Dünya Ticaret Örgütü – “Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması”

Dünya Ticaret Örgütü – “Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma
Anlaşması”
Yönetici Özeti
Dünya Ticaret Örgütü’nce (DTÖ) Bali’de düzenlenen Dokuzuncu Bakanlar
Konferansı’nda dünya ekonomisine “1 trilyon getirecek ve 20 milyon kişiye istihdam
sağlayabilecek bir anlaşmaya” 1 varıldı. DTÖ’nün kabul ettiği ve 159 ülkenin bakanları
tarafından imzalanan “Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması”, DTÖ'nün 1995'teki
kuruluşundan bu yana imza attığı ilk kapsamlı ticaret reformu olma özelliğini
taşımaktadır. Söz konusu anlaşmanın 31 Temmuz 2015 tarihinde yürürlüğe girmesi
karara bağlandı.
İmzalanan anlaşma ile;
Dünya ticaretindeki sınırlamaların kaldırılması,
Özellikle bürokrasinin kademeli olarak küçültülmesi,
Sanayi ülkelerinin başka ülkeler için uyguladığı ithalat gümrüklerinin ve kendi
ürünlerine uyguladığı tarım sübvansiyonlarının da azaltılması hedeflenmektedir.
Bu uygulama Avrupa’daki sanayisi gelişmiş ülkelere ayak uydurmaya çalışan
yoksul ülkeler açısından önemli bir adım oluşturmaktadır. Anlaşma, ihracat
sübvansiyonlarının sınırlandırılmasını ama bununla birlikte az gelişmiş ülkelere yardım
edilmesini öngörmektedir.
Özellikle son dönemde, dünya ticaretinde görülen yavaşlamadan dolayı dünyanın
birçok ülkesi için ufukta beliren yeni ihracat imkânları, ekonominin canlanmasına
yönelik olumlu bir itici güç olarak algılanmaktadır.
Türkiye, ihracata dayalı bir kalkınma modeli izlediği için global ölçekte ticareti
etkileyebilecek gelişmeleri yakınen takip ederek, bunlara uygun ekonomi stratejileri
geliştirmek durumundadır. Özellikle Avrupa Birliği ile kurulan Gümrük Birliği
çerçevesinde,
küresel
ekonomik
gelişmelerden
oldukça
farklı
şekillerde
etkilenebilmektedir. Bu kapsamda, pazara giriş konusunda; AB ile Ortak Gümrük Tarifesi
(OGT) uygulaması nedeniyle sanayi ürünlerinde gümrük tarifelerinin düşürülmesi ve
tarım sektöründe çalışan nüfusun toplam nüfusa oranla yüksek olması (%24) nedeniyle
tarım ürünleri alanında gümrük tarifelerinin belli esneklikler çerçevesinde düşürülmesi
ülkemiz tarafından ilkesel olarak desteklenmektedir.
Anlaşmada, başta gümrük işlemleri olmak üzere, bilgi teknolojileri ve
otomasyonun uygulanması yoluyla dış ticaret alt yapısının geliştirilmesi hedeflenmekte
olup, ülkemizin çabalarıyla paralel olarak, transitte kotaların kaldırılmasına ilişkin bir
hükümle, transitte kota ve benzeri gönüllü kısıtlamaların uygulanmayacağı kayda
geçirildi. Ayrıca, hizmet ile orantılı olanlar hariç olmak üzere transit geçişe izin verme
karşılığı alınan ücretler yasaklandı. Söz konusu hükümle, parayla geçiş belgesi satılması
uygulamasının DTÖ kuralları açısından uygun olmadığının altını çizilmektedir.
1
Washington merkezli Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü araştırmasına göre
İMMİB AB Mevzuatı Uyum Şubesi
Aralık 2013
Sayfa 1/5
Dünya Ticaret Örgütü
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasına
(GATT) istinaden yürütülen son çok taraflı ticaret müzakere turu olan Uruguay Round
müzakereleri sonunda 1 Ocak 1995 tarihinde kurulmuştur.
Ülkemiz GATT’a 1951 yılında Torquay Turu sırasında taraf olmuş ve uluslararası
ticaretin serbestleştirilmesi amacıyla kurulan DTÖ’nün de kurucu üyeleri arasında yer
almıştır.
DTÖ’nün kurumsal yapısına bakılacak olursa; Bakanlar Konferansı, temel karar
alma organıdır. İki yılda bir toplanması gereken Bakanlar Konferansı’nın düzenlenmediği
dönemlerde, Genel Konsey, DTÖ’nün günlük işleyişine ilişkin her türlü kararı alma
yetkisine sahiptir.
Genel Konsey, gerektiğinde Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Organı (Trade
Policy Review Body- TPRB) ve Anlaşmazlıkların Halli Organı (Dispute Settlement Body –
DSB) olarak da toplanabilmektedir. Genel Konseye bağlı üç temel Konsey ve diğer ilgili
Komite ve Çalışma Grupları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
İMMİB AB Mevzuatı Uyum Şubesi
Aralık 2013
Sayfa 2/5
Bali - Dokuzuncu Bakanlar Konferansı
Dünya Ticaret Örgütü’nün temel karar alma organı olan ve iki yılda bir toplanan
Bakanlar Konferansı, 2013 yılı Aralık ayı içinde Endonezya’nın Bali Adası’nda
düzenlendi.
