Slayt 1 - Kanser Daire Başkanlığı

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
ONKOLOJİ ENSTİTÜSÜ
PREVANTİF ONKOLOJİ ANABİLİM DALI
Önlenebilir Kanserler ve
Önlemenin Yolları
Dr. Hülya ELLİDOKUZ
Kanser
Kanser tek bir hastalık değil, bir çok
hastalıktır. Bu hastalıkların hepsini
“kanser” olarak adlandırmamızın nedeni
ise, paylaştıkları bir özelliktir: anormal
hücre çoğalması.
Siddhartha Mukherjee, Tüm Hastalıkların Şahı Kanserin Biyografisi, 2010.
Dünya ve Türkiye’de Kanser Yükü
Yeni kanser olgu sayısı:14,1 milyon
En sık kanser: Akciğer (%13.0), meme (%11.9),
kolon (%9.7) kanseri
GLOBOCAN 2012
Ülkemizde Kanser
2009 Kanser İnsidansları , Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı,
http://www.kanser.gov.tr/daire-faaliyetleri/kanser-istatistikleri.html
Dünyada Ölüm
Kansere bağlı ölüm sayısı: 8,2 milyon
En çok ölüm: Akciğer (%19.4), karaciğer (%9.1) ve
mide (%8.8) kanseri
GLOBOCAN, 2012
Ülkemizde Ölüm
 Ölüm nedenleri arasında ilk sırada
kardiyovasküler hastalıklar (%37.9),
ikinci sırada ise kanserler (%21.1)
yer almaktadır.
TÜİK ,2012
Önlenebilir Kanser
 Risk etmeni ortadan kaldırıldığında
ortaya çıkışı önlenebilecek kanserdir.
 Nedeni bilinen kanserin önlenebilir
kanser olma olasılığı artar.
Baca temizleyicilerde skrotum kanseri
Sir Percival Pott, 1775
Kanser Neden Özel?
 Kanser nedenleri bulaşıcı
hastalıklardan bireysel davranış
özellikleri ve çevresel etmenlere
dek uzanan heterojenite gösterir.
 Nedenlerin nedenleri de önemlidir.
 O nedenle tek bir savaşım yöntemi
ile kanser çözüm getirilemez.
Paolo Vineis, Christopher P Wild Global Cancer Patterns: Causes and
Prevention Lancet 2014; 383: 549–57
Önlemenin Yolları
 Doğru stratejilerle yaygın olan kanser
türlerinin üçte biri önlenebilir.
 Bireysel,
 Toplumsal
 Politika düzeyinde yapılabilecek çok
şey var.
Kanser ve Nedenleri
Kanserlerin en az %80’i çevresel
etkenlerden kaynaklanır.
Çevre ve yaşam tarzı kanserle
yakından ilgilidir.
Peto J, Cancer epidemiology in the last century and the next decade, Nature, vol
411,2001.
Kanserin Nedenleri
 Beslenme
 Tütün
 Mesleksel
 Çevre kirliliği
 Alkol
 Enfeksiyon
 Hormon
 İlaç-radyasyon
%35-50
%20-30
%5-10
%8-10
%3-5
%1-10
%1-10
%1-5
Doll & Peto, 1981, G. A. Colditz ve ark. Harvard Report on Cancer Prevention Volume 4: Harvard
Cancer Risk Index Cancer Causes & Control, Vol. 11, No. 6 (Jul., 2000), pp. 477-488, Peto J, Cancer
epidemiology in the last century and the next decade 2001, Nature, vol 411,17 MAY 2001.
Beslenme ve Kanser
 Kilo fazlalığı ve obezite barsak, meme,
uterus, pankreas, yemek borusu, böbrek
ve safra kesesi kanseri riskini arttırır.
 Fiziksel aktivite eksikliği kolon, meme,
endometrium, böbrek ve yemek borusu
kanserleri ile ilişkilidir.
 Obesite ve kanser ilişkisi moleküler
düzeyde tanımlanmıştır.
Boyle P ve ark. European Code Against Cancer and scientific justification: third version (2003),
Annals of Oncology 14: 973–1005, 2003, Khandekar MJ ve ark. Molecular mechanisms of
cancer development in obesity. Nat Rev Cancer. 2011 Nov 24;11(12):886-95. Eugenia E. Calle,
Rudolf Kaaks, Overweight, Obesity, and Cancer: Epidemiological Evidence and Proposed Mechanisms.
Nat Rev Cancer, 588 Vol 4, 2004.
Tütün ve Kanser







