonel Bankacılık Arasındaki Farklar..... 2.9. Türkiye’de Katılım Bankacılığı................................................................. 44 44 44 45 45 46 46 46 47 47 48 48 49 49 50 50 51 51 51 52 52 52 53 55 56 59 BÖLÜM 3: TÜRKİYE’DE FAALİYET GÖSTEREN FİNANSAL PİYASALAR............ 3.1. Organize Piyasalar..................................................................................... 3.1.1. TCMB Açık Piyasası....................................................................... 3.1.2. TCMB İnterbank Para Piyasası....................................................... 3.1.3. Takasbank Borsa Para Piyasası (TBPP).......................................... 3.1.4. TCMB Bankalar Arası Döviz Piyasası............................................ 3.1.5. Borsa İstanbul Tahvil ve Bono Piyasası.......................................... 3.1.6. Borsa İstanbul Hisse Senetleri Piyasası.......................................... 67 67 67 68 69 70 70 71 vii 3.1.7. İstanbul Altın Borsası...................................................................... 3.2. Tezgahüstü Piyasalar.................................................................................. 3.2.1. Bankalar Arası TL Piyasası............................................................. 3.2.2. Bankalar Arası REPO Piyasası........................................................ 3.2.3. Bankalar Arası Tahvil Piyasası........................................................ 3.2.4. Bankalar Arası Döviz Piyasası........................................................ 3.2.5. Serbest Efektif Piyasası................................................................... 3.2.6. Serbest Altın Piyasası...................................................................... 73 73 73 74 74 75 75 75 BÖLÜM 4: TÜRKİYE’DE FİNANSAL PİYASALARI DÜZENLEYİCİ KURUMLAR VE BAĞIMSIZ KURULLAR.................................................... 4.1. Merkez Bankacılığı.................................................................................... 4.1.1. Tarihçe............................................................................................. 4.1.2. TCMB’da Gelişmeler...................................................................... 4.1.3. TCMB’nin Temel Görev ve Yetki Konuları.................................... 4.1.4. TCMB’nin Başlıca Çalışma Birimleri............................................. 4.1.4.1. Genel Kurul....................................................................... 4.1.4.2. Başkanlık ve Banka Meclisi.............................................. 4.1.4.3. Para Politikası Kurulu........................................................ 4.1.4.4. Denetleme Kurulu.............................................................. 4.2. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu......................................... 4.3. Sermaye Piyasası Kurulu........................................................................... 4.4. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu................................................................ 4.5. Sigorta Denetleme Kurulu......................................................................... 77 77 77 81 84 86 86 87 89 90 90 95 99 103 BÖLÜM 5: BANKACILIK FAALİYETLERİ VE TÜRKİYE’DE BANKACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ....................................................................................... 5.1. Türkiye’de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi............................................... 5.1.1. Osmanlı Devleti Döneminde Bankacılığın Gelişimi (1847-1923).. 5.1.2. Ulusal Bankalar Dönemi (1923-1932)............................................ 5.1.3. Özel Amaçlı Devlet Bankalarının Kurulduğu Dönem (1933-1944)........................................................................ 5.1.4. Özel Bankaların Geliştiği Dönem (1945-1959)............................... 5.1.5. Planlı Dönem (1960-1979).............................................................. 5.1.6. Serbestleşme ve Dışa Açılma Dönemi: Yapısal Dönüşüm Çabaları (1980-1999)....................................................................... 105 107 107 108 109 111 112 113 viii 5.1.7. 2000 İstikrar Programı Dönemi ve Merkez Bankası’nın Bu Süreçteki İşlevleri: Hazırlık Aşaması, Politika Gerçekleşmeleri ve Krizler.............................................................. 5.1.8. Yeniden Yapılanma Dönemi (2002-2007)....................................... 5.1.9. 2008 ve 2009 Yılları İçerisinde Türk Finansal Piyasalarında Yaşanan Gelişmelere Kısa Bir Bakış............................................... 5.1.10. Avrupa Merkez Bankası 2008 Finansal Krizi Sonrası Aldığı Önlemler ve Etkileri........................................................................ 5.1.10.1. Avrupa Merkez Bankasının Aldığı Önlemler, Uygulamalar ve Etkileri.................................................... 5.1.10.2. Parasal Genişleme Politikası............................................. 