INTRO SB.indd

Mayoz
Anahtar Kavramlar
mayoz
parça değişimi
Yukarıdaki şemayı inceleyelim. Buna göre:
• Bu şemada ne anlatılmaktadır?
• fiemada görülen “2n”, atlar›n vücut hücrelerindeki kromozom say›s›n› temsil etti¤ine göre “n”
neyi ifade etmektedir?
• Yumurta ve sperm hücreleri “n” sayıda kromozom içermesine rağmen döllenme sonucu oluflan
hücrede bu sayı neden “2n” olmuştur?
• Sperm ve yumurta hangi olay sonucunda oluşur?
• Mitoz vücut hücrelerinde gerçekleflen bir bölünme ise, mayoz hangi hücrelerde gerçeklefliyor
olabilir?
Mayozun ne olduğunu ve canlılar için önemini “Üreme Hücreleri Nasıl Oluşur?” adlı etkinlikle
öğrenelim.
32
6.
Etkinlik
Model Oluşturalım
Üreme Hücreleri Nasıl Oluşur?
Bunlar› Yapal›m
Üreme hücrelerinin nas›l olufltu¤unu merak eden Ahmet
yapt›¤› araflt›rma sonucunda hayvan hücresinde mayozu
gösteren afla¤›daki flemalara ulaflm›flt›r. Biz de s›n›f›m›zda
dörder kiflilik gruplar oluflturarak mayozu anlatan bir
model haz›rlayal›m. Modeliniz haz›rlarken “ Araç ve Gereç”
bölümünde verilen malzemeleri ya da farkl› araç ve gereçleri
kullanabilirsiniz.
• Modellerimizi hazırladıktan sonra sınıfta arkadaşlarımıza
sunalım.
lerler
-Ger
açve
Araç
reç
Geeç
Ar
♦ oyun hamuru
(farklı renklerde)
♦ örgü ipi (farklı
renklerde)
♦ boncuklar (farklı
renklerde)
ı
♦ grafon kâğıdı (farkl
e)
rd
renkle
♦ makas
1
2
3
6
7
8
4
9
5
10
Sonuca Varal›m
• Mayoz nedir? Bu olay›n sonucunda hangi hücreler oluflur?
• Mayoz, canlılar›n hangi hücrelerinde gerçekleflir?
• Mayozun canlılar için önemi nedir?
• Mayoz ile mitoz arasında bir benzerlik var mıdır?
• Yaptığımız araştırma ve modellere göre mayozla mitozu ayıran özellikleri açıklayabilir
miyiz?
11
20. s.
Etkinliğimizde hazırladığımız modellerde mayoz sonucunda kaç hücre oluştu? Oluşan
hücrelerin ana hücreden farkı var mı? Kromozom sayıları neden mayozda yarıya inmektedir?
Kromozom sayıları yarıya inmeseydi ne olurdu?
33
Difli efley hücresi (yumurta) ile erkek efley hücresinin (sperm ya da polen) birleşmesiyle
oluşan zigottan yeni bir canl›n›n meydana gelmesi olayı eşeyli üreme olarak adlandırıl›r. Eşeyli
üremede dişi ve erkek bireyin genetik özellikleri yavrulara aktarıl›r. Kalıtsal özelliklerin yavrulara
aktarılabilmesi için canlılarda mitozdan farklı bir hücre bölünmesi gerçekleşir. Mayoz olarak
adlandırılan bu bölünme sonucunda üreme hücreleri oluşur.
Mayoz, 1. mayoz ve 2. mayoz olmak üzere iki aşamada gerçekleflir. Her iki aflamada afla¤›daki
flemada görüldü¤ü gibi birbirini takip eden evrelerden oluflmaktad›r. 1. mayozda kromozomlar
kısalıp kalınlaşmaya başlar. Biri anneden di¤eri babadan gelen aynı büyüklük, şekil ve kalıtsal
özelliklere sahip olan kromozom çiftine homolog kromozomlar adı verilir.
