ÖDEMELER DENGESİ RAPORU

Ödemeler Dengesi Raporu
2015-IV
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
İdare Merkezi
Anafartalar Mah. İstiklal Cad. No:10 06050 Ulus Altındağ Ankara
Editörler
Ahmet Adnan EKEN, [email protected]
Gülbin ŞAHİNBEYOĞLU, [email protected]
Hazırlayanlar
Mustafa Faruk AYDIN, [email protected]
Barış BABAOĞLU, [email protected]
Eda ALTUNTAŞ DURSUN, [email protected]
Serdar ERKILIÇ, [email protected]
Evrim GÜRLER, [email protected]
Osman Çağatay MUTLU, [email protected]
Ferya ÖĞÜNÇ, [email protected]
Elif ÖZCAN TOK, [email protected]
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
İÇİNDEKİLER
GENEL DEĞERLENDİRME
04
1.
07
2.
3.
CARİ İŞLEMLER HESABI
1.1. Mal İhracatı ………………………………………………………………………………………………………………………..…
08
1.2. Mal İthalatı ………………………………………………………………………………………………………………………..….
09
1.3. Reel Döviz Kuru Gelişmeleri …………………………………………….………………………………………...….
09
1.4. Küresel Konum………………………………………………………………………………….………………………………….
10
1.5. Dış Ticaret Hadleri …………………………………………………………………………………………………………..….
10
1.6. Hizmetler Hesabı ……………………………………………………………………………………………………………..…
11
1.7. Birincil Gelir Dengesi ……………………………………………………………….……………………………………..…
15
1.8. İkincil Gelir Dengesi ………………………………………………………………………………………………..……..….
15
FİNANS HESABI
19
2.1. Doğrudan Yatırımlar……………………………………………………………………………………………………………
20
2.2. Portföy Yatırımları………………………………………………………………………………………………………….……
25
2.3. Krediler ve Mevduat……………………………………………………………………………………………………………
26
EK TABLOLAR
32
KUTULAR
Kutu 1.
Ödemeler Dengesi İstatistiklerinde Yapılan Yıl Sonu Güncellemeleri …………
12
Kutu 2.
Ücret Ödemeleri ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerine Yansımaları……….……
16
Kutu 3.
Kutu 4.
Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişimi ve Gelişmekte
Olan Ülkeler ile Karşılaştırması ………………....……………………....………………………..…………
Finansal Olmayan Kuruluşların Yurt Dışından Sağladığı Kredilerin
Ortalama Vadesi ……………………………………………………………………………………………….…………
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
3
21
27
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Genel Değerlendirme
Cari işlemler açığı, 2015 yılı dördüncü çeyreğinde daralma eğilimini devam ettirmiştir. Dış ticaret
dengesinde iyileşme, cari açıktaki iyileşmenin temel nedenini oluşturmuştur. Hizmetler dengesi ise
net seyahat gelirlerinde ortaya çıkan düşüşün etkisiyle cari açığın azalma eğilimine yaptığı olumlu
katkıyı azaltmıştır (Grafik 1).
Grafik 1. Cari İşlemler Hesabı ve Alt Kalemleri
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
2015-III
2015-IV
2015-I
2015-II
2014-IV
2014-III
2014-I
2014-II
2013-IV
2013-III
2013-I
2013-II
2012-IV
2012-II
2012-III
2012-I
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-III
2010-I
2010-II
2009-IV
2009-II
2009-III
2009-I
2008-IV
2008-II
2008-III
2008-I
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
-70
-80
-90
-100
Dış Ticaret Dengesi
Hizmetler Dengesi
Birincil Gelir Dengesi
İkincil Gelir Dengesi
Cari İşlemler Hesabı
Altın Hariç Cari İşlemler Hesabı
Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB).
Altın hariç ihracat yılın son çeyreğinde azalış eğiliminde olmuştur. Avrupa Birliği ülkelerine yapılan
ihracat artarken, jeopolitik ve ekonomik gelişmeler nedeniyle Irak’a ve Rusya’ya yapılan ihracatın
yüksek oranda gerilemesi, ihracatın bu çeyrekte azalmasına neden olmuştur. Diğer taraftan, bavul
ticareti gelirleri, bu ticarette en önemli paya sahip Rusya ile ortaya çıkan gerilimin de etkisi ile son
çeyrekte, geçen yılın aynı çeyreğine göre, azalışını devam ettirmiştir. Altın ihracatı ise geçen senenin
aynı dönemine göre artış göstermiştir.
Altın hariç tutulduğunda, ithalat geçen yılın üçüncü çeyreğinde başlayan azalış eğilimine bu yılın
dördüncü çeyreğinde de devam etmiştir. Düşen enerji fiyatlarının enerji ithalat faturasını düşürmesi,
ithalattaki gerilemenin temel nedenini oluşturmuştur. Altın ithalatı ise, bu çeyrekte bir önceki yılın
aynı çeyreğine göre azalmıştır.
Cari işlemler hesabının dış ticaretten sonra en önemli belirleyicisi olan hizmetler kalemi, yılın
dördüncü çeyreğinde, net seyahat gelirlerindeki gerilemeye bağlı olarak azalma eğiliminde olmuştur.
Cari işlemler dengesinin diğer bir belirleyeni olan ve ücret ödemeleri ile yatırım geliri toplamından
oluşan birincil gelir dengesi açık yönünde hareketini dördüncü çeyrekte artırarak sürdürmüştür. Yurt
dışına yapılan kar transferlerinin kaydedildiği doğrudan yatırım giderinin, bir önceki yılın aynı
dönemine göre yükselmesi, birincil gelir açığının bu çeyrekteki artışının en önemli nedenini
oluşturmuştur. Öte yandan, Aralık ayı ödemeler dengesi yayımı ile birlikte, birincil gelir dengesi
altında yer alan ücret ödemeleri gelir kalemine Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nden elde edilen
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
4
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
verilere dayanarak hesaplanan Türkiye’den yurt dışına giden çalışanların/işçilerin elde ettikleri
ücretler 2005 yılından günümüze kayıt edilmeye başlanmıştır (Kutu 2).
Cari İşlemler Hesabının Finansmanı
2015 yılının dördüncü çeyreğinde, küresel iktisadi faaliyetteki zayıf seyrin ve ayrışmanın devam
etmesinin yanı sıra, para politikalarındaki belirsizliklerin yol açtığı finansal oynaklık, küresel risk
iştahının olumsuz seyretmesine neden olmuştur. Diğer taraftan, Suriye’de süregelen olumsuz
jeopolitik siyasi gelişmelerin bu dönemde de yoğun olarak devam etmesi, finans hareketlerine etki
eden ülkemize özgü bir unsur olarak öne çıkmıştır.
Ödemeler dengesi finans hesabına ana başlıklar itibarıyla bakıldığında, doğrudan yatırım girişlerinde
2015 yılının üçüncü çeyreğinde başlayan artış eğilimi, yılın son çeyreğinde de devam etmiştir. Portföy
yatırımları ise, küresel risk iştahındaki kötüleşmeye paralel, çıkış yönlü hareket etmeye devam
etmiştir. Diğer yatırım girişlerinde ise bankacılık sektörüne girişler bir miktar gerilerken, diğer
sektörlerin yurt dışı borçlanmaları artarak devam etmiştir.
Finansman unsurlarının kalitesi yönünden bakıldığında; rezerv yeterlilik oranları ve GOÜ’ye yönelen
sermaye akımlarında Türkiye’nin payı bir yıl öncesine göre gerilerken, diğer tüm unsurlar bir yıl
öncesine göre aynı kalmış veya bir miktar iyileşme göstermiştir (Grafik 2).
Grafik 2: Cari Açık Finansman Kalitesinin Makro Gösterimi*
Doğrudan Yabancı Yatırım
Girişleri
1
GOÜ'e Yönelen Sermaye
Akımlarında Türkiye'nin Payı
Rezerv Yeterlilik Oranları
1
0
Borç Çevirme Oranları
(Diğer Sektörler)
Sermaye Girişlerinin Vade
Yapısı
Borç Çevirme Oranları
(Bankacılık)
Aralık 14
Portföyün Vade Yapısı
Eylül 15
Aralık 15
Kaynak: TCMB.
* Dışarıya doğru genişleme iyileşmeyi yansıtmaktadır.
Doğrudan yatırım girişlerinde, geçen çeyrekte görülen artış eğilimi bu çeyrekte de devam etmiştir. Bu
durum, doğrudan yatırımlarda genel bir eğilim değişikliğinden ziyade, büyük miktarlı az sayıda işlemin
bir sonucu olarak gerçekleşmiştir (Grafik 3).
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
5
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Bu çeyrekte Çin ve enerji ihracatçısı ülkelerde büyümeye yönelik ortaya çıkan endişeler, gelişmekte
olan ülkelere yönelik portföy akımlarına etki eden temel unsur olmuştur. Enstrüman bazında
bakıldığında, dönem toplamında, diğer sektörlerin yurt dışı tahvil ihracı hariç, hisse senetleri ve diğer
tüm borç senetlerinde net çıkış gerçekleşmiştir.
Gerek bankacılık sektörünün gerekse diğer sektörlerin yurt dışından kredi türü borçlanmalarında,
2015 yılı son çeyreğinde arz yönlü bir kısıt gözlenmemektedir. Bu dönemde bankacılık sektörü
toplamda, düşük bir miktarda, net borç geri ödeyici olurken, yılın ilk çeyreğinde başlayan kısa vadeli
kredi borçlanmasından uzun vadeli borçlanmaya kayış, bu dönemde de devam etmiştir. Bu
gelişmede, TCMB’nin bankaların yurt dışı borçlanmalarının vadesini uzatmaya yönelik yaptığı
düzenlemelerin etkisi olduğu düşünülmektedir. Öte yandan, diğer sektörler, uzun vadeli
kredilerindeki artışın etkisi ile net borçlanıcı yönde hareket etmişlerdir. Diğer sektörün ortalama
borçlanma vadesi, yurt içi büyük projelerin finansmanına yönelik sağlanan çok uzun vadeli kredilerin
de etkisi ile artış göstermiştir (Kutu 4).
Grafik 3. Finans Hesabı Alt Kalemleri (Yükümlülükler)
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
72
60
48
36
24
12
0
-12
Portföy Yatırımları
6
2015-III
Krediler-Diğer Sektörler
2015-IV
2015-I
2015-II
2014-IV
2014-III
2014-I
2014-II
2013-III
2013-IV
2013-I
2013-II
2012-IV
2012-II
Krediler-Bankalar
Kaynak: TCMB.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
2012-III
2012-I
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-III
2010-I
Doğrudan Yatırımlar
2010-II
2009-IV
2009-II
2009-III
2009-I
2008-III
2008-IV
2008-I
2008-II
-24
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
I.
Cari İşlemler
Hesabı
Grafik 1. Cari İşlemler Dengesi
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
10
5
0
-5
-10
-15
Cari Denge
Cari Denge (altın ve enerji hariç)
Cari Denge (altın hariç)
-20
-25
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
2015 yılı son çeyreğinde cari işlemler açığı yıllık
bazdaki gerilemesine devam etmiş ve 7,6
milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Son
çeyrekte cari işlemler dengesindeki söz konusu
iyileşmede, petrol fiyatlarındaki düşüşle birlikte
enerji ithalatı faturasının geçen yılın aynı
dönemine göre 4,7 milyar ABD doları, altın
ithalatının ise 2,3 milyar ABD doları azalması
etkili olmuştur. Ancak, yıl genelinde olduğu gibi
bu çeyrekte de turizm gelirlerinin gerilemesi cari
işlemler dengesindeki iyileşmeyi sınırlandıran
bir faktör olmuştur. Önceki yıla kıyasla cari
işlemler dengesi 11,4 milyar ABD doları iyileşme
göstermiştir. Öte yandan, ödemeler dengesi
istatistiklerinde yıl sonu güncellemeleri de, 2005
yılından günümüze, cari işlemler dengesini
olumlu yönde etkileyen diğer bir etken olmuştur
(Kutu 1).
Kaynak: TCMB.
Grafik 2. Cari İşlemler Dengesi
(çeyreklik, milyar ABD doları)
20
10
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
Cari Denge
Cari Denge (altın ve enerji hariç)
Cari Denge (altın hariç)
-70
-80
Yıllık bazda incelendiğinde, 2014 yılı başından
itibaren cari açıkta gözlenen daralmanın
devam ettiği görülmüştür. Böylece 2015 yılında
cari açık 32,1 milyar ABD dolarına, cari açığın
GSYİH içindeki payı ise yüzde 4,5’e gerilemiştir.
Öte yandan, altın ve enerji hariç cari işlemler
dengesi bir miktar bozulma göstermiştir.
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-90
Kaynak: TCMB.
Grafik 3. Dış Ticaret Dengesi (Altın hariç)
(çeyreklik, milyar ABD doları)
70
60
50
40
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
30
20
Dış Ticaret Dengesi (altın hariç)
İhracat (altın hariç)
İthalat (altın hariç)
10
0
-10
-20
Kaynak: TCMB.
