mıchael faraday

Doğanın Gizemi
İnsanlığı Adanmış
Bir Hayat
BD MAYIS 2017
Yücel Aksoy
MICHAEL
FARADAY
B
ilim dünyasına
adını altın harflerle yazdırmış
olan Michael Faraday,
yoksul bir ailenin
dört çocuğundan biri
olarak 22 Eylül 1791’de
yaşama “merhaba” dedi. Babası James, evini demircilik yaparak geçindirmeye çalışıyordu; bir çiftçinin
kızı olan annesi Margaret ile
1786 yılında evlenmişti. Bir
süredir sağlığı bozuk olan
babası ölünce, zaten yoksulluk
içinde olan aileyi geçindirme
yükü annenin omuzlarına
yüklendi. Geçim sıkıntısı
içinde olan ailenin yükünü biraz olsun hafifletebilmek için
Michael, henüz çocuk yaşında
olmasına karşın çalışması
gerektiğini düşünüyordu.
Gazete dağıtmaya başladı.
81
BD MAYIS 2017
Faraday'ın Kraliyet Enstitüsü'ndeki laboratuvarı (1870)
Çalışmak önceliği olduğundan eğiBritannica Ansiklopedisi, diğeri
time zaman bulamadı. On üç yaşına Jane Marcet'in ‘Kimya Üzerine
geldiğinde ancak okuma, yazma
Söyleşiler’ adlı kitabıydı.”
ve basit aritmetik işlemleri yapmaFaraday ondokuz yaşına
yı öğrenebilmişti. Bir kitapçının
geldiğinde, bilim merakı onun
yanında çırak olarak çalışmaya
için vazgeçilmez bir tutkuya
başladı. Bu arada kitap
dönüşmüş, kendi olanakFaraday:
ciltleme becerisini
ları elverdiğince ciddi
“Elektrik konusunda
kazandı. Bu iş ona
deneyler bile yapar
bana ilk bilgileri
yaşamının büyük fırolmuştu.
sağlayan Britannica
satını sağlayacaktı.
İngiltere’de
Ansiklopedisi ve Jane
o yıllarda, bilim
Marcet'in ‘Kimya
oş bulduğu zaadamlarının konfeÜzerine
Söyleşiler’
manlarını kitap
ranslarına katılmak
adlı kitabı en çok ilgimi için ücret ödemek
okumakla, ilgilendiği
çeken iki kitaptı” gerekiyordu. Ancak
konularda not almakla
dolduran Michael, usFaraday halen geçim
tasının sempati ve anlayışından da
sıkıntısı içinde olduğundan böyle
yararlanarak, eksik kalan eğitimini
konferanslara katılması bir hayaldi.
kendi kendine tamamlamaya çalıştı. Ama şans yüzüne gülecek ve bir
Daha sonra yazdığı anılarında, “O
müşterinin özel olarak ona sağladığı
sırada okuduklarım arasında ilgibiletle, dönemin seçkin bilim adamı
mi en çok iki kitap çekmişti," der.
Sir Humphrey Davy'nin Londra
"Bunlardan biri elektrik konuKraliyet Enstitüsünde düzenlenen
sunda bana ilk bilgileri sağlayan
konferanslarına katılma olanağı
B
82
BD MAYIS 2017
bulacaktı. Burada dinledikleriyle
öğrenme tutkusu daha derinleşen
Faraday'ın bilimden kopması olanaksızdı artık.
Faraday, konferanslar sırasında
tuttuğu 386 sayfa notu ciltleyerek,
olumlu bir izlenim yapma umudu
ile Londra’daki Kraliyet Enstitüsü
başkanı Sir Joseph Banks’a gönderdi. Fakat, Banks olumlu ya da
olumsuz yanıt vermedi. Bu suskunluk Faraday’ın moralini bozmadı.
Aksine, özenle tutmuş olduğu ve
ciltlediği notları bu kez Sir Humphrey Davy’e gönderip onun asistanı
olmak istediğini belirtti. Davy bu
delikanlının zarif isteğinden çok
etkilendi. Ama onun o sırada bir
asistanı vardı.
Ancak şans yine Faraday’ın
yüzüne gülmekte
gecikmedi. Kısa
bir süre sonra Davy
asistanıyla kavga ettiği için onu
kovdu ve Faraday
ile iletişime geçti.
Ona laboratuvardaki
şişeleri temizletirim
düşüncesiyle iş teklif
etti. Bu iş Faraday’ın
beklentileriyle
uyuşmuyordu ama
bu işi kendi geleceği
için atacağı doğru bir
adım olarak görüp kabul etti. Faraday, yorulmak bilmeyen çalışmaları,
bilimsel alanda gösterdiği üstün başarılar nedeniyle, kısa zamanda Sir
Davy’nin asistanı değil sanki yakın
çalışma arkadaşı olmuştu.
Sir Humphry Davy1813 yılında
Kraliyet Enstitüsü’ndeki görevinden
istifa edip zengin bir bayanla evlendi ve Avrupa’ya uzun bir yolculuğa
çıktı. Bu yolculukta yanında Faraday da vardı. Bu gezi Faraday’ın
İtalyan fizikçi Alessandro Volta ve
Fransız kimyager Louis-Nicolas
Vauquelin gibi ünlü bilim adamlarıyla tanışması için harika bir fırsat
oldu. Bunun yanında Faraday asistanlığını yaptığı Davy’nin birçok
konferansından yararlanıyordu. On
sekiz ay Avrupa'da dolaştıktan sonra
Londra'ya geri döndüklerinde Faraday deneysel çalışmalara başladı.
Davy'nin de cesaretlendirmesiyle
deneylerinin sonuçlarını, bilimsel
bir dergide yayımladı.
