Türkiye Enerji İthalatında Mevcut Durum, 2014 Haziran Ülkemizde

Türkiye Enerji İthalatında Mevcut Durum, 2014 Haziran
Ülkemizde enerji tüketiminin
%71’i
ithal
kaynaklardan
karşılanmaktadır.1
Ülkemizin
2002-2012
yıllarındaki
hızlı
büyümesine bağlı olarak artan
enerji talebi Ülkemizin enerji
faturasını da arttırıyor. Ülkemiz
toplam ithalatı ve enerji ithalatı
grafiğinden de görüleceği üzere
enerji ithalatının toplam ithalat
içindeki payı 2012 yılında %25’e
ulaştı.
Ülkemiz dış ticaret açığındaki
enerji ithalatının payına ilişkin
grafikten görüleceği üzere dış
ticaret açığı son yıllarda giderek
artmış olup, dış ticaret açığının
yarısından fazlasını enerji
ithalatı oluşturmaktadır.
Bu sonuçlara göre 2002 – 2012
yıllarındaki
ekonomik
büyümeye bağlı olarak artış
gösteren enerji ithalatı nedeniyle büyüyen dış ticaret açığı ve cari açık değerlerinin ülke ekonomisine
olumsuz yansımaları önemli bir sorun haline gelmiş ve sürdürülebilirliği de çeşitli platformlarda
tartışmalara konu olmuştur.
Elektrik talebi ile Gayri Safi Milli Hasıla büyüklükleri arasında ilişki aşağıdaki grafikten görülmektedir.
1990-2000 arasındaki on yıllık dönemde ülke büyümesi %4 civarında iken elektrik talep büyümesi %8
civarındadır. 2000-2010 döneminde ülke
ekonomi büyümesi %4, elektrik talebi ise
%5 civarında gerçekleşmiştir. 2010-2013
yıllarında ülke ekonomik büyümesi %5,5
elektrik büyümesi ise %5,3 olmuştur.
Elektrik talebi ekonomik büyümeye paralel
hareket etse de 2000’li yıllara kadar elektrik
talebi ekonomik büyümenin iki katıyken
son yıllarda iki gösterge oranları birbiriyle
örtüşmüştür. Enerji talebi ve Gayri Safi
Milli Hasıla artışı arasındaki ilişki katsayısı gelişmekte olan ülkelerde bire bir iken gelişmiş ülkelerde
daha da küçük olmaktadır. Bunun sebebi ise gelişmekte olan ülkelerin enerjiye olan ihtiyaçlarının
artarak devam etmesidir.
1
Dünya Bankası 2013 yılı verileri
Kemal USLU (mOdus Enerji Danışmanlık) [email protected]
Kaynaklar; ETKB, EB, TEİAŞ, TUİK, EPDK
2011 rakamlarıyla dünya nüfusunun yaklaşık %18’ini teşkil eden 1,3 milyar insan elektriğe kavuşmuş
değildir. Bu insanların %95’i sadece gelişmekte olan Asya ülkeleri ve Afrika’da hayatlarını
sürdürmektedir.2 Ülkelerin gelişme sürecinde enerji kullanımı önemli bir göstergedir. Elektrik enerjisi
mal ve hizmet üretiminde önemli bir girdi, konut, ticarethane ve aydınlatma için de yaşamı
kolaylaştıran en önemli medeniyet ölçüsü olmuştur. Bu nedenle artan nüfus ve ekonomik gelişmeye
bağlı olarak enerji ihtiyacının sürdürülebilir, verimli ve düşük maliyetlerle sağlanması ana
hedeflerdendir.
Türkiye
Birincil
enerji
talebinin birincil kaynaklara
ayrımı aşağıda verilmektedir.
Enerji talebimizin %71’i
petrol, doğalgaz ve ithal
kömür olmak üzere çeşitli
ülkelerden
ithal
edilmektedir. Türkiye birincil
enerji talebinin en büyük
payını oluşturan doğalgazın
ise hemen hemen tamamı
ithal
edilmekte
olup,
doğalgaz ithalatının en büyük
kısmı
(%58)
Rusya’dan
yapılmaktadır.
Dünya birincil enerji tüketimi 2011 verileriyle 13 milyar TEP iken Türkiye 114 Milyon TEP ile Dünyada
enerji tüketimi sıralamasında ilk 25 ülke içinde bulunmaktadır. Dünya birincil enerji arzının %40,5’i
OECD ülkelerince karşılanmaktadır. Dünyada; Petrolün % 30'u Ortadoğu'da, Doğalgazın % 33'ü Avrupa
ve Avrasya'da, Kömürün % 67'si Asya Pasifik’te, Nükleer enerjinin % 44'ü Avrupa ve Avrasya'da,
Hidroelektriğin % 32'si Asya Pasifik’te, Yenilenebilir enerjinin % 44'ü ise Avrupa ve Avrasya'da
üretilmektedir.
