TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MU HAMMED b. SEBTB
Muhammed Şakir ve Mahmud Muhammed Şakir Mısır ' ın önde gelen edip ve
alimlerinden dir.
Muhammed Şakir, 1920'li yıllarda KurKerim'in tercümesi hususunda takındığı katı tutumla gündeme gelm iştir.
İngiliz asıllı mühtedi Marmaduke Muhammed Pickthall'in Kur'an'ı İngilizce'ye
çevirme projesi hakkında Ezher uleması­
nın fikrinin alınması d o layısıyla meydana
gelen tartışmalar sırasında kaleme aldığı
çeşitli makaleleri el-Kavlü'l-faşl ii tercemeti'l-Kur'ani'l-Kerim ile '1-lugati '1a'cemiyye adıyla kitap haline getirmiş­
tir. Muhammed Şakir bu eserinde tercüme için birçok şart öne sürmüş ve neticede bunların Kur'an-ı Kerim için yerine
getirilemeyeceğini, bu sebeple Kur'an ' ın
başka dillere tercümesinin mümkün ol-
ı
Eserleri. 1. el-izaJ:ı li-metni'l-!sagücf
(iskenderiye ı 325/ 1907) . 2. ed-Dürusü'levveliyye (i skenderi ye ı 326 ). Ezher 'de
okutulmaküzere haz ı rlanan ve akaid,
siyer, ahlak konularını içine alan bir ders
kitabıdır. 3. Ijulaşatü'l-imld ' (Kahire
1913) . 4. eş-Şer(ıu 't-tafşili li-mü~ekki­
reti'l-ittifa]fi'l - İngilizi el-Mışri ( Kahi-
re ı 339) . Muhammed Şakir el-Ehram
ve Mu]ftetaf gibi gazet e ve dergilerde
birçok makale yazmıştır. 5. Mine'l-Ijimay e ile's-siyade: Fe'l-Kelimetü'l-an
li-Mışr (Kah i re 192 2). 6 . el-Ka vlü'l -faşl
ii tercemeti'l-Kur'ani 'l-Kerim ile'l-lugati'l-a'cemiyye (Kah ire ı 343) . Eserin
bir bölümü , T. W. Arnold tarafından
" On the Translation of the Koran into
Foreign Languages" başlığıyla İngilizce'­
ye tercüme edilmiştir (Mw, XVI 1 ı 926 1. s.
16ı- ı65) .
Bİ BLİYOGRAFYA :
Serkls, Mu'cem, ll, 1664; Zirikli, el-A'lam, VII,
27; Yusuf Es'ad D ag ı r , Meşadirü 'd-d irasati'l­
'Arabiyy e, Beyrut 1983 , ll , 452-453 ; Dirasat
'A ra biyye ue İslamiyy e: Mühdat ila edib i' l'A rabiyy eti 'l-kebir Ebi Fihr Maf:ımüd Mu/:ıam­
med Şiikir bi-münasebeti bulügihi's-seb'in
(h az. Eymen Fuad Seyyid v. d ğ r. ) , Kah ire 1403/
1982, s. 14 ; M. Muhammed Hüseyin, itticahatü 'l-ua taniyye fi 'l-edebi 'l-mu'aş ır, Beyrut 1984,
ll, 46; M. Abdülmün'im Hafaci, el-Ezher {i elf'am,
Beyrut -Kahire 1408/ 1988, ll, 42-43; Ömer Hasan ei-Kayyam , Ma/:ımüd Muf:ıammed Şakir:
er-Racülue'l-menhec, Arnman 1417/ 1997, s.
19-26; Zeki M. Mücahid, el-A'lamü 'ş-Şarkıyye,
Kahire 1369/1950, ll, 165-167 ; M. Abd ülgani
Hasan. A'lam mine'ş-şark ue'l-garb, 1bas kı ye ri
ve ta rih i yokl (Darü 'l-fikri 'l-Arabi). s. 113-126;
a.mlf., " MuJ:ıammed Ş iikir: 1866-1939 ", el-Kitab, 11/9, Kahire 1946, s. 423-432; Ahmed M.