Tütün insanlarda kasinojen (IARC)
Akciğer kanseri
Mesane kanseri
Mide kanseri
Ağız boşluğu, sinüs kanseri
Yutak, gırtlak, yemek borusu kanseri
Serviks kanseri
Karaciğer kanseri
http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/ClassificationsGroupOrder.pdf, 31 Mart 2014,
Dünya Kanser Raporu 2008, Knut-Olaf Haustein, Tobacco or Health?, 2003
Dünya’da tütün kullanımı ve pasif içicilik yüzünden her yıl
yaklaşık 6 milyon ölüm görülüyor.
Meslek ve Kanser
 Mesleksel karsinojenler her yıl 177,000
kanser ölümüne nedendir (DSÖ).
 Asbest, aromatik aminler, benzidin,
benzen ve bir çok kanserojen
tanımlanmıştır.
 Açık alanlarda çalışanlarda güneşe
maruziyet nedeni deri kanseri riski
vardır.
Paolo Vineis, Christopher P Wild Global Cancer Patterns: Causes and Prevention Lancet 2014;
383: 549–57, http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/ClassificationsGroupOrder.pdf, 31
Mart 2014
Çevre ve Kanser
Kanserojenler ve IARC
 İçme suyunun kirlenmesi
 Hava kirliliği
 Kimyasal maddeler (asbest)
 Gıda kimyasalları (dioksin gibi)
 Iyonlaştırıcı radon radyasyonu
Alkol ve Kanser
Alkol insanlarda kasinojen (IARC)







Ağız,
Yutak,
Gırtlak,
Yemek borusu,
Kolon,
Meme,
Karaciğer kanserleri ile ilgilidir.
http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/ClassificationsGroupOrder.pdf, 31 Mart 2014
Paolo Vineis, Christopher P Wild Global Cancer Patterns: Causes and Prevention Lancet 2014;
383: 549–57
Ülkemizde Alkol Tüketimi
Enfeksiyonlar ve Kanser
 Kronik enfeksiyonlar tüm kanserlerin
%16’sından sorumludur. Bu oran, gelişmekte
olan ülkelerde %23’tür.
 Kanser ölümlerinin gelişmekte olan ülkelerde
%22’si ve sanayileşmiş ülkelerde %6’sı kronik
enfeksiyonlar nedeniyledir.
 Karaciğer kanseri-Hepatit B
 Serviks kanseri-insan papillomavirus (HPV)
 Mide kanseri Helikobacter pylori
Önlenebilir Kanserler