2
IEA
Kemal USLU (mOdus Enerji Danışmanlık) [email protected]
Kaynaklar; ETKB, EB, TEİAŞ, TUİK, EPDK
Elektrik tüketimine baktığımızda 2013 yılı sonu itibariyle Türkiye Kurulu gücünün %31,6’sı Doğalgaz, %
13,5’i ithal kömür, %9,1’i ise petrol ürünleri kaynaklıdır. İthalata bağlı olan doğalgaz santrallerinden
işletmede olanların kurulu
gücü günümüzde 21.000
MW’a ulaşmıştır. Ayrıca
22.000 MW doğalgaz santrali
lisanslanmış, 14.000 MW
doğal gaz santrali ise lisans
başvurusu yapmış olup,
başvurular değerlendirme
aşamasındadır. Sonuç olarak
(proje halinde olanlar hariç)
toplam 36.000 MW civarında
doğalgaz santralinin yapımı
için yatırımcılar EPDK’ya
başvuruda bulunmuşlardır.
İthal kömür santrallerinden
işletmede olanların kurulu
gücü günümüzde 4.263 MW
olup, ayrıca 8.500 MW ithal kömür santrali lisanslanmış, 11.500 MW ithal kömür santral başvurusu da
değerlendirme aşamasındadır. Değerlendirme aşamasında olan projelerle birlikte (proje halinde
olanlar hariç) toplam 20.000 MW civarında ithal kömür kaynaklı santral yapımı için yatırımcılar EPDK’ya
başvuruda bulunmuşlardır.
Türkiye elektrik üretiminin 2013 yılında %58’i ithal kayaklara dayalı yakıtlardan üretilmiştir. İthal
kaynaklarda ilk sırayı doğalgaz ikinci sırayı ise ithal kömür oluşturmaktadır. 2007 ve 2008 yıllarında
doğalgaz kaynaklı elektrik
üretimi %50’lere ulaşmıştır.
2006 yılında yenilenebilir
enerjinin desteklenmesine
ilişkin
mevzuatın
yayınlanması
ve
teşvik
mekanizmasının yürürlüğe
girmesiyle birlikte kurulu
güce ilave olan rüzgar,
hidrolik
ve
jeotermal
kaynaklar sayesinde doğalgaz
santrallarında
üretilen
elektrik
enerjisi
ülke
genelinde %5’e yakın payını
yenilenebilir
kaynaklardan
üretilen elektriğe bırakmıştır.
Kemal USLU (mOdus Enerji Danışmanlık) [email protected]
Kaynaklar; ETKB, EB, TEİAŞ, TUİK, EPDK
Ülkemiz enerji tüketiminde büyük payı olan ve doğalgazın %58’i Rusya’dan, %18’i İran’dan %7,3’ü
Azerbaycan’dan %11,8’i Cezayir ve Nijerya’dan %5’i ise spot piyasadan ithal edilmektedir. İthal edilen
doğal gaz tüketiminin sektörlere dağılımı da grafikte gösterilmiş olup, görüldüğü üzere ithal edilen
doğalgazın %48 lik en büyük payı elektrik üretiminde kullanılmaktadır. 2013 yılında yaklaşık 47 BCM’e
ulaşan Türkiye doğalgaz tüketiminin 22 BCM i (%50’ye yakın kısmı) elektrik tüketiminde
kullanılmaktadır. Kış aylarında havaların özellikle talebin en yoğun olduğu İstanbul’da 5° altına
düşmesiyle birlikte talep tetiklenmekte ve puant saatlerde ısınma amaçlı tüketim artmaktadır. 2013
kışında doğalgaz puant talebi 220 MCM’e ulaşmış, arz ize 190 MCM civarında olduğundan doğalgaz
santralleri ve sanayinin gaz talebi kısıtlı olarak karşılanmıştır. Bunun sonucunda zaman zaman uzun
süreli elektrik kesintileri yaşanmış ve elektrik fiyatları Gün Öncesi spot piyasada puant saatlerde 650
TL/MWh, Dengeleme Piyasasında ise 1.100 TL/MWh lere sıçramıştır.
İthal edilen enerji kaynaklarına bağımlılığımıza ilişkin olarak, yerli ve yenilenebilir kaynaklardan
maksimum faydalanılmasının yanı sıra ithal kaynaklarla birlikte birincil enerji kaynaklarının (nükleer
enerji dahil) çeşitlendirilmesi, enerji ithal edilen ülke sayısının arttırılması ve kış aylarında artan puant
tüketimin karşılanabilmesi için doğalgaz depolama tesislerinin süratle devreye alınması önem arz
etmektedir.
2014, Haziran Kemal Uslu
mOdus Enerji Danışmanlık
Kemal USLU (mOdus Enerji Danışmanlık) [email protected]
Kaynaklar; ETKB, EB, TEİAŞ, TUİK, EPDK