Yeni İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının İlkeleri

mevzuat-standartlar
uygulamalar
Yeni İş Sağlığı ve Güvenliği
Mevzuatının İlkeleri
Gürbüz YILMAZ
Makina Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
yönelik önlemlerin geliştirilmesi
ve periyodik denetimlerin
çalışmaları birçok bilim dalını yakından
gerçekleştirilmesi, etkili ve amaca uygun
ilgilendirmektedir. Bu çalışmaların
eğitim programlarının uygulanması
temelini ise üretim sürecinin gereği
çalışmalarında mühendislerin bilgi ve
ham ve yardımcı maddelerin yanında
olarak mühendislik bilgileri
deneyimleri büyük kazanımlar
ekonomik, sosyolojik, psikolojik,
oluşturmaktadır. Günümüzde üretim
sağlayacaktır.
fizyolojik ve ergonomik birçok etken rol
sürecinde kullanılan ve ortaya çıkan çok
oynamaktadır. Üretim sürecinin bu
sayıda kimyasal madde, gürültü, titreşim,
karmaşık yapısı, özellikle sanayi devrimi
ısı, nem, radyasyon gibi çeşitli etkenler
sonrası hızla artan teknolojik gelişmeler
ile giderek daha da karmaşık bir nitelik
sonucunda daha da yoğunlaşmıştır. Hızlı
kazanan üretim yöntem ve araçları işçi
ve kontrolsüz sanayileşme süreci ve
sağlığı ve iş güvenliği çalışmalarında
üretimin giderek yoğunlaşması iş
mühendislerin daha etkin görev
kazaları ve meslek hastalıkları ile çevre
almalarını gerektirmektedir. İşyerinin
kirliliği gibi sorunların önemli boyutlara
planlanması, kurulması ve
ulaşmasına neden olmuştur. Ülkemizde
organizasyonu aşamasında inşaat ve
İ
ş kazaları ve meslek hastalıklarının
oluşmasında üretim teknolojisi,
üretim araçları, işyerlerindeki fiziksel ve
kimyasal etmenler ile üretimde kullanılan
yaklaşık 150 yıllık bir geçmişe sahip olan
işçi sağlığı ve iş güvenliği sorunu
gündemdeki yerini korumakta olup, her
yıl yüz binlerce iş kazası, binlerce ölüm
ve yaralanma ile büyük maddi kayıplara
neden olmaktadır. Bu nedenle çalışma
ortamındaki ve üretim sürecindeki
tehlike ve risklerin yarattığı
olumsuzlukların giderilerek sağlıklı ve
tesisat projelerinin hazırlanmasında,
makine tasarımında ve teknoloji
seçiminde, hammadde ve makine
kullanımında, işyeri organizasyonu
çalışmalarında görev alan mühendislerin
işçi sağlığı ve iş güvenliğine katkıları çok
önemlidir. İşyerlerindeki sağlık ve
güvenlik sorunlarının saptanmasına
İşçi ve işveren sendikaları ile
konunun uzmanları ve Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı yetkilileri
tarafından uzun süre tartışılan ve
TBMM'de 22.05.2003 tarihinde kabul
edilen 4857 sayılı İş Yasası, 10.06.2003
tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanarak yürürlüğe girdi. İşveren
kesimi tarafından günümüz rekabet
koşullarının ve çağdaş iş ilişkilerinin
gereği, işçi kesimi tarafından ise
kazanılmış hakların kaybedilmesi
olarak nitelendirilen yeni İş Yasası tüm
tartışmalara karşın yeni tanım ve
uygulamalar öngörmesi nedeniyle
üretim ilişkileri açısından
gündemimizde önemli bir yer tutuyor.
yönelik risk analizi yapılması, tehlikeli
İ ş Ya s a s ı ' n ı n e n ö n e m l i
durum ve davranışların giderilmesine
düzenlemelerinden birini 82. madde
yönelik önlemlerin geliştirilmesi, işçi
oluşturuyor. Bu madde ile İş Güvenliği
İşçi sağlığı ve iş güvenliği
sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemi
Mühendisi uygulaması yasal dayanağa
sorunlarının çözüme kavuşturulmasına
unsurlarının yaşama geçirilmesi, düzenli
kavuşmuş bulunuyor.
güvenli işyerleri oluşturulması büyük
önem taşımaktadır.
Mühendis ve Makina • Cilt : 48 Sayı: 567
25
mevzuat-standartlar
uygulamalar
İş güvenliği ile görevli mühendis ve
Ancak, İş Yasasının ilgili maddesinde
Güvenliği Uzmanı çalıştırma
teknik elemanlar başlığı altında hükme
hükme bağlandığı halde Çalışma ve
zorunluluğuna dönüşecektir.
bağlanan 4857 sayılı İş Yasasının 82.
Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın
Maddesi şu şekilde düzenlenmiştir. “Bu
görüşlerine yer vermediği ve üyelerini
Kanuna göre sanayiden sayılan, devamlı
doğrudan ilgilendiren bu konuda
olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı
TMMOB'u dışladığı gerekçeleri ile söz
aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı
konusu yönetmeliğin iptali amacıyla
işyerlerinde işverenler; işyerinin iş
Türk Mühendis ve Mimar Odaları
güvenliği önlemlerinin sağlanması, iş
Birliği (TMMOB) tarafından dava
kazalarının ve meslek hastalıklarının
açılmıştır. Bunun sonucunda ilgili
önlenmesi için alınacak önlemlerin
Yönetmeliğin birçok maddesi iptal
belirlenmesi ve uygulanmasının
edilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik
izlenmesi hizmetlerini yürütmek üzere
Bakanlığı oluşan bu boşluğu doldurma
işyerindeki işçi sayısına, işyerinin
ve Avrupa Birliği (AB) ile iş sağlığı ve
niteliğine ve tehlikelilik derecesine göre
güvenliği mevzuatımızı uyumlaştırma
bir veya daha fazla mühendis veya
çalışmaları kapsamında yeni İş Sağlığı
teknik elemanı görevlendirmekle
ve Güvenliği Yasa Taslağı hazırlamıştır.
yükümlüdür. İş güvenliği ile görevli
2008 yılında yürürlüğe
mühendis ve teknik elemanların
hedeflenen yeni yasa, AB Direktifleri
nitelikleri, sayısı, görev, yetki ve
esas alınarak hazırlanmış olup, iş sağlığı
sorumlulukları, eğitimleri, çalışma
ve güvenliğine yeni bir ufuk açacaktır.
şartları, görevlerini nasıl yürütecekleri,
İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasının
Yeni iş sağlığı ve güvenliği
Türk Mühendis ve Mimar Odaları
yürürlüğe girmesi ile “İş Güvenliği ile
mevzuatının en önemli yaklaşımlarından
Görevli Mühendis veya Teknik
biride iş kazalarının ve meslek
E l e m a n l a r ı n G ö r e v, Ye t k i v e
hastalıklarının önlenmesi çalışmalarının
Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve
temeline risk değerlendirmesini koymuş
Esasları” hakkında yeni bir yönetmelik
olmasıdır. 12.06.1989 tarihli ve
çıkarılacaktır. Eski yönetmelikle benzer
89/391/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey
İş Yasasının 82. Maddesinde
hükümler içermesi beklenen yeni
Direktifi esas alınarak hazırlanan yeni İş
belirtilen, “İş Güvenliği ile Görevli
yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile
Sağlığı ve Güvenliği Yasa Taslağında da
Mühendis veya Teknik Elemanların
4857 sayılı İş Yasasının 82.maddesi
yer aldığı gibi uzman ve deneyimli kişi ve
Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile
gereğince halen zorunlu olan iş sağlığı
kuruluşlarca hazırlanan bir risk
Çalışma Usul ve Esasları Hakkında
ve güvenliği ile ilgili mühendis veya
değerlendirmesi bu konuda önemli
Yönetmelik” ise, 20 Ocak 2004 tarih ve
teknik eleman görevlendirme
kazanımlar sağlayacak niteliktedir. Risk
25352 sayılı Resmi Gazetede
yükümlülüğü, Çalışma ve Sosyal
değerlendirmesinde ana amaç tehlike
yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Güvenlik Bakanlığından sertifikalı İş
kaynaklarının belirlenerek bunların
Birliğinin görüşü alınarak Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığınca
çıkarılacak bir yönetmelikle
düzenlenir.”
26
İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları çok
yönlü ve kapsamlı çalışmaları
gerektirmekte, uzmanlık ve deneyim
büyük önem kazanmaktadır. İş kazaları
ve meslek hastalıklarının önlenerek
sağlıklı ve güvenli işyerleri
oluşturulması, böylece kaliteli ve verimli
üretim gerçekleştirilebilmesi için
Mühendis ve Makina • Cilt : 48 Sayı: 567
konması
konunun uzmanı kişi ve kuruluşlarla
işbirliği yapılması ve ekip çalışması
gerçekleştirilmesi büyük önem
taşımaktadır. İş sağlığı ve güvenliği
mevzuatının gerektirdiği yasal
zorunlulukların yerine getirilmesi kadar,
büyük üzüntülere, maddi kayıplara ve
tazminatlara neden olan iş kazaları ve
meslek hastalıklarının önlenebilmesi için
bu tür bir çalışma yapılması gereklidir.
