Mecellenin, Ortadoğu Müslüman Ülkeleri Yasasına Etkisi, Irak
advertisement
Dr.Abdülazim İBRAHİM Karabük Ün İlahiyat Fak Mecellenin, Ortadoğu Müslüman Ülkeleri Yasasına Etkisi, Irak Örneği Özet Mecelle olarak bilinen Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Osmanlı Devletinin son dönemlerinde Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki ilmî bir heyet tarafından İslam hukuku esas alınarak hazırlanmış daha çok borçlar, eşya ve yargılama hukuku esaslarını ihtiva eden bir kanunnâmedir. Bu kanun, Mısır ve Arap yarımadası hariç bütün Osmanlı mahkemelerinde uygulamaya konulduğu 1877 tarihinden devletin fiilen ortadan kalktığı tarihe kadar yürürlükte kalmıştır. Hicaz ve Mısır bölgesinde ise Osmanlı Devleti’ne hukukî bağımlılığın artması endişesiyle ve üç Arap yarımadasının bütünüyle Hanefî mezhebi dışında kalması hasebiyle Mecelle yürürlüğe konulmamıştır. Mecelle, bugünkü Suriye, Ürdün, Irak, Lübnan, İsrail ve Filistin’de uygulanmış, Osmanlı Devleti’nin sona ermesinden sonra da Anadolu’nun aksine bu ülkelerde bir süre daha yürürlükte kalmıştır. Iraklı fıkıhçılar, Medeni kanunları geliştirmek için Mecelleyi temel kaynak kabul etmişler ve ondan büyük oranda istifade etmişlerdir. Günümüzde de yürürlükte olan Irak yargısında Davalar ve Yargı adlı iki ciltlik Hukuk kitabının bazı bölümleri Mecelle ’den alınmıştır. Bu durum 1381 numaralı maddede açıkça belirtilmiştir. Aynı şekilde Irak Medeni Hukuku, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin on altıncı kitap bölümünden dava ve şartları, hükümleri, savunulması ve zaman aşımı kısımlarını almıştır. Yasama kaynaklarında Mecelle ’ye dayanmayan ülkelerden Mısır batı yasalarından etkilenmiş olmasından, Necid bölgesi Mecellenin yürürlüğe girmesinden bir buçuk asır önce Osmanlı devletinden ayrılmış olduğundan, Yemenin büyük kısmı ise mezhep çatışması nedeniyle mecelleyi esas kabul etmemiştir. Bu çalışmamızda 40 sayılı 1951 Irak Medeni Hukuku incelenmiş birçok konuda Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyeden etkilendiği sonucuna varılmıştır. Mecellenin Hanefi kaynaklı olması ve Irak halkının da Hanefi mezhebine mensup olmaları Irak Medeni Hukukunun Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyeden etkilenmesinin en büyük sebebi olduğu görülmüştür.