7
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-II
2009-IV
2008-II
2008-IV
2007-IV
-30
2007-II
Cari açığın en önemli belirleyicisi olan altın
hariç dış ticaret açığı yılın son çeyreğinde yıllık
bazda 4,6 milyar ABD doları daralmıştır. Bu
dönemde gerek ithalat gerekse ihracat gerileme
göstermiştir. Ancak ithalatın ihracata kıyasla
daha yüksek miktarda gerilemesi dış ticaret
açığındaki daralmada etkili olmuştur. 2015 yılı
tamamında ise altın hariç dış ticaret dengesi 7,8
milyar ABD doları iyileşme göstermiştir.
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
1.1 Mal İhracatı
Grafik 4. Nominal İhracat ve İhracat Miktar Endeksleri
(yıllık yüzde değişim)
50
40
30
20
10
0
-10
İhracat f.o.b.
İhracat Miktar Endeksi
Altın Hariç İhracat Miktar Endeksi
-20
-30
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-II
2009-IV
2008-II
2008-IV
2007-II
-40
2007-IV
2015 yılı genelinde, özellikle Rusya ve Irak
kaynaklı jeopolitik gelişmelerin olumsuz
etkileri ve Euro-dolar paritesindeki düşüşün
devam etmesiyle nominal ihracat yıllık bazda
gerileme eğiliminde olmuştur. AB ülkelerindeki
toparlanmanın devam etmesi bu olumsuz
gelişmeleri telafi edememiş ve ihracat son
çeyrekte yüzde 6,5; 2015 yılı tamamında ise
yüzde 8,7 gerilemiştir. Altın dahil ve hariç reel
ihracat ise yılın son çeyreğinde artış
göstermiştir.
Kaynak: TÜİK.
Çeyreklik bazda mevsimsellikten arındırılmış
verilere göre, yılın son çeyreğinde gerek
toplam ihracat gerekse altın hariç ihracat
düşüş göstermiştir. Mevsimsel etkilerden
arındırılmış ihracat son çeyrekte bir önceki
çeyreğe göre yüzde 5,8; altın hariç ihracat ise
yüzde 5,4 gerilemiştir.
Grafik 5. Altın Dahil ve Hariç İhracat
(mevsimsellikten arındırılmış, çeyreklik, milyar ABD doları)
45
40
35
30
İhracat
25
Altın hariç ihracat
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-IV
2011-II
2010-II
2010-IV
2009-II
Kaynak: TÜİK.
Grafik 6. İhracatta Seçilmiş Bölge Payları (Altın hariç)
(yüzde)
60
50
AB-27
Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)
Kuzey Amerika
Orta Doğu ve Afrika (ODA)
40
30
20
10
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
0
Kaynak: TÜİK.
Grafik 7. Dış Talep Göstergeleri
(yıllık yüzde değişim)
5
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
Kaynak: TCMB.
8
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-IV
2012-II
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-IV
2009-II
2008-IV
2008-II
2007-II
Küresel Büyüme
İhracat Ağırlıklı Küresel Büyüme
2007-IV
Türkiye’nin ihracat pazarlarındaki büyüme
küresel büyümenin altında kalmaya devam
etmiştir.
Türkiye’nin ihracat pazarlarını
oluşturan ülkelerdeki ekonomik büyüme oranı
2015 yılı son çeyreğinde yıllık yüzde 0,6
oranında artarken, aynı dönemde küresel
büyüme oranı yüzde 1,7 seviyesinde
gerçekleşmiştir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
2009-IV
2008-IV
2008-II
2007-IV
2007-II
20
Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin altın hariç
ihracat içindeki payı yılın son çeyreğinde de
artarken, Orta Doğu ve Afrika (ODA)
ülkelerinin payı düşmüştür. Bu dönemde AB
ülkelerinin Türkiye’nin toplam altın hariç
ihracatı içindeki payı 2011 yılı ikinci çeyreğinden
bu yana gözlenen en yüksek değerine ulaşmış ve
yüzde 47,7 olarak gerçekleşmiştir. Böylece 2015
yılında AB ülkelerinin payı yüzde 45,7’ye
yükselmiştir. Orta Doğu ve Afrika (ODA)
ülkelerinin payı ise son çeyrekte yüzde 30,1; yıl
genelinde
yüzde
31,2
seviyesinde
gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, Rusya ve
Ukrayna’nın da yer aldığı Bağımsız Devletler
Topluluğu (BDT) ülkelerine yapılan ihracatın payı
son çeyrekte yüzde 6, 2015 yılında ise yüzde 6,4
seviyesine düşerek, 2006 yılı seviyelerine
gerilemiştir.
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
1.2 Mal İthalatı
Grafik 8. Nominal İthalat ve İthalat Miktar Endeksleri
(yıllık yüzde değişim)
50
40
30
20
10
0
-10
İthalat c.i.f.
-20
-30
İthalat Miktar Endeksi
-40
Altın ve Enerji Hariç İthalat Miktar
Endeksi
-50
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
2015 yılı son çeyreğinde ithalattaki gerileme
devam etmiştir. Euro-dolar paritesindeki düşüş
ve başta enerji fiyatları olmak üzere ithalat
fiyatlarındaki gerileme ithalattaki azalışa neden
olmuştur. Bunun yanı sıra, altın ithalatı yılın son
çeyreğinde önceki yılın aynı dönemine göre
belirgin olarak azalmıştır. Bu dönemde nominal
ithalat yıllık yüzde 18,4; reel ithalat yüzde 1,8
oranında düşmüştür. Altın hariç ithalat reel
olarak yüzde 2,3 oranında artarken, altın ve
enerji hariç ithalat önceki yılın aynı dönemine
göre yatay seyretmiştir.
Kaynak: TÜİK.
70
60
50
40
2015-II
2015-IV
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2011-II
2010-II
2010-IV
2009-II
2009-IV
2008-II
2008-IV
2007-II
2007-IV
20
2012-IV
İthalat
Altın hariç ithalat
Altın ve enerji hariç ithalat
30
2011-IV
Mevsimsellikten
arındırılmış
verilere
bakıldığında da çeyreklik bazda ithalatta
belirgin bir düşüş eğilimi görülmektedir. 2015
yılı son çeyreğinde, ithalat bir önceki çeyreğe
göre yüzde 5,2; altın ve enerji hariç ithalat
yüzde 2,8 oranında düşüş göstermiştir.
Grafik 9. Enerji ve Altın Hariç İthalat
(Mevsimsellikten arındırılmış, çeyreklik, milyar ABD
doları)
Kaynak: TCMB.
1.3 Reel Döviz Kuru Gelişmeleri
Grafik 10. Reel Efektif Döviz Kurları (REDK)
(TÜFE bazlı, 2003=100)
Yılın son çeyreğinde reel kur endeksleri bir
önceki çeyreğe kıyasla bir miktar değer
kazanmıştır. Bu dönemde yurt içi enflasyon
gelişmeleri reel kur endekslerindeki harekette
etkili olmuştur.
140
130
120
110
100
90
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
80
70
Kaynak: TCMB.
9
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-II
2009-IV
2008-II
2007-IV
50
2008-IV
REDK
Gelişmekte Olan Ülkeler Bazlı REDK
Gelişmiş Ülkeler Bazlı REDK
60
2007-II
Türk lirasında gözlenen reel değerlenme hem
gelişmiş ülkelere hem de gelişmekte olan
ülkelere karşı gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkeler
alt endeksi 100 puanın üzerinde seyretmeye,
dolayısıyla Türk lirası söz konusu ülke grubuna
karşı değerli kalmaya devam etmiştir.
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
1.4 Küresel Konum
Dünya Ticaret Örgütü’nden elde edilen geçici
verilere göre dünya ihracatı 2015 yılının son
çeyreğinde de gerilemiştir. Bu dönemde dünya
ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 10,6 oranında
daralmıştır. Bu dönemdeki nominal ihracattaki
gerilemede fiyat düşüşleri yanında euro-dolar
paritesindeki gelişmelerin de belirleyici olduğu
düşünülmektedir.
Grafik 11. Dünya İhracatı
(yıllıklandırılmış, 2007=100)
150
140
130
120
110
100
90
80
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-II
2015-II
2015-IV
2015-II
2015-IV
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-II
Kaynak: DTÖ.
Grafik 13. İhracat ve İthalat Fiyatları
(yıllık yüzde değişim)
30
20
10
0
-10
İhracat fiyatları
İthalat fiyatları
-20
2014-II
2014-IV
2013-II
2013-IV
2012-II
2012-IV
2011-II
2011-IV
2010-II
2010-IV
2009-II
2009-IV
2008-II
2008-IV
-30
Kaynak: TÜİK.
Grafik 14. Dış Ticaret Hadleri (DTH)
(2010=100)
110
DTH
108
Altın hariç DTH
106
Enerji ve altın hariç DTH
104
102
100
98
96
94
92
Kaynak: TÜİK.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
2009-IV
2008-II
2008-IV
2007-IV
İthalat
İhracat
2007-II
İthalat fiyatlarının ihracat fiyatlarından daha
yüksek oranda gerilemesine bağlı olarak 2012
yılı ortalarından itibaren yükselmekte olan dış
ticaret hadleri, 2015 yılının son çeyreğinde de
bu eğilimini sürdürmüştür. Enerji ve altın
dışlandığında ise dış ticaret hadlerindeki
yükselişin daha yavaş ve kademeli olduğu
görülmektedir. Dış ticaret hadleri yılın son
çeyreğinde yıllık yüzde 7,3 puan artışla 108,8
değerini alırken, altın ve enerji hariç endeksin
yıllık artışı 0,5 puana gerilemiş ve 102,4 değerini
almıştır.
2009-IV
1,4
1,3
1,2
1,1
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
2007-II
Son yıllarda ihracat ve ithalat fiyatlarında
süregelen düşüş eğilimi 2015 yılı son
çeyreğinde devam etmiştir. Bu dönemde
ihracat fiyatları bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 10,9, ithalat fiyatları ise yüzde 16,9
oranında gerilemiştir. İhracat ve ithalat
fiyatlarındaki düşüşlerde petrol ve enerji
fiyatlarındaki gerilemeler etkili olmuş, fiyat
düşüşleri tüm alt sektörlerde görülmüştür.
2008-II
Grafik 12. Türkiye’nin Dünya Ticareti İçindeki Payı
(yüzde)
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
1.5 Dış Ticaret Hadleri
2008-IV
2007-II
Kaynak: DTÖ.
2007-IV
Dünya Ticaret Örgütü verileri 2015 yılında
Türkiye’nin dünya ithalatı içindeki payının
gerilerken, dünya ihracatı içindeki payının bir
miktar arttığına işaret etmektedir. Böylece,
2015 yılı son çeyreğinde Türkiye’nin dünya
ithalatı içindeki payı yüzde 1,25, dünya ihracatı
içindeki payı ise yüzde 0,88 seviyesinde
gerçekleşmiştir.
2007-IV
70
10
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
1.6 Hizmetler Hesabı
32
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
Hizmetler dengesi altında yer alan taşımacılık
kalemindeki geçen yılın aynı dönemine göre
görülen artışa rağmen, aynı dönemde seyahat
kalemindeki gerilemenin etkisi ile hizmetler
kaleminin cari işlemler hesabına verdiği katkı
azalmıştır. 2015 yılının dördüncü çeyreğinde bir
önceki yılın aynı dönemine göre seyahat
gelirlerinde yüzde 15,5 azalış, seyahat
giderlerinde ise yüzde 1,2 oranında artış
gözlenmiştir. Sonuç olarak, 2015 yılının
dördüncü çeyreğinde net seyahat gelirleri bir
önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 20,2
azalarak 4,1 milyar ABD doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. Öte yandan, turist sayısı geçen
yılın aynı dönemine göre yüzde 3,4 oranında
azalış göstermiştir. Ülke grupları olarak
bakıldığında, dördüncü çeyrekte geçen yılın aynı
dönemine göre oransal olarak en büyük artış
Asya ve Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan
gelen turist sayılarında gerçekleşirken, en büyük
azalış Afrika ve Avrupa ülkelerinden gelen turist
sayılarında yaşanmıştır.
Grafik 15. Hizmetler Hesabı, Seyahat ve Taşımacılık
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
Seyahat
Taşımacılık
Hizmetler Dengesi
Kaynak: TCMB.
Grafik 16. Türkiye'ye Gelen Turistlerin Bölge Dağılımı
ve Seyahat Gelirleri
(sol eksen: yıllıklandırılmış, milyon kişi;
sağ eksen: milyar ABD doları)
36
36
32
32
28
28
24
24
20
20
16
16
12
12
8
8
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
Cari işlemler hesabının dış ticaretten sonra en
önemli belirleyicisi olan hizmetler kalemi, yılın
dördüncü
çeyreğinde,
net
seyahat
gelirlerindeki gerilemeye bağlı olarak azalma
eğiliminde olmuştur. Bir önceki yılın aynı
dönemine göre taşımacılık, diğer ticari hizmetler
ile resmi hizmetler kalemlerinin hizmetler
hesabına verdiği katkı artarken; seyahat, inşaat
hizmetleri ve finansal hizmetler kalemlerinin
katkısı ise azalmıştır.
Avrupa
BDT
Asya
Diğer
Seyahat Gelirleri (sağ eksen)
Kaynak: TÜİK.