2001 yılında ilan edilen Doha Kalkınma Gündemi müzakereleri çerçevesinde
yürütülen müzakerelere devam edilen Bali’deki Dokuzuncu Bakanlar Konferansı’nın
gündeminde yer alan konular şunlardır:
1. Ticaretin kolaylaştırılması,
2. Tarım
a. Gıda güvenliği,
b. İhracat destekleri,
c. Tarife kota yönetimi,
d. Pamuk,
3. En Az Gelişmiş Ülkelere uygulanan özel ve lehte muamele,
Konferansta; Yemen Örgüte 160. üye olarak katılırken, 2001 yılından bu yana
devam etmekte olan Doha Kalkınma Gündemi Müzakereleri açısından önemli gelişmeler,
"Bali Paketi" olarak adlandırılan paket dâhilinde bir bağlayıcı Anlaşma (Ticaretin
Kolaylaştırılması Anlaşması) ile, "tarım" ve "kalkınma" konularında olmak üzere, toplam
dokuz ayrı Bakanlar Kararı kabul edildi. Konferansta kabul edilen, "Ticaretin
Kolaylaştırılması Anlaşması"nın, 31 Temmuz 2015 tarihinde yürürlüğe girmesi karara
bağlandı.
Ticaretin Kolaylaştırılması
Ticaretin kolaylaştırılması kısaca, üretimin başlangıcından son kullanıcıya kadar
tabî olduğu tüm proses ve idari süreçlerin basitleştirilmesi, uyumlaştırılması ve böylelikle
formalitelerin en aza indirilmesi olarak tanımlanmaktadır.
Bu kapsamda hedeflenen gümrük prosedürlerinin hızlandırılması, ticaretin daha
kolay, daha hızlı ve daha ucuz hale gelmesi; bürokrasi ve yolsuzluğun azaltılması ve
teknolojik yeniliklerin kullanılmasıdır. Ayrıca transit mallarla ilgili hükümler de vardır.
Bu kapsamda gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkelerin altyapılarını geliştirmek,
gümrük memurlarını eğitmek ve anlaşmadaki diğer koşulları yerine getirmek için
çıkabilecek maliyetlerin karşılanması için destekler de gündeme gelmiştir.
Ticaretin kolaylaştırılmasının dünya ticaretine etkilerinin 400 ile 1 trilyon dolar
arasında olacağı, ticaretteki maliyetleri %10-15 arasında azaltacağı hesaplanmaktadır ve
böylelikle ticari akımları ve hasılatı artırarak daha istikrarlı ticaret ortamı yaratıp yabancı
yatırımı çekeceği ifade edilmektedir.
Ülkemiz, ticaretin kolaylaştırılması alanında anlaşmaya olumlu yaklaşmaktadır.
Türkiye’de dış ticarete etki eden pek çok yasal düzenleme ve uygulama, Gümrük Birliği
çerçevesinde Avrupa Birliği ile uyumlu hale getirilmiştir. Bu çerçevede, ticaretin
İMMİB AB Mevzuatı Uyum Şubesi
Aralık 2013
Sayfa 3/5
kolaylaştırılması müzakereleri kapsamında gündeme gelebilecek yükümlülükler büyük
ölçüde gerçekleştirilmiştir.
Tarım
Konferansta, tarım" başlığı altında aşağıda belirtilen alanlarda dört ayrı Bakanlar
Kararı kabul edilmiştir:
Genel hizmetlere ilişkin Bakanlar Kararı ile DTÖ Tarım Anlaşmasının iç
desteklere ilişkin hükümleri, kırsal kalkınmanın desteklenmesi ve yoksulluğun
azaltılması amacıyla toprak reformu ve kırsal geçim güvenliği ile ilgili arazi
rehabilitasyonu, toprak muhafazası ve kaynak yönetimi, kuraklık yönetimi ve sel
kontrolü, kırsal istihdam programları, mülkiyet hakkı tesisi ve çiftçinin
yapılandırılması programlarına ilişkin iç destek ödemelerinin, indirim taahhütleri
dışına alınmasıyla, Gelişme Yolundaki Ülkeler lehine güçlendirilmektedir.
Gıda Güvenliği Amaçlı Kamu Stok Programlarına ilişkin Bakanlar Kararı ile ise,
temel gıda ürünlerine yönelik gıda güvenliğinin sağlanması amaçlı kamu stok
programları nedeniyle DTÖ Tarım Anlaşması çerçevesinde iç destek taahhütlerini
aşmak durumunda kalan ülkelerin Anlaşmazlıkların Halli Mekanizmasına ilişkin
hükümlerden muaf kılınması bu aşamada dört yıl boyunca sağlanmış
bulunmaktadır.
