Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi
advertisement
Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi1 Hale AKBULUT Mehmet Cahit GÜRAN Öz Bu çalışmanın amacı kamu transfer harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin ampirik olarak sınanmasıdır. Bu amaçla kamu transfer harcamalarının tanımı ve kapsamına ilişkin tartışmaların ardından literatürde az çalışılan, gelişmekte olan ülkeler için 1990-2011 dönemi verilerinden yararlanılarak panel veri tahmini gerçekleştirilmiştir. Uygulama kısmının tasarımında, model kurulumuna ilişkin literatürde tespit edilen bir eksikliğin giderilmesi amacıyla bütçenin gelir tarafı da dikkate alınarak model kurgulanmıştır. Çalışmanın temel bulgusu; transfer harcamalarının üretken nitelikte olduğunu savunan birtakım çalışmaların aksine gelişmekte olan ülkelerde kamu transfer harcamalarının iktisadi büyüme üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı yönünde ve mali politikaların büyüme oranlarını etkilemeyeceğini savunan neoklasik büyüme teorisini destekler niteliktedir. Anahtar Kelimeler: Transfer Harcamaları, İktisadi Büyüme The Effect of Transfer Payments on Economic Growth: Panel Data Analysis for Developing Countries for 1990-2011 Abstract The aim of this paper is to empirically test the relationship between government transfer payments and economic growth. For that purpose, we employ rarely studied Bu çalışma Prof.Dr. Mehmet Cahit GÜRAN danışmanlığında Hale AKBULUT tarafından hazırlanan ve TÜBİTAK Başkanlığının 2214-A Yurtdışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı ile desteklenen “Transfer Harcamaları ve Büyüme İlişkisi: Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Dinamik Panel Veri Analizi” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir. Arş.Gör.Dr., Hacettepe Üniversitesi, Maliye Bölümü, [email protected] Prof.Dr., Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı, [email protected] 1 134 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN 1990-2011 data of developing countries and estimate panel data after debates about the definition and the scope of transfer payments. In the design of the empirical model, we set up a model by considering revenue budget in order to eliminate the lack of literature. On the contrary to some previous studies in which transfer payments are asserted as productive, our results suggest that; transfer payments have no significant effect on economic growth in developing countries. Our results also confirm neoclassical growth theory which upholds that fiscal policies do not affect growth rates. Keywords:Transfer Payments, Economic Growth JEL Classification Codes: E62, H50, O49 Giriş Gelir düzeyi ve yaşam standartlarının arttırılması iktisat politikalarının en temel amaçları arasındadır. Bu nedenle iktisadi büyüme konusuna odaklanan geniş bir literatür söz konusudur. Ancak iktisadi büyüme sürecinde etkili olan faktörlerin belirlenmesi çabasında olan pek çok çalışmadan çok sınırlı bir kısmı transfer harcamalarının etkisine odaklanmıştır. İktisadi büyüme literatürünün bir alt alanı olarak kamu transfer harcamalarının iktisadi büyüme üzerine etkilerini inceleyen çalışmaların üç temel zorlukla iç içe olduğu söylenebilir. Bunlardan birincisi; transfer harcamalarının tanımı ve kapsamı ile ilgilidir. Hangi kamu harcamalarının transfer harcaması olarak kabul edilmesi gerektiği sorusunun cevabı üzerinde halen genel bir uzlaşma olduğunu söylemek güçtür. Literatürde yer alan birçok çalışma transfer harcaması olarak farklı büyüklükleri ele almakta, uluslararası standartlar ise çoğu kez göz ardı edilmektedir. İkinci zorluk ise yöntemsel bir probleme ilişkindir. Transfer harcamalarının etkilerinin ampirik olarak incelenmesinde bütçenin gelir tarafının dikkate alınmaması model spesifikasyonu sorunu yaratmakta ve ampirik bulguların yorumlanmasında yanıltıcı sonuçlara neden olmaktadır. Literatürde gözlemlenen üçüncü sorun ise ampirik çalışmaların sıklıkla gelişmiş ülkelere odaklanması ve gelişmekte olan ülkelere özgü etkilerin göz ardı edilmiş olmasıdır. Oysa ki transfer harcamalarının milli gelir içerisindeki oranlarının gelişmekte olan ülkelerde görece düşük kalması söz konusu harcamaların büyüme üzerindeki etkilerinin farklı bir şekilde ortaya çıkmasına neden olabilir ve literatürdeki pek çok çalışma (Armey, 1995; De Witte ve Moesen, 2010; Facchini ve Melki, 2011) kamu harcamalarının etkilerini incelerken harcama büyüklüğünün etkilerin yönü konusunda belirleyici olduğuna dikkat çekerek “optimal kamu harcaması” kavramını ortaya atmışlardır. Buna göre; başlangıçta kamu harcamaları ve gelir arasında seyreden pozitif ilişki harcamalar belirli bir büyüklüğü aştıktan sonra yön değiştirmektedir. Dolayısıyla gelişmekte olan ülkelere ilişkin sonuçların gelişmiş ülkelerden farklılaşması beklenmekte ve gelişmekte olan ülkeler için ayrı bir tahmin oluşturulması gerekli görülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı; transfer harcamalarının uluslararası standartlara uygun olarak kavramsal çerçevesini oluşturmak ve gelişmekte olan ülkeler için transfer harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkisini model tanımlamasına ilişkin eksiklikleri de gidererek test etmek olarak belirlenmiştir. Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 135 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi Beş bölüm şeklinde yapılandırılan çalışmanın birinci bölümünde kamu transfer harcamalarının tanımı ve kapsamı uluslararası sınıflandırmalardan yararlanılarak incelenmiştir. İkinci bölümde kamu harcamalarının büyüme üzerindeki etkilerine ilişkin teorik tartışmalar incelenmiş, doğru model spesifikasyonuna ilişkin çıkarımlarda bulunulmuştur. Üçüncü bölümde literatürdeki ampirik çalışmalar ve bulgularına yer verilmiştir. Dördüncü bölümde panel veri yönteminden yararlanılarak ekonometrik tahminler gerçekleştirilmiş ve elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. Çalışma; genel değerlendirmelerin ve politika önerilerinin yapıldığı sonuç kısmıyla tamamlanmaktadır. 1. Kamu Transfer Harcamalarının Kapsamı Genel olarak transfer harcaması milli gelir üzerinde doğrudan bir etki oluşturmaksızın satın alma gücünün özel şahıslar ve sosyal tabakalar arasında el değiştirmesine neden olan, karşılığında mal ve hizmet elde edilemeyen harcamalar olarak kabul edilmektedir (Heald ve McLeod, 2002: 2). Bununla birlikte söz konusu harcamaların kamu harcamaları içerisindeki yerinin net bir şekilde ortaya konulmamış olması literatürdeki önemli bir eksikliği oluşturmaktadır. Bu bölümde söz konusu eksikliğin giderilmesi amacıyla kamu transfer harcamalarının Kamu Mali İstatistikleri (GFS) içerisindeki yeri irdelenmiş ve söz konusu sistemde transfer harcaması olarak ele alınan harcamaların içeriği detaylandırılmıştır. Sonrasında Kamu Mali İstatistikleri; Ulusal Hesaplar Sistemi (SNA) ile karşılaştırılarak transfer harcamalarının hangi ulusal hesap kodlarına tekabül ettiği ortaya konulmuştur. Bu şekilde uygulama kısmında kullanılacak veri setine ilişkin yapılacak seçimde doğru bir yaklaşımın benimsenmesi amaçlanmaktadır. 