Almanya`da islami camiada yaşam

Deutsche
Islam
Konferenz
Almanya'da islami camiada yaşam
Alman İslam Konferansı namına:
Dirk Halm
Martina Sauer
Jana Schmidt
Anja Stichs Kısa özet
Almanya'da islami teşkilatların önerileri ve strüktürleri‘ ve ‘Almanya'da
islami din görevlileri‘ ile ilgili yapılan araştırmaların başlıca sonuçları.
I.
Buherikiaraştırmalarileilgiliaçıklamalar
Müslümaların Almanyada uyum sağlamasında İslami cemaatlerin ve din görevlilerin önemli
fonksiyonları var.
Müslümanların uyum sağlama teşviklerinde İslami Cemaatlar ve bunların din görevlileri kilit
rol işlevi almaktadırlar. Dini teşkilatlar, müslüman göçmelerin ve mesupların şekilleşmiş cemaatlarını temsil etmektedirler. Cemaatlarda faal olan müslüman din görevlilileri çoğaltılıcığın fonksiyon
görevlerini almaktadırlar. Dini görevliler genelde cemaat üyelerin güveninden faydalanmaktadırlar.
Aynı zaman sık sık cemaatlerini dışa yönelik temsil ederler, topluma tanıtılması ve kabul görülmesinde de diyaloğun sağlanması için temsilen ‘aktörler’ gösterirler. Buna rağmen Almanyada Cami
Cemaatleri ve Alevi Cemaatleri hakkındada olduğu gibi bu cemaatlerdeki imamlar ve alevi dedeleri
hakkında pek fazla bir şey bilinmemektedir.
Alman İslam Konferansı Genel Kurulu Almanya genelinde islami teşkilatları ve din görevlileri hakkında geçerli ve temsilci sayılabilen bilgilerin önemini belirtmiştir.
‘Almanya'da islami teşkilatların önerileri ve strüktürleri‘ ve ‘Almanya'da islami din görevlileri‘
ile ilgili yapılan bu iki araştırma ilk olarak Almanya'da mevcut olan islami cemaatler ve din görevlileri ile ilgi geniş kapsamlı bilgi sağlamak için oluştu. Alman İslam Konferansı Genel Kurulu (DIK)
Almanya genelinde etkili olan verilerin önemliliğini gelecek zamanda islami dayalı uyum sağlama
1
Almanya'da islami camiada yaşam - Kısa özet
politikası için esas alınmasını ve de cemaatler dahilinde din görevlileri ve diğer aktörler için hedef
gruplarına uygun mesleki ve eğitim geliştirme önerilerin ve tekliflerin planlamasını belirtmiştir. Her
iki araştırma içerik ve metodik olarak biribirlerine bağlı, fakat biribirinden bağımsız şekilde yapılmıştır. ‘Almanya'da islami teşkilatların önerileri ve strüktürleri‘ araştırmasından Türkiye ve Uyum Araştırmları Merkezi Vakfı (ZfTI) sorumluydu. Bu araştırmayı Avrupa Uyum Sağlama Fonu (EIF) ve Federal
Göçmen ve Mülteci Dairesi (BAMF) desteklemiştir. Alman İslam Konferansı Genel Kurulunun yapmış
olduğu ‘Almanya'da islami din görevlileri’ araştırması BAMF tarafından yapılmıştır.
II.
‘Almanya'daislamiteşkilatlarınönerilerivestrüktürleri‘ileilgiliyapılan
araştırmanınbaşlıcasonuçları
Almanya genelinde İslami teşkilatlar ortamı ile ilgili yapılan ilk araştırma
Duisburg-Essen Üniversite'si nezdinde Türkiye ve Uyum Araştırmaları Merkezi Vakfı (ZfTI)
Almanya genelinde ilk olarak İslami teşkilatların önerleri ve strüktürleri ve Alevi Cemaatleri de dahil
olmak üzere bir araştırma yaptı. 1141 dini teşkilatla yapılan anket bazında – bu sayı Almanya'da bulunan İslami Cemaatlerin yaklaşık yarısı kadardır – Cemaatların toplumsal uyuma sundukları katkılar
ve cemaatların Almanya'daki islami yaşamlarındaki önemi hakkında açıklamalar yapılabilir.