Grafik 17. Ortalama Harcama
(ABD doları/kişi)
1600
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
2015 yılının dördüncü çeyreğinde bir önceki
yılın aynı dönemine göre, gerek yabancı
ziyaretçilerin gerekse yurt dışında ikamet eden
vatandaşlarımızın ülkemizde gerçekleştirdiği
ortalama harcama tutarları azalmıştır. Verilere
bakıldığında, yabancı ziyaretçilerin ortalama
harcama tutarının geçen yılın aynı dönemine
göre yüzde 16,0 azalarak 627 ABD doları; yurt
dışında ikamet eden vatandaşlarımızın ortalama
harcamasının ise yüzde 5,2 azalarak 957 ABD
doları düzeyinde gerçekleştiği gözlenmiştir.
Çıkış yapan yabancıların ortalama harcaması
Çıkış yapan yurt dışı ikametli vatandaşların ortalama harcaması
Kaynak: TÜİK.
11
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Ödemeler Dengesi İstatistiklerinde Yapılan Yıl Sonu Güncellemeleri
Kutu 1
Türkiye’nin
ödemeler dengesi istatistikleri, pek çok açıdan uluslararası standartların oldukça
ilerisinde, aylık olarak ve ilgili ayı takip eden altı hafta içerisinde yayımlanmaktadır. İstatistiklerin
güncelliğini kaybetmeden kullanıcılara ulaşmasını amaçlayan bu uygulama ile Türkiye zamanlılık
açısından öncü ülkelerden biri konumunda bulunmaktadır. Diğer taraftan, istatistiklerin aylık olarak
yayımlanması, yayım tarihinde mevcut olmayan verilerin yerine geçici nitelikteki verilerin kullanılmasını
gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla, ödemeler dengesi istatistikleri geçici nitelikteki söz konusu verilerin
zaman içinde kesinleşmesi, kaynak verilerde zaman içinde gerçekleşen güncellemeler ve de yeni bir
kaynaktan
veri
derlenmeye
başlanması
nedeniyle
geçmiş
yılları
da
içerecek
şekilde
güncellenebilmektedir.
Ödemeler dengesi istatistikleri revizyon politikası uyarınca, ödemeler dengesi istatistiklerinde;
 Aralık hariç diğer cari ay verileri yayımlanırken,
o
Kısa vadeli dış borçlar ile özel sektörün uzun vadeli dış borcuna ilişkin veriler için geriye
dönük olarak 2002 yılına kadar,
o

Diğer kalemler için cari yıl ve bir önceki yılın aylık verilerinde,
Aralık ayı verileri yayımlanırken ise tüm kalemler için geriye dönük beş yılın verilerinde revizyon
yapılabilmektedir.
Diğer
taraftan, yeni bir kaynaktan veri derlenmesi veya metodolojik bir değişiklik yapılması
durumunda ise verilerin elde edilebildiği tarihe kadar güncelleme gerçekleştirilebilmektedir.
Bu
çerçevede, 2015 yılı Aralık ayı ödemeler dengesi istatistikleri yayımlanırken, ilgili kamu
kurum ve kuruluşları, Aylık Döviz Vaziyeti (ADV) Raporlaması yapan bankalar ve firmalar nezdinde
yapılan ayrıntılı çalışmalar neticesinde, 2005 yılına kadar uzanan çeşitli güncellemeler yapılmıştır.
Güncellemelerin bir kısmı sadece sınıflama değişikliğine neden olurken, bir kısmı da “Cari İşlemler
Hesabı” ile “Finans Hesabı” kalemlerini ve dolayısıyla “Net Hata Noksan” kalemini de etkilemiştir. Bu
güncellemelerin başlıcalarına aşağıda yer verilmektedir.
I. Cari İşlemler Hesabı

“Cari İşlemler Hesabı / Hizmetler / Taşımacılık / Diğer Taşımacılık” verileri, yerli havayolu
firmalarından doğrudan raporlama ile derlenmekte olup, söz konusu firmalar Türkiye İstatistik
Kurumu (TÜİK) tarafından yürütülmekte olan Uluslararası Hizmet Ticareti (UHT) 2013 ve 2014
pilot çalışmasına da veri sağlamışlardır. Bu kapsamda, 2013-2014 yılları için ilgili firmalarca
tarafımıza gönderilen verilerin güncellenmesi, 2015 yılına ilişkin olarak da geçici nitelikteki
verilerin kesinleşmesi ve diğer güncellemeler nedeniyle “Hizmetler / Taşımacılık / Diğer
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
12
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Taşımacılık (Net)” kalemi 2013-2015 yılları için toplam olarak 1.7 milyar ABD doları yukarı yönlü
revize edilmiştir.

“Cari İşlemler Hesabı / Birincil Gelir Dengesi / Ücret Ödemeleri” kaleminde, T.C. Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından Türkiye’de süreli çalışma izni verilen yabancıların elde
ettikleri ücretler “Gider” olarak, Türkiye’deki yabancı ülke diplomatik ve konsüler
misyonlarında görev yapan Türk personelin elde ettikleri ücretler ise “Gelir” olarak 2005
yılından itibaren kaydedilmekteydi.
Aralık 2015 Ödemeler Dengesi İstatistikleri ile birlikte aynı kalem altında söz konusu ücretlere
ilave olarak, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) kayıtlarına dayanarak hesaplanan
Türkiye’den yurt dışına giden çalışanların/işçilerin elde ettikleri ücretler “Gelir” olarak, T.C.
Dışişleri Bakanlığı kayıtlarına dayanarak hesaplanan Türkiye’nin yurt dışındaki elçilik,
başkonsolosluk ve konsolosluklarında görev yapan yabancı uyruklu personele ödenen ücretler
ise “Gider” olarak kaydedilmiştir. Elde edilen kayıtlar temelinde, yeni hesaplanan verilerin 2005
yılından itibaren ödemeler dengesi istatistiklerine yansıtılması neticesinde “Ücret Ödemeleri
(Net)” kalemi, 2005-2015 yılları için toplam olarak 7.0 milyar ABD doları yukarı yönlü revize
edilmiştir.

“Cari İşlemler Hesabı / Birincil Gelir Dengesi / Doğrudan Yatırımlar / Gider” kalemi, 2014 yılı için
gerçekleştirilen yabancı sermayeli şirketler anketi ile kesinleşen yeniden yatırıma dönüştürülen
kâr rakamları ve bankalar tarafından raporlanan diğer verilerin güncellenmesi neticesinde hem
2014 hem de 2015 yılları için 0,3 milyar ABD doları olmak üzere toplam olarak 0,6 milyar ABD
doları tutarında aşağı yönlü güncellenmiştir.

“Cari İşlemler Hesabı / İkincil Gelir Dengesi / Genel Hükümet” kalemi, sınıflama değişikliği ve yıl
sonu çalışmaları kapsamında güncellenmiştir. Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım
Pozisyonu Altıncı El Kitabı’na uyum çalışmaları çerçevesinde, uluslararası kuruluşlara yapılan
üyelik aidatı ödemeleri, 2006 yılından başlayarak “Cari İşlemler Hesabı / Hizmetler / Resmi
Hizmetler / Gider” kaleminden, “Cari İşlemler Hesabı / İkincil Gelir Dengesi / Genel Hükümet”
kalemine taşınmıştır. Ayrıca, yıl sonu çalışmaları kapsamında da, “Cari İşlemler Hesabı / İkincil
Gelir Dengesi / Genel Hükümet” kalemi altında gelir olarak gösterilen ve bankalar tarafından
raporlanan Avrupa Birliği hibelerine ilişkin veriler, 2014 ve 2015 yılları için toplam olarak 1,1
milyar ABD doları yukarı yönlü güncellenmiştir. Bu çerçevede, 2006-2015 yılları için “Cari
İşlemler Hesabı / Hizmetler / Resmi Hizmetler / Gider” kalemi 1,8 milyar ABD doları aşağı yönlü
ve “Cari İşlemler Hesabı / İkincil Gelir Dengesi / Genel Hükümet (Net)” kalemi de toplam olarak
0,7 milyar ABD Doları aşağı yönlü revize edilmiştir.
II. Finans Hesabı

“Finans Hesabı / Doğrudan Yatırımlar / Net Yükümlülük Oluşumu / Sermaye / Yatırım” kalemi,
2014 yılı için gerçekleştirilen yabancı sermayeli şirketler anketi ile kesinleşen kâr rakamları ile
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
13
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
bankalar tarafından raporlanan diğer verilerin (Ekonomi Bakanlığı ve firmalar nezdinde yapılan
çalışmalar neticesinde) güncellenmesi doğrultusunda, 2014 ve 2015 yılları için sırasıyla 0,3
milyar ABD doları aşağı yönlü ve ve 0,4 milyar ABD doları yukarı yönlü revize edilmiştir.

Dış Krediler Raporlama Takip Sistemi (DKRT) veri tabanında, bankalar tarafından raporlanan
uzun ve kısa vadeli kredi kullanım ve geri ödemelerine ilişkin olarak, bankalar ve firmalar
nezdinde yapılan çalışmalar neticesinde, ağırlıklı olarak Türkiye’ye getirilmeden yurt dışında
kullanılan yüksek tutarlı krediler ile ilgili gerekli güncellemeler yapılmıştır. Bu çerçevede,
“Finans Hesabı / Diğer Yatırımlar / Krediler / Net Yükümlülük Oluşumu” altındaki “Bankalar” ve
“Diğer Sektörler” kalemleri, 2011-2015 yılları için sırasıyla 90 milyon ABD doları ve 758 milyon
ABD doları tutarında yukarı yönlü güncellenmiştir.
Sonuç olarak, yapılan tüm bu çalışmaların neticesinde, 2005 yılı Ocak ayından başlayarak,
2015
yılı Kasım ayını kapsayacak şekilde, başlıcaları

7,0 milyar ABD doları “Ücret Ödemeleri” kalemi,

1,7 milyar ABD doları “Diğer Taşımacılık” kalemi,

1,1 milyar ABD doları “İkincil Gelir Dengesi / Genel Hükümet (Hibe)” kalemi (sınıflama
değişikliği hariç) ve

0,6 milyar ABD doları “Birincil Gelir Dengesi / Doğrudan Yatırımlar” kalemi
kaynaklı olmak üzere Cari İşlemler Açığı toplam 10 milyar ABD doları aşağı yönlü, Finans Hesabı 0,4
milyar ABD doları net yükümlülük artışı yönlü, dolayısıyla Net Hata ve Noksan kalemi de 10,4 milyar
ABD doları aşağı yönlü güncellenmiştir.
Tablo 1: Ödemeler Dengesi Ana Kalemlerindeki Değişim
(milyar ABD doları)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014 2015* Toplam
Cari İşlemler Hesabı**
0,5
0,7
0,8
0,8
0,7
0,7
0,6
0,6
1,1
3,0
0,7
10,0
Finans Hesabı**
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
-0,1
-0,7
-0,3
1,2
-0,4
-0,4
Net Hata Noksan
-0,5
-0,7
-0,8
-0,8
-0,7
-0,7
-0,7
-1,3
-1,4
-1,8
-1,1
-10,4
*Ocak-Kasım
** “Cari işlemler Hesabı”ndaki pozitif değişim, Cari İşlemler Açığında azalışa, “Finans Hesabı”ndaki
negatif değişim ise net yükümlülük artışına işaret etmektedir. Tablodaki rakamlar, yuvarlamadan dolayı
toplamı vermeyebilir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
14
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Taşımacılık kaleminden kaynaklanan net
gelirlerde 2014 yılının ilk çeyreğinden itibaren
görülen artış eğilimi, bu çeyrekte de devam
etmiştir. 2015 yılı dördüncü çeyreğinde, bir
önceki yılın aynı dönemine göre taşımacılık
gelirlerinin yüzde 4,7, giderlerinin ise yüzde 18,1
oranında azalması sonucu net taşımacılık geliri
yüzde 24,8 oranında artış göstermiştir. Bu
dönemde ithalat taşımacılığında yabancıların
payı, bir önceki döneme göre 0,5 puan azalarak
yüzde 48,9 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Grafik 18. Taşımacılık ve Alt Kalemleri
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
10
8
6
4
2
0
-2
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-4
Navlun
Diğer Taşımacılık
Taşımacılık
1.7 Birincil Gelir Dengesi
Kaynak: TÜİK, TCMB.
Cari işlemler dengesinin diğer bir belirleyeni
olan ve ücret ödemeleri ile yatırım geliri
toplamından oluşan birincil gelir dengesi açık
yönünde hareketini dördüncü çeyrekte
artırarak sürdürmüştür. Yurt dışına yapılan kâr
transferlerinin kaydedildiği doğrudan yatırım
giderinin, bir önceki yılın aynı dönemine göre
yükselmesi, birincil gelir açığının bu çeyrekteki
artışının en önemli nedenini oluşturmuştur. Öte
yandan, Aralık ayı ödemeler dengesi yayımı ile
birlikte, birincil gelir dengesi altında yer alan
ücret ödemeleri gelir kalemine Türkiye İş
Kurumu Genel Müdürlüğü’nden elde edilen
verilere dayanarak hesaplanan Türkiye’den yurt
dışına giden çalışanların/işçilerin elde ettikleri
ücretler 2005 yılından günümüze kayıt edilmeye
başlanmıştır (Kutu 2). Birincil gelir dengesinden
kaynaklanan net çıkışlar, 2015 yılı dördüncü
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 7,3 artarak 2,1 milyar ABD doları
seviyesinde gerçekleşmiştir. Yatırım geliri
kalemi altında yer alan doğrudan yatırım ve
portföy yatırımları kalemlerindeki çıkışlar
artarken, diğer yatırımlardaki çıkışlar azalmıştır.