1.1. Kamu Mali İstatistiklerinde Transfer Harcamaları Literatürde kamu transfer harcaması olarak pek çok farklı harcama türünün ele alınması karışıklıklara ve uygulamalı çalışmaların sonuçlarının tartışmalı hale gelmesine neden olmaktadır. Bu nedenle uluslararası karşılaştırmaların sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için transfer harcamaları ile ilgili bir standardın belirlenmesi ve bu standarda uyulması gerekmektedir. Kamu Mali İstatistikleri, ülkeler arası karşılaştırmaların daha sağlıklı bir şekilde yapılmasına imkân sağlamak amacıyla mali verilerin uluslararası standartlara uygun olarak derlendiği bir sistemdir (IMF, 2001: 1-3). Kamu harcamaları bu sistem içerisindeki farklı kodlama türlerinden birini teşkil etmektedir. Tablo 1'de görüldüğü gibi çalışanların tazminatı, mal ve hizmet kullanımı, sabit sermaye tüketimi, faiz giderleri, sübvansiyonlar, hibeler, sosyal yardımlar ve diğer harcamalar olmak üzere sekiz farklı kamu harcaması grubu bulunmaktadır. 136 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN Tablo 1: Harcamaların İktisadi Sınıflandırması 2 HARCAMALAR 21 Çalışanların Tazminatı 211 Ücret ve Maaşlar 27 Sosyal Yardımlar 271 Sosyal Güvenlik Yardımları 2111 Nakdi Ücret ve Maaşlar 2711 Nakdi Sosyal Güvenlik Yardımları 2112 Ayni Ücret ve Maaşlar 2712 Ayni Sosyal Güvenlik Yardımları 212 Sosyal Katkılar 272 Sosyal Destek Yardımları 2121 Gerçek Sosyal Katkılar 2721 Nakdi Sosyal Destek Yardımları 2122 Emsal Sosyal Katkılar 2722 Ayni Sosyal Destek Yardımları 22 Mal ve Hizmet Kullanımı 273 İşveren Sosyal Yardımları 23 Sabit Sermaye Tüketimi 2731 Nakdi İşveren Sosyal Yardımları 24 Faiz 2732 Ayni İşveren Sosyal Yardımları 241 Ülkede Yerleşik Olmayanlara 242 Genel Devlet Dışında Kalan Yerleşiklere 243 Diğer Genel Devlet Birimlerine 25 Sübvansiyonlar 251 Kamu Kurumlarına 2511 Finansal Olmayan Kamu Kurumlarına 2512 Finansal Kamu Kurumlarına 252 Özel Girişimlere 2521 Finansal Olmayan Özel Girişimlere 28 Diğer Harcamalar 281 Faiz Dışı Mülkiyet Harcamaları 2811 Kâr Payları 2812 Şirket Benzerlerinin Gelirlerinden Çekilen Paralar 2813 Sigorta Poliçelerine Atfedilen Mülkiyet Harcamaları 2814 Kira 282 Çeşitli Diğer Harcamalar 2821 Cari 2822 Sermaye 2522 Finansal Özel Girişimlere 26 Hibeler 261 Yabancı Devletlere 2611 Cari 2612 Sermaye 262 Uluslararası Kurumlara 2621 Cari 2622 Sermaye 263 Diğer Genel Devlet Birimlerine 2631 Cari 2632 Sermaye Kaynak: IMF, 2001: 179. Çalışanların yaptıkları iş karşılığında aldıkları ayni ve nakdi ödemeler çalışanların tazminatı kapsamında değerlendirilmektedir. Bu harcamalar, ücret ve maaşlara ek olarak genel devletin çalışanları adına ödediği sosyal sigorta primlerini Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 137 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi de içermektedir. Mal ve hizmet kullanımı başlığı altında, piyasa ve piyasa dışı üretimde kullanılan mal ve hizmetler ile satılmak üzere satın alınan mallar bulunmaktadır. Stoklar, mamul mallar ve satış amaçlı elde tutulan mallardaki net değişim ise mal ve hizmet kullanımından çıkartılmaktadır. Sabit sermaye tüketimi; kamu sabit sermayesindeki eskime, bozulma, aşınma ve hasar sonucu azalmaları ifade ederken faizler kamunun başka bir birimden borç alması sonucu oluşan giderlerdir. Diğer harcamalar başlığı altında ise başka hiç bir yerde sınıflandırılmayan tüm harcama işlemleri bulunmaktadır. Transfer harcaması niteliğindeki harcamalar ise sübvansiyonlar, hibeler ve sosyal yardımlardır (IMF, 2001: 40). Bu bağlamda söz konusu alt grupların tanımları ve içeriklerinin net bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir. Transfer harcaması olarak kabul edilen sübvansiyonlar; devletin işletmelere, üretim faaliyetlerinin seviyesi ya da ürettikleri, sattıkları, ithal veya ihraç ettikleri mal ve hizmet miktarı temel alınarak yaptığı karşılıksız ödemeler olarak tanımlanmıştır. Bu ödemeler; cari transfer niteliğinde olup, nihai tüketicilere değil yalnızca üreticilere ödenmektedir. Hibeler ise bir kamu biriminden başka bir kamu birimine ya da uluslararası bir kuruluşa aktarılan zorunlu olmayan cari ya da sermaye transferleridir. Cari hibeler; cari tüketim amacıyla gerçekleştirilen hibeler olup alıcının hibeyi edinmesine bağlı ya da buna koşullu değildir. Bununla birlikte hibenin niteliği konusunda şüphe bulunması halinde cari olarak sınıflandırılması gerekmektedir. Sosyal yardımlar ise toplumun tamamının ya da özel bir grubun belirli sosyal risklere karşı korunması amacıyla gerçekleştirilen ayni ya da nakdi transferlerdir. İşsizlik ve emeklilik ödemeleri bu kapsamda değerlendirilebilir. Cari transfer niteliğinde olan sosyal yardımlar ödeme programlarının yönetimindeki farklılıklara göre; sosyal güvenlik yardımları, sosyal destek yardımları ve işveren sosyal yardımları şeklinde üç başlık altında ele alınmaktadır. Sosyal güvenlik yardımları; hanehalklarına sosyal güvenlik programlarınca ödenen ayni ya da nakdi yardımlardır. Hastalık ve malullük yardımları, annelere yapılan ödemeler, çocuk veya aile ödenekleri nakdi ödemelere; tıbbi tedaviler, gözlük veya kontakt lensler, ilaçlar vb. yardımlar ayni ödemelere örnektir. Sosyal destek yardımları sosyal güvenlik yardımlarının hizmet ettiği ihtiyaçları karşılamaya yönelik olup, sosyal güvenlik programı altında gerçekleştirilmeyen transferlerdir. Bazı hanehalklarının mevcut sosyal sigorta programlarına dâhil olmaması ya da sosyal sigorta yardımlarının belirli ihtiyaçları karşılamada yetersiz kalması durumunda bu ödemelerden yararlanılmaktadır. İşveren sosyal yardımları ise devletin çalışanlarına ödediği ayni ve nakdi yardımlardır. Bu ödemeler, sosyal güvenlik programlarınca karşılanan hastalık, kaza vb. durumlar sonucu çalışamayacak konuma gelen bireylere yapılan ödemeler ve aile, eğitim vb. yardımlar gibi ödemeler ile benzerdir (IMF, 2001: 70-72). 1.2. Ulusal Hesaplar Sisteminde Transfer Harcamaları Ulusal Hesaplar Sistemi farklı ülkelerdeki ulusal hesapların uluslararası standartlar belirlenerek uyumlaştırılmasına dayanmaktadır. Sistem; iktisadi verilerin, iktisadi analiz, karar alma ve politika oluşturma amaçlarına hizmet edecek şekilde derlenmesi amacına hizmet etmektedir. Ulusal Hesaplar Sistemi’ne göre iktisadi birimler arasındaki işlemler; ürünler, ürün niteliğinde olmayan kaynaklar ve dağıtım işlemleri olmak üzere üç başlık altında ele alınmaktadır. 