Nur Sultan ARACI Tuluu İpek ASLAN

TAŞ HİLAL’İN
RUHU
HAZIRLAYAN: Nur Sultan ARACI
Tuluu İpek ASLAN
DANIŞAMAN:BAYRAM KUM
Projenin Amacı:
Proje, Balkanlarda 1877-1914 yılları arasında özellikle Müslümanlara yönelik yapılan insan hakları ihlallerinin incelenmesini ve konunun tartışılmasını amaçlamaktadır.
Giriş:
Rumeli veya Balkanlar coğrafik açıdan Güney Doğu Avrupa olarak nitelendirilmektedir. Kabaca sınırları, İtalya'nın Doğusu ile İstanbul ve Çanakkale'nin Anadolu bölümüne kadar olan bölgeyi kapsar.
Türk ve Müslümanların bölgeye girişleri eski zamanları kapsamaktadır. Ancak tam hâkim oluşları Osmanlı Devleti ile
başlar. Orhan Bey'in 1353 Çimpe Kalesini ele geçirmesiyle başlayan bu süreç 1918 yılında sona ermiştir.
Osmanlı müsamahakârlığı sayesinde, bölgede uzun süren barış ve istikrar ortamı sağlanmıştır. Ancak 1789 Fransız İhtilalı ile birlikte ortaya çıkan milliyetçilik akımı ve bölgede çıkarları olan büyük devletlerin bölge halkının üzerinde oynamış oldukları oyunlar, bu istikrar ve barış ortamına son vermiştir.
1877-1878 Osmanlı Rus savaşı ve sonrasında yaşananlar ile 1912-1913 Balkan savaşları ve sonrasında yaşananlar, bölgedeki Türk ve Müslüman nüfusun büyük oranda azalmasına sebep olmuştur. Örneğin; J.McCarthy’nin demografik analizlerine
göre 1911 yılında Osmanlı’nın elinde bulunan Rumeli topraklarındaki Müslüman nüfus sayısı 2.315.293 kişidir. Hâlbuki Balkan
Harbi sonucunda bölgede kalan Müslüman nüfus sayısının 870.114’e düştüğü görülür. 1912 yılında hazırlanan Carnegie Endowment raporunda Bulgarların ve Yunanlıların yaptıkları açık olarak yazmaktadır. Michael Mann bu raporda yapılan eylemin
daha önce Avrupa’da görülmemiş muazzam ölçüde cani etnik temizlik olarak tanımlandığını belirtir.
Taş Hilal ise Avusturyalı bir gazetecinin 1910 yılında Mostar köprüsü için kullandığı bir tanımlamadır. Projemizde ise
simgesel bir anlam taşımaktadır.
Yukarıda özetlediğimiz Balkan tarihinde özellikle 19. yy. ve 20. yy. başlarında bölgede, sistemli bir şekilde Türk ve
Müslüman nüfusu azaltma çalışmaları yapıldığı görülmüştür. Ancak bu durum Türkiye’de pek gündeme getirilmemiştir. Bu konuda Murat Bardakçı ve Ethem Mahçupya’nın kalem kavgaları konunun özünü de anlatmaktadır. Özetle Murat Bardakçı Balkan Savaşlarında yaşananları hiç kimsenin gündeme getirmediğini belirtirken, Ethen Mahçupyan 08-01-2012 tarihli Zaman gazetesinde bu sorunun Ermeni Soykırım iddialarının karşısına konan psikolojik bir unsur olduğunu belirtmektedir.
İşte projemizin çıkış noktası yukarıdaki polemiktir. Balkanlarda bir dönem özellikle Türk ve Müslümanlara karşı yapılan insan
hakları
ihlallerini
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinden Bazı Maddeler
Yöntem:
Öncelikle Balkanlarda, günümüze kadar birçok çatışma ve katliamlar göz önüne alınarak dönem sınırlandırılmasına gidildi. Bu dönem
1877-1914 yılları arası olarak seçildi. Daha sonra bu dönemle ilgili yazılmış olan kitap ve makale araştırmasına başlandı. Araştırmalar İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi ışığında değerlendirildi. Özelikle o dönem ile ilgili araştırmacılarca çıkarılan bölge nüfus dağılım tabloları ve
haritaları dikkate alındı. Bu tablolar bilgisayar ortamına yeniden aktarılarak incelendi ve değerlendirildi. Bu tablolar şunlardır;
TABLO 1:
Justin McCharty’e göre 93 Harbindeki Bulgar Müslümanlarının dağılımı
TABLO 2:
Maria Todorova göre Balkanlardan
göç eden Müslüman sayısı
1870-1900
1.600.000
1.400.000
1.000.000
1.200.000
900.000
1.000.000
800.000
Seri 1
800.000
700.000
600.000
600.000
400.000
500.000
1870-1900
400.000
200.000
Seri 1
300.000
0
1877
1879
200.000
Kayıp
100.000
Madde 1- Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine
karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.