mevzuat-standartlar
uygulamalar
oluşturacağı risklerin belirlenmesi ve risk
gösterilmesi, özellikle de monoton
ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini
skorunun oluşturularak risklerin
çalışma ve önceden belirlenmiş
vermek” zorundadırlar.
değerlendirilmesi ve buna göre de gerekli
üretim temposunun hafifletilerek
güvenlik önlemlerinin geliştirilmesidir.
bunların sağlığa olumsuz
Bu çalışmanın hem üretim prosesini bilen
etkilerinin en aza indirilmesi,
ile AB direktifleri doğrultusunda
Te k n i k g e l i ş m e l e r e u y u m
hazırlanan, 07.04.2004 tarih ve 25426
sağlanması,
sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak
hem de iş güvenliği konusunda uzman ve
•
deneyimli bir ekip tarafından yapılması
büyük önem taşımaktadır.
•
Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya
daha az tehlikeli olanlarla
•
ve meslek hastalıkları oluşmadan,
çalışma ortamındaki tehlike ve risklerin
giderilmesi için gerekli önlemleri
almaktır. Bu çalışmanın göstermelik ve
formaliteyi yerine getirmek için değil,
•
gerçekten işyerindeki risklerin
önlenerek maddi ve manevi kayıpların
Teknolojinin, iş organizasyonunun,
verilecek eğitimlerin konuları ve bu
ilişkilerin ve çalışma ortamı ile
eğitimi kimlerin verebileceği
ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan
belirtilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği
genel bir önleme politikasının
eğitimlerinin mevzuatta belirtilen
geliştirilmesi,
amacına uygun olarak yapılması ve
Toplu korunma önlemlerine, kişisel
güvenliğin korunması ile ilgili
önlemlerin alınmasında aşağıdaki genel
prensiplere uyacaktır.
çalışanlarda davranış değişikliklerine
neden olarak iş kazalarının önlenmesine
verilmesi,
•
İşçilere uygun talimatların
katkı yapması için uzman ve deneyimli
verilmesi.
kişilerce, uygun yöntemler kullanılarak
gerçekleştirilmesi büyük önem
Bu kapsamdaki yeni mevzuat
gereğince işverenler, sağlık ve
Hakkında Yönetmelik”de çalışanlara
çalışma şartlarının, sosyal
ortadan kaldırılması gereklidir.
Yeni mevzuat hükümleri ve ilkeleri
Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları
korunma önlemlerine göre öncelik
giderilmesi için yapılması, böylece iş
kazaları ve meslek hastalıklarının
yürürlüğe giren “Çalışanların İş Sağlığı ve
değiştirilmesi,
Risk değerlendirmesinde temel
yaklaşım proaktif yöntemle iş kazaları
4857 sayılı İş Yasası'nın 77. maddesi
taşımaktadır.
ilkelerinden bir diğeri de, çalışanların
mesleki riskler konusunda eğitilmesini,
Özet olarak yeni iş sağlığı ve
bilgilendirilmesini ve iş sağlığı ve
güvenliği mevzuatının temel ilkelerini,
güvenliği çalışmalarına katılımlarının
iş güvenliği uzmanı çalıştırılması, risk
sağlanmasını öngörmesidir. 10.06.2003
değerlendirmesi yapılması, çalışanların
•
Risklerin önlenmesi,
tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazetede
eğitilmesi ve katılımlarının sağlanması
•
Önlenmesi mümkün olmayan
yayınlanarak yürürlüğe giren 22.05.2003
oluşturmaktadır. Unutulmamalıdır ki, iş
risklerin değerlendirilmesi,
tarih ve 4857 sayılı İş Yasasının 77.
kazaları ve meslek hastalıkları
Risklerle kaynağında mücadele
maddesine göre; “işverenler işyerinde
ö n l e n e b i l i r. A n c a k , b u n u n
alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine
sağlanabilmesi için yeni mevzuatın da
uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri
gerektirdiği gibi uzmanlık ve deneyime
karşı karşıya bulundukları mesleki riskler,
önem vererek ekip çalışması yapılması,
çalışma şekli ve üretim
alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve
tüm kesimlerin katkı ve katılımının
metotlarının seçiminde özen
sorumlulukları konusunda bilgilendirmek
sağlanması gereklidir.
•
edilmesi,
•
İşin kişilere uygun hale getirilmesi
için, özellikle işyerlerinin
tasarımında, iş ekipmanları,
Mühendis ve Makina • Cilt : 48 Sayı: 567
27