"Problemli Gazların İmhası ve Enerjiye Dönüşümü" "Deponi Gazı

BİOGAZ TEKNOLOJİLERİNDEKİ GELİŞMELER VE TÜRKİYEDEKİ
UYGULAMALARI
ADNAN GÜLDAL
PRO2 ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ
"Problemli Gazların İmhası ve Enerjiye Dönüşümü"
Bilindiği gibi, enerjinin üretilmesinde ve tüketilmesinde teknolojik
tüm olanaklara
rağmen çevre her zaman için negatif olarak etkilenmektedir. Genellikle enerji üretiminde
sınırlı olan doğal enerji kaynaklan kullanıldığından, maliyetinin pahalı olmasından dolayı
alternatif enerjiye yönelmemiz gerekir. Çevre koruma ile ilgili teknoloji ve ekipmanın
maliyeti oldukça yüksektir. Enerji ve Çevre kavramlarını her zaman bir bütün olarak ele
almalıyız.
Doğal enerji kaynakları dışında, istenmeyen, çevreyi olumsuz yönde etkileyen problemli
gaz çeşitleri vardır. Avrupa'da bu tür gazların çevreye zarar vermesini engellemek için
yakılarak imha etme yoluna gidilmiştir. Bu gazlar, son yıllarda başta Almanya olmak
üzere bir çok Avrupa ülkesinde enerji üretmek amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.
"Deponi Gazı" Piyasa Araştırması
Almanya ve Avrupa Pazarı
Deponi Gazı (Çöp Gazı) Kullanımı Pazar Raporu
1) Genel
Ev artıklarının çöplüklerde toplanması ile bu çöp birikintilerinden zamanla metan gazı
çıkmaya başlar. Bu gaz için Almanca dilinde depolama gazı anlamına gelen deponigaz
tabiri kullanılır. Bu gaz, çöp birikintilerinin yakınında yaşayan insan, hayvan ve bitkilerin
yaşamında kısıtlayıcı ve negatif bir rol oynar.
Metan gazı intişan, bu gazın insan yaşamına yaptığı olumsuz etkiler ve ozon
tabakasındaki deliğin meydana gelmesinde oynadığı rol açısından sık sık ön plana çıkan
bir konu olmaktadır.
103
Dünya üzerinde çöplüklerden çıkan metan gazı miktarının senede 50 milyon ton civarında
olduğu tahmin edilmektedir. Bu miktar, pirinç tarlaları ile hayvancılık ve tüketim
sektöründe açığa çıkan toplam metan gazı miktarının %10'unu teşkil eder.
Bu sebepten çöplüklerin, hem çevre koruma açısından, hem de bu gazdan yararlanmada
göz önüne alınarak gazdan arındırılmaları gerekmektedir.
Deponi gazı diye tabir ettiğimiz metan gazı herhangi bir gaz motorunu çalıştırmak için
kullanılabilir. Böylelikle, çöp gazını meşale gibi yakmak yerine, bundan elektrik ve ısı elde
etmek mümkündür.
2) Çöp Gazı Kullanımı îçin Pazar Hacmi
Bundan yaklaşık 15 sene önce ilk deponi gazı motoru elektrik enerjisi üretiminde
kullanıldı. Almanya'da bugün 600 deponi gazı moturu çalışmaktadır. Almanya'daki
pazar, geçen senelerde sürekli olarak büyümüştür. Kurulan tesis sayısı son üç senede iki
misline ulaşmıştır.
Almanya'da, henüz gazından faydalanılmayan ve yeterli derecede gaza sahip 400 çöplük
bulunmaktadır.
Ancak en geniş pazar potansiyeli Batı Avrupalı komşu ülkeler olan Belçika, Fransa,
İspanya, İtalya ve Büyük Britanya'da bulunmaktadır.
Bu ülkelerdeki deponi gazı kullanım tekniği, ancak bir kaç yıldan beri bilinmekte ve
uygulanmakta olduğundan, Almanya'nın bu konuda ihtisas sahibi olmuş firmaları için bu
ülkelerde, Almanya'dakinden kat kat büyük bir pazar payı mevcuttur.
Almanya'daki pazar yaklaşık 5 sene içinde doyuma ulaşacaktır.
Batı Avrupa komşu ülkelerindeki Pazar ise en erken 10-15 sene içinde doyuma
ulaşacaktır.
Doğu Avrupalı komşu ülkeler için bir Pazar tahmininde bulunmak mümkün değildir. Zira,
bu ülkelerdeki çevre teknolojisi henüz gelişmişin çok altındadır.