Faraday'ın fiziğe karşı ilgisi ilk
Faraday Noel zamanlarında verdiği
dersler ilgi çekiyordu (1856)
kez, yeniden ciltlediği Encyclopaedia Britannica'nın bir sayısında şans
eseri okuduğu "elektrik" ile ilgili
makaleyle uyandı. James Tytler'in
bu makalesi genel kabul görmüş dü83
BD MAYIS 2017
şüncelere karşı bir bakışa sahip olsa
da, Faraday'ı makaledeki ifadelerin
doğruluğunu deneme konusunda
harekete geçirdi. Bu arada Londra'da bilimsel konularda verilen
konferanslardan, özellikle de her
çarşamba gecesi bilimsel meselelerde tartışmaları ve kütüphanesini kullanmaları için gençleri bir
araya getiren John Tatum'un evinde
verdiği konferanslardan istifade
ediyordu.
F
araday, bu sıralarda bir arkadaşının kız kardeşi Sarah Barnard
ile tanıştı. 1821'de evlendiklerinde
Michael
Barnard yirmi bir, Faraday yirmi
Faraday
dokuz yaşındaydı. Bu arada Faraolarak seçildi..
day'ın, Davy'nin koruyuculuğuna
Faraday yirmi yıl içinde peş
hiç gereksinimi kalmamıştı. Önemli
peşe keşifler yaptı. İlk önce kimya
bir astronomun oğlu John Herschel
ile yakın dostluk kurdu. Herschel ve daha sonra elektrik alanında yaptığı
klasik araştırmalar bugünkü bilimin
Faraday ilk defa karşılaştıklarında
temellerini attı.
Faraday, Kraliyet EnstitüsünFaraday 1841'de çok
de mütevazı bir asistandı.
Faraday
yoğun çalışmasının soFaraday'dan altı ay
1841'de çok yoğun
nucunda bir sinir krizi
küçük olan Herschel
çalışması
sonucunda bir geçirdi. Daha önceise Royal Society
sinir krizi geçirdi. Bu
leri de zaman zaman
üyesiydi. İkisi çok
çöküntünün cıva
hafıza kaybı ve baş
yakın arkadaş oldular
zehirlenmesinden
dönmesi sorunları
ve Herschel gerekkaynaklandığı iddia
yaşamıştı. Faraday'ın
tiğinde Faraday'ı her
edilmektedir.
bu dönemde yazdığı bir
zaman yüreklendirip
not, ruhsal durumunun ciddestek oldu. Örneğin, Fadiyetini gösteriyordu. Bu ruhsal
raday'ın Royal Society üyeliğini
çöküntünün cıva zehirlenmesinden
ilk imzalayanlardandı. Davy ise o
kaynaklandığı iddia edilmektedir.
sırada Society'nin başkanı olarak
Karısıyla birlikte İsviçre'ye gitti.
Faraday'ın adaylığını geri çekmesi
Sağlığı düzelmeye başlayınca,
için çok gayret etti. Davy'nin bunu
Londra’ya dönüp bilimsel çalışmaneden yaptığı bilinmiyor ama Falarını sürdürdü.
raday her şeye rağmen 1823'te üye
84
BD MAYIS 2017
eşsiz yeteneği yetişkinlere
verdiği konferanslardan
çok Noel zamanında
çocuklara yönelik verdiği
derslerde belli oluyordu.
Faraday'ın ders verme yeteneği de gittikçe zayıfladı.
Yaşadığı baş dönmesi ve
hafıza kaybı sorunlarının
ardından 1851 yılında
kürsüyü bırakmak zorunda kaldı. Yaşamının son
Faraday'ın yaşadığı son evi
yıllarını Kraliçe Victoria tarafından
Faraday 1850'lerin ortalarına
kendisine verilen Hampton Court
gelindiğinde araştırma alanında
Green'de geçirdi.
kat edebileceği tüm yolu almıştı
Faraday tüm yaşamı boyunca
ve çalışmaları, temelini kurduğu
alçakgönüllü oldu. “Beğenilen bir
elektromanyetik alan kuramının sateoriye körü körüne sadık kalmak
hibi genç İskoçyalı Clerk Maxwell
yüzünden, bilime, telafisi daha
tarafından devam ettirilecekti. Asfazla emek gerektiren pek çok
lında beyin gücünün
yanlışlık girmiştir.
zayıfladığını herBunlara engel olkesten önce ilk kez
mak, büyük oranda
Faraday'ın kendisi
zihinsel alçakgönülfark etmiş, beynini
lülük, bağımsızlık
zorlayacak her türlü
ve yenilgiyi kabul
yükü üzerine almayı
etmeyi gerektirir.”
reddetmişti. Zihni
diyordu.
hızla gerilemeye
Yoksul bir ailenin
başladı.
eğitim görmemiş
Zihin yetileri
bir çocuğu olarak
geriledikçe Faraday
başladığı yaşam
bilimsel dünyadan
mücadelesini, sayısız
zarafetle uzaklaştı.
buluşlarla taçlanMichael Faraday'ın
Royal Society ve
dırdığı saygın bir
Highgate'de bulunan mezarı
Royal Institution'ın
bilim adamı olarak 25
başkanlığını kabul etmesi için yapı- Ağustos 1857’de sonlandırdı. İsteği
lan teklifleri geri çevirdi. İkinci kez
doğrultusunda herhangi bir tören
sinir krizi geçirdi. Kalan enerjisini
yapılmadan Highgate mezarlığında
Royal'daki öğretim faaliyetlerine yo- sıradan bir mezara defnedildi. •
ğunlaştırdı. Onun öğretmen olarak
[email protected]
85