Şakir. "MuJ:ıammed Ş ii kir ", el-Muktetaf, sy. 95 ,
Kahire 1939, s. 300.
Iii .
HiLAL GöRGÜ N
.
ŞAKIR,
...,
Hanbelizade
( ~ l ..f~~ )
(1876-1958)
' an-ı
madığını söylemiştir.
~
MUHAMMED
L
Suriyeli hukukçu ve devlet
adamı.
~
1293'te (ı 876) Şam ' da doğdu . Suriye
vilayetine bağlı Selimiye kazası hakimlerinden Muhammed Ragıb Efendi'nin oğ ­
ludur. Şam Rüşdiyesi'ni bitirdikten sonra
İstanbul'da Mekteb-i Mülkiyye'nin idadi kısmına girdi ve Ağustos 1898'de bu
mektebin yüksek kısmından mezun oldu. Buradaki hocaları arasında Mehmed
Zihni Efendi de vard ı . Eylül1898'de Suriye vilayeti maiyet memurluğu ile göreve
başladı ; ardından Şam İdadisi ekonomi
öğretmenliği ve Suriye vilayeti Meclis-i
İdare-i Vilayet sorgu hakimliğinde bulundu. 1902-1912 yıllarında Zebdani, Harran,
Biıan , Birecik, Aclfın ve Kuneytıra kazalarında kaymakamlık yaptı. Mayı s 1912'de
açığa alınınca İ stanbu l' a geldi ve ayan
üyesi Abdülhamid ez-Zehravi ile birlikte
el-Ija<}.are ve el-Kalem gazetelerini çı­
kardı , el-Aşıme gazetesine editör oldu
Eylül1914'te Galatasaray Mekteb-i Sultanisi Arapça öğretmenliğine tayin edildi.
Aralık 191 4'te Evkaf-ı Hümayun Nezareti
bünyesindeki Müessesat-ı İlmiyye Şube­
si müdürlüğüne getirildi. Kasım 191 S'te
Akka mutasarrıflığına gönderildi. Eylül
1916'da nakledildiği Hama mutasarrıflı­
ğından Aralık 1916'da azledildi. Bir süre
Şam ' da avukatlık yaptı. Mayıs 1918'de
Suriye vilayeti istatistik komisyonu reisi
oldu . Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra Suriye'nin bağımsızlığı­
nın ilan edilmesi üzerine Aralık 1918'de
Şam'da Emir Faysal'ın başkanlığında kurulan hükümet döneminde posta idaresi
genel müdürlüğüne , Eylül1919'da Dahiliye Vezar eti Teftiş Heyeti başkanlı ğ ına,
Aralık 1919'da Şam merkez mutasarrıf­
lığına tayin edildi. Nisan 1920'de Şam ' da
kurulan Hukuk Fakültesi'nde hukuk dersleri verdi. Aynı fakültede Eylül1922 'den
itibaren arazi ve vakıf hukuku dersleri
okuttu. Nisan 1924 'te Suriye Millet Meclisi'ne Şam milletvekili olarak girdi ve meclis ikinci başkanlığına seçildi. 1926'da Maarif, 1930'da Adiiye vezirliğine getirildi.
Temmuz 1936'da emekliye ayrılan Muhammed Şakir 21 Temmuz 1958 tarihinde Şam ' da vefat etti.
(ı
Eserleri. 1. Uşulü 'l-fı]fhi 'l-İsldmi
36811 948, ba s kı yeri yok IMatbaatü'l-ca-
miati's-Silriyyel; Mekke ı 42 3/2002). Kitapta konuların açıklanması sırasında örneklere de yer verilmiş, Mecelle -i Ahkdm-ı
Adliyye ve medeni hukuk alanındaki
bazı kanunlara atıfta bulunulmuştur. Genellikle Hanefi alimlerinin görüşleri esas
alınmakla birlikte zaman zaman diğe r
mezheplere de yer verilmiştir. 2. Temrinli ve İ'rablı Lisan-ı A rabi: Sarf
Kısmı (istanbul 1329) 3. Temrinli ve
İ'rablı Lisan -ıArabi: Nahiv Kısmı (i stanbul 132 9) . 4. Tell].işü't - tdril].i'l-'0§­
mani el - muşa vver ( Dım aş k ı 33 ı) . 5.