5.1.10.3. Düşük Faiz Oranları.......................................................... 5.1.10.4. Minumum Rezerv Oranı................................................... 5.1.10.5. Açık Piyasa İşlemleri........................................................ 5.1.10.6. Para Arzındaki Değişim.................................................... 5.1.10.7. Quantative Rezerv............................................................. 5.2. Türk Bankacılık Kesiminin Karşılaştığı Başlıca Sorunlar......................... 165 166 167 167 168 168 168 169 BÖLÜM 6: BASEL KRİTERLERİ........................................................................................ 6.1. Basel I Kriterleri........................................................................................ 6.2. Basel I’in Yetersizlikleri............................................................................ 6.3. Türkiye’de Basel I Kriterleri ve Uygulaması............................................ 6.4. Basel II Kriterleri....................................................................................... 6.5. Türkiye’de Basel II Kriterleri ve Uygulaması........................................... 6.6. Basel III Kriterleri...................................................................................... 6.7. Türkiye’de Basel III Kriterleri ve Uygulaması.......................................... 177 180 183 184 186 191 194 196 BÖLÜM 7: FİNANSAL PİYASALARDAKİ DİĞER ÜRÜN ve HİZMETLER............... 7.1. Finansal Kiralama (Leasing)...................................................................... 7.2. Faktoring.................................................................................................... 7.3. Eximbank Kredileri ve Türleri................................................................... 7.4. Forfaiting................................................................................................... 7.5. Sigortacılık Hizmetleri............................................................................... 199 199 204 211 215 217 125 143 156 164 BÖLÜM 8: SERMAYE PİYASALARI VE BORSALAR..................................................... 223 8.1. Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet Döneminde Sermaye Piyasalarının Gelişimi..................................................................................................... 223 ix 8.2. Menkul Kıymetler Borsalarının Ekonomik İşlevleri................................. 225 8.3. Devlet Borsaları ve Özel Borsalar Ayırımı................................................ 227 8.4. Aracı Kuruluşlar......................................................................................... 229 8.5. Menkul Kıymetler...................................................................................... 231 8.5.1. Hisse (Pay) Senetleri....................................................................... 232 8.5.1.1. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kuruluşlar.............................. 236 8.5.1.2. Hisse Senetlerine İlişkin Fiyat Tanımlamaları................... 238 8.5.1.3. Hisse Senetlerinde Değer Tanımlamaları.......................... 239 8.5.1.4. Hisse Senedi Türleri........................................................... 241 8.5.1.5. Hisse Senetlerinde Bulunması Gerekli Şekil Koşulları..... 245 8.5.1.6. Hisse Senedi Türevleri....................................................... 245 8.5.2. Tahviller........................................................................................... 247 8.5.2.1. Tahvillerde Değer ve Fiyat Tanımlamaları......................... 248 8.5.2.2. Tahvil Türleri..................................................................... 249 8.5.2.3. Tahvil Türevleri................................................................. 252 8.5.3. Hisse Senetlerinin ve Tahvillerin Karşılaştırılması......................... 253 8.6. Borsa İstanbul............................................................................................ 255 8.7. Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası........................................................... 258 BÖLÜM 9: TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN ULUSLARARASI SİSTEME ENTEGRASYONU.............................................................................................. 9.1. Güncel Verilerle Türk Bankacılık Sektörü................................................ 9.2. Türk Bankacılık Sisteminde Türev Araçların Katkıları............................. 9.3. Küresel Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler................................................... 9.4. Düzenleyici Kurallar.................................................................................. 262 265 266 278 281 DİZİN.................................................................................................................... 284 KAYNAKÇA........................................................................................................ 290
