Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Psikolojik Gelişimin

Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde
Psikolojik Gelişimin Desteklenmesi
Uzman Psikolojik Danışman Nilcan Kuleli Sertgil
[email protected]
Sağlıklı Sosyal ve Duygusal Gelişim için bakım veren - bebek/çocuk
arasındaki ilişki temel belirleyicidir. Çocuk doktorları sosyal duygusal gelişimin
önemini vurgulama, destekleme ve önleyici olma görevini üstlenirken çocuk ruh
sağlığı uzmanları önleyici ve iyileştirici olma konusunda ön plana çıkmaktadırlar.
Erken dönemde gelişimsel beceriler ve sosyal-duygusal gelişim iç içedir.
Gelişimsel sorun yaşayan bebeklerde pek çok beceri yavaş, farklı gelişmekte ya da hiç
gelişmemektedir. Bu durumda yaşanan sorunların altında bu tip bir farklılık olup
olmadığı mutlaka sorgulanmalıdır. Bu nedenle erken yaş dönemlerinde gelişimsel
tarama ve takip önemlidir.
Aileler ; Çocuk doktorlarından bebekleri ve çocukları hakkında yardım
istemekte, onları sadece çocuk hastalıkları konusunda değil aynı zamanda çocuk
gelişimi konusunda da uzman olarak görmektedirler. 0-3 yaş döneminde; bakım
veren ve bebek ilişkisinin, gelişimsel becerilerin ; sosyal, duygusal, bilişsel, öz bakım
vb beceriler ile genel İyilik halinin desteklenmesi hedeflenir. 4-6 yaş döneminde;
Bakım veren –çocuk ilişkisinin, Gelişimsel becerilerin, Sosyal ilişkilerin, İşlevsel
becerilerin , Ön akademik becerilerin desteklenmesi hedeflenir.
0-24 ay arasında bakım veren ve bebek arasında güvenli bağlanmanın
gelişmesi çok önemlidir. Ebeveynlerin ipuçlarını doğru okuması (ağlama, gözlerini
kaçırma, parmak emme vb) doğru yorumlaması (acıktı, uyaran fazla geldi,
sakinleşme isteği vb ) ve uygun karşılık verebilmesi (emzirme, beşiğine koyma,
agucuk yapmaya ara vermek, uyutmaya başlamak vb) çok önemlidir. Önemli olan
bakım verenin tutarlı ve tahmin edilebilir karşılık verebilmesidir. Bebeğin güvenli
bağlanma geliştirmesine engel olabilecek durumlar: Annede görülen psikopatolojiler,
Annelik depresyonu, Bebeğin çeşitli sorunlar nedeniyle anneden uzun süreli ayrı
kalması, Duyarlı bakım veren bir kişinin olmaması gibi. Maternal Depresyon dikkate
alınması gereken önemli bir sorundur. Bebeğin mizaç ve gelişimsel sorunlara sahip
olması ya da hastane bakımında olması gibi özellikleri de annenin depresyonunu
ağırlaştırabilir ya da anneyi depresyon açısından risk altına sokar. Bu nedenle
problemli doğumlar sonrasında annelere koruyucu destek hizmeti verilmesi çok
önemlidir. Depresyondaki anneler bebeklerinin daha “zor bebek” olduğuna inanırlar.
Fizyolojik durum ve Temel düzenleme becerilerinin gelişmesi,
Temel düzenleme becerileri ile ilgili sorunlar yaygın ve önemlidir. Bu
beceriler bebeğin çevreye uyum gösterebilmesi açısından çok önemlidir. Fizyolojik
regülasyon, uyku, beslenme, boşaltım, duygu regülasyonu, bekleme, sinirlenme, aşırı
heyecanlanma, kendini sakinleştirebilme vb, duyu bütünlüğünün sağlanması yani
görsel, işitsel, vestibular, dokunsal uyaranların koordine edilebilmesidir. Bebeğin
mizacını, ihtiyacını ve tercihlerini anlamak da çok önemlidir.