Mucez ii a(ıkdmi'J-ev}fat(D ı maşk ı 929) .
Ayrıca AJ:ıkdmü '1-ev]fat, el-Ifu]fü]fu 'lesasiyye, el-Iju]fü]fu'l-idariyye, AJ:ıka­
mü'l-arazi (ve'l-emva li 'l-menkule) adlı
eserleri de bulunan Muhammed Şa kir
ceza kanunu ile ( ~anunü '1-ceza'i'l-cedid,
istanbul ı 3 28) hukukmuhakemeleri usulü kanununu (~anunu uşuli muJ:ıakema­
ti ' l-J:ıukukiyye, istanbul ı 328 ) Türkçe'den Arapça'ya tercüme etmişti r.
BİBLİYOGRAFYA :
Muhammed
Şiikir
ei-Hanbeli,
Uş ülü '1-fıkhi'l­
İs lami, Mekke 1423/ 2002, s. 9 , 12-13, 16-17 ;
Serkls, Mu' cem , ı , 1 093 ; Kehhale. Mu'cemü '1mü'ellifin, Xlll, 392; Ali Çankaya, Yeni Mülkiye
Tarihi ue Mü lkiyeliler, Ankara 1968-69, lll , 765766; Özege, Katalog, lll, 1070; Zirikli, ei-A'Iam
(Fethu llah). VI, 157 ; Abdülkadir Ayyaş. Mu'cemü '1-mü 'ellifine's-Süriyyin fi 'l-karni 'l- 'iş rin ,
Dıma ş k 1405/1985, s. 154-155; M. Abdüllatif
Salih ei-Ferfür, A'lamü Dımaş k, Dımaşk 1408/
1987 , s. 276 -277 ; M. Cemi! eş-Şatti. A'yanü Dı­
maş k, Dımaşk 14 14/ 1994, s. 362-363; Ahmet
Turan Arslan, Son Deuir Osma nlı Alimlerinden
Mehmed Zihni Efendi, İstanbul 1999 , s. 80; eiMağribl, "l;lul}ül}u 'l-idiire te' lifün ' Arabiyyün
fihii " , MMİADm., 1/ 8 ( 1 33 9/ ı9 2 ı ). s. 252-254 .
Iii
ı
M. KAMi L YAŞARDÖLU
MUHAMMED eş-ŞATTİ
(bk.
ŞATTi,
Muhammed b. Hasan).
L
ı
...,
~
MUHAMMED b . ŞEBİB
...,
( ~~,)!~ )
Ebu Bekr Muhammed
b. Abdiilah b. Şebib el-Basri
(III./IX. yüzyıl [?])
L
Basra ekolüne bağlı
Mu'tezile alimi.
~
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur.