Almanya'da Alevi Cemaatleri de dahil olmak üzere yaklaşık 2350 müslüman cemaatı var.
Bu araştırma kapsamında yapılan anket sonucunda Almanya'da 2342 islami camiasının, bu
sayıya Alevi Cemaatleri de dahil olmak üzere, olduğu tesbit edilmiştir.
Türkiye kökenliler etkin, fakat gelinen ülkeler açısından karışık
Cemaatler Almanya'daki müslüman kitle bileşimi açısından nazarı dikkate alındığında bu
cemaatlerin büyük bir bölümünü Türkiye kökenli insanlar oluşturduğunu görmekteyiz. Ancak aynı
zaman bu cemaatleri diğer ülkelerden gelen gruplarda ziyaret etmektedirler.
Şekil 1:
Cemaatlere giden dominant grupların geldiği ülkelere göre dağılımı (% olarak)
ülkeye göre grup olarak
birden fazla ziyaret grup:
68,0
ülkeye göre dominant grup
(En sık zikredilenler):
64,1
Türkiye
Bosna
4,5
Pakistan
2,5
Dominant olmayan grup
4,9
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
Geniş alanlı teklif paleti
Cemaatlerin çoğu dini hizmetlerin ötesinde başka tekliflerde hizmete sunmaktadırlar. Örneğin Alman toplumunda oryantasyon yardımları (sosyal, eğitim ve sağlık danışmanlığı, ev ödevleri
v.s.) faaliyelerinde geniş bir yer almaktadır. Dinsel olan ve dinsel olmayan teklifler arasında rekabet
2
Almanya'da islami camiada yaşam - Kısa özet
durumu yoktur. Dinsel teklifler ne kadar çok ise dinsel olmayan tekliflerde o kadar çok yönlü olmaktadır. Cemaatların yaklaşık üçte biri gençler için Almanca dil kursları teklif edip vermekte. Cemaatlerin tekliflerine katılan kadınlar sayısal olarak noksan temsil edilmektedir. Bu noksanlık durumu
dinsel olmayan tekliflere orantılı olarak dinsel tekliflerde daha fazla olduğu görülmektedir. Alevi
cemaatlerinde ise kadınların katılım oranı tüm faaliyetlerde sayısal olarak nisbeten denk orandadır.
Şekil 2: Cemaatlerin dinsel olmayan teklifleri (bir çok defa zikredilenler, % olarak)
14,6
19,2
15,2
El işleri, ufak tefek el işleri,
yemek pişirme
Bilgi sayar, Elektronik
Veri İşleri (EDV)
27,7
12,4
Dil kursları (menşe dilde)
29,8
11,1
Müzik, kültür, dans, folklör
31,0
23,5
Almanca dil kursları
31,0
60,4
65,2
Dinler arası diyalog
48,2
Toplum bilimi / Araştırma
ve bilgilenme gezileri
66,5
25,6
Spor / hareket
0,0
20,0
72,2
40,0
60,0
80,0
Yetişkinler için
100,0
Gençler için
Cemaatler tertipliliği tekliflerin çokluk ve çeşitliliğini belirtiyor
Cemaatlerin tertip kaynakları (örneğin kısımların mevcutiyeti, odalar ve mekanlar, gayrımenkul sahipliği) teşkilatların teklifleri için önemli etken faktörlerdir. Bu faktörler dinsel ve sosyal amaçlı
aktivitelerin kapsamını aynı şekilde tayin etmektedirler. Sınır ötesi aktiviteler kaynaklara bağlı olmakla daha ziyade pek nadir ve istisnadırlar.