Grafik 19. Yatırım Geliri (net) Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
1,0
0,5
0,0
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
-2,5
-3,0
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-3,5
Doğrudan Yatırımlar
Diğer Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Yatırım Geliri (net)
Kaynak: TCMB.
Grafik 20. İkincil Gelir Dengesi ve İşçi Gelirleri
(milyar ABD doları)
Genel hükümet ve diğer sektörlerin cari
transferlerinden oluşan ikincil gelir dengesinde
net girişler, bir önceki çeyreğe göre artış
göstermiştir. Dördüncü çeyrekte ikincil gelir
dengesi, bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 8,7 artışla 473 milyon ABD doları
tutarında net giriş kaydetmiştir. Bu artıştaki en
büyük etken, diğer sektörler kalemindeki
düşüşe rağmen ülkelerarası hibelerin yer aldığı
genel hükümet kalemi net girişlerinde gözlenen
yüzde 22,5 oranındaki artış olmuştur.
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
-0,1
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
1.8 İkincil Gelir Dengesi
İşçi Gelirleri
Kaynak: TCMB.
15
Genel Hükümet
İkincil Gelir Dengesi
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Ücret Ödemeleri ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerine Yansımaları
Kutu 2
Tanım ve Kapsam
Ücret
Ödemeleri, temel olarak bir ekonomide yerleşik çalışanların (A ülkesi) başka
ekonomilerin (B ülkesi) üretiminde emek girdisi karşılığında nakdi ya da gayri nakdi ücret, maaş ve
diğer kazanımlarını göstermektedir (IMF Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu 6. El
Kitabı-BPM6, sayfa 185).
Bu kapsamda, “Ücret Ödemeleri” üç ana bileşenden oluşmaktadır (BPM6, sayfa 186):
(1) nakit ücret ve maaşlar,
(2) ayni ücret ve maaşlar,
(3) işverenlerin sosyal katkıları.
Türkiye’nin
ödemeler dengesi tablosunun “Cari İşlemler Hesabı/Birincil Gelir Dengesi”
altında kaydedilen “Ücret Ödemeleri” kaleminde, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)
tarafından Türkiye’de süreli çalışma izni verilen yabancıların elde ettikleri ücretler “Gider” olarak,
Türkiye’deki yabancı ülke diplomatik ve konsüler misyonlarında görev yapan Türk personelin elde
ettikleri ücretler ise “Gelir” olarak hesaplanarak 2005 yılından itibaren kaydedilmekte idi.
11 Şubat 2016 tarihinde yayımlanan Aralık 2015 Ödemeler Dengesi İstatistikleri ile birlikte
söz konusu ücretlere ilave olarak, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) kayıtlarına
dayanarak hesaplanan Türkiye’den yurt dışına giden çalışanların/işçilerin elde ettikleri ücretler
“Gelir” olarak, T.C. Dışişleri Bakanlığı kayıtlarına dayanarak hesaplanan Türkiye’nin yurt dışındaki
elçilik, başkonsolosluk ve konsolosluklarında görev yapan yabancı uyruklu personele ödenen
ücretler ise “Gider” olarak söz konusu kalem altında kaydedilmeye başlanmıştır. Elde edilen kayıtlar
temelinde yeni hesaplanan veriler, “Ücret Ödemeleri” kalemine 2005 yılından itibaren yansıtılmıştır.
Grafik 1: Türkiye’den Yurt Dışına Giden İşçi Sayısı ve
Türkiye’de Çalışma İzni Verilen Yabancı Sayısı (2005-2015*)
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
2015*
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
0
İŞKUR - Yurtdışına İşçi Gönderme Sayısı
ÇSGB - Türkiye'de Yabancılara Verilen Çalışma İzin Sayısı
Kaynak: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR)
(*) Ocak-Kasım
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
16
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Ücret Ödemeleri/Gelir
İŞKUR,
ülkelere ve mesleklere göre yurt dışına gönderilen işçi sayılarını yıllık olarak
yayımlamaktadır. Son yıllar itibarıyla, Türkiye’den yurt dışına giden işçilerin ülke dağılımında Rusya,
Irak, Suudi Arabistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Cezayir, Kazakistan, Tunus, Libya, Afganistan,
Katar ve BAE’nin ağırlıklı olduğu gözlemlenmektedir. İnşaat, müteahhitlik, bakım onarım
faaliyetlerindeki meslekler ise ağırlığı oluşturmaktadır.
Türkiye’den yurt dışına giden çalışanların/işçilerin gerek ülke gerekse meslek profili dikkate
alınarak, Türkiye’de süreli çalışma izni verilen yabancılar için meslek gruplarına mevzuat
kapsamında tanımlanmış asgari ücret bilgilerinden, yurt dışına giden çalışanların/işçilerin ücret
gelirinin hesaplanması için de yararlanılmıştır.
Gelir kaleminin diğer bir alt bileşeni T.C. Dışişleri Bakanlığı kayıtlarına dayanarak hesaplanan
Türkiye’deki yabancı ülke diplomatik ve konsüler misyonlarında görev yapan Türk personelin elde
ettikleri ücretlerdir. Söz konusu veriler de yıl sonu çalışmaları kapsamında güncellenmiştir.
Ücret Ödemeleri/Gider
ÇSGB, ekonomik faaliyetlere, eğitim düzeyine ve izin türlerine göre Türkiye’de çalışma izni
verilen yabancılara ilişkin “Yabancı Çalışma İzinleri İstatistikleri”ni yayımlamaktadır. Veriler, 2010
yılından itibaren mevcuttur.
“Ortalama Ücret” için “4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun
Uygulama Yönetmeliği”nde belirtilen1 kriterler baz alınarak, istatistiklerde yer alan yabancıların
profil bilgileri kullanılmıştır. Yıl sonu çalışmaları kapsamında ise Türkiye’de çalışma izni verilen
yabancılar kaynaklı gider verisi güncellenmiştir.
Gider
kaleminin diğer bir alt bileşeni, T.C. Dışişleri Bakanlığı kayıtlarına dayanarak
hesaplanan Türkiye’nin yurt dışındaki elçilik, başkonsolosluk ve konsolosluklarında görev yapan
yabancı uyruklu personele ödenen ücretlerdir.
1
4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliğinin 13. maddesi uyarınca, işveren
tarafından yabancıya ödeneceği beyan edilen aylık ücret miktarının yabancının görev ve yetkinliği ile bağdaşır seviyede
olması zorunludur. Buna göre, başvuru tarihi itibariyle yürürlükte bulunan asgari ücret tutarı dikkate alınmak suretiyle
yabancıya ödenecek ücretin en az;
 Üst düzey yöneticiler, pilotlar ve ön izin talebinde bulunan mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 6,5 katı,
 Birim veya şube müdürleri ile mühendis ve mimarlar için asgari ücretin 4 katı,
 Uzmanlık ve ustalık gerektiren işlerde çalışacaklar, öğretmenler ile psikolog, fizyoterapist, müzisyen ve sahne sanatçısı
unvanlarında çalışacak yabancılar için asgari ücretin 3 katı,
 Ev hizmetlerinde çalıştırılacak yabancılar için en az asgari ücret, yukarıda sayılanlar dışındaki diğer mesleklerde (Satış
elemanı, pazarlama-ihracat görevlisi gibi görevler) çalışacak yabancılar için asgari ücretin 1,5 katı,
 Turizm-Animasyon organizasyon firmalarında akrobat ve benzeri ünvanlarda çalışacak yabancılar ile masör, masöz ve SPA
terapisti gibi işlerde çalışacak yabancılar için asgari ücretin 2 katı,
olması gerekmektedir. (http://www.calismaizni.gov.tr/calisma-izni/izin-degerlendirme-kriterleri/)
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
17
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Tablo 1: Ücret Ödemeleri Kalemindeki Revizyon, 2005-2015*
(milyon ABD doları)
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014 2015*
Toplam
Net
469
670
830
766
653
697
610
579
406
714
577
6.971
Gelir
481
687
848
781
669
719
673
728
765
611
376
7.338
Gider
12
Kaynak: TCMB
(*) Ocak-Kasım
17
18
15
16
22
63
149
359
-103
-201
367
Sonuç olarak, yapılan bu çalışmalar neticesinde, 2005 yılı Ocak ayından başlayarak, 2015 yılı
Kasım ayını da kapsayacak şekilde, “Ücret Ödemeleri” kalemi gelirde ve giderde, sırasıyla, yukarı
yönlü 7,3 milyar ABD doları ve 0,3 milyar ABD doları olmak üzere net 7,0 milyar ABD doları yukarı
(gelir) yönlü güncellenmiştir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
18
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Grafik 21. Ödemeler Dengesi İstatistikleri’nde Ana
Kalemler (yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
100
80
60
II.
Finans Hesabı
40
20
0
-20
-40
-60
-80
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-100
2015 yılının dördüncü çeyreğinde, küresel
iktisadi faaliyetteki zayıf seyrin ve ayrışmanın
devam
etmesinin
yanı
sıra,
para
politikalarındaki belirsizliklerin yol açtığı
finansal oynaklık,
küresel risk iştahının
olumsuz seyretmesine neden olmuştur. Diğer
taraftan, Suriye’de süregelen olumsuz jeopolitik
siyasi gelişmelerin bu dönemde de yoğun olarak
devam etmesi, finans hareketlerine etki eden
ülkemize özgü bir unsur olarak öne çıkmıştır.
Ödemeler dengesi finans hesabına ana başlıklar
itibarıyla bakıldığında, doğrudan yatırım
girişlerinde 2015 yılının üçüncü çeyreğinde
başlayan artış eğilimi, yılın son çeyreğinde de
devam etmiştir. Portföy yatırımları ise, küresel
risk iştahındaki kötüleşmeye paralel, çıkış yönlü
hareket etmeye devam etmiştir. Diğer yatırım
girişlerinde ise bankacılık sektörüne girişler bir
miktar gerilerken, diğer sektörlerin yurt dışı
borçlanmaları artarak devam etmiştir.
Cari İşlemler
Sermaye Akımı
Rezervlerde Değişim*
* Rezerv değişimi, ödemeler dengesi tablosundan resmi
rezervlerin yanı sıra, bankalar ve diğer sektörün efektif ve
mevduat varlıklarının toplamından oluşmaktadır.
Grafik 22. Cari İşlemler Açığı ve Finansmanı
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
90
Portföy ve Kısa Vadeli*
80
DYY ve Uzun Vadeli**
70
Cari Açık
60
50
40
30
20
10
0
-10
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-20
Kaynak: TCMB.
* Bu seri hisse senetlerini, yurt içinde ihraç edilen borç senetlerini,
bankalar ve diğer sektörlerin kısa vadeli net kredilerini,
bankalardaki mevduatları ve Merkez Bankası’nda tutulan kısa
vadeli mevduatları kapsamaktadır.
Finansman ihtiyacı, dördüncü çeyrekte bir
önceki yılın aynı çeyreğine göre azalmıştır.
Finansman ihtiyacı kalemi, bu çeyrekte bir
önceki çeyreğe göre 2,2 milyar ABD doları
artarak 19,9 milyar ABD doları olarak
gerçekleşmiştir.2
** Bu seri net doğrudan yatırımları, yurt içi yerleşiklerin yurt
dışında ihraç ettikleri borç senetlerini, bankalar ve diğer
sektörlerin uzun vadeli net kredilerini ve Merkez Bankası’nda
tutulan uzun vadeli mevduatları kapsamaktadır.
Grafik 23. Finans Hesabı Altında Dış Borç Yaratan ve
Yaratmayan Yükümlülükler
(milyar ABD doları)
Bu çeyrekte borç yaratan yükümlülüklerin
toplam yükümlülükler içindeki payı bir önceki
yılın aynı çeyreğine göre azalırken, borç
yaratmayan yükümlülüklerin payı ise artmıştır.
Borç yaratan ve borç yaratmayan finansman
kaynakları sırasıyla 2,0 milyar ABD doları ve
4,6 milyar ABD doları artış göstermiştir.
20
15
10
5
0
2014-IV
2015-IV
Borç Yaratmayan Yükümlülükler
Borç Yaratan Yükümlülükler
Toplam Yükümlülükler
Kaynak: TCMB.
2 Bakınız ek tablolar, “Dış Finansman İhtiyacı ve Finansman
Kaynakları”.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
NHN
Kaynak: TCMB.
19
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
2.1 Doğrudan Yatırımlar
Grafik 24. Doğrudan Yatırımlar
(milyar ABD doları)
Doğrudan yatırım girişlerinde, geçen çeyrekte
görülen artış eğilimi bu çeyrekte de devam
etmiştir. Bu durum, doğrudan yatırımlarda
genel bir eğilim değişikliğinden ziyade, büyük
miktarlı az sayıda işlemin bir sonucu olarak
gerçekleşmiştir.
10
Net Yükümlülük Oluşumu
8
Net Varlık Edinimi
Doğrudan Yatırımlar
6
4
2
0
-2
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-4
2015 yılının dördüncü çeyreğinde, yurt içine
yapılan doğrudan yatırımlar 3,5 milyar ABD
doları
tutarında
gerçekleşmiştir.
