BİTKİ SİSTEMATİĞİ (Taksonomi)

GENEL BOTANİK
PROF. DR. BEDRİ SERDAR
2017
BİTKİ SİSTEMATİĞİ
(Taksonomi)
Taksonomi, canlıların sınıflandırılması
bilimidir. Hayvan ve Bitki Taksonomisi
olarak ikiye ayrılır. Birbiri ile yakınlığı,
akrabalığı olan bitkileri bir sistem içinde
inceleyen ve okutan bir botanik bilim
dalıdır. Bu bilim dalına sistematik
botanik denildiği gibi, taksonomi ya da
kısaca sistematik de denilebilir.
TAKSONOMİK KATEGORİLER
Sistematik, bitkileri belirli taksonları içinde toplamayı
amaçlar. Sınıflandırmada fertler veya topluluklar belirli
özellikleri ile birbirinden ayrılırlar. Benzer karakterlere
göre daha üst gruplarda toplanarak taksonomik
kategoriler meydana getirirler. Kategori farklı sistematik
düzeyi ifade etmektedir. Bir kategoriye girecek şekilde
diğerlerinden ayrılmış gruplara takson denir. Yani
herhangi bir basamaktaki sistematik gruba veya birime
takson denir. Taksonlar ise kategorilerde yer almaktadır.
Çoğulu taxa dır. Örneğin tür bir kategori olduğu halde, bu
kategoride yer alan Ficus carica (incir) bir taksondur.
Takson belirli bir canlı grubunu anlatmaktadır. Ordo
Familya, Genus, Species birer taksonomik grupdur ve
aynı zamanda birer taksondur. Sistematikte kategoriler 3
grupta toplanmaktadır:
2017
a. Tür Kategorisi
Taksonominin temel kategorisidir.
Ana özellikler yönünden birbirlerine
olağanüstü benzerlik gösteren ve kendi
aralarında döllenerek verimli ya da üreyimli
bireyler oluşturan topluluğa tür denir.
Türün üstünde ve altında sırasıyla aşağı da
görülen sistematik birimler bulunmaktadır
2017
b. Türaltı kategoriler
Alttür (subsp.) ve Variyete (var.) olarak ikiye ayrılır.
Alt tür: taksonlar arasında en az bir özellikçe farkederek geniş
coğrafik yörelerde yayılan, ya da yetişme yeri koşulları bakımından
bir özellikçe ayrılan taksonlardır. Bu tanımlamaya göre alttür, coğrafik
alttür ve ekolojik alttür olarak ikiye ayrılır.
Primula acaulis subsp. vulgaris
Primula acaulis subsp. sibthorpii
2017
Variyete: türün yayılış alanı içersinde bulunan ve en az bir özellikçe
birbirlerinden ayrılan taksonlardır. Aynı bölge içerisinde genetik
olmayan farklılıklar sonucu oluşan bir birimdir. Bu farklılıkların
oluşumunda ise, habitat, iklim gibi şartları rol oynar.
Cupressus sempervirens var. horizontalis
Cupressus sempervirens var. pyramidalis
2017
c. Tür üstü Kategoriler
Tür üstü kategoriler türde olduğu gibi belirli
kriterlere göre tanımlanamamaktadır.
Tür üreme izolasyonuna dayandığı halde,
türüstü kategoriler daha çok evrimsel ilişkileri
içerirler. Kısa tanım vermek gerekirse, yüksek
takson diğerlerinden ayrılmış olan yakın türler
topluluğudur ve dereceli bir sınıflandırmada aynı
düzeydeki bütün taksonları içermektedir. Türden
başlayarak yukarı doğru türüstü kategorileri şöyle
sıralayabiliriz.
2017
Cins (Genus): Benzeri akraba cinslerden belirli şekilde ayrılan ve
ortak kökenden geldiği kabul edilen bir veya bir grup tür içeren bir birimdir.
Aile (Familya): Aynı kökenden geldiği kabul edilen bir veya bir
grup cins içeren ve yakın akraba ailelerden belirli bir aralıkla ayrılan
birimdir.
Familyadan sonra gelen temel kategorilerse Takım (Ordo), Sınıf (Classis)
ve Bölüm (Divisio) dur. Ayrıca bu kategorilerin alt ve üst birimleri de
olabilir. Hepsinin üzerinde de Alem kategorisi bulunur.
Divisio (Bölüm) .........phyta
Classis (Sınıf) ........opsida
Ordo (Takım) .......ales
Familia (Familya) .....aceae
Genus (Cins)
Species (Tür) Başlangıç takson
Subspecies (Alttür)
Varieta (Varyete)
Forma (Form)
2017
Taksonların İsimlendirilmesi
İkili Adlandırma Sistemi (Biner Nomenclatür)
Bir bitkinin tam olarak tanınabilmesi için 1753 yılında
ünlü İsveç’li botanikçi Linne, ‘Binomiyal
Nomenklatür’ ya da ikili adlandırma yöntemi,
günümüzde halen kullanılmaktadır.
Bu yönteme göre bir bitkinin adı genel olarak iki
sözcükten oluşmaktadır. Birinci sözcük “cins”, ikinci
sözcük ise “epitet” adıdır.
Örneğin :
Pinus sylvestris L.
Acer platanoides L.
Picea orientalis (L.) Link.
2017
Yazar (Otör) İsimleri
Yazar (Otör), bir taksonu ilk kez bulup, uluslararası kurallara göre Latince olarak isimlendirip
geçerli olarak yayınlayan kişidir. Bir taksonun isminin tam olması için, o taksonu bulan kişinin o
takson isminin sonuna yazılması gereklidir. Örnegin; Fagales Engler, Magnoliaceae A.L. de Jussieu,
Abies Miller, Fagus orientalis Lipsky.
