Ürtiker

01.02.2012
Ürtiker
Ürtiker
Dr. Şükrü GÜRBÜZ
F.T.M. Acil tıp A.D.
• Ürtiker, ilaçlara, yiyeceklere, infeksiyonlara ve
daha pek çok uyarana bağlı olarak gelişebilen ve
sık karşılaşılan bir hastalıktır.
• Halk arasında dabaz veya kurdeşen olarak bilinir.
Toplumdaki kişilerin %20'sinin, yaşamları boyunca
en az bir kez ürtiker atağı geçirdiği saptanmıştır.
• Altı haftadan kısa süren olgulara akut ürtiker,
uzun sürenlere kronik ürtiker denir.
• Akut ürtiker gençlerde daha sık, her iki cinste eşit
olarak görülür; kronik ürtiker kadınlarda ve orta
yaşta daha sıktır.
Etiyoloji
• Yiyecekler: balık, çikolata, domates, çilek, inek
sütü peynir…
• Yiyecek katkı maddeleri: aspartam, salisilat,
benzoat, tartirazin...
• İlaçlar: penisilin, aspirin, sülfonamid, morfin,
kodein, polimiksin, dekstran…
• Enfeksiyonlar: kronik bakteriyel enfeksiyonlar,
fungal ve viral enfeksiyonlar,protozoal
enfeksiyonlar.
• İnhalantlar: polenler, hayvan dışkıları, aerosollar,
ev tozları, volatil kimyasallar
• İnternal hastalıklar: serum hastalığı, SLE,
hipertiroidizm, otoimmun tiroid hastalıkları,
karsinom, lenfoma, JRA, romatoid ateş,
lökositoklastik vaskülit…
• Fiziksel stimülasyon: dermografizm, basınç
ürtikeri, kolinerjik ürtiker, solar ürtiker, soğuğa
bağlı ürtiker, aquagenic (su) ürtikeri, ateşe bağlı
ürtiker…
Patogenez
Patogenez
• Ürtiker vazodilatasyon ve küçük damarlardan olan
transüdasyon sonucu ortaya çıkar. Yukarıda
sayılan nedenler, immünolojik veya nonimmünolojik mekanizmalar ile ürtikere yol açar.
• Her iki mekanizma da mast hücreleri ve
bazofillerden mediatörlerin salınımına yol açar.
•
• Ürtikerde en sık görülen immünolojik mekanizma,
IgE'ye bağlı olan Tip I aşırı duyarlık reaksiyonudur.
• İlaç ve besinlere bağlı ürtikerlerin çoğu bu yolla
ortaya çıkar. Non-immünolojik mekanizmaya
örnek olarak fizik ajanların neden olduğu
ürtikerler gösterilebilir; bazı ilaçlar ve besinler de
bu mekanizma ile ürtikere yol açabilir.
• Antijenin neden olduğu spesifik IgE antikoru ile
stimülasyon söz konusudur.
1
01.02.2012
Klinik
Klinik
• Ürtiker, kısa zamanda kaybolan, kaşıntılı,
hafifçe eritemli, ödemli papüllerle karakterlidir
(4-K: Kısa zamanda kaybolma, Kaşıntı, Kızartı,
Kabartı).
• Ürtiker papülü başlangıçta kırmızıdır, sonra
ortası, ödemden dolayı, solar; deriden kabarık
ve üstü düzdür.
• Papül, deri gerildiğinde daha belirgin hale
geçer ve deri iki parmak arasına
sıkıştırıldığında portakal kabuğu görünümü
alır; ortadaki solukluk daha da belirginleşir.
• Papüllerin kenarları keskindir, şekilleri
değişiktir, büyüklükleri 2-3 mm-30 cm çapında
olabilir.
Klinik
Klinik
• Ürtiker subkutan dokuyu da etkileyebilir, bu
durumda anjioödem ortaya çıkar, göz kapakları
ve dudaklar balon gibi şişer.
• Anjioödem mukozaları da etkileyebilir, dil
şişebilir, nadiren de olsa larinks ödemi sonucu
asfiksi gelişebilir.
• Anjioödemde lezyonların kaybolması 24
saaten uzun sürebilir.
• Ürtiker papülleri vücudun her yerine lokalize
olabilir, fakat daha çok gövdeye yerleşir.
• Kaşıntı hemen daima vardır, lezyonlar yüzeyel
olduğunda çok şiddetli, derin olduğunda
minimaldir.