Teşkilatlar değişimde
Cemaatlerin başkanları bu ara göçmenlerin yeni kuşaklarından gelmektedir, daha doğrusu
cemaatlere gidenlerin çoğu göçmenlerden gelen yeni kuşak göçmenleri temsil etmektedirler. Her
tek mezhep ve müslüman dernekleri arasındaki farklar bu hususta pek azdır. Cemaatlerin % 39’u inşaat projeleri planlamakta.
Şekil 3: Dominant grup olarak göçmenlerden gelen ve yararlanan yeni kuşak mensupları ve göçmenlerden gelen yeni kuşak dernek başkanları (% olarak)
Yararlanan etkin grup
45,9
Dernek başkanı
59,2
0,0
3
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
Almanya'da islami camiada yaşam - Kısa özet
III.
Almanya'da‘İslamidingörevlilerileilgiliyapılanaraştırmalarınbaşlıca
sonuçları.
Almanya genelinde İslami din görevlileri hakkında yapılan ilk araştırma
Federal Göçmen ve Mülteci Dairesinin ‘İslami din görevlileri’ (IREB) ile ilgili araştırma sonucunda ilk olarak Almanya'da göçmen biyografileri, meslek eğitimi, çalışma alanları ve Almanyada
hizmet veren İmamların ve Alevi Dedelerin eğitimi ilerletme ilgisi hakkında ülke genelinde geniş
kapsamlı dayanaklı neticeler mevcut bulunmaktadır. Bu bilgiler Almanyada 835 cami ve alevi cemaatları nezdinde görev yapan 821 İslami din görevlileri ile yapılan anketlere istinat ederek elde edilmiştir.
Almanya'da İslami din görevlilerin sayısı
IREB anketine dayalı tahmini değere göre Almanya'da 1700 - 2500 İslami din görevlisi Camilerde veya Alevi Cemaatlerin devamlı çalışmaktadırlar. Bunların içinde yaklaşık 60 Dede bulunmaktadır. Bu rakam İslami teşkilatları hakkında yapılan araştırma neticesinde tesbit edilen 2179 dini
görevlisi olan İslami Cemaatlerin sayısı ile örtüşmektedir. Bu rakam şekilde gösterildiği gibi germe
genişliğinin orta sahasında olmaktadır. Tesbit edilen bu değerlere istinaden bu rakamın sık değişme
prosödürler bağlamında sürekli kalmadığına işaret etmek gerekir.
Geldikleri bölgelere ve mezheplere dair heterojenit
İslamın dünya genelinde genişletmesine bağlantılı olarak İmamlar bir etnik-heterojen grup
oluşturmaktadırlar. Ortalama değer sonuçlarına göre % 80 oranla Türkiye kökenliler etken olmaktadır. Dedeler ise Alevi inanç birliğine bağlantılı olarak geniş ölçüde bir homojen menşe grubu oluşturmaktadırlar. Anket sorularını yanıtlayan Dedelerin hepisi Türkiye'den gelmektedirler. Mezhepler ile
ilgili olarak İslami din görevlililerin % 93 oranla belirgin şekilde ekseriyetli olmakla sünnidirler. Fakat
Alevi Dedelerinin yanısıra Şii İmamları, Ahmadia mezhebi mesnupları ve Sofiler/Mistik inançlı görevliler de Almanya'da İslami Cemaatlerinde faaliyet yürütmektedirler.
Almanya'da Cemaat tiplerinin çeşitliliği
Tahmini değerler neticelerine göre İslami din görevlililerin hemen hemen üçte ikisi (2/3) Türk
kökenli kitleler tarafından şekillendirilmiş üç büyük birlik ve federasyon cemaatlerinde (DİTİB: Diyanet İşleri Türk İslam Birliği, IGMG: İslam Toplumu Milli Görüş ve VIKZ: İslam Kültür Merkezleri Birliği)
çalışmaktadırlar. Bu aynı zamanda her üçüncü din görevlisinin Türkiye kökenli kitle tarafından oluşturulumuş ve bu üç büyük birlik ve federasyon tarafından temsil edilmeyen cemaatlerde çalıştıkları
anlamına gelmektedir. Bu cemaatle de ya daha küçük federasyonlarda teşkilatlanmışlardır yada hiçbirine bağlı olmadan faaliyet yürütmektedirler. İslami din görevlilerin yaklaşık % 4’ü Alevi Dedesidir.