Bu
yatırımlarda imalat sektörleri ile ulaştırma ve
depolama alanında yapılan yatırımlar etkili
olmuştur. Bu çeyrekte, yurt içine yapılan
doğrudan yatırımların altındaki sermaye kalemi
içerisinde
Amerika
ülkelerinden
gelen
yatırımların payı yüzde 2,5’e düşerken, Avrupa
ve Asya ülkelerinin payları ise sırasıyla yüzde
89,6’ya ve yüzde 7,9’a yükselmiştir (Kutu 3).
Kaynak: TCMB.
Grafik 25. Yurt İçindeki Doğrudan Yatırımlar - Coğrafi
Dağılım (milyar ABD doları)
9
8
7
6
5
4
3
2
1
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
0
Toplam
Avrupa
AB-28
Amerika
Asya
Kaynak: TCMB.
Grafik 26. Yurt Dışındaki Doğrudan Yatırımlar - Coğrafi
Dağılım
(milyar ABD doları)
Yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar, yılın
dördüncü çeyreğinde, üçüncü çeyreğe göre bir
miktar azalış kaydetmiştir. Söz konusu
yatırımlar, bu çeyrekte 1,4 milyar ABD doları
düzeyinde gerçekleşmiştir. Yurt dışına yapılan
doğrudan yatırımların sermaye kaleminde
Avrupa ülkelerinin payı yüzde 66,7’ye
yükselmiş, Amerika ülkelerinin payı ise yüzde
18,9’a düşmüştür.
2,5
2
1,5
1
0,5
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
0
Toplam
Kaynak: TCMB.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
20
Avrupa
AB-28
Amerika
Asya
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişimi ve Gelişmekte
Olan Ülkeler ile Karşılaştırması
Kutu 3
Türkiye’ye
gelen doğrudan yabancı yatırımların (DYY)3 yıllar içindeki seyri incelendiğinde
dalgalı bir yapı göze çarpmaktadır. DYY’lerin ekonomi içindeki ağırlığı 2000’li yıllara kadar ihmal
edilebilir düzeyde iken, özellikle 2004 yılından itibaren kayda değer oranda artmıştır. 2000’lerin
ikinci yarısında yüzde 5’ler seviyesine kadar çıkan DYY girişlerinin milli gelir içindeki payı küresel kriz
zamanında yüzde 1’lerin altına düşmüş, kriz sonrasında günümüze kadar olan süreçte yüzde 1-2
arasında dengeli bir seyir izlemiştir (Grafik 1).
Grafik 1: Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) Girişleri
5
DYY Girişleri (milyar ABD doları,
sağ eksen)
DYY Girişleri (GSYİH'ye Oran)
4
30
25
20
3
15
2
10
1
5
0
1998Q4
1999Q2
1999Q4
2000Q2
2000Q4
2001Q2
2001Q4
2002Q2
2002Q4
2003Q2
2003Q4
2004Q2
2004Q4
2005Q2
2005Q4
2006Q2
2006Q4
2007Q2
2007Q4
2008Q2
2008Q4
2009Q2
2009Q4
2010Q2
2010Q4
2011Q2
2011Q4
2012Q2
2012Q4
2013Q2
2013Q4
2014Q2
2014Q4
2015Q2
0
Kaynak: TCMB.
DYY’ler
sektör bazında incelendiğinde 2002-2015 döneminde DYY girişlerinin hizmet
sektöründe ağırlıklı olarak yoğunlaştığı gözlenmektedir. Özellikle 2000’li yılların ilk yarısında
ivmelenen DYY’lerin ortalama yüzde 80’lik bölümünün hizmet sektörüne geldiği görülürken 2009
sonrası dönemde hizmet sektörünün payı ortalama yüzde 50 seviyelerine düşmüştür (Grafik 2).
Hizmet sektörü alt kalem bazında ele alındığında yoğunlaşmanın bankacılık sektöründe oluştuğu
göze çarpmaktadır (Grafik 3). İmalat sanayiinde ise petrol ürünleri ve gıda sektörlerinde ağırlıklı
olarak DYY girişleri yaşanmıştır (Grafik 4).
3
Ödemeler Dengesi kayıt sisteminde yurt dışında yerleşiklerin yurt içinde yaptığı DYY kalemi yurt dışında yerleşiklerin yurt içindeki
gayrimenkul alımlarını da kapsamaktadır. Bu kutuda Türkiye’ye gelen DYY analiz edilirken gayrimenkul kalemi hariç tutulmuştur.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
21
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Grafik 2: Sektörlere Göre DYY Girişleri (milyar ABD doları)
20
Hizmetler
İmalat
15
Elektrik ve Gaz
Madencilik
10
5
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
Kaynak: TCMB
Grafik 3: Hizmet Sektörüne Gelen
DYY'ler (milyar ABD doları)
16
Finans
Toptan ve Perakende Ticaret
Ulaştırma
Bilişim
Gayrimenkul
İnşaat
14
12
10
8
Grafik 4: İmalat Sanayii'ne Gelen
DYY'ler (milyar ABD doları)
5
Petrol Ürünleri
Kimyasal Ürünler
Plastik Ürünleri
Mineral Ürünler
Ana Metal
Elektrik-Elektronik
Otomotiv
Gıda
4
3
2
6
4
1
2
Kaynak: TCMB
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2002
0
0
Kaynak: TCMB
Türkiye’ye
gelen DYY’ler ülke ve ülke grupları bazında incelendiğinde, 2002-2014 yılları
arasında AB ülkelerinin payının ortalama yüzde 78,0 olduğu görülmektedir. Son yıllarda AB
ülkelerinin payı düşmeye başlamış, 2015 yılında yüzde 62,0 seviyesinde gerçekleşmiştir. Söz konusu
dönemde Asya ülkeleri ve Rusya’nın payındaki artışlar dikkat çekmektedir. Asya ülkelerinin payının
artmasında Azerbaycan ve Japonya önemli rol oynamıştır.
Grafik 5: Ülke ve Ülke Gruplarına Göre DYY'ler (milyar ABD doları)
20
AB-27
Asya
Rusya
ABD
18
16
14
12
10
8
6
4
2
Kaynak: TCMB
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
22
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Türkiye’ye Gelen Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişmekte Olan Ülkeler ile Karşılaştırması
Grafik
6 gelişmekte olan ülkeler ve Türkiye’ye olan DYY girişlerini göstermektedir.
Gelişmekte olan ülkelere yapılan DYY’ler için IMF’nin yayınladığı “Ödemeler Dengesi İstatistikleri 6.
El Kitabı İstatistikleri” veri tabanından “Doğrudan Yabancı Yatırımlar”4 altında yer alan “Net
Yükümlülük Oluşumu” kalemi kullanılmıştır. 27 ülke5 verisi 1996Ç1-2015Ç2 dönemi için IMF veri
tabanından çekilmiştir. Buna göre, 1996-2015 döneminde gelişmekte olan ülkelere DYY girişlerini 3
dönemde değerlendirmek mümkündür. 1996-2004 yıllarını kapsayan dönemde gelişmekte olan
ülkelere DYY kaynaklı sermaye girişleri düşük düzeyde (ortalama 70 milyar ABD doları) ve dengeli bir
seyir izlemiştir. Küresel likiditenin hızlı artış gösterdiği 2004-2008 arası dönemde ise gelişmekte olan
ülkelere DYY girişlerinde kayda değer bir artış göze çarpmaktadır. Küresel krizin hemen öncesinde,
2007 yılında, gelişmekte olan ülkelere tarihinin en yüksek seviyesi olan toplam 640 milyar ABD doları
DYY girişi gözlenmiştir. DYY’lerde küresel kriz döneminde bir miktar düşüş gözlense de kriz
sonrasından günümüze 2007 seviyesini koruyabilmiştir. Çin DYY girişlerinde gelişmekte olan ülkeler
içinde çok önemli yer tutmaktadır. Çin hariç tutularak incelendiğinde, gelişmekte olan ülkelere olan
sermaye girişlerinin son 4 yılda 300-400 milyar ABD doları arasında değiştiği gözlenmektedir. Ancak,
2013’ün ikinci yarısından itibaren Çin hariç gelişmekte olan ülkelere DYY girişlerinde aşağı yönlü bir
eğilim dikkat çekmektedir.
Grafik 6: Gelişmekte Olan Ülkelere DYY Girişleri
(yıllık birikimli, milyar ABD doları)
800
30
Toplam (Çin hariç)
Toplam
Türkiye (sağ eksen)
700
25
600
20
500
400
15
300
10
200
5
100
0
1996Q4
1997Q2
1997Q4
1998Q2
1998Q4
1999Q2
1999Q4
2000Q2
2000Q4
2001Q2
2001Q4
2002Q2
2002Q4
2003Q2
2003Q4
2004Q2
2004Q4
2005Q2
2005Q4
2006Q2
2006Q4
2007Q2
2007Q4
2008Q2
2008Q4
2009Q2
2009Q4
2010Q2
2010Q4
2011Q2
2011Q4
2012Q2
2012Q4
2013Q2
2013Q4
2014Q2
2014Q4
2015Q2
0
Kaynak: IMF.
Öte
yandan, Türkiye’nin (Çin hariç) gelişmekte olan ülkelere DYY girişlerinden aldığı pay
1990’lı yıllar ve 2000’li yılların ilk yarısında yüzde 1-2 arasında iken, 2008-2015 yılları arasında yüzde
3-5 aralığına yükselmiştir (Grafik 7).
4
Yabancıların gayrimenkul alımlarını da içermektedir.
Bu ülkeler; Arjantin, Bolivya, Brezilya, Bulgaristan, Şili, Çin, Kolombiya, Hırvatistan, Ekvador, Macaristan, Endonezya, Hindistan, Malezya,
Meksika, Peru, Paraguay, Filipinler, Polonya, Romanya, Rusya, G.Afrika, Türkiye, Tayland, Ukrayna, Uruguay, Venezüella, Vietnam.
5
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
23
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Grafik 7: Türkiye'nin gelişmekte olan ülkeler içindeki payı (yüzde)
12
10
8
6
4
2
1996Q4
1997Q2
1997Q4
1998Q2
1998Q4
1999Q2
1999Q4
2000Q2
2000Q4
2001Q2
2001Q4
2002Q2
2002Q4
2003Q2
2003Q4
2004Q2
2004Q4
2005Q2
2005Q4
2006Q2
2006Q4
2007Q2
2007Q4
2008Q2
2008Q4
2009Q2
2009Q4
2010Q2
2010Q4
2011Q2
2011Q4
2012Q2
2012Q4
2013Q2
2013Q4
2014Q2
2014Q4
2015Q2
0
Kaynak: IMF.
Grafik 8, Türkiye ile seçilmiş benzer ülkelerin (G. Afrika, Brezilya, Hindistan ve Endonezya)
DYY girişlerinin milli gelire oranını göstermektedir. Buna göre Türkiye’nin, son yıllarda G. Afrika ve
Hindistan ile benzer eğilime sahip olduğu dikkat çekmektedir. Brezilya ve Endonezya’nın ise söz
konusu ülkelerden ayrıştığı görülmektedir.
Grafik 8: Seçilmiş Ülkelere DYY Girişleri (GSYİH'ye oran)
7
6
5
4
3
2
1
0
-1
2014
2013
2012
2010
2009
2008
Brezilya
Endonezya
2007
2006
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
-4
2005
Türkiye
Hindistan
G. Afrika
-3
2011
-2
Kaynak: IMF.
Sonuç
olarak, 2004 yılından itibaren kayda değer oranda artan Türkiye’ye olan DYY
girişlerinin, temelde hizmet sektöründe yoğunlaştığı ancak, son yıllarda imalat sektörünün de önem
kazandığı görülmektedir. Gelişmekte olan diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında, ilgili sermaye
girişlerinin genel olarak benzer bir eğilim sergilediği değerlendirilmektedir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
24
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
2.2 Portföy Yatırımları
Grafik 27. İkincil Piyasa Getiri Farkları ve Türkiye'nin
Göreli Durumu
(baz puan)
2015 yılının dördüncü çeyreğinde Çin ve enerji
ihracatçısı ülkelerde büyümeye yönelik ortaya
çıkan endişeler, gelişmekte olan ülkelere
yönelik portföy akımlarına etki eden temel
unsur olmuştur. Bu dönemde, Türkiye’nin risk
priminin, Gelişen Piyasalar Tahvil Endeksi
(EMBI+) ortalama risk priminin altında kaldığı ve
iki risk primi arasındaki farkın bir önceki çeyreğe
göre bir miktar arttığı görülmektedir.
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
-100
-200
EMBI+
Türkiye
12:2006
03:2007
06:2007
09:2007
12:2007
03:2008
06:2008
09:2008
12:2008
03:2009
06:2009
09:2009
12:2009
03:2010
06:2010
09:2010
12:2010
03:2011
06:2011
09:2011
12:2011
03:2012
06:2012
09:2012
12:2012
03:2013
06:2013
09:2013
12:2013
03:2014
06:2014
09:2014
12:2014
03:2015
06:2015
09:2015
12:2015
Türkiye ile EMBI+ farkı
Kaynak: JP Morgan.