138 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN Tablo 2: Ürün ve Dağıtım ile İlgili İşlemler ve Kodları Ürünlerle İlgili İşlemler (P) Dağıtımla İlgili İşlemler (D) Çıktı (P1) Çalışanların Tazminatı (D1) Piyasa Çıktısı (P11) Nihai Kullanım Çıktısı (P12) Piyasa Dışı Çıktı (P13) Ücret ve Maaşlar (D11) İşveren Sosyal Katkıları (D12) Üretim ve İthalat Üzerinden Alınan Vergiler (D2) Ara Tüketim (P2) Ürünler Üzerinden Alınan Vergiler (D21) Nihai Tüketim Harcamaları (P3) Üretim Üzerinden Alınan Diğer Vergiler (D29) Bireysel Tüketim Harcamaları (P31) Sübvansiyonlar (D3) Toplu Tüketim Harcamaları (P32) Gerçek Nihai Tüketim (P4) Gerçek Bireysel Tüketim (P41) Gerçek Toplu Tüketim (P41) Sermaye Birikimi (P5) Ürün Üzerinden Sübvansiyonlar (D31) Üretim Dışı Sübvansiyonlar (D39) Mülkiyet Gelirleri (D4) Faizler (D41) Şirketlerin Dağıtılan Gelirleri (D42) Brüt Sabit Sermaye Birikimi (P51g) Doğ. Yab. Yat. Üzerinden Yeniden Yatırılmış Kazançlar (D43) Sabit Sermaye Tüketimi (P51c) Yatırım Geliri Ödemeleri (D44) Net Sabit Sermaye Birikimi (P51n) Kira (D45) Stoklardaki Değişim (P52) Devralmalar Eksi Satışlar (P53) Mal ve Hizmet İhracatı (P6) Gelir, Servet vd. Üzerinden Alınan Cari Vergiler (D5) Net Sosyal Katkılar (D61) Ayni Sosyal Transferlerin Dışında Kalan Sosyal Yardımlar (D62) Mal İhracatı (P61) Diğer Cari Transferler (D7) Hizmet İhracatı (P62) Emeklilik Haklarının Değişimi İçin Uyum (D8) Mal ve Hizmet İthalatı (P7) Mal İthalatı (P71) Sermaye Transferleri (D9) Sermaye Vergileri (D91) Hizmet İthalatı (P72) Kaynak: SNA, 2008: 549-552. Ürünlerle ilgili olan işlemler P kodu altında, ürün dışı kaynaklarla ilgili olan işlemler NP kodu altında, dağıtımla ilgili işlemler ise D kodu altında gösterilmektedir (SNA, 2008: 549). Ürün ve dağıtımla ilgili olan işlemler altlarında bulunan kodlarla birlikte Tablo 2'de gösterilmiştir. Kamu Mali İstatistikleri içerisinde transfer harcaması olarak gösterilen sübvansiyonlar, hibeler ve sosyal yardımlar Ulusal Hesaplar Sistemi içerisinde farklı kodlar altında görünmektedir. Tablo 3, transfer harcamalarının Kamu Mali İstatistikleri ile Ulusal Hesaplar Sistemi'nde hangi kodlar altında bulunduğunu karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 139 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi Tablo 3: Kamu Karşılaştırması Mali İstatistikleri ve Ulusal Hesaplar Sistemi Kamu Mali İstatistikleri’nde İşlem Ulusal Hesaplar Sistemi Kodları Kategorisi Sübvansiyonlar* D3 Hibeler* D73, D74, D92, D99 Sosyal Yarar* D62, P31 Kaynak: IMF, 2001: 174. Not:*Dünya Bankası veri tabanında (2013) sübvansiyonlar ve diğer transferler; cari hesaptan özel ve kamu girişimlerine yapılan tüm karşılıksız ve geri ödemesi olmayan transferler; yabancı devletlere, uluslararası kurumlara ve diğer kamu birimlerine yapılan hibeler; sosyal güvenlik, sosyal yardım ile ayni ve nakdi işveren sosyal yardımları olarak tanımlanmaktadır. Tablo 3’de görüldüğü gibi; Kamu Mali İstatistikleri'nde transfer harcaması olarak kabul edilen harcamalar, Ulusal Hesaplar Sistemi içerisinde genellikle D kodlu dağıtım işlemleri başlığı altında görünmektedir. Dağıtım işlemleri; adından da anlaşılabileceği gibi gelirin birincil ve ikincil dağıtımının etkilerini gösteren işlemlerdir (SNA, 2008: 550). Kamu Mali İstatistikleri'nde tanımlanan sübvansiyonlar; dağıtım işlemleri içerisinde, D3 kodu altında gösterilmiş ve mukim olmayanlar da dahil olmak üzere kamu kurumlarının iktisadi girişimlere, üretim faaliyetleri kapsamında ürettikleri, sattıkları ya da ithal ettikleri mal ve hizmetlerin değerleri temel alınarak yaptıkları cari, karşılıksız ödemeler olarak tanımlanmıştır. Bu ödemelerden ülkede ikamet eden üretici ve ithalatçılar yararlanabilmektedir. Sübvansiyonlardan nihai tüketiciler yararlanmamakta, hanehalklarına yapılan ödemeler sosyal yardımlar statüsünde bulunmaktadır. Ek olarak sübvansiyonlar, kamunun iktisadi girişimlerinin sermaye birikimini finanse etmek ya da sermaye kaynaklarında oluşacak kaybı finanse etmek amacıyla yaptığı ödemeleri kapsamamakta, bu tip kaynak aktarımları sermaye transferi olarak kabul edilmektedir (SNA, 2008: 148). Kamu Mali İstatistikleri'nde ifade edilen sübvansiyonlar ile Ulusal Hesaplar Sistemi'ndeki D3 kodlu sübvansiyonlar aynı büyüklükleri ifade etmektedir. Kamu Mali İstatistikleri içerisindeki hibeler, dağıtım işlemleri içerisinde D73, D74, D92 ve D99 olmak üzere dört farklı kod altında gösterilmiştir. D7 kodu altında gösterilen diğer cari transferler; yerleşik kurumsal birimler ya da yerleşik ve yerleşik olmayan birimler arasındaki gelir, servet vb. üzerinden alınan cari vergiler, sosyal katkı ve ödemeler ve ayni sosyal ödemeler dışında kalan tüm cari transferlerden oluşmaktadır. D9 kodu altında gösterilen sermaye transferleri ise genellikle büyük miktarda ve düzensizdir. Ancak her iki özellik de transferin sermaye transferi olarak nitelendirilmesi için yeterli koşul değildir. Cari transferler, taraflardan birinin gelir ve tüketim olanaklarını azaltırken ikinci tarafın gelir ve tüketim olanaklarını arttırmaktadır. Dolayısıyla cari transferler kaynakların tek ya da her iki tarafça edinilmesine bağlı ya da koşullu değildir. Bazı nakdi transferler bir taraf için cari nitelikte iken diğer taraf için sermaye transferi niteliğinde olabilir. Örneğin miras vergisi, vergiyi ödeyen birey için sermaye transferi niteliğindeyken transfer edilen kaynağı alan kamu kesimi için cari transfer niteliğindedir. Ulusal Hesaplar Sistemi gibi entegre sistemlerde aynı işlemi farklı yerlerde göstermek uygun olmadığından, bu gibi durumlarda transfer her iki taraf için de sermaye transferi olarak 140 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN sınıflandırılmalıdır. Sosyal transferler ise her zaman cari transfer olarak kabul edilmektedir. Kural olarak cari ya da sermaye transferi olarak sınıflandırmanın güç olduğu durumlarda transfer harcaması cari olarak sınıflandırılmalıdır. Transferin ne şekilde sınıflandırıldığı sektörler ve alt sektörler arasındaki ve ekonominin geneli ile dünyanın geri kalanı arasındaki tasarrufların dağılımı dolayısıyla kullanımı üzerinde önemli sonuçlar yaratmaktadır. Diğer her şey sabitken bir cari transfer; alanın tasarrufunu arttırırken ödemeyi gerçekleştirenin tasarrufunu azaltmaktadır. Sermaye transferi ise taraflardan hiç birinin tasarruf düzeyini etkilememektedir. Dolayısıyla nakdi transferlerin cari ve sermaye olarak yanlış sınıflandırılması durumunda; iktisadi birimlerin tasarruf davranışları hakkında yapılacak iktisadi analizler ve geliştirilecek politika önermeleri açısından yanıltıcı sonuçlara ulaşılacaktır. Kamu Mali İstatistikleri'nde tanımlanan sosyal yardımlar ise; Ulusal Hesaplar Sistemi'nde ayni ya da nakdi olmasına göre farklı kodlar altında bulunmaktadır. Ayni sosyal transferler dışında kalan sosyal yardımlar; hanehalklarının belirli olaylar veya durumlar sonucu ortaya çıkabilecek ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tasarlanan cari transferler olup, D62 