Dedesine veya babasına nisbetle İbn Şe­
bib diye tanını r. İbnü ' l - Mu rtaza, onun
Nazzam ' ın öğrencilerinden olduğunu ve
Mu'tezile'nin yedinci taba kasında yer al-
573
MUHAMMED b. ŞEBIB
dığını
belirtir. Abdülkahir ei-Bağdadl'nin
Basri n is besinden Basralı olduğu anlaşılmaktadır. Mu'tezile ekolüne
bağlı olarak yetişmesine rağmen irca konusunda mezhebine muhalefet ettiğin­
den Mu'tezile alimlerince eleştiriimiş ve
Mürcie'nin Mu'tezile'ye temayül gösteren bir grubu içinde bulunduğu ileri sükaydettiği
rülmüştür. Çeşitli öğrenciler yetiştirmiş­
tir. Eserleri zamanımıza ulaşmadığından
görüşleri hakkında daha çok Mi3türidl'nin Kitô.bü't-Tevi:ıid'inde, kısmen mezhepler ve makalata dair kitaplarda bilgi
bulunmaktadır. Bu bilgileri şöylece özetlemek mümkündür:
Kainat ve onu oluşturan cisimler hadistir. Çünkü cisimler ya hareket veya sükun
halinde bulunur. Bunların ikisi de sonradan meydana gelen şeylerdir. Biri ötekinden önce vuku bulduğuna göre cisim her
ikisine de ayrı ayrı mekan teşkil eder. Şu
halde sükun ile hareketin birinde mutlaka bir sonradan meydana geliş vardır ve
bu husus duyularla sabittir. ibn Şebib,
hareketin cisim olduğu yolundaki iddiayı
reddederek şöyle bir istidlalde bulunur:
Birinci mekanda başka bir tanesinin bulunması söz konusu olmadan bir cisim
bulunsun. Diğer bir cismin aynı mekana
gelmesi halinde ilk cisme ikinci bir mekana intikal etmesi için yeni bir hareket gerekir. Buna göre hareket cisimden başka
bir şey olur. ikinci hareketin aynı mekana
gelmesi söz konusu edilirse hareketler
cisim olarak düşünüldüğünden nihayetsiz şekilde cisimlerin tedahülü gerekir.
Eğer bu mümkünse dünyanın bir yumurtaya sığması da mümkün olur (Matürldt.
S. 2ı ı-2ı2).
Cisimdeki sükun halinin cisimden baş­
ka bir mana olduğuna da şöyle bir delil
getirir: "O falan evdedir." Eğer ortada evden ve cisimden başka sükun diye bir şey
olmasaydı söz konusu evden başka hiçbir şeyin bulunmaması gerekirdi. Ayrıca
ev mevcut olduğu halde orada bulunmakla nitelendirilmemiş de olabilir. ibn Şe­
bib'e göre hareket ve sükun ezell olamaz.
Çünkü her bir sükun için kıdem halinin
teşekkülü ancak alternatifi olan hareketin mevcudiyetiyle mümkündür. Halbuki
bu alternatif hareketin mevcudiyeti de
aynı şarta bağlıdır. Bu durumda hem sükun hem hareketin var olması imkansız
hale gelir (a.g.e., s. 2 ı 3-2 ı 4). ibn Şe­
bib'in arazlar hakkında ileri sürdüğü görüşler birçok Mu'tezile aliminin benimsediği beka olmadan ibkanın gerçekleşebi­
leceği tarzındaki tezi geçersiz kılar. "Cismin yok olması onda fena arazının yara-
574
tılmasıyla gerçekleşir "
demek suretiyle
ibn Şebib. Ebu Ali el-Cübbai ve oğlu Ebu
Haşim'den ayrılır.
kün olur. Bu imkansız olduğuna göre zıt­
ları bir araya getiren yüce bir yaratıcı
bulunmalıdır (a.g.e. , s. 2ı4).
Kaynaklarda ibn Şebib'e nisbet edilen
ibn Şebib, maddenin aslını teşkil eden
heyQia ile kuwet hakkında Aristo'nun gödiğer bazı görüşler de şöyledir: Allah'ın
rüşlerini, ayrıca hıristiyanlara ait inançzulmetme gücü bulunmakla birlikte bu
ları nakledip eleştirmiş. Miltüridi de oneksiklik ifade ettiğinden yaratıkianna
zulmetmez. iman Allah'ın varlığına ve
dan yararlanıp Aristo'nun tabiat felsefebirliğine. peygamberlerine ve ümmetin
sine ilişkin görüşlerini reddetmiştir. Onun
heyQia ile ilgili olarak Aristo'ya yönelttiği
dinin temeli olarak kabul ettiği beş esatenkitler şöyledir: Heyula arazların türesa inanıp hepsini ikrar etmekten ibaretmesinden önce. sözgelimi. uzun olmadığı
tir. Mürnin aciz olduğunu bilerek ilahi
gibi arazlar da uzun değildir. Bu durumbuyruklara teslim olmalıdır. Aksi bir davda arazların oluşmasıyla heyQia da araz
ranış şeytan örneğinde olduğu gibi imada nasıl uzun olabilmiştir? Şayet böyle bir
nı ortadan kaldırır. Bununla birlikte sırf
şey mümkünse alternatiflerden soyutlanbüyük günah işlernek kişiyi imandan çı­
mış olanla olmayanı eşit tutmak mümkarmaz. sadece fasık olmasına sebep olur
kün olur ve böylece kendi başına bir so(Şehristanl, ı. 59) . Büyük günah işleyen kişi tövbe etmeden ölse bile bağışlanması
yutlanma (huıüv) meydana gelir (a.g.e.,
mümkündür. Allah böylelerini bağışlayın­
s. 228-229).