Bazen bir takson iki araştırıcı tarafından bulunup yayınlanabilir. Bu durumda iki isim arasına ‘ve’
anlamına gelen ‘et’ yada ‘&’ konur (Cirsium ekimianum Yıldız & Dirmenci gibi.)
Bir tür, bir genus içerisinde yayınlanmış olabilir ve daha sonra başka bir genusa aktarılmış olabilir.
Bu durumda türü ilk bulan otör parantez içinde, aktarmayı yapan kişinin ismi ise parantez dışında
yazılır (Sisymbrium murale L. ----Diplotaxis muralis (L.) DC.). Taksonun düzeyi değiştirildiğinde de
yine aynı durum geçerlidir (Crocus sativus L. var. vernus-----Crocus vernus (L.) Hill.).
İki veya daha fazla türaltı takson içeren türlerde, epiteti türün epiteti ile aynı olan taksonda otör
ismi tekrarlanmaz (Abies nordmanniana (Stev.} Spach.
subsp. nordmanniana)
2017
HİBRİTLERİN
GÖSTERİLİŞ ŞEKLİ
Hibritlerin belirlenmesi, aşağıdaki örneklerden anlaşılacağı üzere
iki şekilde olur:
Aynı cinsin iki türü arasında oluşan bir hibrid için x işareti türlerin
ortasında gösterilir. Örneğin Picea x lutzii, (Picea glauca x Picea
sitchensis) gibi iki türün doğal hibrididir.
x işareti cins adından önce yer alırsa, iki ayrı cinsin türleri arasındaki
hibridi ifade eder. x Cupressocyparis leylandii örneğinde olduğu gibi,
söz konusu hibrid Cupressus macrocarpa x Chamaecyparis nootkatensis
gibi iki ayrı cinsin türleri arasında olmuştur.
2017
KÜLTİVAR, KÜLTÜR
VARYETELERİ
Kısaltılmış olarak (cv.) olarak gösterilir. Doğada veya
fidanlıklarda bir mutasyon sonucu ortaya çıkmış mutantlardır.
Bunlar daha sonra vejetatif olarak çoğaltılabilir, özellikleri
değişmez, örneğin Picea glauca (Moench) Vos. cv. – Kuzey
Amerika ve Kanada’da ‘Conica’’ doğal yetişen Ak ladinin bir
kültivarıdır.
Bitkinin Latince adı “italik” yazıldığı halde, kültivarlar iki tırnak
arasında baş harfi büyük olmak üzere düz ve siyah harflerle
yazılır. Chamaecyparis nootkatensis (D.Don). Spach. cv.
“Pendula” gibi.
2017
Klon (clone)
Kısaltılmış hali (cl.) dır. Özellikle
ormancılıkta Kavak ve Söğütlerin
çoğaltılmaları klonlarda olur. Vejetatif
yolla,
yani
çeliklerle
çoğaltılırlar.
Böylece meyva ağaçları, özellikle gül
(Rosa)
vejetatif
olarak,
anacın
özellikleri bozulmadan çoğaltılmış olur.
2017
ENDEMİK ve NADİR
BİTKİLER
Kozmopolit bitkilerin aksine endemik bitkiler yeryüzünün bazı
bölgelerinde bulunup her yerde rastlanmayan bitkilerdir.
Daha doğru bir deyişle dar ve sınırlı yayılış alanlarına sahip,
özel ekolojik koşullarda yetişen bitkilere “ENDEMİK
BİTKİLER” adı verilir. Bu olaya “ENDEMİZM” denir.
Kıtalardan uzak adalar, dağların doruklarında izole olmuş ya
da çevre koşulları büyük değişiklik geçirmiş yerler
endemiklerce zengin yerlerdendir.
Ülkemiz için endemik olmamakla birlikte genellikle
dünyada yalnız komşumuz olan ülkelerden bilinen, ülkemizde
de çok lokal yayılış gösteren bitkilere de “NADİR
2017
BİTKİLER” denir.
Orman
Belirli bir alanda kendine özgü bir iklim oluşturabilen,
belirli bir yüksekliğe, yapıya ve sıklığa sahip ağaç,
ağaççık, çalı ve otsu bitkiler, yosun ve mantarlar,
çeşitli hayvanlar, toprak üstü ve toprak altında
yaşayan mikroorganizmalar ile toprağın meydana
getirdiği yaşam birliğine Orman denir. Orman
özelliğini gösteren en küçük birime de Meşcere veya
Bük adı verilir.
Ormanı oluşturan canlı ve cansız bütün elemanlar,
bulundukları bu yaşam birliği içinde doğa kanunlarına
uygun bir düzen gösterirler.2017
PARAZİT BİTKİLER
Gelişmeleri için başka bitkiye ihtiyaç duyan, onlardan besin
maddesi ve su ihtiyacını karşılayan bitkilere parazit bitki
denir. Bunlar da tam parazit ve yarı parazit diye ikiye ayrılır.
a) Tam Parazit Bitkiler
Yapraklarında
klorofil
taşımadığından
fotosentez
yapamadıkları için konukçusu olduğu bitkiden besin
maddesi ve su emerek bu şekilde yaşamlarını sürdüren
bitkilerdir. Lathraea squamaria ve Orobanche ssp.
2017
b) Yarı Parazit Bitkiler
Konukçusu olduğu bitkiden sadece su ve inorganik
tuzları alan ve klorofil içerdiklerinden fotosentez
yaparak yaşamlarını devam ettiren bitkilere denir
2017