Grafik 28. Portföy Yatırımları - Yükümlülükler
(milyar ABD doları)
Yılın
dördüncü
çeyreğinde
portföy
yatırımlarında görülen çıkış yönlü hareket bir
önceki çeyreğe göre yavaşlamıştır. Enstrüman
bazında bakıldığında, dönem toplamında, diğer
sektörlerin yurt dışı tahvil ihracı hariç, hisse
senetleri ve diğer tüm borç senetlerinde net
çıkış gerçekleşmiştir. Bu dönemde, hisse senedi
ve DİBS piyasasında sırasıyla 1,3 milyar ABD
doları ve 1,8 miyar ABD doları net çıkış
kaydedilmiştir.
Portföyün
vade
yapısı
kötüleşmeye devam etmiştir.
18
15
12
9
6
3
0
-3
-6
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-9
Hisse Senetleri
GH-Yurtdışı tahvil ihracı
Tahvil İhraçları-Diğer Sektör
DİBS
Tahvil İhraçları-Bankalar
Portfoy Yatırımları (net)
Kaynak: TCMB.
Grafik 29. Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki DİBS'lerin
Vade Yapısı (vadeye kalan ortalama gün sayısı)*
2.100
1.900
1.700
1.500
Bu çeyrekte, bankaların diğer sektörlerin yurt
dışı tahvil ihraçları azalırken diğer sektörlerin
yurt dışı tahvil ihraçları artmıştır. Yılın
dördüncü çeyreğinde bankalar, yurt dışında
gerçekleştirilen tahvil ihraçları yoluyla 0,7 milyar
ABD doları net geri ödeme gerçekleştirmiştir.
Aynı dönemde, diğer sektörlerde ise yurt
dışında gerçekleştirilen tahvil ihraçları yoluyla
0,5 milyar ABD doları net borçlanma
kaydedilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, Aralık
ayı itibarıyla, bankaların yurt dışında ihraç ettiği
borç senetleri stoku 30,2 milyar ABD dolarına
gerilerken, diğer sektörlerin stoku 9,2 milyar
ADB dolarına yükselmiştir.
1.300
1.100
900
700
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
500
Vadeye Kalan Ortalama Gün Sayısı
Kaynak: TCMB.
* Menkul değerlerin vadeye kalan gün sayılarının, ABD doları
cinsinden stok piyasa değerlerine göre ağırlıklandırılması yoluyla
bulunmaktadır.
Grafik 30. Bankalar ve Diğer Sektörlerin Borçlanma
Senetleri
(milyon ABD doları)
5.100
4.100
3.100
Bankalar - Yurt İçi
Bankalar - Yurt Dışı
Diğer Sektörler - Yurt Dışı
2.100
1.100
100
-900
Kaynak: TCMB.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
25
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
-1.900
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
2.3 Krediler ve Mevduat
Grafik 31. Uzun Vadeli Net Kredi Kullanımı* (milyar ABD
doları, 32 sayılı Karar etkisi dâhil) ve Diğer Sektörlerin
Yatırım Harcamaları (milyar TL, 1998=100)
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
7,5
7,0
6,5
6,0
5,5
5,0
4,5
4,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
3,5
Diğer sektörler ve bankalar kredi net kullanımı (sol eksen)
Özel Sektörün Yatırım Harcaması (sabit, sağ eksen)
* Bankaların yurt içine açtıkları yabancı para cinsinden
krediler dâhildir.
Kaynak: TCMB.
Grafik 32. Bankaların Kredi Kullanımı (net, milyar ABD
doları) ve Toplam Borç Çevirme Oranı (BÇO) (yüzde)
12
220
10
200
8
180
6
160
4
140
2
120
0
100
-2
80
-4
60
-6
40
-8
20
-10
0
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
Gerek bankacılık sektörünün gerek diğer
sektörlerin yurt dışından kredi türü
borçlanmalarında, 2015 yılı son çeyreğinde, arz
yönlü bir kısıt gözlenmemektedir. Bu dönemde
bankacılık sektörü toplamda, düşük bir
miktarda, net borç geri ödeyici olurken, yılın ilk
çeyreğinde başlayan kısa vadeli kredi
borçlanmasından uzun vadeli borçlanmaya
kayış, bu dönemde de devam etmiştir. Bu
gelişmede, TCMB’nin bankaların yurt dışı
borçlanmalarının vadesini uzatmaya yönelik
yaptığı
düzenlemelerin
etkisi
olduğu
düşünülmektedir.
2015
yılı
dördüncü
çeyreğinde bankalar uzun vadeli kredilerde net
bazda 4,4 milyar ABD doları tutarında kredi
kullanmış, kısa vadeli kredilerde ise 4,8 milyar
ABD doları tutarında kredi geri ödemesi
yapmışlardır. Bankaların toplam (kısa ve uzun
vadeli kredilerde) dış borç çevirme oranı bir
önceki çeyreğe göre azalış göstererek yüzde 99
olurken, tahvil cinsi borçlanmalar dâhil
edildiğinde söz konusu oranın tahvil geri
ödemelerinindeki artışın etkisiyle gerileyerek
yüzde
97
seviyesinde
gerçekleştiği
görülmektedir.
Uzun Vade
BÇO (sağ eksen)
Kaynak: TCMB.
Grafik 33. Bankalarca Yurt İçine Açılan YP Kredileri, Diğer
Sektörlerin Uzun Vadeli Net Kredi Kullanımı (milyar ABD
doları) ve Uzun Vadeli Borç Çevirme Oranı (yüzde)
11,0
10,0
9,0
8,0
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
-1,0
-2,0
-3,0
-4,0
210
Bankalarca yurt
içine açılan YP
krediler
26
160
110
60
10
Diğer Sektörlerin uzun vadeli
net kredi kullanımı
Kaynak: TCMB.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
Diğer Sektörlerin uzun
vadeli borç çevirme
oranı (sağ eksen)
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
Diğer sektörler, uzun vadeli kredilerdeki artışın
etkisi ile net borçlanıcı yönde hareket etmeye
devam ederken, kısa vadeli kredilerde net geri
ödeyici yönde hareket etmişlerdir. Bu
dönemde uzun vadeli kredilerde 4,4 milyar ABD
doları tutarında net kullanım gerçekleşmiş ve
ortalama borçlanma vadesi, yurt içi büyük
projelerin finansmanına yönelik sağlanan çok
uzun vadeli kredilerin de etkisi ile artış
göstermiştir. Uzun vadeli borç çevirme oranı
yüzde 200,3’e yükselirken, kısa vadeli krediler
ile tahvil cinsi borçlanmalar da dâhil edildiğinde,
diğer sektörlerin toplam borç çevirme oranının
bir önceki döneme göre artarak yüzde 146
seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir (Kutu
4).
Kısa Vade
Tahvil Dahil BÇO (sağ eksen)
-40
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Kutu 4
Türk
Finansal Olmayan Kuruluşların Yurt dışından Sağladığı Kredilerin
Ortalama Vadesi
Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar uyarınca özel sektörün yurt dışından
sağladığı kredilerin takibi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yapılmaktadır. Özel
sektörün yurt dışından sağladığı krediler; kamu bankaları hariç özel bankalar, bankacılık dışı finansal
kuruluşlar ile finansal olmayan kuruluşlar (Kamu İktisadi Teşebbüsleri hariç) ve gerçek kişilere ait nakit
krediler, yurt dışındaki tahvil ihraçları, ticari krediler ile yabancı sermaye sayılan kredilerden meydana
gelmektedir. Söz konusu krediler, TCMB tarafından uzun ve kısa vade ayrımında “Özel Sektörün Yurt
dışından Sağladığı Kredi Borcu” adı altında yayımlanmaktadır. Bahsi geçen yayında özel sektörün yurt
dışından sağladığı kredilerin kalan vadeye göre ortalama vade bilgileri sektörel bazda6 sunulmaktadır.
Bu kutuda, finansal olmayan kuruluşların yurt dışından sağladığı kredi borcunun kalan vadeye
göre ortalama vadesi incelenmektedir. Bu karşılaştırma, kısa vadeli krediler, uzun vadeli krediler ve
toplam kredi stoku (uzun+kısa) için ayrı ayrı sunulmaktadır.
Özel
Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Borcu İstatistiklerinde yer alan ortalama vade
hesaplamalarında kalan vade esas alınmaktadır. Bu çerçevede, kredinin7 ödeme planındaki her bir
taksitin son ödeme tarihi ile ilgili yayım ayı arasındaki gün farkı, taksit tutarı ile ağırlıklandırılmaktadır.
Ortalama vade hesaplamalarında kalan vade esas alındığından, ilgili hesaplamaların geriye yönelik
güncellemesi yapılamamaktadır. Dolayısıyla, zaman serisine dayanan analizlerde bu konunun dikkate
alınması gerektiği düşünülmektedir.
Bu
bilgiler ışığında, Mart 2015’te azalma eğilimine giren finansal olmayan kuruluşların yurt
dışından sağladığı kısa vadeli kredi borcunun kalan vadeye göre ortalama vadesinin, Kasım 2015’te 75
güne kadar gerilediği görülmektedir. Aralık 2015’te 126 güne yükselen ortalama vade, Ocak 2016’da
104 güne gerilemiştir. Bu dalgalanmada, finansal olmayan kuruluşların kısa vadeli kredilerinin, toplam
kısa vadeli kredilere oranla çok düşük düzeyde olması etkili olmaktadır. Diğer bir deyişle, yüksek tutarlı
bir kredi kullanımı, ortalama vade değerini kayda değer bir şekilde değiştirebilmektedir (Grafik 1).
6
Sektörel ayrım, finansal (bankalar ve bankacılık dışı finansal kuruluşlar olmak üzere iki alt ayrımda sunulmaktadır) ve finansal olmayan
kuruluşlar olarak verilmektedir.
7
Kredi türleri şu alt başlıklarda raporlanmaktadır: Yabancı ortaktan sağlanan krediler, kredi, tahvil (borçlusu banka), yurt dışındaki
iştiraklerden sağlanan krediler, sendikasyon, seküritizasyon, yabancı ortağın yurt dışındaki iştirakinden sağlanan krediler, tahvil (borçlusu
bankacılık dışı), finansal kiralama.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
27
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Grafik 1. Finansal Olmayan Kuruluşların Kısa Vadeli Kredilerinin Ortalama Vadesi (gün)
Kaynak: TCMB
Ocak
2016 itibarıyla, uzun vadeli kredi stoku içinde yüzde 46,7 paya sahip finansal olmayan
kuruluşların kredilerinin ortalama vadesi, 2014 yılı içerisinde 1500-1550 gün bandında seyrederken
2015 II. çeyrekte 1751 güne yükselmiştir. 2015 III. çeyrekte gerileyen ortalama vadenin, Ekim 2015
sonrası artışa geçerek Ocak 2016’da 1741 güne ulaştığı görülmektedir (Grafik 2).
Grafik 2. Finansal Olmayan Kuruluşların Uzun Vadeli Kredilerinin Ortalama Vadesi (gün)
Kaynak: TCMB
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
28
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Toplam
kredi stoku içindeki payı Aralık 2013 - Ocak 2016 döneminde yüzde 45,4’ten yüzde
43,5’e gerileyen finansal olmayan kuruluşların Mart 2015’te 1450 güne gerileyen ortalama vadesi,
sonrasında yükselerek 2015 II. çeyrekte 1700 güne yükselmiş, Ocak 2016 itibarıyla da bu seviyesini
korumuştur (Grafik 3).
Grafik 3. Finansal Olmayan Kuruluşların Toplam Kredilerinin (Uzun+Kısa) Ortalama Vadesi (gün)
Kaynak: TCMB
Sonuç olarak, 2015 yılının ikinci yarısından itibaren finansal olmayan kuruluşların yurt dışından
yaptıkları borçlanmaların ortalama vadesinin uzadığı görülmektedir. Yurt içindeki büyük projelere
yönelik gerçekleştirilen çok uzun vadeli borçlanmalar, bu dönemde ortalama vadenin uzamasındaki
temel etkendir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
29
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki
bankalarda bulunan mevduatlarına ilişkin
gösterge niteliğindeki veriler, 2015 yılının
dördüncü çeyreği için 107 milyon ABD dolarlık
bir azalışa işaret etmektedir. Söz konusu
veriler, ödemeler dengesi tablosunda “Finans
Hesabı / Diğer Yatırımlar / Efektif ve Mevduatlar
/ Net Varlık Edinimi / Diğer Sektörler”
kaleminde takip edilmektedir. Özellikle iktisadi
dalgalanmaların yaşandığı dönemlerde ilgili
hesaplarda gözlenen yüksek ve kısa süreli
hareketler nedeniyle, ilgili kalem sermaye
hareketlerinin izlenmesinde önemli kaynak
oluşturmaktadır.
Grafik 34. Diğer Sektörlerin Yurt Dışı Mevduatı
(milyar ABD doları)
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
Varlık Barışı
II. Dönem
Körfez Ülkelerindeki
Gelişmeler
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
- Küresel Kriz
- Varlık Barışı
I. Dönem
Kaynak: TCMB.