3) Yasal Belirlemeler ile Pazarın Etkilenmesi
Almanya'da öngörülen pazar doyumu geniş ölçüde yasal belirlemelerden etkilenmiştir
(mesela Meskun Yerler Teknik Çöp Talimatnamesi TASI gibi). Bu talimatname, gaz
çıkaran ev çöplerinin depolanmasını ve biriktirilmesini hem kısıtlamış hem de azaltmıştır.
104
Avrupa'nın diğer üye ülkeleri için böyle bir kısıtlama mevcut değildir, çünkü uyum
çerçevesi dahilinde, şimdiye kadar alışılagelen çöp depolama şeklinin daha 20 yıl kadar
sürdürülebileceği tespit edilmiştir.
Çöp gazından üretilen elektrik enerjisinin kullanımı 1.1.1991 tarihinden beri Almanya
Federe bölgelerinde bireysel olarak yasal kurallara göre yapılmaktadır. Bu cazip, elektrik
enerjisi kullanım talimatı sayesinde deponi gazından elektrik enerjisi üretim tesisleri,
ekonomik yönden çok ilgi çekici tesisler olarak kalmaya devam edeceklerdir. 1998
yılından beri Belçika'da da devlet tarafindan milli destek verilen, çöp gazından üretilmiş
elektrik enerjisi kullanımı başlamış bulunmaktadır.
Çevre bilincinin artması ile diğer Avrupa ülkelerinde de rejeneratif enerji kullanımını
destekleyen zorlayıcı yasal tespit ve sübvansiyonların yapılması beklenmektedir.
4) Rekabet Ortamı
Deponi Gazı kullanımı için gerekli teknik, iki ana bölümden meydana gelir:
-
Gazdan arındırma tesisi (Kuyu, Kompresör, Meşale, Analiz)
Faydalanma tesisi (Gaz Motoru Tesisi Trafo İstasyonu, Bağlantı)
Aşağıdaki firmalar yalnızca gazdan arındırma tesisleriyle meşgul olurlar:
-
Firma LAMBDA GmbH, Wuppertal, Senelik satışı yaklaşık 20 milyon DM
-
Firma Umat GmbH, Hanau, Senelik satışı yaklaşık 10 milyon DM
-
Firma Hofstetter Deutschland GmbH. Senelik satışı yaklaşık 8 milyon DM
Aşağıdaki firmalar yalnızca gazdan faydalanma tesisleriyle meşgul olurlar:
-
Firma G.A.S. Energietechnik GmbH, Krefeld, senelik satışı yaklaşık 4D milyon DM.
Firma Jenbacher, Mannheim, Senelik satışı yaklaşık 20 milyon DM (deponi gazı
alanında)
Aşağıdaki firmalar her iki grupla da iştigal ederler:
-
Firma Haase Energietechnik GmbH. Neumünster, senelik satışı yaklaşık 60 milyon
DM
Firma pro2 Anlagentechnik GmbH, senelik satışı 1998"de yaklaşık 5 milyon DM.
105
Bu pazar bölümünde başka firmalar da genel iş bitirici müesseseler olarak daha büyük
projelerde çalışmaktadırlar, ancak bunlar da işin yapılması için yukarıda adı geçen
firmalara teklif götürürler.
5) Diğer Kullanım Alanları
Deponi gazı faydalanma tesislerinin tanımlanan teknolojisi az bir değişiklikle enerji ve
çevre tekniğinin aşağıdaki alanlarında da kullanılabilir:
-
Doğalgaz-Blok Isıtma Santrallan (genişleyen pazar: bu konuya ait yayınlara bakınız,
mesela ASUE)
-
Durulama gazı kullanımı (genişleyen pazar)
-
Biyogaz kullanımı (genişleyen pazar)
-
Grizu gazı kullanımı (yeni, büyük potansiyele sahip henüz açılmamış pazar)
-
Odun gazı kullanımı (Teknoloji henüz tecrübe safhasında, bu sebepten rizikosu
büyük)
Yukarıda belirtilen firmaların bir kısım bu pazarların muhtelif alanlarında çalışmaktadır.
6) Özet ve Görünüş
Rejeneratif gazların kullanımı ve bunların arasında bulunan çöp gazının kullanımı yavaş
yavaş enerji politikasının ortalarında yer almaya başlamıştır.
Son yıllarda bu konuda bir çok toplantılar (konferanslar, seminerler, günler vs.)
yapılmıştır. Fraunhofer Enstitüsü de bunlardan biridir. Aachen Meslek Teknik Okulu'nda
1998/1999 için ilk defe deponi gazından faydalanma konusu üzerine bir ders verilmiştir.