ca
O'nun küçük günah işleyenleri de baTabiatçıların yanı sıra müneccimlerle
ğışlaması gerekir. Bunun gibi Allah'ın ayde bazı tartışmalar yapan ibn Şebib şöy­
nı iyi arnele aynı mükilfatı vermesi icap
le der: Yaratıcıya ait fiilierin kusursuz ve
eder. Allah'ın günahkar kimseleri cehendüzenli biçimde gerçekleşmesinin sebenemde ebedi olarak cezalandırabileceği
bi O'nun sahip olduğu ilim ve kudrettir.
gibi affetmesi de mümkündür. Kafir olanEğer bu sıfatları olmasaydı sözü edilen
ları ise etediyen cehennemde cezalandı­
hususlar gerçekleşmezdi. Zira daha önce
racaktır. Kur'an ' ın bazı ayetleri (muhkeyürürlüğe konulan bir düzen sayesinde
mat) açık anlamlıdır. Geçmiş peygambertabiat ahengini almış ve ilahi fiiller gerlerle
kavimlerine ilişkin ayetler böyledir.
çekleşmiştir. Yıldızların durumu da buna
Bunların dışında kalan ayetler (müteşabi­
benzer. Tabiatın yönetimi müneccimlehat) ancak uzun tefekkür ve araştırma­
. rin söylediği gibi yıldızların tesirine bağlı
lardan sonra anlaşılabilir (Tritton, s. 128).
ise bu da yıldızların ilim ve kudret sahibi
bir varlık tarafından bu konumda düzenKaynaklarda ve özellikle Matüridi'nin
lenmesiyle olur. Bu düzenleme doğrudan
Kitô.bü 't- Tevi:ıid'inde yer alan sınırlı bilgidoğruya yıldızlara ait olsaydı sürekli seyir
lerden anlaşıldığına göre ibn Şebib, kendi
ve hareket halinde olmak suretiyle kençağında islam'a muhalif olan çeşitli dini
dilerini yorup sıkıntıya sokmaya ihtiyaç
ve felsefi görüşleri eleştirmiş , iman. ma'kalmazdı. Zira duyular alemindeki candum ve Allah'ın fiilieri gibi konularda Mu'lıların durumu bu şekildedir (a.g.e., s.
tezile'den farklı görüşleresahip bulun222-22 3)
muş. Sufestaiyye ve Dehriyye gibi çevreibn Şebib kainatın ezell olduğunu idlerden islam'a yapılan itirazlara cevap
dia eden dehriyyeyi de eleştirmiş ve ale- . vermeye çalışmış erken devir ketarn alimmin yaratılmışlığını kanıtlamaya çalışmış­
lerinden biridir. Miltüridi ondan nakiller
tır. Alemin yaratılmış olduğunu gösteren
yaparken Ka'bi kadar kendisini eleştirme­
delillerden biri nesnelerin ağırlık- hafiflik,
miştir.
sıcaklık-soğukluk, sertlik-yumuşaklık giBİBLİYOGRAFYA :
bi özelliklere sahip bulunmasıdır. Bir şe­
Hayyat. el-İntişar; s. 93 , 138- 139; Eş'ari. Mayin sonsuza kadar bir önceki şey sayesink:alat (Ritter). s. 134, 136, 137-138, 143, 146de vücut bulmasının imkansızlığı açıktır.