kodu altında gösterilmektedir. Ödemeler; emeklilik ödemeleri ve emeklilik dışı ödemeler olarak iki gruba ayrılmakta, emeklilik dışı ödemeler; hastalık, işsizlik durumunda yapılan ödemeler, konut, eğitim ya da aile yardımlarını içermektedir. Ayni nitelikte olmayan nakdi sosyal yardımlar Ulusal Hesaplar Sistemi'nde P31 kod numaralı bireysel tüketim harcamaları başlığı altında gösterilmektedir. Ürünlerle ilgili işlemleri gösteren P kodlu hesaplar içerisinde yer alan kamu nihai tüketim harcamaları, fayda sağladığı birimlere göre bireysel ya da toplumsal olarak iki grupta ele alınmaktadır. Eğer kamu harcamaları toplumun büyük bir kesimi ya da tamamı yerine hanehalklarına yarar sağlamaktaysa, bireysel tüketim harcaması olarak adlandırılmakta ve kamunun hanehalklarının bireysel ihtiyaçlarına yönelik olarak gerçekleştirdiği ayni sosyal yardımlar bu başlık altında ele alınmaktadır. Söz konusu destekler bazen mal ve hizmetlerin herhangi bir ücret olmadan bazen ise iktisadi olarak anlamsız sayılabilecek fiyatlardan sunulması şeklinde olabilmektedir (SNA, 2008: 168). 2. Teorik Tartışmalar İktisadi büyümenin belirleyicilerinin ortaya konulması literatürün sıklıkla üzerinde çalıştığı bir konudur ve bu konu hakkındaki teorik görüşler neoklasik büyüme modelleri ve içsel büyüme modelleri şeklinde iki temel başlık altında sınıflandırılabilir. Neoklasik büyüme modelleri Solow (1956) ve Swan (1956) tarafından neoklasik üretim fonksiyonundan yararlanılarak oluşturulmuş ve HarrodDomar büyüme modelinin sabit sermaye-çıktı oranı varsayımına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Solow ve Swan birbirlerinden bağımsız olarak geliştirdikleri çalışmalarında sermaye faktörünün azalan getirisine dikkat çekmekte ve uzun dönem iktisadi büyümenin yegâne kaynağının dışsal olarak belirlenen teknolojik gelişim olduğunu savunmaktadır. Diğer yandan Romer'in (1986) öncülüğünü ettiği içsel büyüme modelleri uzun dönem büyüme oranı üzerinde etkili olabilecek ek birtakım faktörlere de dikkat çekmektedir. Bu görüş temel olarak neoklasik modelin öngördüğü azalan verimlerin üstesinden gelinebileceği düşüncesine dayanmaktadır. Buna göre üretim sürecinin verimliliğine hizmet eden beşeri sermaye, teknolojik gelişim vb. her türlü faktör, özel sektörün üretim fonksiyonunda girdi niteliğine Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 141 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi bürünerek iktisadi büyümeye hizmet edecektir. Ancak burada sözü edilen teknoloji sıklıkla akla geldiği gibi salt imalat sanayisi ile ilişkili değildir. Romer'in (1993: 543) de dikkat çektiği gibi iktisadi faaliyetlerin önemli bir kısmı fabrikalar dışında gerçekleşmekte ve bu sebeple içsel büyüme modelinde ele alınan teknoloji; paketleme, pazarlama, dağıtım, ödemeler sistemi, bilgi sistemi, kalite kontrolü ve çalışanların motivasyonu gibi ekonomik değer yaratan süreçlerin tümü ile ilgilidir. Üretim sürecinin verimliliğine hizmet edebilecek faktörlerden biri olarak kamu harcamalarının ele alınması Barro'nun (1990) öncülüğünde gerçekleşmiş ve izleyen bölümde detaylandırılan birçok çalışmada kamu harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkisi ampirik olarak test edilmiştir. Yine birçok ampirik çalışmada kamu sektörünün iktisadi büyüme üzerindeki etkisi kamu harcamaları oranlarının gösterge olarak kullanılması yoluyla test edilmiştir. Bu bağlamda kamu harcamalarının büyüme üzerindeki etkileri kamu sektörü baz alınarak iki sektörlü bir ekonomi yardımıyla modellenebilir (Feder, 1983: 61-67). Kamu sektörü (G) ve özel sektör (C) çıktıları; emek (L) ve sermaye (K) olmak üzere iki üretim faktörünün fonksiyonudur ve ek olarak kamu sektörü özel sektörün çıktı düzeyi üzerinde de etkili olmaktadır. Bu durumda her iki sektöre ilişkin üretim fonksiyonları genel olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir: C = C (LC, KC, G) G = G (LG, KG) Bu durumda toplam girdi miktarları; özel sektör ve kamu sektöründe kullanılan girdilerin toplam miktarına eşittir: L C + LG = L K C + KG = K Toplam çıktı (Y) ise her iki sektörde üretilen çıktı toplamına eşittir: Y=C+G (1) Göreli faktör üretkenliğinin her iki sektörde farklılaştığı varsayılmıştır:2 ( ) (2) (1) ve (2) numaralı denklemler ve üretim fonksiyonlarından yararlanılarak iktisadi büyüme denkliği türetilmektedir:3 Ẏ ( ) ( ̇ + [(δ/(1+δ)) - θ]) ( ) (3) δ' = δ/ (1+δ) olduğu varsayıldığında ise daha basit bir büyüme denklemi elde edilebilir: Ẏ ( ) ̇ + (δ'- θ) ( ) (4) (4) numaralı denklemde β parametresi; kamu dışı çıktı miktarının (C) emeğe (L) göre esnekliğini, α parametresi; sermayenin (K) kamu dışı sektördeki marjinal verimliliğini, θ parametresi ise kamu dışı çıktı miktarının (C) kamu sektörüne (G) göre esnekliğini ifade etmektedir. Yatırımların (I) genellikle sermaye stokundaki değişime (ΔK) denk olduğu varsayılmaktadır. δ' ifadesinin θ değerine eşit olduğunun varsayıldığı özel bir durumda ise model (5) numaralı denkleme indirgenecektir: ̇ Ẏ ( ) (5) 2 3 Büyük harfli altsimgeler kısmi türevleri ifade etmektedir. Üzerinde nokta olan değişkenler o değişkenin büyümesini ifade etmektedir. 142 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN (5) numaralı denklemde görüldüğü gibi G/Y oranı modelde bağımsız bir değişken olarak yer almamakta, bunun yerine değişkeni bulunmaktadır. Bununla birlikte Rubinson (1977) ve Landau'nun (1983) işaret ettiği gibi kamu hacminin büyüme üzerindeki etkilerinin test edilmesinde G/Y oranı değişken olarak sıklıkla kullanılmakta ve kamu hacminin göstergesi olarak da kamu harcamaları düzeyinden yararlanılmaktadır. Böylelikle literatürde yer alan pek çok çalışma denklem (6) ile ifade edilen büyüme denklemini kullanmaktadır: ̇ Ẏ ( ) ( ) (6) Bu çalışmanın ampirik bölümünde de temel alınan söz konusu iktisadi büyüme denklemine göre iktisadi büyümenin belirleyicileri; sermaye birikimi (fiziksel ve beşeri sermaye), emek ve kamu sektörü hacmidir. 