Bilgisayar nedir? Bilgisayar temel bileşenleri Donanım (Hardware

22.10.2012
Bilgisayar nedir?
Bilgisayar’ın TDK Güncel Türkçe Sözlük ‘deki tanımı:
isim, bilişim Çok sayıda aritmetiksel veya mantıksal
işlemlerden oluşan bir işi, önceden verilmiş bir
programa göre yapıp sonuçlandıran elektronik araç,
elektronik beyin.
Yrd. Doç. Dr. Özgün AKÇAY
Geomatik Mühendisliği
Dr. Akçay
Bilgisayar temel bileşenleri
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Anakart (motherboard)
İşlemci/Mikroişlemci/Merkezi İşlem Birimi (CPU)
Bellek (RAM)
Sabit Disk (Hard Disk)
Ekran kartı, ses kartı vb.
Monitör
3
Anakart (Mainboard/Motherboard)
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Yonga seti (Chipset): Anakartın kalbini oluşturur.
Anakartlar yonga setleri ile karakterize edilir.
Bilgisayarı oluşturan diğer bileşenler (ekran kartı, ses
kartı vb.) bu kart üzerindeki yuvalara (soket/slot)
yerleştirilir. Günümüzde ekran kartı gibi bazı
bileşenler ana kart ile bütünleşik olarak
üretilmektedir.
Anakartın bağlı olduğu bellek ve kartlar arasındaki
iletişimi ve veri yolu denetimini gerçekleştirir. Yonga
setleri en yaygın Intel ve AMD tarafından üretilir. Bu
firmalar kendi mikroişlemcilerine uygun yonga seti
üretirler.
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
5
4
Anakartı oluşturan parçalar
Bilgisayarın birincil ve ana elektronik parçasıdır.
Büyük bir kart şeklinde dizayn edilir.
Dr. Akçay
2
Donanım (Hardware)
Donanım (Hardware)
İşletim Sistemleri (Operating Systems)
Yazılım (Software)
Programlama Dilleri (Programming Language)
Ağ (Network)
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
6
1
22.10.2012
Anakartı oluşturan parçalar
Anakartı oluşturan parçalar
Örnek 1: GIGABYTE firmasının ürettiği GIGABYTE X79
serisi anakartlar, Intel firmasının ürettiği Intel X79
Chipset (Yonga seti) içerir. Bu yonga setini içeren bir
anakart intel Core i7 işlemcilerle uyumludur.
Örnek 2: GIGABYTE firmasının ürettiği GIGABYTE
A85X serisi anakartlar, AMD firmasının ürettiği AMD
A85X Chipset (Yonga seti) içerir. Bu yonga setini içeren
bir anakart AMD A serisi ve AMD Athlon işlemcilerle
uyumludur.
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Mikroişlemci veya Merkezi İşlem Biriminin (CPU)
takılabileceği soket
RAM’in (Bellek) takılabileceği slotlar
PCI (Peripheral Component Interconnect), PCI-e, AGP
(Accelerated Graphics Port) slotları
ROM (Read Only Memory)
Güç kaynağı bağlantı slotu
Güç aktaran devreler
7
Anakartı oluşturan parçalar
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
9
8
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
10
RAM (Bellek)
Veri işler, çalıştırılan yazılımın komutlarını işler.
Bilgisayarın anlayabileceği düşük seviyeli “makine dili”
adı verilen kodlama ile çalışır.
Tek çekirdekli işlemcilerden çok çekirdekli işlemcilere
geçilmiştir. Çok çekirdek çokluişlem (multiprocessing)
imkanı sağlar.
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Anakartı oluşturan parçalar
İşlemci (Central Process Unit)
Dr. Akçay
Dr. Akçay
RAM (Random Access Memory) işlem sırasında ihtiyaç
duyulan anlık depolama alanıdır.
İşlemcinin doğrudan ulaştığı bölgedir. İşlemci
kullanacağı veriyi RAM üzerinden kullanır.