Klinik
Klinik
• Ürtikere gözlerde sulanma, hapşırma, nefes
darlığı, karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal gibi
semptomlar eşlik edebilir. Bu semptomlar,
şiddetin yanı sıra allerjenin giriş yolunu
gösterir.
• Örneğin, göz, burun ve akciğer semptomları
varsa, allerjen solunum yolu ile girmiştir,
inhalandır.
• Künt bir cisim ile çizilme, basınç, soğuk, sıcak,
güneş ışınları, egzersiz ve titreşim gibi fiziksel
etkenler de ürtiker yapabilir. Böyle olgulara
"fiziksel ürtiker" denir.
• Dermografizm, künt bir cisim ile çizilme
sonucu kolaylıkla lineer ürtikeryal plakların
gelişmesidir.
• "Kolinerjik ürtiker", terlemeyi uyaran etkenler
(sıcak, egzersiz, emosyonel stress vb.) sonucu
toplu iğne başı veya mercimek büyüklüğünde
ürtikeryal papüllerin gelişmesidir.
2
01.02.2012
Klinik
• Bir maddenin değinmesi sonucu gelişen
ürtikere kontakt ürtiker denir.Günümüzde tıbbi
eldivenlerde ve kondomlarda bulunan latekse
karşı gelişen kontak ürtiker, hatta anafilaksi
olguları önemli bir sorundur.
• Bugün, suyun bile sıcaklıktan bağımsız olarak
kontakt ürtiker (akuajenik ürtiker)
yapabileceğini bilinmektedir.
Tedavi
• Öncelikle ABC sağlanmalı.
• Etken ajan tanımlanmış ve maruziyet devam
ediyorsa bu sonlandırılmalı.
• Vital bulgular, İV damar yolu, oksijen,
monitörizasyon, pulseoksimetre.
Tedavi
• Antihistaminikler: hastaların büyük
çoğunluğunda antihistaminikler tedavi için
yeterli olurlar.
• İlk seçenek olarak non-sedatif ve uzun etkili
olanlar tercih edilmelidir.
• Hasta stresli ise ya da ürtiker nedeni ile
uykusuzluk çekiyorsa, sedatif bir preparat;
lezyonlar gün içinde sık sık yineliyorsa, kısa
etkili bir preparat tedaviye eklenebilir.
3
01.02.2012
Tedavi
• H1 bloker olarak difenhidramin 25-50 mg IV
verilebilir.
• H2 blokerlerin; adrenalin, sıvı, kortikosteroid
ve H1 blokerlere dirençli şokta etkili
olabileceği gösterilmiştir.
Tedavi
• Adrenalin: Anaflaktik reaksiyonların
tedavisinin temelidir.
– Ciddi bronkospazm
– Laringeal ödem
– Üst havayolu tıkanıklığı
– Respiratuar arrest
– Şok bulguları varsa endikedir.
Tedavi
• Basitçe, erişkin bir hastaya örneğin, 1/2'lik
ampulün yarısı veya tamamı yapılmalıdır, çok
şiddetli olgularda, 15-30 dk sonra
tekrarlanabilir.
Tedavi
• Kortikosteroidler: Akut ürtiker olgularında 1-4
günlük sistemik kortikosteroid kullanımı
oldukça sık önerilirken kronik ürtikerlerde
uzun vadeli sistemik kortikosteroid kullanımı
tedaviye bağlı yan etkiler nedeniyle tercih
edilmez.
• Metilprednizolon 125mg IV , çocuklarda 12mg /kg IV verilir.
Tedavi
• Özellikle anjioödemli olgularda adrenalinin,
1/1000'lik solüsyonundan erişkinlerde 0.3-0.5
mg/total SC, çocuklarda 0.01 mg/kg SC
kullanılmalıdır.
• Ülkemizde 1/1000'lik adrenalin solüsyonu,
0.25 mg adrenalin içeren 1/4'lük ampuller, 0.5
mg adrenalin içeren 1/2'lik ampuller, 1 mg
adrenalin içeren 1/1'lik ampuller halinde
bulunmaktadır, her üçünün de hacmi 1 ml'dir.
Tedavi
• Topikal kortikosteroidler, topikal
antihistaminikler ve topikal anesteziklerin ise
ürtiker tedavisinde yeri yoktur.
• Kronik ürtikerin semptomatik tedavisinde
temel ilaç oral antihistaminiklerdir.
4