Grafik 35. KMDTH ve Süper Döviz Hesapları
(milyon ABD doları)
Yurt dışında çalışan vatandaşlarımızın Merkez
Bankası nezdinde uzun vadeli kredi mektuplu
döviz tevdiat hesabı (KMDTH) ve süper döviz
hesabı (SDTH) açabilmesi uygulamasına 1 Ocak
2014 tarihi itibarıyla son verilmiştir. Vadesi
gelen hesapların kapanması neticesinde 2015
yılının dördüncü çeyreğinde bu hesaplarda 185
milyon ABD doları net çıkış gerçekleşmiştir.
0
-200
-400
-600
-800
-1.000
SDTH
KMDTH
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-1.200
Kaynak: TCMB.
Bu dönemde yurt dışı bankalar kaynaklı
mevduat girişlerinin yanı sıra yurt dışı kişiler
mevduatında da giriş gerçekleşmiştir. 2015
yılının dördüncü çeyreğinde, yurt dışı bankaların
yurt içi bankalarda tuttuğu mevduatlarda,
yabancı para cinsinden hesaplarda 0,5 milyar
ABD doları, Türk lirası hesaplarında ise 1,0
milyar ABD dolarlık net artış dolayısıyla,
toplamda 1,5 milyar dolarlık net artış
gerçekleşmiştir.
Yurt
dışı
yerleşiklerin
mevduatlarında ise 0,5 milyar ABD dolarlık net
artış olmuştur. Bunun sonucunda, yurt içi
bankalarda tutulan yurt dışı kaynaklı
mevduatlarda 1,6 milyar ABD doları net giriş
gözlenmiştir.
Grafik 36. Yurt İçi Bankalardaki Mevduatlar
(milyar ABD doları)
8
6
4
2
0
-2
-4
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-6
Yurtdışı Kişiler
Yurtdışı Bankalar-TL
Kaynak: TCMB.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
30
Yurtdışı Bankalar-YP
Toplam
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Grafik 37. Ödemeler Dengesi Tablosu’ndaki Rezerv
Varlıklar Kalemi ve Bankaların Yabancı Para Muhabir
Mevcutları (akım veri, milyar ABD doları)
Ödemeler dengesi istatistiklerindeki rezerv
varlıklar kalemi, dördüncü çeyrekte özellikle
Aralık ayında görülen sermaye çıkışlarının
etkisiyle düşüş göstermiştir. Bu düşüşte, enerji
ithalatçısı KİT’lere ve bankalara yapılan döviz
satışlarının yanı sıra, bankaların Merkez Bankası
nezdinde tuttukları hesaplardaki gerileme ile
yurt dışından sağlanan tahvil/kredi cinsinden
borçlanmalara yapılan anapara ve faiz
ödemeleri etkili olmuştur. Öte yandan, Merkez
Bankası’nca ihracatçılara kullandırılan reeskont
kredilerinin geri dönüşleri ile Borsa İstanbul’un
EBRD’ye pay satışı kaynaklı döviz girişleri, bu
dönemde rezervlerdeki başlıca giriş kalemlerini
oluşturmuştur.
12
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-10
Kaynak: TCMB.
Grafik 38. Toplam Uluslararası Rezerv Stokunun Kalan
Vadeye Göre KVDB Stokuna Oranı (yüzde)
TCMB brüt uluslararası rezerv stoku, 2015 yılı
dördüncü çeyreğinde bir önceki döneme göre
9,2 milyar ABD doları azalarak 110,5 milyar
ABD dolarına gerilemiştir. Öte yandan, orijinal
vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl ve daha az
kalmış dış borç verisi kullanılarak hesaplanan
kalan vadeye göre kısa vadeli dış borçlar
(KVDB), bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,1
artarak 172,7 milyar ABD doları düzeyinde
gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda,
rezerv yeterlilik göstergelerinden biri olarak
kabul edilen toplam uluslararası rezervlerin
kalan vadeye göre KVDB stokuna oranı yüzde
76,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Yurt dışı şube
ve iştirakler hariç tutulduğunda söz konusu
oran, yüzde 95,7 olarak hesaplanmaktadır.
130
120
110
100
90
80
2015-III
2015-IV
2015-I
2015-II
2014-III
2014-IV
2014-I
2014-II
2013-III
2013-IV
2013-I
2013-II
2012-III
2012-IV
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010
2009
70
Uluslararası Rezervler/KVDB
Uluslararası Rezervler/Yurtdışı Şube ve İştirakler Hariç KVDB
Kaynak: TCMB.
Grafik 39. Net Hata Noksanın Toplam Döviz Gelirlerine
Oranı (yıllıklandırılmış, yüzde)
8,0
6,0
Net Hata ve Noksan (NHN) kalemi, 2015 yılının
dördüncü çeyreğinde yaklaşık 3,3 milyar ABD
doları net çıkış kaydetmiştir. Yıllık bazda
bakıldığında, dördüncü çeyrekte oniki aylık
birikimli NHN’nin 9,3 milyar ABD doları
düzeyinde gerçekleştiği ve toplam döviz
gelirlerine oranının da yüzde 4,6 seviyesine
yükseldiği görülmektedir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
TCMB Rezervleri
Bankaların Yabancı Para Varlıkları
Toplam Rezervler
10
4,0
2,0
0,0
-2,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-III
2012-IV
2013-I
2013-II
2013-III
2013-IV
2014-I
2014-II
2014-III
2014-IV
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
-4,0
Kaynak: TCMB.
31
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
III. Ek Tablolar
Ödemeler Dengesi (milyar ABD doları)
Ocak-Aralık
Cari İşlemler Hesabı
Dış Ticaret Hesabı
Mal İhracatı
İhracat (fob)
Bav ul Ticareti
Mal İthalatı
İthalat (cif)
Uyarlama: Nav lun v e S igorta
Hizmetler Hesabı
S eyahat (net)
Gelir
Gider
Diğer Hizmet Gelirleri (net)
Birincil Gelir Dengesi
Ücret Ödemeleri (net)
Doğrudan Yatırım Gelirleri (net)
Portföy Yatırımı Gelirleri (net)
Diğer Yatırım Gelirleri (net)
Faiz Geliri
Faiz Gideri
İkincil Gelir Dengesi
İşçi Gelirleri
S ermaye Hesabı
Finans Hesabı
Doğrudan Yatırımlar (net)
Net Varlık Edinimi
Net Yükümlülük Oluşumu
Portföy Yatırımları (net)
Net Varlık Edinimi
Net Yükümlülük Oluşumu
Hisse S enetleri
Borç S enetleri
DİBS 'ler
Hazine Yurt Dışı Tahv il İhracı
Borçlanma
Geri Ödeme
Bankalar (net)
Diğer S ektörler (net)
Diğer Yatırımlar (net)
Efektif v e Mev duatlar
Net Varlık Edinimi
Bankalar
Yabancı Para
Türk Lirası
Diğer S ektörler
Net Yükümlülük Oluşumu
Merkez Bankası
Bankalar
Krediler
Net Varlık Edinimi
Net Yükümlülük Oluşumu
Bankalar
Kısa Vade
Uzun Vade
Genel Hükümet
Uzun Vade
Diğer S ektörler
Kısa Vade
Uzun Vade
Ticari Krediler
Net Varlık Edinimi
Net Yükümlülük Oluşumu
Diğer Varlık v e Yükümlülükler
Resmi Rezerv lerdeki Değişim
Net Hata v e Noksan
Kaynak: TCM B.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
32
2014
-43,6
-63,6
168,9
157,6
8,6
232,5
242,2
-12,7
26,8
24,5
29,6
5,1
2,3
-8,1
-0,2
-2,0
-2,0
-4,0
1,7
5,6
1,4
0,8
-0,1
-42,1
-5,5
7,0
12,5
-20,1
0,7
20,9
2,6
18,3
0,4
4,2
7,3
3,1
10,4
3,3
-16,0
0,4
0,3
-0,6
-2,5
1,9
0,9
-0,2
-2,3
2,2
-15,2
1,9
17,0
11,8
3,8
8,1
-0,9
-0,9
6,1
0,3
5,8
-0,8
-0,5
0,3
-0,5
-0,5
1,6
2015 % Değişim
-32,1
-26,3
-47,9
-24,7
152,0
-10,0
143,9
5,5
199,9
-14,0
207,2
-9,9
24,0
-10,3
21,2
26,6
5,4
2,8
-9,5
17,2
-0,4
-3,2
-2,5
-3,4
1,7
5,2
1,3
-6,5
0,7
0,0
-22,8
-45,8
-11,7
113,0
5,1
16,8
15,5
-176,9
6,1
-9,4
-2,4
-7,0
-7,7
0,3
3,0
2,8
-0,7
1,1
-14,8
-7,9
2,1
15,0
14,1
7,4
6,7
0,9
12,9
-0,9
13,8
-13,7
0,8
14,5
4,9
-21,4
26,2
-1,2
-1,2
10,9
0,1
10,7
-2,9
-1,0
2,0
-0,3
-11,8
9,3
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Dış Finansman İhtiyacı ve Finansman Kaynakları (milyar ABD doları)
2014
2014
I
II
III
IV
-24,8
-21,9
-19,3
-25,9
-11,4
-11,5
-4,2
-7,3
-0,1
0,0
0,0
-0,5
0,0
-1,9
-4,9
-2,0
-12,4
-10,8
-1,2
-9,6
0,0
0,0
0,0
-1,0
0,0
-2,5
-6,1
1,2
-6,5
-10,0
-1,8
-8,2
0,0
0,0
0,0
-0,6
0,0
-2,2
-5,3
-2,8
24,8
21,9
Cari Transferler
Sermaye Hesabı
Doğrudan Yatırımlar (Net)
Hisse Senetleri (Net)
Borç Senetleri ve Krediler
Borç Senetleri
Yurtiçi (Net)
Yurtdışı
Uzun Vadeli Krediler
Ticari Krediler
Merkez Bankası
(IMF)
Genel Hükümet
(IMF)
Bankalar
Diğer Sektörler
Kısa Vadeli Krediler (Net)
Ticari Krediler
Merkez Bankası
0,4
0,0
3,1
0,4
10,0
1,8
-3,8
5,6
10,8
0,0
0,0
0,0
0,2
0,0
3,5
7,1
-2,6
-2,3
0,0
Genel Hükümet
Bankalar
Diğer Sektörler
Mevduatlar (Net)
Diğer Yükümlülükler
Net Hata ve Noksan
Bankalar Efektif ve Mevduatı 2/
Rezerv Varlıklar 2/
0,0
-0,2
-0,1
-2,4
0,1
7,5
0,9
4,9
Finansman İhtiyacı
Cari İşlemler Dengesi (Cari Transferler Hariç)
Borç Senedi ve Kredi Geri Ödemeleri
Borç Senetleri (Yurtdışı)
Uzun Vadeli Krediler
Ticari Krediler
Merkez Bankası
(IMF)
Genel Hükümet
(IMF)
Bankalar
Diğer Sektörler
Diğer Varlıklar (- artışa işaret etmektedir) 1/
Finansman Kaynakları
2015
II
III
IV
-91,9
-24,2
-24,7
-17,7
-19,9
-86,5
-14,7
-11,6
-2,1
-9,6
-0,1
0,0
0,0
-1,0
0,0
-2,6
-5,9
0,5
-45,0
-43,9
-9,2
-34,7
-0,2
0,0
0,0
-3,1
0,0
-9,2
-22,3
-3,0
-10,9
-13,1
-5,2
-7,9
-0,1
0,0
0,0
-0,7
0,0
-2,8
-4,3
-0,2
-11,5
-11,1
-2,4
-8,6
0,0
0,0
0,0
-0,7
0,0
-3,3
-4,6
-2,1
-3,0
-11,2
-3,1
-8,2
0,0
0,0
0,0
-0,4
0,0
-2,4
-5,4
-3,5
-8,1
-10,8
-2,3
-8,6
0,0
0,0
0,0
-1,0
0,0
-3,1
-4,5
-1,0
-33,4
-46,3
-13,0
-33,2
-0,1
0,0
0,0
-2,8
0,0
-11,6
-18,7
-6,8
19,3
25,9
91,9
24,2
24,7
17,7
19,9
86,5
0,2
0,0
1,5
1,1
28,0
13,5
4,1
9,4
11,4
0,0
0,0
0,0
0,5
0,0
3,6
7,3
3,1
1,4
0,0
0,4
0,0
0,3
0,1
17,3
4,7
-1,3
6,0
10,6
0,0
0,0
0,0
0,5
0,0
4,2
5,9
2,0
0,5
0,0
0,4
0,0
0,6
1,0
24,2
7,5
1,6
5,9
14,8
0,0
0,0
0,0
1,0
0,0
6,0
7,7
1,9
0,7
0,0
1,4
-0,1
5,5
2,6
79,6
27,5
0,6
26,9
47,7
0,2
0,0
0,0
2,2
0,0
17,3
28,1
4,4
0,3
0,0
0,4
0,0
3,2
-0,8
12,8
5,0
-1,0
6,0
11,4
0,0
0,0
0,0
0,4
0,0
6,4
4,6
-3,6
-1,9
0,0
0,2
0,0
2,0
0,7
16,5
1,5
-3,0
4,5
20,6
0,1
0,0
0,0
0,6
0,0
11,9
8,0
-5,6
1,4
0,0
0,3
0,0
4,4
-1,1
12,7
-0,9
-2,2
1,3
20,2
0,1
0,0
0,0
0,2
0,0
11,9
7,9
-6,6
0,6
0,0
0,5
0,0
2,0
-1,3
13,8
0,4
-1,6
2,1
16,9
0,1
0,0
0,0
0,4
0,0
7,5
8,9
-3,6
1,6
0,0
1,3
0,0
11,7
-2,4
55,7
6,0
-7,8
13,9
69,1
0,3
0,0
0,0
1,6
0,0
37,8
29,4
-19,4
1,8
0,0
0,0
1,8
-0,1
1,3
0,2
-3,0
-1,2
-6,1
0,0
1,1
0,4
1,1
0,1
2,2
-0,7
-1,6
0,0
1,0
0,2
-0,2
0,0
-5,1
1,6
3,4
0,0
3,8
0,3
-0,2
0,5
1,6
0,6
0,5
0,0
-1,9
0,1
6,9
0,0
3,9
-5,9
3,6
0,0
-6,9
-0,1
2,5
0,1
4,7
-2,9
0,9
0,0
-7,7
0,5
2,0
0,1
4,1
-4,1
-0,8
0,0
-4,8
-0,4
1,4
0,0
-3,3
-1,2
8,1
0,0
-21,4
0,1
12,9
0,3
9,3
-14,1
11,8
Kaynak: TCMB.