Akciğer
Meme
Kolorektal
Servikal
Deri
Mide
Karaciğer
Prostat
Endometrium
Kanser ve Koruyucu Yaklaşım
Dört düzeyde korunma olasıdır.
1234-
Primordial (Başlangıçta) Korunma
Birincil Korunma
İkincil Korunma
Üçüncül Korunma
Boyle P ve ark. European Code Against Cancer and scientific justification: third
version (2003), Annals of Oncology 14: 973–1005, 2003,
R Bonita, R Beaglehole, T Kjellström. Basic Epidemiology 2nd edition, WHO, 2006
http://whqlibdoc.who.int/publications/2006/9241547073_eng.pdf
Primordial Korunma
 Toplumu sosyal, ekonomik ve kültürel
yönden kalkındırarak hastalıklarda rol
oynayan etmenlerin etkisini azaltmak ya
da ortadan kaldırmaktır.
 Risk etmenleri ortaya çıkmadan onların
oluşmasını önlemek amaçlanır.
“Nedenlerin nedenlerini önleme”
Birincil Korunma
 Hastalık kişide biyolojik olarak başlamadan
önce bazı önlemler alarak görülmesini
önlemektir.
 Risk etmenleri varken hastalığın oluşmasını ve
derecesini azaltmak amaçlanır.
 Risk etmeni tanımlandıktan ve toplumda
tahmin edilen etkisi hesaplandıktan sonra
maruziyeti azaltmak ya da ortadan kaldırmak
gerekir.
 Birincil korunma kanser savaşında en
etkili yoldur.
Paolo Vineis, Christopher P Wild Global Cancer Patterns: Causes and
Prevention Lancet 2014; 383: 549–57
İkincil Korunma
 Hastalıkların belirtisiz dönemlerinde ya da
belirtilerin hafif olduğu dönemlerde tanılanarak
tedavi edilmeleridir.
 Erken tanı için güvenli uygun yöntemlerin
geliştirilmesi
 Aşıların geliştirilmesi
 Akılcı ilaç kullanımı
 Uygun teknoloji kullanımı
 Kanıta dayalı uygulamalar
 Tedavi hakkı
 Hastane tedavisi
Kanser ve Tarama
 Tarama ikincil korumanın önemli bir
bileşenidir.
 Hastalığın durdurulması, gerilemesi,
mortalitenin azaltılması için yapılır.
 Hiç bir yakınması olmayan sağlıklı
bireylerde tarama yapılarak kanserin
erken evrede yakalanması amaçlanır.
 Hastalık daha etkin tedavi edilebilir.
Hangi Kanserler Taranmalıdır?
 İnsidans ve mortalitesi yüksek,
 Uygun; kolay uygulanabilir tarama
testleri olan,
 Kuşkulanıldığında doğru tanınabilmesi
için tanı standartları olan,
 Tedavi edilebilen,
 Taranması toplum sağlığı için yararlı
olan.
Üçüncül Korunma /
Rehabilitasyon
 Hastalığın klinik bulgu ve belirtilerinin ortaya
çıkışından sonra, hastaların en iyi şekilde
tedavisi, sekelli hastaların rehabilite edilmesi
gibi hizmetleri kapsar.
 Hastaların, hastalığın kötü sonuçlarından
korunmasını amaçlar.
 Kanser tanısından sonra morbidite ve
mortalitenin azaltılması
 İkinci birincil kanserlerin erken tanısı için
izleme
Sağlığın Geliştirilmesi Hizmeti
 Toplumun genel sağlık düzeyinin
iyileştirilmesini hızlandırıcı hizmetlerdir.
 Koruyucu ve tedavi edici hizmetlerin
yanı sıra, halkın sağlık eğitimi, toplum
kalkınması, sosyal, ekonomik ve çevre
koşullarının iyileştirilmesi çalışmalarını
da kapsar.
 Sosyo Ekolojik Model (SEM)
Akciğer Kanseri Risk Etmenleri
 Tütün ve ürünleri tüketimi: Akciğer
kanserinin en önemli risk etmenidir
(%80).
 Pasif içicilik: Sigarayı içmeyen ancak
çevresinde içilen kişilerin riski.
 Asbest, radon maruziyeti, geçirilmiş
tüberküloz risk etmenlerindendir.
Meme Kanseri Risk Etmenleri
Değiştirilebilir
Değiştirilemeyen









Yaşın ilerlemesi
İlk adetin 12 yaştan önce
başlaması
55 yaşından sonra menopoza
girilmesi
Ailede meme kanseri öyküsü
(anne, kızı, kız kardeş)
Birinci derece akrabada
yumurtalık, rahim, kolon
kanseri olması
Diğer memede meme kanseri
öyküsü
Genetik yatkınlık
Memede iyi huylu kitlelerin
olması
Irk







Fazla kilolu olma ve
hareketsiz yaşam biçimi
Hiç doğum yapmama
İlk doğumunu 30 yaşından
sonra yapma
5 yıldan fazla hormon
haplarının kullanılması
Emzirmeme
Tütün tüketimi
Alkol kullanma
Kolon Kanseri Risk Etmenleri







Değiştirilemeyen
50 yaş ve üstünde olmak,
Ailede kolon kanseri
bulunması,
Ailesel adenomatöz polipoz
(FAP) ve kalıtsal polipoz
kolorektal kanserdir (Lynch
sendromu) varlığı,
Kişinin daha önce kolon,
meme, yumurtalık ya da
rahim kanseri geçirmiş
olması,
Kolonda poliplerin varlığı,
Ülseratif kolit ya da Crohn
hastalığı gibi kronik iltihabi
bir barsak hastalığının
bulunması,
Irk ya da etnik köken