4
Almanya'da islami camiada yaşam - Kısa özet
Şekil 4: Birlik veya Federasyon mensubuna göre bir din görevlisi olan İslami Cemaatler (Tahmini değer
neticesine göre, % olarak)
9,6 % Veri yok
9,6 % Teşkilatsız
13,3 % Diğerleri
3,5 % AABF
13,8 % VIKZ
10,1 % IGMG
40,0 % DITIB
Almanya'ya giriş yapanlar çoğunlukta, ikamet süresi genelde orta vadeli
Din görevlilerin hemen hemen hepisi yabancı ülkeden Almanya'ya gelmişlerdir. Almanya'da
büyümüş ve göçmen kökenli olan ya da olmayan pek az din görevlileri bulunmaktadır. Bu durum
çoğunlukla VIKZ imamlarında ve Alevi Dedelerinde görülmektedir. Bir çok İslami Cemaatlarda din
görevlileri süresiz çalışmaktadırlar. Süreli çalışmak için yurtdışından iş için getirilen imamlar özellikle DİTİB ve İGMG cemaatlerinde yaygın. Bu vesileyle iki model sezdirilmektedir: Uzun süreli çalışma
münasebeti olan, yani bir çok yıl süreyle çalışmak için Almanya'ya gelen imamlar ve kısa süreli çalışmaya gelen ‘Üç aylık imamlar’ olarak anılan imamlar.
Şekil 5:
Kuşaklık ve yaş itibariyle Almanyaya giriş yapanlar (% olarak)
6,0 % Almanyada doğanlar
3,1 % 0 - 9 yaş arası
6,6 % 10 - 16 yaş arası
42,6 % 17 - 29 yaş arası
38,3 % 30 - 59 yaş arası
3,5 % 60 yaş ve üzeri
Dil uyumunda noksanlıklar
Bu araştırma Almanca dilini bilme hususunda sorunların bulunduğunu açıklamaktadır. İslami
din görevlileri bildikleri ve konuştukları Almanca dilini Almanya'da tüm müslüman topluluğunun
bildiği ve konuştuğu Almanca diline nazaran zayıf olarak derecelendirmektedirler. Almanca dilini
bilme ve konuşma sorunu ile ilgili ankette dini görevlilere yöneltilen soru üzerine bunun nedeninin
Almanyada nispeten kısa süre ikamet ettiklerinden kaynaklandığı anlaşılmıştır.
5
Almanya'da islami camiada yaşam - Kısa özet
İslami din görevlilerin tahsil düzeyi yüksek
Almaya'da çalışan din görevlilerin tahsil ve eğitim düzeyi oldukça yüksek. Bunların çoğu
- ekseriyette geldikleri ülkede – yüksek okuldan mezun olmuşlardır. Bu din görevlilerin çoğu ayrıca
cemaatlerde dini eğitim alarak kendilerini verecekleri hizmet için hazırlamışlardır. Bu eğitimler
genelde Imam Hatip Liselerinde, daha doğrusu dini meslek okullarında veya üniversiteler dışında
eğitim veya yüksek tahsil eğitimi veren özel eğitim merkezlerinde almaktadır. İslami din görevlilerin
çoğu ekseri yurt dışındaki Üniversitelerde İslam Teolojisini (İlahiyat) veya İslam Bilim bölümünde bir
meslek dalda okumuşlardır.