1/ Bankaların Döviz Varlıkları hariç
2/- artışa işaret etmektedir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
2015
I
33
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Ödemeler Dengesi Borç Yaratan ve Borç Yaratmayan Akımlar (milyar ABD doları)
2014
2014
I
II
-11,0
-12,1
-6,1
-14,3
3,5
15,2
3,9
Sermaye Hesabı
0,0
0,0
Finans Hesapları
3,5
2015
II
-43,6
-10,5
-11,3
-2,7
-7,6
-32,1
19,4
42,0
6,6
6,7
-1,4
10,9
22,8
0,0
0,0
-0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
15,2
3,9
19,4
42,1
6,6
6,7
-1,4
10,9
22,8
-2,2
-1,1
-5,6
-0,5
-9,5
-7,1
-5,9
-9,3
-3,7
-26,0
-1,2
-0,5
-0,5
-1,1
-0,7
0,7
-2,1
0,5
-4,0
-2,6
0,0
2,2
-7,0
-0,7
-1,7
-1,1
-0,7
-5,3
-0,9
-1,9
-3,2
-1,7
-2,6
-4,9
-1,4
-0,9
-1,4
-5,1
-6,1
-14,8
0,9
22,5
11,2
16,5
51,0
10,1
11,7
8,6
6,6
37,0
Borç Yaratmayan İşlemler
Doğrudan Yatırımlar 1/
Portföy Yatırımları/Hisse Senetleri
Diğer Yatırımlar/Diğer Yükümlülükler
4,5
4,0
0,4
0,1
4,4
3,1
1,1
0,2
2,5
2,3
0,1
0,1
4,2
3,2
1,0
0,0
15,7
12,6
2,6
0,5
3,2
4,0
-0,8
0,0
3,1
2,3
0,7
0,1
5,1
6,1
-1,1
0,1
2,0
3,3
-1,3
0,0
13,5
15,7
-2,4
0,3
Borç Yaratan İşlemler
Portföy Yatırımları/Borç Senetleri
Ticari Krediler
Krediler
Mevduatlar
Diğer Yatırımlar/Diğer Yükümlülükler
-3,6
-2,4
-2,3
3,4
-2,4
0,0
18,0
12,3
1,4
3,0
1,3
0,0
8,7
2,8
0,5
4,1
1,1
0,0
12,4
5,5
0,7
6,4
-0,2
0,0
35,4
18,3
0,3
16,9
-0,2
0,0
6,9
-0,2
-1,9
2,0
6,9
0,0
8,5
-0,9
1,5
5,4
2,5
0,0
3,5
-4,0
0,7
4,8
2,0
0,0
4,6
-1,8
1,7
3,3
1,4
0,0
23,4
-7,0
2,0
15,6
12,9
0,0
Rezerv Varlıklar
4,9
-6,1
-1,6
3,4
0,5
3,6
0,9
-0,8
8,1
11,8
C) Net Hata ve Noksan
7,5
-3,0
2,2
-5,1
1,6
3,9
4,7
4,1
-3,3
9,3
B) Sermaye ve Finans Hesapları
Varlıklar
Doğrudan Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Diğer Yatırımlar
Yükümlülükler
IV
2015
I
A) Cari İşlemler Dengesi
III
Kaynak: TCMB.
1/ Doğrudan Yatırımlar içerisinde yer alan "Diğer Sermaye", Borç Yaratan İşlemler altındaki krediler
kaleminde gösterilmektedir.
2/ Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2009 Ağustos ve Eylül aylarında IMF üyesi ülkelere, Fon’daki
kotalarına paralel olarak SDR tahsisatı yapılmıştır. Buna göre, Türkiye’ye tahsis edilen SDR karşılığı 1.497
milyon ABD doları, ödemeler dengesi istatistiklerinde “Finans Hesapları” altında “Diğer Yatırımlar / Diğer
Yükümlülükler” ve “Rezerv Varlıklar / Resmi Rezervler / Döviz Varlıkları” kalemleri altında kaydedilmiştir.
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
34
III
IV
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Geçmiş Ödemeler Dengesi Raporlarında Yayımlanan Kutular
2015-III
Kutu 1. Seyahat Gelirindeki Gelişmeler
Kutu 2. Türkiye ile Rusya Arasındaki Ekonomik İlişkilerin Ödemeler Dengesi İstatistikleri Açısından
Değerlendirilmesi
Kutu 3. Brüt Uluslararası Rezervlerdeki Değişimin Temel Unsurları
Kutu 4. Net Hata ve Noksan: 2008 Yılı ve Sonrası
2015-II
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Türkiye’nin Enerji İthalatındaki Son Dönem Gelişmeleri
Zorunlu Karşılıklardaki Değişiklik ve Bankacılık Kesimi Dış Borçlanması
Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredilerin Döviz Kompozisyonu
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Kesintilerinin Ticari Krediler Üzerine Etkisi
2015-I
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Cari İşlemler Hesabı’nda 2014 Yılı İçin Yapılan Güncellemeler
Türkiye’nin Reel Efektif Döviz Kurlarının Güncellenmesi
Uluslararası Yatırım Pozisyonuna Sektörel Bir Bakış
Bütünleşik Uluslararası Yatırım Pozisyonu Tablosu
2014-IV
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Yakın Gelecekte Cari İşlemler Dengesi Üzerinde Etkili Olabilecek Risk Unsurları
Ödemeler Dengesi İstatistikleri’nde Dış Ticaret Dengesi Hesabı Altında Yapılan Uyarlamalar
Bavul Ticareti
Brüt Dış Finansman İhtiyacı Çerçevesinde Rezerv Yeterliliği
2014-III
Kutu 1. Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Altıncı El Kitabı’na Geçişin Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Etkileri
Kutu 2. Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredilerin Döviz Kompozisyonu
Kutu 3. Net Hata Noksan Kalemi ve Seçilmiş Ülkeler Bazında Karşılaştırması
2014-II
Kutu 1. Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Altıncı El Kitabı’na Geçiş Sürecinde Türkiye
Uygulaması
Kutu 2. Irak’ta Ortaya Çıkan Jeopolitik Gerginliklerin İhracata Yansımaları
Kutu 3. Bankacılık Sektörünün Yurt Dışında İhraç Ettiği Tahvil ve Bonolar
2014-I
Kutu 1. Rusya ve Ukrayna’da Ortaya Çıkan Gelişmelerin Ödemeler Dengesi İstatistikleri Açısından
Değerlendirilmesi
Kutu 2. Nicel Gevşeme Programıyla İlgili Beklentilerin Türkiye’ye Yönelik Portföy Yatırımlarına Etkisi
Kutu 3. Net Hata ve Noksan Kalemindeki Güncellemeler
2013-IV
Kutu 1. Euro Bölgesi İktisadi Gelişmelerinin Doğrudan Yabancı Yatırım Girişine Etkisi
Kutu 2. Reeskont Kredilerinin Uluslararası Rezervlere Etkisi
Kutu 3. 2014 Yılı Dış Borç Servisine Yönelik Bir Değerlendirme
2013-III
Kutu 1. AB Ülkelerine Yapılan İhracatta Son Dönem Gelişmeler
Kutu 2. Suriyeli Sığınmacılar ile İlgili Turizm İstatistiklerinde Yapılan Düzeltme ve Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Yansıması
Kutu 3. Uluslararası Yatırım Pozisyonu: Türkiye İçin Bir Analiz
Kutu 4. Özel Sektör Dış Borç Stoku
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
35
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
2013-II
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Türkiye’nin Elektrik Üretimine Yönelik Enerji İthalatı
Altın Dış Ticaretinin Cari Açık Üzerindeki Etkisi ve Son Dönem Gelişmeler
Yatırım Geliri Dengesi ile Uluslararası Faiz Oranları
ROM Uygulaması ve Uluslararası Rezervlerdeki Yapısal Değişim
2013-I
Kutu 1. Türkiye’de Dış Ticaretin Teknolojik Yapısı: 1990-2012 Dönemi
Kutu 2. Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki Menkul Değerlerin Vade Yapısı
Kutu 3. Net Hata ve Noksan Kalemindeki Çıkış Yönlü Hareket
2012-IV
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Kutu 5.
Cari Açık Finansman Kalitesinin Makro Gösterimi
İhracatta Yerli ve Yabancı Katma Değer Oranları
Turizm İstatistiklerinde Yöntemsel Güncelleme ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerine Yansıması
IMF Kaynak Kullanımı ve Ödemeler Dengesi İstatistikleri
Rezerv Yeterliliği Hesaplamasına Yeni Yaklaşım
2012-III
Kutu 1. Avrupa Birliği ve ODKA Ülkelerine Yapılan İhracatta Son Dönem Gelişmeler
Kutu 2. Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat (KMDTH) ve Süper Döviz Hesabı (SDH) Hareketleri ile Net Hata ve Noksan
Kutu 3. Özel Sektörün Yurt Dışından Sağladığı Kredi Borcu
2012-II
Kutu 1. Avrupa Birliği’ndeki Son Dönem Gelişmeleri ve Sektörel İhracat
Kutu 2. Türkiye’ye Gelen Ziyaretçilerin Profili Ve Milliyetine Göre Turizm Gelirlerinin Genel Analizi
Kutu 3. Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Yapısı
2012-I
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Türkiye’nin İhracat Performansının Ürün ve Ülke Grubu Çeşitlendirmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi
Türkiye’de Yerleşik Kişilerin Yurt Dışındaki Mevduatları ve Net Hata Noksan
Yurt Dışı Yerleşikler ile Gerçekleştirilen Repo İşlemleri
Net Uluslararası Rezervler
2011-IV
Kutu 1.
Kutu 2.
Kutu 3.
Kutu 4.
Kutu 5.
Kutu 6.
Kredi Genişlemesi ve Cari İşlemler Dengesi
Suriye’de Ortaya Çıkan Gelişmelerin Türkiye’nin İhracatına Yansımaları
Cari İşlemler Açığı ve Finansman Kalemleri
Euro Bölgesi Borç Krizinin Türkiye’ye Yönelik Sermaye Akımları Üzerine Etkileri
Türkiye’ye Yapılan Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları
Ödemeler Dengesi İstatistikleri Revizyon Politikası Çerçevesinde Yapılan Güncellemeler
2011-III
Kutu 1. Altın İthalatındaki Artış ve Toplam İthalata Etkisi
Kutu 2. Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi
Kutu 3. Türkiye’nin Euro Bölgesinin Sorunlu Çevre Ülkelerindeki Finansal Varlıkları
2011-II
Kutu 1. Cari İşlemler Açığının Genişlemesinde Dış Ticaret Hadlerinin Etkisi
Kutu 2. Yurt İçi Yerleşiklerin Sermaye Hareketleri Üzerindeki Belirleyiciliği
Kutu 3. Yurt İçi Yerleşiklerce Net Efektif Karşılığı Açılan Mevduatlar Kapsamında Net Hata ve Noksan Kaleminin
Analizi
2011-I
Kutu 1. Kuzey Afrika’da Ortaya Çıkan Gelişmelerin Sektör Bazında Türkiye’nin Dış Ticaretine Yansımaları
Kutu 2. Körfez Ülkelerinde Ortaya Çıkan Gelişmelerin Ödemeler Dengesi Finans Hesapları Üzerindeki Etkisi
Kutu 3. Bilanço Dışı Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Çerçevesinde Swap İşlemlerinin Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Kaydı
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
36
2015–IV • ÖDEMELER DENGESI RAPORU
Kutu 4. Uluslararası Rezervler ve Kısa Vadeli Dış Borçlar
2010-IV
Kutu 1. Kriz ve Kriz Sonrası Dönemde Gelişmekte Olan Ülkelere Sermaye Akımlarının Eğilimi ve Türkiye
Kutu 2. Yurt İçinde Yerleşik Bankaların Yurt Dışı Şubelerinin (Yurt Dışı Şubeler) 2010 Yılı Ödemeler Dengesi
İstatistiklerine Etkisi
Kutu 3. Kısa Vadeli Dış Borçlar - 2010 Yılı Gelişmeleri
TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI
37