Elektrik enerjisi kullanım ve faydalanma talimatının temelinde deponi gazından
faydalanma tesisleri yatırımlarının 2 veya 4 sene sonra kendilerini amortize etmeleri
yatmaktadır, böylelikle müessese açısından, böyle bir tesisin yapımına mali açıdan
sigortalanmış gözüyle bakılabilir.
Yeni eyaletlerin telafi ihtiyaçları sebebiyle gelecek senelerde Almanya'da satış hacmi sabit
olacaktır.
Artan çevre bilinci nedeniyle Avrupalı komşu devletler ek satış imkanları sağlayacaktır.
106
Deponi Gazı ve Türkiye
Çöplüklerin patlaması, çöplük patlamalan sonucu insanların ölümü dünyada pek nadir
duyulan olaylardandır. 1993 yılının Nisan ayında Ümraniye çöplüğünün patlaması sonucu
4O'a yakın insanımızın ölümü üzerinden 6 yıl geçti. Bugün dönüp geriye baktığımız
zaman, patlayan, kendi içinden yanıp söndürülemeyen, kendi haline bırakılmış çöp
örneklerinin hala varlığını koruduğunu görmekteyiz. Ne yazık ki geçen altı yıla rağmen
örnek alınabilecek bir çöplük ve tesis görememenin üzüntüsü içindeyim. Politikacılar ve
basın 1993 yılında Ümraniye Hekimoğlu çöplüğünün patlamasından ardından uzun bir
süre atıp tutmuş, özellikle de siyasetçilerin bir çoğu bu olayı seçim malzemesi olarak
kullanmaktan çekinmemiş ve seçim propagandalarını çöplüklerde başlatmışlardı. Bugün
geriye dönüp baktığımız zaman siyasetçilerin bu konuyla ilgilenmediklerini, basının da
artık nadiren konuyla ilgili ufak tefek haberler yaptığını görüyoruz.
Türkiye'de nüfusu elli bini geçen yerleşim birimlerinde kendi haline bırakılan çöplükler
patlamaya hazır birer bomba olarak, günden güne, sağlığımızı ve çevremizi daha fazla
tehlikeye sokmaktadır. Siyasetçilerin ve basının konuyla ilgilenmeleri için herhalde bir
kaç çöplüğün daha patlayarak, onlarca insanımızın ölmesi gerekiyor.
Türkiye'deki belediyeler finansman zorluklan içinde olmasına rağmen bu konuyla ilgili
olarak harcanan paralar Avrupa standartlarının çok üstündedir. Fakat, şu ana kadar
yapılan tesisler teknoloji açısından Avrupa'nın oldukça gerisindedir.
Yıllar önce Arıtma tesislerinde yapılan hataların tekrar çöp sektöründe tekrarlanmaması
için Çevre Bakanlığı'nın bir isim bakanlığından çıkartılıp yaptırım, kontrol ve denetim
!
gücü olan bir birim haline gelmesi gerekir.
Avrupa
firmaları,
Türkiye'de
standartların
olmamasından
dolayı
kendi
eskimiş
teknolojilerini, hatta eskimiş tesislerini pazarkyabilmek için Türkiye'yi çok iyi bir piyasa
olarak görmektedirler. Bu durumu yapılan tesislerde açık bir şekilde görmekteyiz. Ne
yazık ki böyle tesisleri emniyetsiz olduklan kanıtlansa bile kapatacak veya denetleyecek
bir yetkili kurum yoktur.
107
Şu an yaşadığımız İstanbul şehrinin çöplüklerinin içinde bulunduğu duruma baktığımız
aman hiç de iç açıcı bir tabloyla karşılaşmamaktayız. İstanbul Türkiye'nin aynası olarak
görüldüğü için İstanbul'da yapılan tüm projeler diğer şehirlere örnek olmaktadır.
İstanbul'da bugüne kadar uygulanan projelerin çok aşırı derecelerde yüksek olarak
finanse edilmiş olması ve bir çok projenin doğru dürüst sonuçlandırılamamış, bitin
işlerinde işletilmemesi, Türkiye'deki Deponi gazı sektörünün önünü tıkamış ve tıkamaya
devam etmektedir.
Deponi gazında her şeye ilk olarak çevre açısından bakmalıyız. Çünkü her şeyden önce
kontrol altına alıp, çevreye zarar vermeyecek bir hale getirmiş olmamış lazım, bu
aşamadan sonra gazı ekonomik olarak kullanma yönüne gidebiliriz. Fakat Türkiye'de
olaya, ticari amaçla yaklaşıldığı için ilk amaç gazdan elektrik üretip para kazanmak, yurt
dışında ise ilk önce çevreyi korumak, ondan sonra da üretilecek olan enerjiyi satıp
yapılmış olan yatırımları finansmanına katkıda bulunmaktır.
108