Madde 2- Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet,
doğuş veya herhangi başka bir ayrım gözetmeksizin bu Bildirge ile ilan olunan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir. Ayrıca, ister bağımsız olsun, ister vesayet altında veya özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı ülke yurttaşı olsun, bir kimse hakkında, uyruğunda bulunduğu devlet veya ülkenin siyasal, hukuksal veya uluslararası statüsü bakımından hiçbir ayrım gözetilmeyecektir.
Madde 3 -Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.
Madde 4- Hiç kimse kölelik veya kulluk altında bulundurulamaz, kölelik ve köle ticareti her türlü biçimde yasaktır.
Madde 5- Hiç kimseye işkence yapılamaz, zalimce, insanlık dışı veya onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz ve
ceza verilemez.
Madde 6- Herkesin, her nerede olursa olsun, hukuksal kişiliğinin tanınması hakkı vardır.
Madde 9- Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez.
Madde 12- Kimsenin özel yaşamına, ailesine, konutuna ya da haberleşmesine keyfi olarak karışılamaz, şeref ve
adına saldırılamaz. Herkesin bu gibi karışma ve saldırılara karşı yasa tarafından korunmaya hakkı vardır.
Madde 13
1. Herkesin bir devletin toprakları üzerinde serbestçe dolaşma ve oturma hakkı vardır.
Madde 17
1. Herkesin tek başına veya başkalarıyla ortaklaşa mülkiyet hakkı vardır.
2. Hiç kimse keyfi olarak mülkiyetinden yoksun bırakılamaz.
Madde 18- Herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak, din veya topluca, açık olarak ya da
özel biçimde öğrenim, uygulama, ibadet ve dinsel törenlerle açığa vurma özgürlüğünü içerir.
Madde 25
1. Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme, giyim, konut ve tıbbi bakım hakkı vardır. ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz.
Madde 30- Bu bildirgenin hiçbir kuralı, herhangi bir devlet, topluluk veya kişiye, burada açıklanan hak ve özgürlüklerden herhangi birinin yok edilmesini amaçlayan bir girişimde veya eylemde bulunma hakkını verir biçimde
yorumlanamaz.
0
Göç Eden Müslüman Sayısı
TABLO 3:
Kemal Karpat’a göre bölgedeki durum
TABLO 4:
Richard J. Crampton’a göre bölgeden göç
1877-1878
1877-1878
1.000.000
900.000
800.000
140.000
700.000
120.000
600.000
1877-1878
500.000
100.000
1877-1878
80.000
400.000
60.000
300.000
200.000
40.000
100.000
20.000
0
0
Ölen Müsl. Sayısı
Göç Eden Müsl. Sayısı
Göç Eden Müsl. Sayısı
TABLO 5:
Dennis Hupchick’ e göre bölgeden göç eden
Müslüman Sayısı
TABLO 6:
Jusuf Hamza’ya göre Balkanlar’ın bazı
bölgelerinde ölen Müslümanların sayısı
1877-1878
Ölen Müsl.Sayısı
300.000
250.000
500.000
450.000
400.000
200.000
350.000
1877-1878
300.000
Ölen Müsl.Sayısı
150.000
250.000
200.000
100.000
150.000
100.000
50.000
50.000
0
0
Göç Eden Müslüman Sayısı
Makedonya
TABLO 7:
Justin McCarthy’e göre 1911-1914 yılları
arasında Osmanlı Balkanları’ndaki Müslümanların durumu şöyledir.
Sonuçlar ve Tartışma:
1.400.000
1-Balkanların tarih boyunca etnik yapısının karmaşık olduğu tespit edilmiştir.
2-Osmanlı Devleti’nin egemenliği altına girdiği dönemlerde bölgede çatışmaların azaldığı görülmüştür.
3-1789 Fransız İhtilali sonrası yayılan Milliyetçilik akımının ve bu durumu kendi lehlerinde kullanmak isteyen başta Rusya (Panslavizm) olmak üzere büyük devletlerin kışkırtmalarıyla bölgede yeniden çatışmaların yaşanmaya
başladığı anlaşılmıştır.
4-1877 ve 1914 yılları arasında yaşanan gerek savaşlar ve gerekse çetelerin saldırıları sonucu birçok Müslümanın
ya katledildiği ya da göç ettirildiği görülmüştür. Özellikle 1911 yılında bölgede toplam Müslüman nüfusu 2.315.923
iken 1913 yılından sonra kalan nüfus 870.114’tür. 1.445.179 Müslüman ya göç ettirilmişler ya da öldürülmüşlerdir.
5-Bölgede yaşanan olayların insan hakları evrensel beyannamesinde öncelikle vurgulanan ve en temel özgürlükler
olan yaşama, ikamet etme, mülkiyet edinme haklarının ihlal edildiği açıkça görülmektedir.