Şekil 6:
Dinsel eğitime göre islami din görevlileri (% olarak)
20,2 % İlăhiyat eğitimi olamayanlar
34,7 % İlăhiyat Yüksek Okul Eğitimi/İslam bilimi
45,1 % Dini eğitim/İmam Hatip Liseleri
Fahri ve gönüllü görevler çok yaygın
Çeşitli ve çok yönlü olan islami camialarındaki yaşam büyük ölçüde gönüllük katkısıyla sürdürülmektedir. Alevi Cemaatlarında ise dinsel görevler özellikle gönüllülük temelinde yürütülmektedir. İGMG’nin camilerinde ve diğer Türk kökenli olan ve Türk kökenli olmayan camialarda fahri
çalışan dini görevlilerin sayısı % 50 olmakla pek yaygındır. DİTİB’in ve VIKZ’in cemaatleri bundan
istisna sayılmaktadırlar, çünkü bu kuruluşların camilerinde çalışan İmamların çoğu ücret karşılığı
çalışmaktadırlar.
Cemaatlerde etnik heterojen ziyaretçilik
Almaya'daki camileri ziyaret eden inançlı kişilerin çoğu zaman farklı ülkelerden olmaları özellikle imamlar için büyük zorluklar yaratmaktadır. Her ne kadar imamlar ziyaretçiler gibi çoğu kez
göçülen aynı ülkeden geliyorlarsada genelde başka ülkelerden ve bölgelerden gelen müslümanlarda
camileri ziyaret etmektedirler. Bu durumdan dolayı farklı dil ve kültürel kökenli kişileri camiaya entegre etmek için bir çok İmama özel görevler düşmektedir.
Saygın kişilerin ve çoğaltan şahısların çok yönlü görevleri
İslam dini görevlileri geleneksel dini ödevlerin yanısıra camilerde genellikle sosyal alanlarda
ve kamusal işleri gibi faaliyetlerdede bulunmaktadırlar. Buna göre zaman açısından iş ağırlığı yüksek
oranda olmaktadır.
Eğitimde bilgi artırmaya ve ilave eğitime duyulan ilgi
Din görevlileri eğitimde bilgi artırmaya ve ilave eğitim almaya olağanüstü büyük ilgi gösterdiklerini belirtmektedirler. En fazla sosyal, danışmanlık ve psikolojik yardım alanlarına ilgi göstermektedirler.
6
Almanya'da islami camiada yaşam - Kısa özet
Şekil 7:
Eğitimde bilgi artırmaya ve ilave eğitime duyulan ilgi alanları
Almanca lisan bilgisi
77,0
Alman toplumu, politik ve sosyal system
68,3
İslami bilim bölümü/Alevi inanç öğretisi
80,2
Kültürlerarası diyalog ve/veya dinlerarası diyalog
75,2
Danışma metodları ve pedagojik eğitim metdoları
82,7
Gençlik çalışma alanında
86,2
Bağımlılık ve kriminal problemlere davranma ilgisi
83,2
Aile sorunlarına ilişkin davranma ilgisi
84,2
Dinsel ve siyasi aşırıcılığa ilişkin davranma
0,0
71,5
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
İslami din görevlileri çoğunluğa dayanarak diyaloğa hazır İslam taraftarı
Toplumda yaygın şekilde algılanan olgulara karşı IREB Araştırması Almanya'da çalışan İslami
din görevlilerin çoğunluğa dayanarak diyaloğa açık ve hazır İslam'a taraftar olduklarını belgeleyerek
diyagramına almıştır. Bu ankete sayısal olarak yüksek oranda katılan İslami din görevlileri bu tesbiti
teyit etmektedir. Başka indikatorlar ise kamu işlerine duyulan ilgi alanları. Resmi okullarda başlatılan İslami din dersleride çocukların ve gençlerin dinsel inanç öğretilerinin öğretilmesine kendi
talimatları için bir rekabet olarak dikkate alınmamaktadır, bilakis Alman Yüksek Okullarında İslam
Dini öğretmenlik eğitimi gibi çoğunlukla aynı ölçüde uygun bulunmaktadır. Bilhassa Alman eğitim
kurumlarında ve hamilerinde veya üniversitelerde imkanlar çerçevesinde eğitimde bilgi artırmaya
ve ilave eğitime duyulan ilginin büyük olduğuna işaret etmektedir.
7