Değiştirilebilir
Beslenme alışkanlıkları:
Kırmızı et ve işlenmiş et
bakımından zengin bir
beslenme şekli, kolorektal
kanser riskini artırır.
Sebze, meyve ve kepekli
tahıllar bakımından fakir
beslenme şekilleri
kolorektal kanser riski ile
bağlantılıdır.
Fizik aktivite azlığı
Obesite, kilo fazlalığı
Tütün tüketimi
Alkol kullanımı
Paolo Vineis, Christopher P Wild Global
Cancer Patterns: Causes and Prevention
Lancet 2014; 383: 549–57
Serviks Kanseri Risk Etmenleri
 HPV (İnsan Papilloma Virüs)
 Cinsel öykü; Cinsel yaşama erken başlayan ve çok
partner değiştiren kadınlarda serviks kanseri riski
artmaktadır.
 7 veya daha fazla gebelik öyküsü
 Doğum kontrol haplarının 5 yıldan uzun süre kullanımı
 Tütün tüketimi
Deri Kanserinde Risk Etmeni
Melanom
Melanom Dışı (Skuamoz ve bazal hücreli)
 UV ışınlarına aşırı maruz kalma (güneş ya
da solaryum gibi yapay kaynaklardan)
 Deri kanserlerinin %50-90’ı aşırı dozda UV
ışınlarına maruz kalınması sonucu oluşur.
Mesane Kanseri Risk Etmenleri
 Tütün kullanımı
 Aromatik aminlere mesleki maruziyet
 Şistozoma haemotobium enfeksiyonu
Tiroid Kanseri Risk Etmenleri
 İyonlaştıran radyasyon
 Benign tiroid hastalıkları öyküsü
 İyot eksikliği
Endometrium Kanseri Risk
Etmenleri
Şişmanlık, insülin direnci,
Hipertansiyon,
Diyabet,
Progesteronla birlikte verilmeyen
östrojen hormonu kullanımı,
 Tamoksifen kullanımı,
 Geç yaşta menopoza girme,
 Hiç doğum yapmama.




Primordiyal ve Birincil Korunma
 Tütün ve ürünleri kullanılmamalı; Sigaraya
başlamamalı, içiliyorsa da bırakılmalı,
bırakılamıyorsa da sigara içmeyenlerin yanında
içilmemeli.
 Alkol tüketilmemeli; Alkol kullanılıyorsa
tüketim erkekler için günde iki, kadınlar için
günde bir kadeh civarında tutulmalı.
Boyle P ve ark. European Code Against Cancer and scientific justification: third version
(2003), Annals of Oncology 14: 973–1005, 2003, Dünya Kanser Raporu 2008.
 Günlük 3 ana, 2 ara öğünü, 3 saat aralıklarla
tüketmeli,
 Günde 5 ya da daha fazla porsiyon sebze ve
meyve tüketilmeli,
 Aşırı enerji kaynağı olan besin alımından
kaçınılmalı,
 Hazır, işlenmiş gıdalar tüketilmemeli,
 Tuzlanmış, salamura edilmiş,
tütsülenmiş, kömür ateşinde pişirilmiş,
kızartılmış gıdalardan kaçınılmalı,
 Kanserden korunmak için “ek
maddeler” kullanılmamalı.
 Günde en az 30 dk fiziksel aktivite
yapılmalı.
 Okul çağındaki çocuklar ve gençler en
az 60 dakika günlük fiziksel aktivitede
bulunmalı,
 Fazla kilolu olanlar normal kilolarına
inmeli, normal kilolular yaşam boyu
kilolarını korumalı.
 Güneş ışığından güneş koruma faktörlü
ürünler ve koruyucu giysiler ile
korunmalı,
 Gereksiz radyolojik tetkikten
kaçınmalı,
 Gereksiz ilaç kullanımından kaçınmalı,
 Sağlıklı işyeri ortamı sağlanmalı,
 Aşılanmalı (Hepatit B, HBV).
Meme Kanseri İkincil Korunma
 Kendi kendine meme muayenesi:20 yaşından sonra
her kadın adetin ilk günü itibarıyla 7-10 günler arasında bir
gün, adet kanaması görmüyor ise her ayın belli bir günü her
ay.
 Klinik meme muayenesi:
20 yaşından başlayarak her
kadında 2-3 yılda bir, 40 yaşından sonra yılda bir kez.
 Mamografi: Ülkemizde kadınlarda 40 yaşında başlayacak ve