Kısa süreli depolamayı amaçlar. Bu depolama alanında
fiziki yapısı dolayısıyla her bölgeye hızlı ulaşılabilir.
Bilgisayar kapandığında üzerindeki veriler silinir.
Sabit diskten çok hızlıdır ve pahalıdır.
11
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
12
2
22.10.2012
RAM (Bellek)
Sabit Disk (Hard Disk)
Örnek: Bir bilgisayarda bir program ilk açılışta 15sn
sürede açılıyorken, programı kapattığımızda ve tekrar
açtığımızda 3sn de (ilk açılışa göre daha hızlı) açıldığı
gözlenmektedir. Bunun sebebi programın ilk açılışında
verinin sabit diskten geliyor olmasıdır. Programın
ikinci açılışında gerekli veriler RAM üzerinde
olduğundan ve RAM de sabit diske göre daha hızlı
olduğundan daha çabuk çalışır.
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
13
Sabit Disk (Hard Disk)
Veri depolayan manyetik kayıt ortamlarıdır.
Sabit diskler bilgisayarın kalıcı veri saklama alanlarıdır.
Harici sabit diskler ise büyük boyutta veri yedekleme
ve veri taşıma amacı ile kullanılabilirler.
Temel parçaları: Disk, elektrik motoru, yazıcı kafası ve
koludur.
Hazıfa kapasiteleri ve elektrik motorunun dönme hızı
ayırt edici özellikleridir. Örnek:250GB(gigabyte),
7200rpm (revolutions per minute - dakikadaki devir
sayısı)
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
14
Sabit Disk (Hard Disk)
Sabit Disk’in iç yapısı ve çalışma prensibi (Video 1):
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
15
Sabit Disk (Hard Disk)
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
16
Ekran Kartı
Sabit Disk’in çalışma anı (Video 2):
Dr. Akçay
Dr. Akçay
Bilgisayarın görüntü vermesini sağlar.
Ekran kartının görüntü işlemcisi, görüntü belleği
performansını belirler.
Bazı anakartlar ekran kartını kendi yonga seti
içerisinde barındırır. Bu tür bilgisayarlarda görüntü
performansı düşük olur (özellikle 3 boyutlu
uygulamalarda).
AGP, PCI Express gibi bağlantı standardı ile anakarta
bağlanabilirler.
17
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
18
3
22.10.2012
Diğer kartlar
Monitör
TV kartı
Ethernet kartı
Ses kartı
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Bilgisayarın elektronik görsel ortamıdır. Üç tiptir:
Katot Işınlı Tüp (Cathode Ray Tubes, CRT)
Likit Kristal(Liquid Crystal Display, LCD): CRT
monitörlerden daha uzun ömürlüdür. Titreşim
(flicker) yoktur.
Işık Yayan Diyot (Light-Emitting Diode, LED): LCD
lere göre daha yüksek kontrast ve daha iyi görüş açısı
sunar.
19
Monitör
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
20
Monitör
Ekran boyutu bir
köşeden çapraz
karşı köşeye inç
birimi ile ifade
edilir. (1 inç= 2,54
cm).
Görüş Oranı (Aspect Ratio): Ekran genişliğin
yüksekliğe oranıdır.
Eski monitörlerde genelde 4:3 dür. 2000 li yıllarda önce
16:10 oranı daha sonra 16:9 oranı tercih edilmiştir.
Filmler için 16:9 kullanılmaktadır. Sinemada 2.85:1
görüş oranı kullanılmaktadır.
Genişlik:16
Yükseklik: 9
Görüş oranı:16:9
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
21
Monitör
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
22
Boot - BIOS
Çözünürlük (Display resolution): İki boyutta ayrılabilir
piksel sayısıdır. Genişlik x Yükseklik ile ifade edilir.
Örnek: 1920x 1080
Bir dpi tanımlaması vardır (dot per inch): Bir inç’deki
piksel sayısıdır. Örnek: 120dpi
Kontrast oranı:Cihazın beyaz renk aydınlatmasının
siyah renk aydınlatmasına oranıdır.