3. Literatür İncelemesi Literatürde bir bütün olarak kamu harcamalarının ya da sınıflandırmalardan yararlanarak farklı kamu harcaması türlerinin iktisadi büyüme üzerindeki etkilerini inceleyen pek çok çalışma mevcuttur. Kamu harcamalarını bir bütün olarak ele alan ilk grup çalışmalar (Guseh, 1997; Fölster ve Henrekson, 1999; Knoop, 1999) söz konusu harcamaların iktisadi büyüme üzerindeki etkilerine ilişkin farklı sonuçlara ulaşmışlardır. Benzer durum, kamu harcamalarının kompozisyonunun iktisadi büyüme üzerindeki etkilerini ele alan çalışmalar için de geçerlidir. Söz konusu çalışmalar kullandıkları sınıflandırmalar bakımından farklılaşmakla birlikte iktisadi ve fonksiyonel sınıflandırma sıklıkla esas alınmaktadır. Bu çalışmalardan Barro (1991), 98 ülke için iktisadi büyüme üzerinde kamu tüketim harcamalarının negatif, kamu yatırım harcamalarının ise pozitif yönde etkili olduğu sonucuna ulaşmıştır. Devarajan vd. (1996), benzer şekilde 43 gelişmekte olan ülke için cari harcamalar ve yatırım harcamaları ayrımını kullanarak büyüme üzerindeki etkileri test etmişlerdir. Çalışmanın sonucuna göre cari harcamalardaki artış büyümeyi anlamlı ve pozitif yönde etkilerken yatırım harcamaları olumsuz etkide bulunmaktadır. Brons vd.'nin (1999) 1960-1990 dönemi için 14 gelişmiş ülkeyi ele aldıkları çalışmaları ise kamu harcamaları ile iktisadi büyüme arasında net bir ilişkiye ulaşamamıştır. Bose vd. (2003), 30 gelişmekte olan ülke için yatırım harcamalarının büyümeyi pozitif yönde etkilediği ancak cari harcamaların büyüme üzerindeki etkilerinin anlamsız olduğunu savunmaktadır. Ancak söz konusu çalışmalar yararlandıkları sınıflandırma türü itibarıyla kamu transfer harcamalarının etkilerini ayrıca incelememektedirler. Benzer durum Barro (1990) tipi sınıflandırmadan4 yararlanan çalışmalar için de geçerlidir. Bu çalışmalardan Kneller vd. (1999) ile Bleaney vd. (2001) kamu harcamaları büyüme ilişkisini OECD ülkeleri için test etmişlerdir. Bu çalışmalarda transfer harcamalarının üretken olmayan harcama niteliğinde olduğu varsayılmış ve aynı nitelikte olduğu düşünülen diğer kamu harcamaları ile konsolide edilmiştir. Söz konusu çalışmalar, üretken nitelikteki harcamaların iktisadi büyümeyi olumlu yönde etkilediğini savunurken üretken olmayan kamu harcamalarının herhangi bir etkisinin bulunmadığı sonucuna ulaşmaktadırlar. Kamu harcamaları; üretken ve üretken olmayan harcamalar olarak ikiye ayrılmaktadır. Üretken kamu harcamaları özel kesimin üretim fonksiyonu içerisinde yer alıp iktisadi büyümeye katkıda bulunurken üretken olmayan harcamalar özel kesimin üretim fonksiyonu içerisinde yer almamaktadır ve dolayısıyla iktisadi büyüme üzerinde etkili olmadığı düşünülmektedir. 4 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 143 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi Literatürde kamu transfer harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkilerini ayrıca ele alan çalışmalar da mevcuttur. Örneğin Cashin (1995) ve Sala-i-Martin'in (1996) çalışmalarında kamu transfer harcamaları özel üretim fonksiyonunun girdisi olarak ele alınmış ve iktisadi büyüme üzerinde pozitif etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Keane ve Prasad (2000), 14 geçiş ülkesi için korelasyon yöntemi ile ilişkinin yönünü doğrulamışlardır. Diğer yandan Terasawa (1998) ve Thewissen (2012) transfer harcamalarının büyüme üzerindeki negatif etkisine dikkat çekmektedir. Terasawa (1998) 21 OECD ülkesi için 1977-1996 verileriyle korelasyon analizine dayalı çalışmasında transfer harcamalarının GSYİH'deki büyüme oranını negatif yönde etkilediğini, Thewissen (2012) ise 30 OECD ülkesi için transfer harcamalarının geliri yeniden dağıtıcı etkisi ile iktisadi büyümeyi negatif yönde etkilediğini savunmaktadır. Kamu harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkilerini inceleyen çalışmaların örneklemleri, yöntemleri ve sonuçları Tablo 4'de özetlenmiştir. Tablo 4: Kamu Harcamaları ve Büyüme İlişkisini İnceleyen Önceki Çalışmalara İlişkin Literatür Özeti Çalışma Dönem Ülkeler Yöntem Sonuç Fölster ve Henrekson (1999) 1970-1995 OECD Ülkeleri Panel Veri Yöntemi Kamu harcamaları ve büyüme negatif ilişkilidir. Guseh (1997) 1960-1985 Gelişmekte Olan Ülkeler Panel Veri Yöntemi Kamu harcamaları ve büyüme negatif ilişkilidir. Knoop (1999) 1970-1995 ABD Zaman Serisi Kamu harcamaları ve büyüme pozitif ilişkilidir. Barro (1991) 1960-1985 98 Ülke Panel Veri Yöntemi Kamu tüketim harcamaları ve büyüme negatif ilişkilidir. Cashin (1995) 1971-1988 Gelişmiş Ülkeler Panel Veri Yöntemi Transfer harcamaları ve büyüme pozitif ilişkilidir. Devarajan ve ark. (1996) 1970-1990 Gelişmekte Olan Ülkeler Panel Veri Yöntemi Cari harcamalar ve büyüme pozitif ilişkilidir. Sala-i-Martin (1996) Gelişmiş ve 1975-1985 Gelişmekte Olan Ülkeler Panel Veri Yöntemi Transfer harcamaları ve büyüme pozitif ilişkilidir. Terasawa (1998) 1977-1986 OECD Ülkeleri Korelasyon Analizi Transfer harcamaları ve büyüme negatif ilişkilidir. Brons ve ark. (1999) 1960-1990 Panel Veri Yöntemi Savunma ve eğitim harcamaları ve büyüme arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Kneller ve ark. (1999) 1970-1995 OECD Ülkeleri Panel Veri Yöntemi Üretken olmayan kamu harcamaları ve büyüme arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Korelasyon Analizi Transfer harcamaları ve büyüme pozitif ilişkilidir. Gelişmiş Ülkeler Keane ve Prasad 1988-1997 Geçiş Ekonomileri (2000) 144 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN Çalışma Dönem Ülkeler Yöntem Dinamik Bleaney ve ark. 1970-1995 OECD Ülkeleri Panel Veri (2001) Yöntemi Sonuç Üretken olmayan kamu harcamaları ve büyüme arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Bose ve ark. (2003) 1970-1979 Gelişmekte 1980-1989 Olan Ülkeler Panel Veri Yöntemi Cari harcamalar ve büyüme arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Thewissen (2012) 1970-2009 OECD Ülkeleri Panel Veri Yöntemi Gelirin yeniden dağılımı (transfer harcamaları ve vergi ile) ile büyüme negatif ilişkilidir. Özetle farklı kamu harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkilerini inceleyen pek çok çalışma mevcut olmasına rağmen kamu transfer harcamalarını ayrıca ele alan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Ek olarak transfer harcamalarını ayrıca ele alan çalışmalar gelişmekte olan ülkelere odaklanmamış ve model spesifikasyonu aşamasında gelir bütçesini göz ardı etmişlerdir. Bununla birlikte Helms (1985), Miller ve Russek (1993) ve Kneller vd. (1999) bütçenin gelir ve harcama taraflarının birlikte ele alınmamasının parametre tahminlerinde sistematik sapmaya neden olacağına dikkat çekmişlerdir. Bu bağlamda çalışmanın bir sonraki bölümünde literatürdeki söz konusu eksiklik giderilerek bütçenin gelir tarafının da dikkate alındığı bir model tahmini yapılmıştır. 