69 yaşında bitecek olan toplum tabanlı tarama programı vardır.
40 yaştan başlayarak 2 yılda bir mamografi çekimi önerilir.
Annesi, kız kardeşi, kızında meme kanseri olanlar 40 yaştan
önce mamografi yaptırmalıdır.
CDC National Breast and Cervical Cancer Early Detection
Program (NBCCEDP)
Kolon Kanseri İkincil Korunma
 Ülkemizde tüm erkek ve kadınlarda 50 yaşında
başlayan ve 70 yaşında biten toplum tabanlı
tarama programı vardır. Gaitada gizli kan testi
her iki yılda bir, kolonoskopi ise her 10 yılda
bir tekrarlanır.
 Toplum, tarama testlerinin erken teşhise
olanak sağladığı, morbidite ve mortalite
oranlarını düşürdüğü konusunda
bilgilendirilmelidir.
İkincil Korunma:
Colorectal Cancer Control Program
 Amaç:Amerika’da 50 yaş ve üzeri
erkek ve kadınlarda tarama oranını 5
yıl içinde %64’ten %80’e yükseltmek
CDC http://www.cdc.gov/cancer/crccp/index.htm
Üçüncül Korunma
Kolon kanseri olgular arasında sigara
içenler ile ve obez olanlarda ölüm
riskinin arttığı saptanmıştır.
Colleen Pelser ve ark. Prediagnostic Lifestyle Factors and Survival After Colon and
Rectal Cancer Diagnosis in the National Institutes of Health (NIH)-AARP Diet and
Health Study, Cancer Month 00, 2014
Serviks Kanseri İkincil Korunma
 Ülkemizde 30 yaşında başlayan ve 65
yaşında biten tarama programı vardır.
 HPV ya da Pap-smear testi her beş yılda
bir tekrarlanır.
 Son iki HPV ya da Pap-smear testi
negatif olan 65 yaşındaki kadınlarda
tarama kesilir.
Akciğer Kanseri İkincil Korunma




Seçilmiş grupta tarama önerisi:
55- 80 yaş arası
30 paket yıldan fazla içen
15 yıldan fazla sigara öyküsü olanlar
Yıllık düşük doz bilgisayarlı tomografi
öneriliyor.
2013 ACCP Guidline on Screening for Lung Cancer, U.S. Preventive Services Task
Force, CDC
Eğitim Çok Önemli
Yaşam tarzına ilişkin risk etmenleri eğitim
düzeyi ile negatif koreledir.
Kanser konusunda farkındalık ve bilgi düzeyinin
artırılması önemlidir.
Halk eğitimi: Sigara ve diğer kanserojenlerin
zararlı etkileri, taramanın ve erken tanının
önemi,
Sağlık çalışanı hizmetiçi sürekli eğitimi
Murat Gültekin, Nejat Ozgul, Emire Olcayto, Murat Tuncer Kanser ve Kanser Risk
Faktörleri Hakkında Türk Halkı’ın Bilgi Düzeyinin Ölçülmesi Araştırması J Turk Soc Obstet
Gynecol. 2011; 8(1): 57-61, Isobel Barry, Education, Education, Education Nat Rev Cancer
Volume 8,2008.
Eğitimlerimiz
“Farkında mısınız? Kanser Geliyorum Der.”
“Alışkanlıklarımız ve Kanser”
“Birinci Basamak Hekimlerine Yönelik Kurs”
Dokuz Eylül Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü
Öneriler
 Genetik danışmanlık: Bireysel risk
hesaplamaları modelleri*
 Araştırmalar:
 Deneysel araştırmalar: Sağlıklı yaşam
biçimleri
 Moleküler karsinogenezis
 Biyomarker
 Toplum taramaları: Genetik risk etmenleri
*John Crowley, Antje Hoering, Handbook of Statistics in Clinical Oncology, Third
Edition, 2012
Kanser Önlenebilir
 Bireysel
 Toplumsal
 Politik




Ulusal Kanser Programı
Yasal düzenlemeler (Sigara, obezite)
Yerel yönetimler
Sivil Toplum Kuruluşları
Kanser Önlenebilir
Sosyoekolojik Model
Dikkatiniz için teşekkür ederim.