EKFİİL (EKEYLEM) İsim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların

www.edebiyatbilgihanesi.com
EKFİİL (EKEYLEM)
İsim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olmasını sağlayan ya da basit zamanlı
fiillerin sonuna gelerek bu fiilleri birleşik zamanlı fiile dönüştüren ek hâlindeki fiildir. Mastar
olarak bir anlamı olmayan ek fiil, “imek” fiilinin ek olarak kullanımıdır. Genellikle bitişik
yazılır.
Ek fiilin iki görevi vardır:
A. İsim Soylu Sözcükleri Cümlede Yüklem Yapması
Ek eylem, isim ya da isim soylu sözcüklere gelerek bu sözcüklerin yüklem olmasını sağlar.
Eğer yüklem isim soylu sözcüklerden oluşuyorsa, orada mutlaka ek eylem vardır. “Dün çok
hastaydım” cümlesinin yüklemi “hastaydım” sözcüğüdür. Yüklem isim olan “hasta”
sözcüğünden oluşmuştur. Ek eylem “hasta” ismine gelerek bu ismi yüklem yapmıştır. Ekleri
gösterecek olursak,
hasta – i – idi - m
İsim Ek fiil Kip eki Şahıs eki
Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem yaparken dört kip ekinden yararlanır. Bu kip ekleri
şunlardır:
1) Bilinen(Görülen) Geçmiş Zaman (i-di):
İsim (-idi) eki getirilerek yüklem yapılır.
Fakir - i - di – m (Fakirdim)
Fakir - i - di - n
Fakir - i - di
Fakir - i -di -k
Fakir - i - di-niz
Fakir - i - di- ler
Bir zamanlar bizler çok zengindik.( zengin i-di-k)
Sen o zaman çok küçüktün.( küçük i-di-n)
Akşama kadar okuldaydım. ( okulda i-di-m)
2) Öğrenilen( Duyulan) Geçmiş Zaman (i-miş):
İsim soylu sözcüklere “-i-miş” eki getirilerek yapılır. Öznenin başkasından duyulan bir oluş
içinde bulunduğunu gösterir.
Öğretmen - i - miş - im
Öğretmen - i -miş - sin
Öğretmen - i - miş
Öğretmen - i - miş - iz
Öğretmen - i - miş - siniz
Öğretmen - i - miş - ler
Babam lisede çok çalışkanmış. ( çalışkan i-miş)
Dedem meşhur bir pehlivanmış. ( pehlivan i-miş)
Küçükken çok yaramazmışım. ( yaramaz i-miş-im)
3) Şart Kipi (i-se):
www.edebiyatbilgihanesi.com
İsim soylu sözcüklere “i-se” getirilerek yapılır. Ek eylemin şart kipi eklendiği isim soylu
sözcüğü yüklem yapmaz, çoğu zaman cümleye şart anlamı katar.
Görevli - i - se - m
Görevli - i - se - n
Görevli - i - se
Görevli - i – se- k
Görevli - i - se - niz
Görevli - i - se - ler
Görevliysen( görevli i-se-n) vazifeni aksatma.
Esnafsan( esnaf i-se-n) vergini zamanında ödemeye çalış.
Hastaysa( hasta i-se) doktora gitmeli.
4) Geniş Zaman:
Ek eylemin geniş zaman kipinin çekiminde “-i-mek” fiili şahıs ekleriyle kaynaşmış bir hâldedir.
Fiillere gelen geniş zaman eki olan “-r, -ar, -er, ” isimlere gelmez. Bu yüzden ek eylemin geniş
zaman çekiminde şahıs ekleri doğrudan sözcüğe eklenir. Ayrıca ek eylem olan “-i” geniş
zaman çekiminde görülmez.
Mühendis - im
Mühendis - sin
Mühendis (dir)
Mühendis - iz
Mühendis - siniz
Mühendis - dirler (lerdir)
Ben iyi bir babayım. (baba-y-ım)
Sizler saygılı öğrencilersiniz. ( öğrenciler-siniz)
O, işini seven bir insan. ( insan-dır)
Not: Ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. tekil şahıs eki olan “-dır, -dir, -tır, -tir” çoğunlukla
düşer.
Bugün hava güzel. (güzel-dir)
Bu çok pahalı bir araba. (araba-dır)
B. Basit zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiil Yapması.
Ek eylem, basit çekimli fiillere getirilerek onları birleşik çekimli hâle getirir. Buna göre bir
fiilde iki tane kip eki varsa orada mutlaka ek eylem bulunur. Ek eylem iki kip ekinin arasında
yer alır.
“Keşke sınavda daha çok soru yapsaydım.” cümlesinde yapsaydım fiili birleşik çekimlidir.