Tarife kotası yönetimi uluslararası ticareti bozan uygulamaların başında gelen
tarım ürünleri ihracat sübvansiyonlarına ilişkin taahhütlerin güçlendirilmesi ve
tarım ürünleri ithalatına yönelik tarife kotası kullanım usullerinin tarım ürünleri
ihracatçısı ülkelerin mağduriyetlerini bertaraf edecek şekilde ayrıntılı kullanım
usullerine tabi kılınması olmuştur.
Gelişme Yolundaki ülke ve En Az Gelişmiş Ülkelerde "pamuk" sektörünün
güçlendirilmesine ilişkin Karar İhracatta rekabet kapsamında "İleri Tarım
Müzakereleri"nde ele alınan bir karar olmuştur
En Az Gelişmiş Ülkeler
DTÖ Anlaşmalarında yer alan “özel ve lehte “muamele uygulama yükümlerinin
gözden geçirilmesi ve etkin bir hale getirilmesi olarak tanımlanmaktadır.
Kalkınma başlığı altındaki En Az Gelişmiş Ülkelere Yönelik diğer kararlar;
En Az Gelişmiş Ülkelere Yönelik Tercihli Menşe Düzenlemelerine İlişkin Karar,
En Az Gelişmiş Ülkelerin dünya hizmetler ticaretine katılım çabalarının
desteklenmesini teminen söz konusu ülkeler kaynaklı hizmet ve hizmet
sunucularına tercihli muamele öngören aykırılık kararının hayata geçirilmesine
ilişkin Karar
Özel ve Lehte Muamele Hükümlerinin Gözden Geçirilmesine İlişkin Karar
olmuştur.
İMMİB AB Mevzuatı Uyum Şubesi
Aralık 2013
Sayfa 4/5
Çok Taraflı Ticareti Kolaylaştırma Anlaşması
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) salı günü başlayan Dokuzuncu Bakanlar
Konferansı'nda; ticaret kolaylıkları, tarım sübvansiyonlarının azaltılması ve gelişmekte
olan ülkelere yardım konularını içeren Bali Paketi kapsamında “Çok Taraflı Ticareti
Kolaylaştırma Anlaşması” 159 ülke bakanı tarafından imzalandı. Bilindiği üzere Dünya
Ticaret Örgütü kararlarını yalnızca oybirliği ile alabilmektedir, bu anlamda böylesi
kapsamlı bir anlaşmada tüm tarafların anlaşarak imzalaması oldukça düşük bir ihtimal
olarak görülmekteydi.
Washington merkezli Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü araştırmasına
göre, söz konusu anlaşmanın dünya ticaretine 1 trilyon dolarlık katkı sağlaması ve 20
milyon kişilik istihdam yaratması olasıdır. Araştırmada, özellikle elektronik müşteri
beyannamelerinin kullanıma girmesini öngörüyor olmasıyla anlaşmanın, yolsuzlukların
engellenmesini sağlayacağı ve yükleme öncesi denetlemeleri kolaylaştıracağı ifade
edilmektedir. Bu gelişmelerin, vakit kazancı sağlayacağı ve uluslararası ticarete 1 trilyon
dolar olarak döneceği öngörülmektedir. Söz konusu araştırmaya göre, küresel ticaretteki
idari masraflar, gümrük tarifelerinin iki katına karşılık gelmektedir.
Bali’de kabul edilen ticareti kolaylaştırma metninde, kapasite geliştirme
desteğinin en fazla ihtiyaç duyulan yerlere, en iyi şekilde koordine edilerek ve etkin bir
şekilde izlenerek verilmesi için bir yaklaşımın ana çerçevesi çizilmektedir. Uygulama
desteğinin uluslararası tutarlılığını artırma potansiyeli, bu anlaşmaya özgü bir özelliktir.
Konferansın sonuç bildirgesinde tarafların gıda güvenliği konusundaki
müzakereleri devam ettirme ve dört yıl sonra yapılacak 11. Dünya Ticaret Örgütü
Bakanlar Konferansında nihai kararı almak üzere uzlaştıkları ifade edilmektedir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
İhracata dayalı kalkınma modeli izleyen Türkiye, ticarette serbestleşme yanlısı bir
politika izlemektedir. Hatta bazı uzmanlara göre, bu anlaşmanın Türkiye’yi başta
müteahhitlik, hizmet sektörü gibi sektörlerde daha da avantajlı bir duruma getireceği
öngörülmektedir.
Anlaşma ile öncelikle gümrük işlemleri olmak üzere, bilgi teknolojileri ve
otomasyonun uygulanması yoluyla dış ticaret alt yapısının geliştirilmesi
hedeflenmektedir. Ülkemizin çabalarıyla paralel olarak, transitte kotaların kaldırılmasına
ilişkin bir hükümle, transitte kota ve benzeri gönüllü kısıtlamaların uygulanmayacağı
Anlaşmada kayda geçirilmiştir. Bunlara ek olarak, hizmet ile orantılı olanlar hariç olmak
üzere transit geçişe izin verme karşılığı alınan ücretler yasaklanmış ve parayla geçiş
belgesi satılması uygulamasının DTÖ kuralları açısından uygun olmadığının altını
çizilmiştir.
İMMİB AB Mevzuatı Uyum Şubesi
Aralık 2013
Sayfa 5/5