147, 149,201 .354,359,367, 373; Matüridi, Kitabü ' t-Te vf:ıid (nşr. Bekir TopaJoğlu- MuhamOna göre zıt olan şeylerin tabii özelliklerinmed Aruçi). Ankara 1423/2003, s. 149-151,
den biri de birbirine uyum sağlamama­
153-156, 190-198, 210, 211-214 , 222-223, .
larıdır. bunun da sonu birbirinden uzak228-229; Ebü ' I-Kasım ei-Belhi. :fikrü 'l-Mu'tezil aşmaktır. Bu, zıt nesnelere ait tabiatle (Kadi Abdülcebbar. Fa.Zlü 'l-i'tizal ve Tabak:alarının gereğidir. Onların bu yapısal kotü 'l-Mu'tezileln ş r. Fuad Seyyidl içinde). Tunus
1393/ 1974, s. 74; Kadi Abdülcebbar. Fazlü 'lnumlarından ayrılması mümkün ise soi'tizal ve Tabak:atü'l-Mu'tezile (n ş r. Fuad Seyğuk olan cismin sıcak, sıcak olanın da soyid). Tunus 1393/1974, s. 279 ; a.mlf.. el-Mugni,
ğuk olması mümkün olur. Bu imkan daXVII, 35, 54, 55; Bağdadi, el-Fark: (Kevserl) . s.
hilinde ise yapısal özellikleri olan beka du20, 69, 122, 124, 125; a.mlf., Uşülü 'd-din, Beyrut 1401/1981 , s. 87,231, 242;ibn Hazm, elrumundan çıkıp tani olmaları da m üm-
MUHAMMED ŞEFI'
Faşl {Umeyre),
lll, 34, 223; IV, 80; Nesefi. Tebşı­
ratü'l-edille (Salame). I, 547; II, 553; Şehrista­
n1. e1-Mile1{Vek11), I, 59, 139, 142, 145; ibn Teymiyye, Mecmü'u fetaua, VII, 546-547; ibnü'IMurtaza, Taba~atü'l-Mu'tezile, s. 71; a.mlf.. elMünye ue'l-emel {nşr. T. W. Arnold i. Haydarabad
1316, s. 40; A. S. Tritton, İslam Kelamı {tre.
Mehmet Dağ), Ankara 1983, s. 127-128; Said
Mur ad, Medresetü '1-Başra el-İ'tizaliyye, Kah i re
1992, s. 219;J. M. Pessagno. "The Reconstruction of the Thought ofMuhammad Ibn Shabib",
JAOS, CIV/3 { 1984), s. 445-453 .
il
ADiL BEBEK
MUHAMMED ŞEFI'
(~~)
(1883-1963)
L
Pakistanlı
kültür ve edebiyat tarihçisi.
~
6 Ağustos 1883 tarihinde Lahor'a bağlı
KasGr kasabasında doğdu. İlimle uğraşan
bir aileye mensup olup babasının adı Hafız Vehhabüddin'dir. Klasik medrese öğ­
renimi gördükten sonra Pencap Üniversitesi'nde İngilizce (ı 905) ve Arapça (ı 9 ı 3)
üzerine yüksek lisans yaptı. 1906-191 S
yıllarında Pencap eyaleti eğitim idaresinde çalıştı, bu arada Pencap Üniversitesi'ne Arapça araştırma görevlisi olarak devametti(l913-1916) 191S-1919yılları
arasında İngiltere'ye gitti ve Cambridge
Üniversitesi'nde Doğu dilleri alanında lisans ve lisans üstü öğrenimi gördü. Burada Edward Granville Browne'den Farsça ve Çağatay Türkçesi, Anthony Ashley
Bevan'dan Arapça, Almanca ve İbranice,
Reynold A. Nicholson'dan mistisizm ve
Norman McLean'dan İbranice ve Süryanice okudu. Cambridge Pembroke College'da araştırmacı olarak bulunduğu sırada
Urdu dili ve edebiyatı dersleri verdi. 1919'da Hindistan'a dönünce Pencap Üniversitesi'nde Arapça hocalığına tayin edildi.