Tepki süresi: Ekranın beyazdan siyaha daha sonra
siyahtan beyaza geçiş süresidir. Düşük tepki süreleri
daha hızlı geçiş demektir dolayısıyla daha iyi sonuç
verir.
Dr. Akçay
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
23
Boot: Bilgisayardaki işletim sistemlerinin kulanılır
duruma gelmesidir. Bu işlemi işletim sistemi açıkken
yapma işlemine “reboot” denir.
BIOS (Basic Input/Output System): Basit Giriş/Çıkış
Sistemi’dir. Bilgisayar düğmesine basıldığında ilk
yüklenen programdır. ROM bellekte bulunur. Açılış
sırasında DELETE tuşuna basıldığında BIOS ayar
menüsü karşımıza çıkar. BIOS ayarlarında, donanım
konfigürasyonu, sistem saati ve alarm ayarı, boot
seçimi, şifreleme gibi işlemler yapılabilir.
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
24
4
22.10.2012
BIOS Ayarları
Optik kayıt cihazları
CD-ROM : Compact Disk - Read Only Memory
(Sadece okunur.)
CD-R : Compact Disk – Recordable (Bir kere
kaydedilir.)
CD-RW : Compact Disk – ReWritable (Tekrar
yazılabilir)
DVD-ROM : Digital Versatile/Video Disk – Read Only
Memory
DVD-R
DVD-RW
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
25
Diğer kayıt cihazları
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
27
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
28
İşletim Sistemleri
Masaüstü İşletim Sistemleri (Desktop): Son kullanıcıya
yönelik işletim sistemleridir. Tek bilgisayar üzerinde
etkindir.
Sunucu İşletim Sistemleri (Servers): Aynı anda çok sayıda
kullanıcının kendi bilgisayarı üzerinden bağlanabileceği ve
işlem yapabileceği işletim sistemleridir. Sunucu yazılımları
sağlamlık ve kararlılık içerisinde çalıştırabilir.
Mobil İşletim Sistemleri: Cep telefonu, akıllı telefonlar,
PDA(Personal Digital Assistant), iPAD gibi taşınabilir
kısıtlı donanıma sahip bilgisayarlar üzerinde çalışan işletim
sistemleridir. Örnek: iOS (iPhone OS), Windows Phone.
3. Linux İşletim Sistemleri: Unix benzeri bir işletim
sistemidir. Dağıtımı ücretsiz ve açık kaynak
kodludur. Genel Kamu Lisansı (GNU General Public
License) ile üretilmektedir. Birçok dağıtımı vardır:
Ubuntu
Pardus
Fedora
Debian
OpenSUSE
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
26
İşletim Sistemi (Operating System (OS)): Bilgisayaraın
donanım kaynaklarını yöneten, yazılımlar için hizmet
sağlayan yazılım bütünüdür. Genel kullanımı yaygın
olan işletim sistemleri:
1. Microsoft Windows: 1985 yılında MS-DOS
(Microsoft Disk Operating System) üzerine
kurulmuş bir işletim sistemidir. 1995 yılında piyasaya
sürülen Windows 95 adıyla kullanımı
yaygınlaşmıştır.
2. Mac OS X (OS X): Apple firması tarafından
geliştirilmiş Unix tabanlı bir işletim sistemidir.
İşletim Sistemleri
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
İşletim Sistemleri
USB bellek aygıtı (USB flash
sürücü, flash disk): USB
arayüzü ile bağlanılan
taşınabilir bellek.
SD Kart: Birçok cihazda
kullanılabilen taşınabilir hafıza
kartıdır.
Dr. Akçay
Dr. Akçay
29
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
30
5
22.10.2012
32 bit ve 64 bit sistemler
Kullanıcı Arayüzleri
32 bit veya 64 bit bir bilgisayarın işlemcisinin veri işleme
biçimidir. Diğer bir ifade ile 64 bitlik bir sistem 64 bitlik bir
işlemciye sahiptir. 64 bit sistemler 32 bit sistemlere göre
daha fazla bellek kullanır. RAM’i daha etkin kullanır.