6-Yavuz Bahadıroğlu ile yaptığımız bir röportaj sırasında bu konu ile ilgili olarak söylediği “bu bir katliam değildir
soykırımdır.” ifadesinden yola çıkarak, 1877-1914 yılları arasında bölgede yapılanların, BM’nin “Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme”sinin 2. Maddesinde yer alan “Gruba Mensup olanların öldürülmesi” ve “Grubun bütünüyle veya kısmen, fiziksel varlığını ortadan kaldıracağı hesaplanarak yaşam şartlarının kasten değiştirilmesi” fıkralarına girdiği de ayrıca tespit edilmiştir.
7-Bu doğrultuda 1877-1914 yılında Balkanlarda Müslümanlara karşı yapılanların mezalimden ziyade soykırım olabileceği tartışmasından kaçınılmamalı ve olaylar tarihçiler nezaretinde yeniden ele alınmalıdır. Her ne kadar bu soykırımı önleme sözleşmesi 1948 tarihli olup geriye dönük uygulanmasa da Radikal gazetesi yazarı ve Emekli Büyükelçi Gündü Aktan’ın 10-05-2005 tarihli yazısında “Sözleşmenin giriş bölümünde ‘tarihin her döneminde soykırım
insanlığa büyük kayıplar verdirmiştir' deniyor. Bu hükme dayanarak çok sayıda hukukçu, sözleşme kabul edilmeden
önce de soykırımların vuku bulduğunu; sözleşmenin soykırım diye yeni bir suç ihdas etmediğini; sadece mevcut bir
suçu, ismini koyarak, teyit ettiğini belirtiyor. Bu hukukçular bu nedenle sözleşmenin geriye dönük uygulanabileceğini ileri sürüyor.”ifadelerine yer vermiştir. Konu bu çerçevede ele alınabilir.
1.000.000
1.200.000
800.000
Yunan Bölgesi
600.000
Bulgar Bölgesi
400.000
Sırp Bölgesi
200.000
0
1911
1913
Kayıp
TOPLAM
KAYIP:
1.445.179
Porori
Serez
Bunların dışında bölgede Arnavut, Pomak katliamlarının yapıldığı ve bazı Türk ahalisinin Hıristiyan
olmaya zorlandığı, evlerin yakılıp malların yağmalandığı bilgileri de çeşitli kaynaklarda yazmaktadır.
Örneğin:
*Anap isimli Macar gazetesinin 7 Şubat 1913 tarihli
sayısında Makedonya’da 60.000 Arnavut ile 40.000
Türk’ün kılıçtan geçirildiği ifade edilmektedir.
*Troçki Balkan Savaşlarının başında Bulgar kuvvetlerinin Rodop’ta Pomak köyünü tamamen yok ettiklerini belirtir.
*İkdam gazetesinin 15-16 Ağustos 1913 tarihli nüshalarında Eğridere’de 1490 evin, Diğer köylerden
1970 evin yakıldığını, Şeyhcuma ve Kirli nahiyelerinin tamamının yakıldıklarını yazmaktadır.
Kaynaklar:
Alp, İlker Belge ve Fotoğraflarla Bulgar Mezalimi ( 1878-1989), Ankara 1990
Ağanoğlu, H. Yıldırım Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makus Talihi GÖÇ, İstanbul 2001
http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf
http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/33-36.pdf
MCarty,Justin Death and Exile, New Jersey 1996
McCarty,Justin 5 Milyon Müslüman ve 1.9 Milyon Hıristiyan’ın Zorunlu Göçü Haritası, Habertürk Gazetesi, 12
Ocak 2011.
Şimşir, Bilal N. Rumeli'den Türk Göçleri Belgeler, Ankara 1968
Güngördü, Zeynep. “Balkan Savaşları Sırasında Anadoluya Yapılan Göç”, http://dunyabulteni.net/haber/165101/
balkan-savaslari-sirasinda-anadoluya-yapılan-goc ,12.01.2015.
Pehlivanoglu,
Özcan.
“Balkanlarda
Türk
Soykırımı”,
http://www.dunyaturkleri.org.tr/bolum.asp?
goster=das&id=95
Önsöz, Zeki. “Balkan Savaşları’nı Neden Unuttuk”, http://blog.milliyet.com.tr/balkan-savasi-ni-neden-unuttuk-/
Blog/?BlogNo=348526 , 13,02,2012.
Aktan, Gündüz. “Geriye Dönük Uygulanabilirlik-2”, Radikal Gazetesi, 10.05.2005
Aracı, Nur Sultan.,Aslan, Tuluu İpek. “1915 Olayları Üzerine Yapılan Yavuz Bahadıroğlu Röportajı”, İstanbul,12.01.2015.