1942 yılına kadar devam eden bu görevi sür esince Pencap Üniver sitesi'ne bağ­
lı Oriental College'da müdür yardımcılı­
ğı (ı 921- ı 936) ve müdürlük (ı 936- ı 942)
yaptı. 1925'te Oriental College Magazine dergisini yayımlamaya başladı ve
1942 yılına kadar derginin editörlüğünü
üstlendi. Arabic and Persian Society of
the Punjab University (Encümen-i Ara bi vü
Farisi Danişgah-ı Pencab) adlı cemiyeti kurdu ve buranın süreli yayını olan Damime-i Oriental Kalıc Magazin'i çıkardı
(adı Kasım 1956'da Mecelle-i Encümen-i
'Arabı vü Farisı Danişgah-ı Pencab olarak
değiştirilmiştir) Ekim 1942'de emekliliğe ayrılmakla birlikte üniversitedeki bazı
görevlerine devam etti. Encyclopaedia
of Islam'ın ikinci edisyonunun danışma
kurulunda yer aldı. 19SO'de bu eserin genişletilmiş tercümesi olarak yayım ma karar verilen Urdu ca İslam Ansiklopedisi'nin (Urdu Da'ire-i Ma' arif-i islamı [UDMİ])
idare meclisi başkanı oldu ve 14 Mart
1963'te vefatma kadar bu görevini sürdürdü.
Muhammed Şefi' hayatı boyunca yazma eser toplamış. mektup biriktirmiş ve
bu sayede zengin bir kütüphane oluştur­
muştur. Tarih, edebiyat, tasavvuf, hattatlık, eski eserler gibi alanlarda yaptığı
çalışmaları ve neşirleriyle büyük itibar kazanmıştır. İngiliz hükümeti eğitime katkılarından dolayı kendisine 1942 yılında
"Han Bahadır" unvanını vermiş, 1952'de
Pencap Üniversitesi'nden fahrl doktora
unvanı almıştır. 1953'te İran şahı tarafın­
dan birinci dereceden "Nişan-ı ilmi", Pakistan Devleti'nce "Sitare-i Pakistan" nişanları ile ödüllendirilmiştir. Pencap Üniversitesi'ndeki arkadaşları ve talebeleri
sağlığında onun için bir armağan kitabı
hazırlamışlardır (bk. bibl.).
Eserleri. Muhammed Şefi'in telif çalış­
az olup daha çok ilmi neşirleriyle
tanınmıştır. 1. Ali b. Zeyd ei-Beyhaki, Tetimme Şıvdnü'l-J:ıikme: Tdri]]u J:ıüke­
md'i'l-İslam(Lahor 135ı/ı935) . Eserin
Nasırüddin b. Umdetülmülk ei-Yezdi tarafından yapılan Farsça tercümesini de
maları
( Tarfi].u f:ıükema' el-müsemma be-Dürretü'l-al].bar ve lem'atü 'l-envar ya'nı Tercüme-i Tetimme-i Şıvanü'l-/:ıikme, Lahor
ı 350) yayımiayan Muhammed Şefi' daha önce kitapla ilgili bir makale yazmış­
tır ("The Author of Olde st Biographical
Notice of U mar Khayyam and the Notice
in Question", !C, VI 1ı 9321. s. 587-600) 2.