İşletim sistemleri de 32 bit’e veya 64 bit’e göre tasarlanır.
İşletim sistemlerinde kullanılacak yazılımın da tasarımı 32
bit’e veya 64 bit’e uygundur.
64 bitlik bir işletim sisteminin aygıt (donanım) sürücüleri
de 64 bitlik olmalıdır.
32 bitlik bir yazılım 64 bitlik bir bilgisayar ve işletim
sisteminde çalışabilir.
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Komut Satırı (Command Line): Bilgisayar üzerindeki
işlemler yazılan komutlar ile yapılır. Tüm işlemler ve
sonuçları yazı (text) biçiminde takip edilir.
Örnek: DOS komut satırı, AutoCAD komut satırı vb.
Menu Arayüzü: Klavye ile menü üzerinden komutların
seçildiği arayüzdür. BIOS arayüzü, Turbo C arayüzü vb.
Grafiksel Kullanıcı Arayüzü (Graphical User Interface):
İşlemlerin yazı yerine görsel olarak seçilebilen
butonlar, pencereler gibi grafik ortam üzerinde
yapılabildiği arayüzdür.
31
Dosya (file)
33
Klasör (Directory / Folder)
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
34
Elektronik posta
Disk üzerinde bilgisayar dosyalarını içerisinde
barındırabilen alan.
Hiyerarşik yapıda oluşturulabilir. Alt klasör, üst
klasörleri olabilir.
Dr. Akçay
32
Dosyaların büyüklüğü bayt (byte (by eight)) birimi ile
ifade edilir.
8 bit
= 2^3 bit
= 1 bayt
1024^1 bayt
= 2^10 bayt = 1 kilobayt (kb)
1024^2 bayt
= 2^20 bayt = 1 megabayt (mb)
1024^3 bayt
= 2^30 bayt = 1 gigabayt (gb)
1024^4 bayt
= 2^40 bayt = 1 terabayt
Not: bit, binary digit kelimelerinin kısaltılıp
birleşmesiyle oluşturulmuştur. 0 veya 1 değeri alabilir.
Örnek: Doküman dosyası .doc uzantılı, bir resim
dosyası .jpg uzantılı olabilir.
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Dosya boyutu
Dosya, bilgisayar ortamında verilerin diske saklanması
için oluşturulan veri yapısıdır. Farklı biçimlerde
oluşturulabilir. Silinebilir, kopyalanabilir, taşınabilir
özellikleri vardır.
Dr. Akçay
Dr. Akçay
E-posta: Dijital mektup.
Bileşenleri: Kimden (from), kime (to), konu (subject),
tarih (date), ileti gövdesi (body), karbon kopya
(carbon copy cc), gizli karbon kopya (blind carbon
copy bcc), yanıtlama (reply), herkese yanıtlama (reply
all), yönlendirme/iletme (forward fwd), ek
(attachment), ilgi (regarding re), spam (istenmeyen),
junk (değersiz)
35
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
36
6
22.10.2012
Dosya sistemleri
Uygulama
NTFS (New Technology File System): Microsoft’un
geliştirdiği dosya sistem mimarisidir.
FAT (File Allocation Table): Eski dosya sistemi
standart mimarisidir. (FAT 12, 16, 32 bitleri vardır)
ext2, ext3, ext4: Linux’a ait dosya sistem mimarisidir.
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
Excel dosyası oluştur.
Tablo isimlerini oluştur.
Özellikler, fiyatlandırma, seçim sebebi, alternatifler
vb.
Bilgisayar konfigürasyonu yapınız.
Gmail’de e-posta adresi işlemleri.
37
Dr. Akçay
ÇOMÜ Geomatik Mühendisliği Bölümü
38
7