4. Veri, Metodoloji ve Ampirik Sonuçlar Bu bölümde kamu transfer harcamaları ve iktisadi büyüme arasındaki ilişki 24 gelişmekte olan ülke (IMF, 2012) için 1990-2011 dönemi verileri ile test edilmiştir (ülkelere ilişkin detaylar için bkz. Ek 1). Ülke seçiminde veri kısıtı nedeniyle orta ve yüksek gelir düzeyine sahip olan ülkeler tercih edilmiştir. Türkiye'ye ilişkin bütçe verileri bütçeleme sisteminde 2006 yılı itibarıyla gerçekleşen değişiklik nedeniyle kısıtlıdır ve bu nedenle Türkiye örnekleme dahil edilmemiştir. Modelin oluşturulmasında (6) numaralı denklem dikkate alınarak iktisadi büyüme üzerinde etkili olacağı düşünülen mali ve mali olmayan değişkenlerden yararlanılmıştır. Literatürden hareketle mali olmayan değişkenler; emek, sermaye birikimi (fiziksel ve beşeri sermaye) ve kişi başı gelir düzeyi olarak belirlenmiştir (Cashin, 1995; Kneller vd., 1999; Bleaney vd., 2001; Bose vd., 2003 ; Thewissen, 2012). Mali değişkenlerin belirlenmesinde de benzer şekilde literatürden yararlanılmıştır. Birtakım çalışmalar (Helms, 1985; Miller ve Russek, 1993; Kneller vd., 1999) bütçenin gelir tarafının dikkate alınmamasının katsayı tahminlerinde sapma yaratacağını savunmaktadır. Bu bağlamda kamu harcamalarına ek olarak kamu gelirleri de değişken olarak analize dahil edilmiştir. Böylelikle tahmin edilecek model genel olarak aşağıdaki gibi oluşturulmuştur: ∑ ∑ git = (7) (git) iktisadi büyüme oranını, (Yit) mali olmayan değişkenleri, (Xit) ise kamu harcamaları, kamu gelirleri ve bütçe dengesi gibi mali değişkenleri ifade etmektedir. Modelde kullanılan değişkenler ve bu değişkenlere ilişkin kullanılan kısaltmalar aşağıda verilmektedir: GRPC: Kişi Başı GSYİH Büyüme Oranı (%) GDPPC: Kişi Başı GSYİH Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 145 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi EMPLOYG: İstihdam Büyüme Oranı (%) EDUC: Ortaöğretim Okullaşma Oranı (%) GCAP_GDP: Sermaye Birikimi-GSYİH Oranı (%) SUB_GDP: Kamu Transfer Harcamaları-GSYİH Oranı (%) OTH_GDP: Diğer Kamu Harcamaları-GSYİH Oranı (%) TAX_GDP: Vergi Gelirleri-GSYİH Oranı (%) NONTAXREV_GDP: Vergi Dışı Gelirler-GSYİH Oranı (%) CASH: Bütçe Nakit Dengesi-GSYİH Oranı (%) REV_GDP: Toplam Kamu Gelirleri-GSYİH Oranı (%) İkinci bölümde tartışıldığı gibi Kamu Mali İstatistiklerine göre sübvansiyonlar, hibeler ve sosyal yardımlar transfer harcaması niteliğinde olan kamu harcamaları olarak kabul edilmektedir ve ampirik tahminlerde bu üç harcamanın toplamına karşılık gelen ve Dünya Bankası veritabanından elde edilen “sübvansiyonlar ve diğer transferler” değişkeni verilerinden yararlanılmıştır. Diğer değişkenlere ait veriler de benzer şekilde Kamu Mali İstatistikleri'ne dayanan Dünya Bankası veritabanından (WB, 2013a) elde edilmiştir. Modelde kamu gelirleri, kamu harcamaları ve nakit dengesinin birlikte ele alınmasının çoklu doğrusallık sorununa ilişkin bir kuşku uyandırması muhtemeldir. Ancak kullanılan nakit dengesi değişkeni; mali olmayan kaynaklardan elde edilen net kazançları da dikkate aldığından tam olarak bütçe açığı/fazlası değişkeni ile örtüşmemektedir. Diğer taraftan mali değişkenlere ilişkin korelasyon katsayılarından elde edilen bulgular da değişkenler arasında çoklu bağlantı sorununun olmadığını desteklemektedir (Korelasyon matrisi bulgularına Ek 2'de yer verilmiştir). Model öncelikle yatay kesit ve zaman kesiti etkilerini göz ardı eden (Verbeek, 2000) kısıtlı model ile tahmin edilmiştir. Bir sonraki aşamada ise sabit terimin yatay kesit birimlerine göre değiştiğini varsayan sabit etkiler modeli ile ilişki sınanmıştır. Son olarak ise ilişkinin sınanmasında sabit terim katsayılarının yatay kesit birimlerine bağlı olarak dağılmak yerine rassal olarak dağıldığını varsayan rassal etkiler modelinden yararlanılmıştır. Bununla birlikte çalışmada kalkınma açısından benzer nitelikteki ülkeleri içeren bir örneklem grubunun kullanılması nedeniyle sabit etkiler modelinin rassal etkiler modeli ve kısıtlı modele göre daha uygun bir yöntem olduğu düşünülmektedir. Söz konusu beklenti ile paralel olarak F testi ve Hausman Testi sonuçlarına göre tüm modellerde sabit etkiler yöntemi kısıtlı model ve rassal etkiler modeline tercih edilmiştir (Sabit etkiler modeline ilişkin sonuçlar, F Testi ve Hausman testi istatistikleri ile birlikte Ek 3'de verilmiştir). Bu yöntem yatay kesit birimi olan ülkeler ve dikey kesit birimi olan zamandan kaynaklanabilecek etkileri göz ardı eden kısıtlı modelin aksine söz konusu etkileri dikkate alarak gelişmekte olan ülkelere özgü çıkarımlarda bulunulmasına olanak sağlamaktadır. Bu bağlamda ampirik sonuçların yorumlanmasında sabit etkiler modelinin esas alınması yerinde olacaktır. Ancak daha gerçekçi bir değerlendirmenin yapılabilmesi için modelin öncelikle otokorelasyon ve değişen varyans ekonometrik sorunları açısından test edilmesi gerekmektedir. Otokorelasyon sorununu test etmek amacıyla Bhargava, Franzini ve Narendranathan’ın Durbin Watson ve Baltagi Wu’nun Yerel En İyi Değişmez Testleri gerçekleştirilmiştir. Her iki testin sonucu da otokorelasyon sorununun varlığına işaret etmektedir. Otokorelasyon sorununun tespiti sonrası değişen varyans 146 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN sorununu incelemek amacıyla varyansın tüm ülkeler için sabit olduğunu varsayan boş hipotezin sınanmasında Wald Testi’nden yararlanılmıştır. Test sonucuna göre değişen varyans sorununun olmadığı boş hipotezi, değişen varyans sorununun olduğu alternatif hipotezine karşı reddedilmektedir. Bu durumda varyans ülkelere göre farklılık göstermektedir. Otokorelasyon ve değişen varyans testlerine ilişkin bulgular Tablo 5'de verilmiştir. Tablo 5: Bhargava, Franzini ve Narendranathan’ın Durbin Watson ve Baltagi Wu’nun Yerel En İyi Değişmez Testleri ile Wald Testi Sonuçları Durbin Watson Baltagi-Wu Wald İstatistiği Model 1 1,1765 1,4881 1871,94* Model 2 1,1930 1,5030 1930,45* Model Otokorelasyon ve değişen varyans sorunlarının varlığı durumunda standart hataların düzeltilmesi bir başka deyişle dirençli standart hataların tahmin edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla model değişen varyans ve otokorelasyonun varlığı halinde de dirençli tahminciler oluşturan Arellano (1987), Froot (1989) ve Rogers (1993) tarafından geliştirilen tahmin yöntemi ile tahmin edilmiştir. Bulgular Tablo 6'da verilmiştir. Tahmin sonuçlarına göre kişi başı GSYİH’nin gecikmeli değeri iktisadi büyüme üzerinde negatif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkide bulunmaktadır. Bu sonuç; benzer başlangıç koşullarına sahip olan ülkelerin gelir düzeylerinin birbirlerine yaklaşacağını öngören koşullu yakınsama hipotezini desteklemektedir. Buna göre benzer gelir düzeyine sahip ülkelerden oluşan örneklemde görece düşük gelir düzeyine sahip olan ülkeler daha hızlı büyüyecek ve gelir düzeyleri örneklem içerisindeki görece yüksek gelir düzeyine sahip olan ülkelere yakınsayacaktır. Sermaye birikimine ilişkin katsayı beklenildiği gibi pozitif yönde bulunmuştur. Buna göre sermaye birikimi büyümeyi pozitif yönde etkilemektedir ve bu sonuç Cashin (1995), Brons vd. (1999) ile Bose vd. (2003) ile uyum göstermektedir. İstihdam değişkenine ilişkin katsayının işareti beklenildiği gibi pozitiftir ve buna göre istihdamdaki büyümenin GSYİH'deki büyümeyi olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir. Mali olmayan son değişken olan beşeri sermayeye ilişkin katsayı ise diğer değişkenlerin aksine istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. Bu durum teorik beklentileri karşılamıyor olsa da benzer bulgulara ulaşan ampirik çalışmalar söz konusudur (Cashin, 1995: 257; Narvaez, 2004: 14). Ek olarak bu sonucu farklı görüşler ile açıklamak mümkündür. Şöyle ki, okullaşma oranı üretim fonksiyonu içinde yer alan gerçek beşeri sermayenin iyi bir göstergesi olmayabilir ve özellikle kurumsal yapının yeterince gelişmiş olmadığı ülkelerde elde edilen zihinsel becerilerin zararlı faaliyetlerde kullanılması riski bulunmaktadır. Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 147 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi Tablo 6: Arellano, Froot ve Rogers Dirençli Sabit Etkiler Modeli Tahmini Bağımlı Değişken: GRPC Dirençli Sabit Etkiler Modeli Bağımsız Değişkenler GDPPC(-1) EMPLOYG EDUC GCAP_GDP SUB_GDP OTH_GDP REV_GDP Model 1 -0,0014 (-4,27)*** 0,2643 (1,74)* -0,0048 (-0,11) 0,2362 (3,76)*** -0,2300 (-1,64) -0,2201 (-1,86)* 0,1553 (1,59) TAX_GDP NONTAX_GDP 0,2382 (1,75)* 9,31* F İstatistiği 0,0000 F Olasılık Değeri Not: Parantez içindeki değerler t istatistikleridir.*** p<%1, ** p<%5, *p<%10. CASH Model 2 -0,0015 (-3,67)*** 0,2566 (1,71)* -0,0046 (-0,10) 0,2435 (3,37)*** -0,1956 (-1,40) -0,1757 (-1,34) 0,0785 (0,45) 0,0751 (3,05)*** 0,2714 (1,82)* 26,05* 0,0000 Mali değişkenlere bakıldığında ise her iki modelde de yararlanılan ve anlamlı bulunan tek değişken bütçe nakit dengesidir. Bu değişken ile iktisadi büyüme pozitif ilişkili bulunmuştur ve bu durum neoklasik iktisadın teorik beklentilerini karşılamaktadır. Ayrıca Kneller vd. (1999) ve Bleaney vd. (2001) çalışmalarının bulguları ile de tutarlıdır. Vergi gelirlerinin iktisadi büyüme üzerindeki etkisi anlamsız bulunmuştur. Bu sonuç neoklasik büyüme modelleri ve Barro’ya (1990) ek olarak, farklı vergi türlerinin iktisadi büyüme üzerindeki uzun dönem etkilerini anlamsız bulan Bose vd. (2003: 16) ve Narvaez (2004: 14) ile uyumludur. Vergi dışı gelirler ise vergi gelirlerinin aksine iktisadi büyümeyi pozitif yönde etkilemektedir. Bu bulguyu; söz konusu gelirlerin vergi gelirlerinin aksine tüketim ve işgücü kararları üzerinde bozucu etkilerde bulunmadan, harcama artışına neden olacağı ve böylelikle Keynesyen çarpan mekanizması yoluyla gelirdeki artışları tetikleyeceği şeklinde yorumlamak mümkündür. Kamu transfer harcamalarına ilişkin katsayı mali değişkenlerin geneline ilişkin sonuçlar ile uyum sağlayarak istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. Ek olarak model içerisinde kamu gelirlerinin vergi ve vergi dışı gelirler ya da toplam gelirler cinsinden ele alınması transfer harcamaları katsayısının anlamlılığı üzerinde bir fark yaratmamaktadır. Bu sonuç mali değişkenlerin çıktı büyüme oranı üzerinde etkili olmayacağını savunan neoklasik büyüme teorisiyle ve Kneller vd. (1999) ile Bleaney vd. (2001) bulgularıyla tutarlıdır. 148 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN Sonuç Literatürde transfer harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkilerini ampirik olarak sınayan çalışmalar mevcuttur. Bununla birlikte bu çalışmalar birtakım eksikliklerle iç içedir. Öncelikle transfer harcamalarının kapsamının net bir şekilde ortaya konulmamış olması önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bu çalışmada kamu transfer harcamaları uluslararası standartlar temel alınarak incelenmiş ve içeriği detaylandırılmıştır. Ek olarak ampirik tahminlerde yine uluslararası standartlara dayanan Kamu Mali İstatistikleri verilerinden yararlanılarak uluslararası karşılaştırmalarda sorun teşkil edebilecek eksiklikler giderilmiştir. Literatürün bir diğer önemli eksikliği model kurulumuna ilişkindir. Literatürde kamu harcamalarının büyüme üzerindeki etkilerini incelerken gelir bütçesinin dikkate alınması gerektiği yönündeki görüşler (Helms 1985; Miller ve Russek, 1993; Kneller vd., 1999) dikkate alınarak ampirik tahminlerde kamu gelirlerinin de dahil edildiği bir model oluşturulmuştur. Son olarak literatürdeki çalışmaların odak noktasını genellikle görece yüksek gelir düzeyine sahip olan ülkeler oluşturmaktadır. Ancak gelişmekte olan ülkelerde kamu transfer harcamalarının görece düşük olması farklı etkilerin ortaya çıkmasına neden olabilecektir. Kamu harcamalarının gelir üzerindeki etkilerinin belirli bir düzey aşıldıktan sonra farklılaşması bir başka deyişle kamu harcamaları için optimal bir seviyenin var olması ihtimali ampirik çalışmalarda gelişmekte olan ülkelere ayrıca odaklanılması gereğini ortaya çıkartmaktadır. Literatürde tespit edilen eksiklikleri gidererek transfer harcaması ve büyüme ilişkisini gelişmekte olan ülkeler için test etmeyi amaçlayan çalışmanın uygulama kısmındaki F ve Hausman Testi sonuçlarına göre sabit terimin yatay kesit birimlerine göre değiştiğini varsayan sabit etkiler modeli diğer modellere tercih edilmiştir. Bu modelin bulgularına göre kamu transfer harcamalarının iktisadi büyüme üzerinde kısa dönemde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Bu sonuç neoklasik teorik beklentileri karşılamaktadır. Buna göre transfer harcamaları gelir eşitsizliği ve fakirliğin giderilmesine katkıda bulunurken iktisadi büyüme üzerinde etkili olamamakta, büyüme sürecini sermaye birikimi ve emek faktörünün büyümesi desteklemektedir. Bu bulgu aynı zamanda transfer harcamalarını üretken olmayan harcama niteliğinde kabul ederek iktisadi büyüme üzerinde etkisiz kalacağını savunan Kneller vd. (1999) ile Bleaney vd. (2001) bulgularını desteklemekte ve uzun dönem iktisadi büyümeyi sağlamak için mali politikalardan çok köklü reformlara ihtiyaç duyulduğuna dikkat çekmektedir. Kaynakça Arellano, M. (1987), "Computing Robust Standart Errors for Within-groups Estimators", Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 49(4), 431-434. Armey, D. (1995), The Freedom Revolution, Washington, DC: Regnery. Barro, R.J. (1990), "Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth", Journal of Political Economy, 98(5), 103-125. Barro, R.J. (1991), Economic Growth in a Cross-Section of Countries. "Quarterly Journal of Economics", 106(2), 407-443. Bleaney, M., Gemmell, N. ve Kneller R. (2001), "Testing the Endogenous Growth Model: Public Expenditure, Taxation and Growth Over the Long Run", Canadian Journal of Economics, Canadian Economics Association, 34(1), 36-57. Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 149 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi Bose, N., Haque, M.E. ve Osborn, D.R. (2003), "Public Expenditure and Economic Growth: A Disaggregated Analysis for Developing Countries", The Manchester School, 75, 533-556. Brons, M., Groot, H.L.F. ve Nijkamp, P. (1999), "Growth Effects of Fiscal Policies: A Comparative Analysis in a Multi-Country Context", Growth and Change: A Journal of Urban and Regional Policy, 31(4), 547-572. Cashin, P. (1995), "Goverment Spending, Taxes and Economic Growth", IMF Staff Papers, 42(2), 237-269. De Witte, K. ve Moesen, W. (2010), "Sizing the Government", Public Choice, 145, 39-55. Devarajan, S., Swaroop, V. ve Zou, H. (1996), "The Composition of Public Expenditure and Economic Growth", Journal of Monetary Economics, 37, 313344. Facchini, F. ve Melki, M. (2011), Optimal Government Size and Economic Growth in France (1871-2008): An Explanation by the State and Market Failures (Rapor No: 77), CES. Feder, G. (1983), "On Exports and Economic Growth", Journal of Development Economics, 12(2), 59-73. Fölster, S. ve Henrekson, M. (1999), "Growth and the Public Sector: A Critique of the Critics", European Journal of Political Economy, 15(2), 337-358. Froot, K.A. (1989), "Consistent Covariance Matrix Estimation with Cross-Sectional Dependence and Heteroskedasticity in Financial Data", Journal of Financial and Quantitative Analysis, 24(3), 333-355. Guseh, J.S. (1997), "Government Size and Economic Growth in Developing Countries: A Political-Economy Framework", Journal of Macroeconomics, 19(1), 175-192. Heald, D. ve McLeod, A. (2002), Constitutional Law, the Laws of Scotland: Stair Memorial Encyclopaedia, Edinburgh: Butterworths. Helms, L. (1985), "The Effect of State Local Taxes on Economic Growth: A-Time Series Cross Section Approach", The Review of Economics and Statistics, 67(3), 574-582. International Monetary Fund (2001), A Manual on Government Finance Statistics, www.imf.org/external/pubs/ft/gfs/manual/pdf/all.pdf (Erişim Tarihi: 02.05.2012) International Monetary Fund (2012), World Economic Outlook Report http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01 (Erişim Tarihi: 02.05.2012) Keane, M.P. ve Prasad, E.S. (2000), "Inequality, Transfers and Growth: New Evidence from the Economic Transition in Poland", The Review of Economics and Statistics, 84(2), 324-341. Kneller, R., Bleaney, M.F. ve Gemmell, N. (1999), "Fiscal Policy and Growth", Journal of Public Economics, 74, 171-190. Knoop, T.A. (1999), "Growth, Welfare and the Size of Government", Journal of Economic Inquiry, 37(1), 103-119. Landau, D. (1983), "Government Expenditure and Economic Growth: A Cross Country Study", Southern Economic Journal, 49(3), 783-792. Miller, S.M. ve Russek, F.S. (1993), "Fiscal Structures and Economic Growth: International Structures", Journal of Macroeconomics, 9309001. 150 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN Narvaez, R.C. (2004), "The Composition of Public Expenditure and Economic Growth Inflow and Middle-Income Countries", OIDA International Journal of Sustainable Development, 5(6), 39-50. Rogers, W.H. (1993), "Regression Standart Errors in Clustered Samples", Stata Technical Bulletin, 13, 19-23. Romer, P.M. (1986), "Increasing Returns and Long-Run Growth", The Journal of Political Economy, 94(5), 1002-1037. Romer, P.M. (1993), "Idea Gaps and Object Gaps in Economic Development", Journal of Monetary Economics, 32(3), 543-574. Rubinson, R. (1977), "Dependency, Government Revenue, and Economic Growth", Studies in Comparative International Development, 12, 3-28. SNA (2008), System of National Accounts, http://unstats.un.org/unsd/ nationalaccount/docs/SNA2008.pdf (Erişim Tarihi: 02.01.2014) Solow, R. (1956), "A Contribution to the Theory of Economic Growth", Quarterly Journal of Economics, 70(1), 65-94. Swan, T.W. (1956), "Economic Growth and Capital Accumulation", Economic Record, 32, 334-61. Sala-i-Martin, X. (1996), "Transfers, Social Safety Nets and Economic Growth", IMF Working Paper, 44(1), 81-102. Terasawa, K.L. (1998), "Relationships Between Government Size and Economic Growth Japan’s Government Reforms and Evidence from OECD", International Public Management Journal, 1(2), 195-223. Thewissen, S.H. (2012), Is the Income Distribution or Redistribution that Affects Growth?, 18th International Research Seminar of the Foundation for International Studies on Social Security, Sigtuna. Verbeek, M. (2000), A Guide to Modern Econometrics, New York: John Wiley. World Bank (2013a), World Development Indicator (WDI-GDF), http://data.worldbank.org /data-catalog/world-development-indicators World Bank (2013b), World Bank List of Economies, http://siteresourcesve worldbank.org/.../CLASS.XL (Erişim Tarihi: 04.05.2013) Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 151 Transfer Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Gelişmekte Olan Ülkelerde 1990-2011 Dönemi İçin Bir Panel Veri Analizi EK 1 Veri Setindeki Ülkelerin Dünya Bankası Kriterlerine Göre Sınıflandırılması ÜLKELER Yer Bakımından Gelir Bakımından Bahreyn Yüksek Gelir Belarus Avrupa ve Merkezi Asya Orta Gelirin Üst Kesimi Belize Latin Amerika ve Karayipler Orta Gelirin Üst Kesimi Brezilya Latin Amerika ve Karayipler Orta Gelirin Üst Kesimi Butan Güney Asya Orta Gelirin Alt Kesimi Bulgaristan Avrupa ve Merkezi Asya Orta Gelirin Üst Kesimi Endonezya Doğu Asya ve Pasifik Orta Gelirin Alt Kesimi Guatemala Latin Amerika ve Karayipler Orta Gelirin Alt Kesimi Hırvatistan Yüksek Gelir Hindistan Güney Asya Orta Gelirin Alt Kesimi Kuveyt Yüksek Gelir Latviya Yüksek Gelir Maldivler Güney Asya Orta Gelirin Üst Kesimi Moğolistan Doğu Asya ve Pasifik Orta Gelirin Alt Kesimi Nikaragua Latin Amerika ve Karayipler Orta Gelirin Alt Kesimi Pakistan Güney Asya Orta Gelirin Alt Kesimi Paraguay Latin Amerika ve Karayipler Orta Gelirin Alt Kesimi Peru Latin Amerika ve Karayipler Orta Gelirin Üst Kesimi Seyşeller Sahra-altı Afrika Orta Gelirin Üst Kesimi Sri Lanka Güney Asya Orta Gelirin Alt Kesimi Tunus Orta Doğu ve Kuzey Afrika Orta Gelirin Üst Kesimi Umman Yüksek Gelir Uruguay Yüksek Gelir Ürdün Orta Doğu ve Kuzey Afrika Orta Gelirin Üst Kesimi Kaynak: WB (2013b), http://siteresources.worldbank.org/.../CLASS.XL Borç Bakımından IBRD IDA IBRD IBRD IBRD IBRD Blend IDA Blend IDA Blend IBRD IBRD IBRD Blend IBRD IBRD IBRD EK 2 Korelasyon Matrisi SUB_GDP OTH_GDP REV_GDP TAX_GDP NONTAX_GDP SUB_GDP 1 OTH_GDP -0,0620 1 REV_GDP 0,0804 0,6433 1 TAX_GDP 0,1737 -0,0967 - 1 NONTAX_GDP 0,0232 0,6013 - -0,5026 1 CASH -0,6771 -0,1355 0,2232 0,0316 0,1905 CASH 1 Not: Korelasyon katsayısının 0,75 ve üzeri olması yüksek derece korelasyonun varlığına işaret etmektedir. 152 Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 H. AKBULUT, M.C. GÜRAN EK 3 Sabit Etkiler Modeli Sonuçları Bağımlı Değişken: GRPC I II -0,0014 (-4.31)*** 0,2643 (2.70)*** -0,0048 -0,0015 (-4.44)*** 0,2566 (2.60)*** -0,0046 (-0.12) 0,2362 (5.20)*** -0,2300 (-1.77)* -0,2201 (-0.11) 0,2435 (5.22)*** -0,1956 (-1.71)* -0,1757 (-1.78) 0,1553 (1.37) (-1.50) F İstatistiği 0,2382 (1.79)* 14,98 (1.99)** 0,2714 (2.34)** 13,07 F Olasılık Değeri 0,0000 0,0000 GDPPC(-1) EMPLOYG EDUC GCAP_GDP SUB_GDP OTH_GDP REV_GDP TAX_GDP NONTAX_GDP CASH 0,0785 (0.58) 0,0751 F Testi ve Hausman Testi Sonuçları F Testi İstatistiği 4,23 4,11 F Olasılık Değeri 0,0000 0,0000 Hausman Testi İstatistiği 52,12 0,0000 Hausman Olasılık Değeri Not: Parantez içindeki değerler t-istatistiklerini göstermektedir. *** p<%1, ** p<%5, *p<%10. Maliye Dergisi Sayı 168 Ocak-Haziran 2015 16,12 0,0000 153