Fahrüzzaman Abdünnebl b. Halef Kazvlnl. M ey]Jane (Lah or ı 926). Muhammed
Şefi' bu Farsça şuara tezkiresini dipnotlarla zenginleştirmiş ve kitaba geniş bir
f ihrist ekle m işti r. 3. Abdürrezzak es-Semerkandi, Matla' -ı Sa'deyn ve Mec-
Muhammed
Sefi'
ma'-ı BaJ:ıreyn. Bu tarih kitabı, önce Oriental College Magazine ve Damime-i
Oriental Kalıc Magazin dergilerinin
1933-1939 ve 1942-1945 yılları arasında­
ki yirmi bir sayısında tefrika etmiş (Feharis-i Oriental Kalıc Magazin, s. 36, 38),
ardından üç ci lt halinde yayımlanmıştır (ı,
Lah or 1941; ll-III, Lah or ı 949). 4. Reşldüd ­
din FazluWih-ı Hemedanl. Mükdtebdt-ı
Reşidi(Lahor ı947) .
Muhammed
Şefi',
on
beş yıl çalışarak
İbn Abdürabbih'in el-'İ]fdü'l-ferid adlı
eserinin baskısı için (Kah i re ı 32 ı) Analytical Indices to the Kitab al-Ikd alFarid of Ahmad Ibn Muhammad Ibn
'Abd Rabbihi adıyla açıklamalı bir indeks (1-1!, Kalküta l935-1937)ve0riental
College'ın eski müdürlerinden Alfred C.
Woolner'in (ö. ı 936) anısına A. C. Woolner Commemoration Volume adlı bir
hatıra kitabı (Lahore ı 940) hazırlamıştır.
Ayrıca gençlik yıllarında yaptığı Urduca
tercümelerden İbn Rüşd'ün Faşlü'l-ma­
]fdl'ini ve Gazzali'nin Mişkdtü 'l-en vdr'ını
Lahor'daki el-Hüda, Abdurrahman eiHazinl'nin Mizanü'l-J:ıikme'sini Ma]]zen
(ı 912) dergilerinde tefrika etmiş. Kilid-i
Ddniş'i Kastir'da yayımiarnıştır (ı 899). İn­
gilizce, Arapça ve Süryanke'den yaptığı
bazı çevirileri ise (Tolstoy'unHacı Murad'ı
ıı913] gibi) müsvedde halinde kalmıştır
(bunlar için ve dergilerdeçıkan yüzlerce
makalesiyle E/'nin birinci ve ikinci edisyanunda neşredilen maddeleri için b k. Professor Muf:ıammad Shafı' Presentation Volum e, s. XXXIV-XXXIX). Muhammed Şe­
fi'in Oriental College Magazine ve
Damime-i Oriental Kalıc Magazin'de
çok sayıda makalesi bulunmaktadır (Feharis-i Oriental Kalıc Magazin, s. 32-41 ).
BİBLİYOGRAFYA :
Mian Muhammad Afzal Husain, "Tributes and
Biographica1 Notes", Professor Muf:ıammad
Shafi' Presentation Volume: Armagan-ı 'ilmi
{ed. S. M. Abdulla h) {İngilizce bölümü). Lahere
1955, s. XIII-XVI; Khalifa Shujauddin. "Tributes
and Biographica1 No tes", a.e., s. XVIII-XXII; "A
Biographical Note Relating to Prof. MuJ:ıam­
mad Shafi'", a.g.e., s. XXIX-XXXI; "Appendix:
List of the Works and Articles Published by
Prof. M. Shafi", a.e., s. XXXIV-XXXIX; Mohan
Singh Dewana. "Tributes and Biographica1 Notes". a.e., s. XXIII-XXVII; a.mlf .. "Şefi" ŞaJ:ıib".
Oriental College Magazine, XL/3-4 , Lahor 1964,
s. 216-225; Seyyid Abdullah. "Üstad- ı Büzürg",
Pro{essor Mut:ıammad Shafi' Presentation Volume: Armagan-ı 'İlmi(ed . S. M. Abdullah) (Urduca-Farsça bölümü), Lahare 1955, s. yv-kv;
a.mlf., "MuJ:ıammed Şefi" Lah o ri". UDMİ, XIX,
437-438; Feharis-i Oriental Kalıc Magazin, Lahor 1970, s. 32-41; M. Hamidullah, "Muhammad Shafi"', iTED, IV/1-2 (1964). s. 81-83.
il
ABDÜLHAMİT BiRIŞIK
575