Bebeğin genel duygu durumu nasıl? Aileler bebeklerin mizacını anlamaya çalışırken
şu soruları sorabilir; Bebekleri çoğunlukla olumlu -pozitif mi yoksa olumsuz- negatif
mi? Bebeğin olaylara / uyaranlara gösterdiği tepkinin şiddeti nasıl ?(Yoğunluk
düzeyi) Bebeğin değişimlere gösterdiği tepki / uyum becerisi nasıl? (Adaptasyon
becerisi). Negatif, yoğun tepki gösteren ve zor uyum sağlayan çocuklar daha zor
kendini kontrol becerisi gösterirler
Normal gelişim gösteren çocuklarda; kendini sakinleştirebilme, yemek düzenine,
uyku-uyanıklık döngüsüne alışma 6. ayın sonları - 9.aya kadar yerleşmiş olmalıdır.
Gelişimsel sorunlar açısından tarama ve takip bebeklik ve erken çocukluk
döneminde çok önem kazanmaktadır. 0-3 yaş arası çocuğu olan ailelerin düzenli
olarak ilişkide olduğu nerede ise tek sağlık uzmanı çocuk doktorlarıdır.
Bu nedenle gelişimsel sorunların erken fark edilmesi ve desteklenmesi konusunda
özel bir konumları bulunmaktadır. Ebeveynler, çocuk doktorlarından; gelişimsel
sorunlar açısından tarama, ve gelişimsel konularda daha fazla bilgi ve destek
istemektedirler. Sağlıklı-çocuk kontrollerinde gelişimsel gecikmelerin fark edilmesi
için
uygun
gelişim
tarama
testlerinin
düzenli
olarak
kullanılması
gerekmektedir.Ülkemizde özellikle çocuk doktorlarının kullanması için geliştirilen
SİATT –Bebeklik ve Erken Çocukluk Dönemi Sosyal İletişim Alan Gelişim
Tarama Testi (Sertgil, N.K. 2010) , etkin, pratik ve maliyeti düşük bir gelişim
tarama testidir. Uzmanlara gelişimsel olarak riskli çocuğun belirlenmesinde standart
veriler sunarken aynı zamanda
aileleri çocuklarının gelişimi hakkında
bilgilendirmektedir. Ebeveyn bildirimlidir. Aileler testi kendileri doldururlar. 06-24
ay arası bebek ve çocukların gelişimini değerlendirir.
Çocuğun gelişimini destekleyen en faydalı yaklaşım onunla oyun oynamaktır.
Ailelere oyunun önemini anlatmak çok önemlidir. Oyun çocuk ile iletişimin
sağaltımı için altın anahtardır. Ailelere oyun için yol göstermek gereklidir. Çocuğun
liderliğini takip etmenin önemini , öğretme kaygısı olmadan oynamanın önemini,
kesintisiz, aktif katılım ile geçirilen zevkli zamanlar olması gerektiğini vurgulamak
faydalı olacaktır.
Günümüzün bir diğer önemli sorun da çocukların tv-bilgisayar gibi teknolojik
araçlara olan düşkünlükleridir. TV- bilgisayar saatleri mutlaka sınırlandırılmalıdır.
TV bakıcı olarak kullanılmamalı, Ne ? ne kadar ? seyredeceklerine aile karar vermeli
, alınan kararlar uygulanmalıdır. Çocukların odasına tv-bilgisayar konulmamalıdır.
TV –bilgisayar ceza ya da ödül olarak kullanılmamalıdır. Bu uygulamalar bu
araçların daha fazla ilgi çekici hale gelmesini sağlar. Ebeveynler tv-bilgisayar izleme
davranışları ile model olmalıdır. Seyredilmediği zamanlar tv ‘nin kapalı olması
önemlidir.
Ebeveynlerin
izleme/kullanma
alışkanlık
kalıpları
çocukları
etkilemektedir.(facebook, oyunlar, diziler vb). Özellikler elektronik cihazlar
konusunda sınırlama getirilmesi çok önemlidir. Erken dönemde (2 yaş öncesi) izin
verilmemesi, daha sonraki dönemlerde yaşa bağlı olarak ise sınırlama getirilmesi
gereklidir.