Yap - sa - i
- di - n
Fiil Kip Eki Ekfiil Hikaye Kişi
Birleşik zamanlı fiiller üçe ayrılır:
1) Hikâye Birleşik Zaman (i-di):
Basit çekimli bir fiile ek eylemin görülen geçmiş zaman eki “-idi” getirilerek yapılır. Kesinlik
bildiren olaylar hikâye birleşik çekimle aktarılır.
www.edebiyatbilgihanesi.com
Çöz- er i- di- m ( çözerdim- geniş zaman hikâyesi)
Çöz - er i- di - n
Çöz - er i- di
Çöz - er i- di - k
Çöz - er i- di -niz
Çöz - er i- di - ler
Geldiydi ( Görülen geçmiş zaman hikâyesi)
Gelmiştim ( Öğrenilen geçmiş zamanın hikâyesi)
Gelirdim ( Geniş zaman hikâyesi
Gelecektim ( Gelecek zamanın hikâyesi)
Geliyordum ( Şimdiki zamanın hikâyesi)
Gelseydim ( Dilek şart kipinin hikâyesi)
Geleydim ( İstek kipinin hikâyesi)
Gelmeliydim ( Gereklilik kipinin hikâyesi)
Not: Emir kipinin hikâye birleşik çekimi yoktur. Bunun dışında bütün kiplerin hikâye birleşik
çekimi vardır.
2) Rivayet Birleşik Zaman (i-miş):
Basit çekimli bir fiile ek eylemin öğrenilen geçmiş zaman eki “-imiş” getirilerek yapılır. Rivayet
birleşik çekimli fiillerde kesinlik anlamı bulunmaz. Başkasına ait düşünceler, başkasından
duyulan olaylar genellikle rivayet birleşik çekimle aktarılır.
Sor - u - yor - i - miş - im (Soruyormuşum - Şimdiki zamanın rivayeti)
Sor - u - yor - i - miş - sin
Sor - u - yor - i - miş
Sor - u - yor - i - miş - iz
Sor - u - yor - i - miş - siniz
Sor - u - yor - i - miş – ler
Bekliyormuşum (Şimdiki zamanının rivayeti)
Bekleyecekmişim (Gelecek zamanının rivayeti)
Beklemişmişim (Öğrenilen geçmiş zamanının rivayeti)
Beklermişim (Geniş zamanının rivayeti)
Beklemeliymişim (Gereklilik kipinin rivayeti)
Bekleseymişim (Dilek şart kipinin rivayeti)
Bekleyeymişim (İstek kipinin rivayeti)
Not: Görülen (-di’li) geçmiş zaman ve emir kipinin rivayet bileşik çekimi yoktur.
3) Şart Bileşik Çekim (i-se):
Basit çekimli bir fiile ek eylemin şart kip eki “-ise” getirilerek yapılır. Koşul (koşul), istek ve
emir kipinin şartlı birleşik çekimi yoktur. Şart birleşik çekimli fiiller çoğunlukla cümleye koşul
anlamı katar.
Bak- acak i- se – m ( Bakacaksam - Gelecek zamanın şartı)
Bak - acak i- se - n
Bak - acak i- se
Bak - acak i- se - k
www.edebiyatbilgihanesi.com
Bak - acak i- se - niz
Bak - acak i- se – ler
Silecekse (şimdiki zamanının şartı)
Siliyorsanız (şimdiki zamanının şartı)
Silmişse (Öğrenilen zamanının şartı)
Sildiyse (Görülen geçmiş zamanının şartı)
Silerse (Geniş zamanının şartı)
Silmeliyse (Gereklilik kipinin şartı)
Not: Şartlı birleşik kiple çekimlenen fiiller genellikle temel cümlenin yüklemi değil, yan
cümlenin yüklemi olur. “Sınavı kazanırsan sana güzel bir hediye alacağım.” cümlesinde temel
cümlenin yüklemi “alacağım” sözcüğüdür. Geniş zamanın şartıyla çekimlenen “kazanırsan”
fiili ise yan cümlenin yüklemidir.
Not: Dilek - şart, istek ve emir kipinin şartlı bileşik çekimi yoktur.
Ek Fiilin Olumsuzu :
Ek fiille çekimlenmiş sözcüklerin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır.
Öğrenci değildim.
Öğrenci değilmiş.
Öğrenci değilse.
Öğrenci değilim.
Yukarıdaki örneklerde ek fiilin olumsuz çekimi görülmektedir. Diğer fiillerin "-ma, -me" ile ek
fiilin "değil" ile olumsuz yapılması, ek fiilin bulunmasını oldukça kolaylaştırır.
Aşağıdaki kelimelerin hangisinin fiil, hangisinin ek fiil almış isim olduğunu siz bulun.
Sepetten elma al.
O arabanın rengi al.
Ek fiilin Soru Şekli :
Bu fiilin soru şekli de diğer fiillerde olduğu gibi "mi" ile yapılır. "mi" sözü isimle ek fiil arasına
girerek kullanılır.
Avukat mıyım?
Avukat mıymış?
Avukat mıydım?