Hayvan hücresinde mayozun flematik gösterimi ile ilgili afla¤›daki flemay› takip ederek üreme
hücrelerinin mayoz sonucu nas›l olufltu¤unu inceleyelim.
Hayvan Hücresinde Mayozun fiematik Gösterimi
1. Mayozun Bafllang›c›
Hücre, bölünme için
gerekli haz›rl›klar› yapar.
Homolog
kromozomlar
yan yana
gelerek birbirleri
üzerine k›vr›l›r.
Kromozomlar aras›nda
parça de¤iflimi olur.
Parça de¤iflimi, homolog
kromozomlar aras›ndaki
gen al›fl veriflidir.
Parça de¤iflimi sayesinde
mayoz sonucunda
oluflacak kromozomlar
anne ve baban›n
kromozomlar›ndan
farkl› özellikte olur.
Kromozomlar
hücrenin
ortas›na dizilir.
Sitoplazma
bölünmesi ile
hücre ortadan
ikiye bo¤umlan›r.
Homolog kromozom
çiftleri birbirinden
ayr›larak kutuplara
çekilir. Böylece
bölünme sonucu
oluflacak her
bir hücrenin
kromozom say›s›n›n
yar›ya inmesi
sa¤lanm›fl olur.
2. Mayozun Bafllang›c›
Birinci mayozun
sonucunda
kromozom say›s› “2n”
olan ana hücreden
kromozom say›s›
“n” olan iki yavru
hücre oluflur.
12
21. s.
34
2. mayoz mitoza benzer. 1. mayoz sonucunda “n” sayıda kromozoma sahip
her bir hücreden 2. mayozda kromozom sayısı “n” olan iki yavru hücre oluşur.
Böylece mayoz sonunda toplam dört tane “n” say›da kromozoma sahip hücre
oluflmufl olur.
Kal›t›m
Hücre Bölünmesi ve Kal›t›m
13
22. s.
Mayoz, bitki ve hayvanlarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Oluşan üreme hücreleri n
sayıda kromozom içerdiği için, döllenme sonucu oluşan zigot 2n kromozoma sahiptir. Bu şekilde,
canlılarda nesiller boyunca kromozom sayısının sabit kalması sağlan›r. Ayrıca mayoz sırasında
gerçekleflen parça de¤ifliminden dolay› oluflan hücreler ana hücreden farklı genetik yap›lara sahip
olur. Genetik yap›daki bu farkl›l›k canl›lar›n biribirinden farkl› özellikler göstermesine neden olarak
tür içinde çeflitlili¤i sa¤lar. Çeflitlilik, ayn› türün bireylerinin kal›tsal yap›s›n›n farkl› olmas›d›r.
Afla¤›dak mitoz ve mayoz flemalar›n› inceleyerek mayozu mitozdan ayr›dan özellikleri
listeleyelim. Haz›rlad›¤›m›z listeleri afla¤›daki tablo ile karfl›laflt›ral›m.
M‹TOZ
MAYOZ
14
M‹TOZ
MAYOZ
Vücut hücrelerinde
görülür.
Üreme ana
hücrelerinde görülür.
Sonucunda iki
hücre oluşur.
Sonucunda dört
hücre oluşur.
Kromozom say›s›
de¤iflmez.
Kromozom say›s›
yar›ya iner.
Oluşan hücrelerin
genetik yapısı ana
hücre ile aynıdır.
Oluşan hücrelerin
genetik yapısı ana
hücreden farklıdır.
Tek hücrelilerde üremeyi,
çok hücrelilerde
yaraların onarılmasın›
ve büyümeyi sağlar.
Efleyli üreyen canl›larda
efley hücrelerinin
oluflmas›n› sa¤lar.
Parça de¤iflimi ile
genetik çeflitlili¤in
ortaya ç›kmas›n› sa¤lar
Kromozomlar aras›nda
parça değişimi görülmez.
Kromozomlar aras›nda
parça değişimi görülür.
22. s.
Kendimizi De¤erlendirelim
Afla¤›daki sorular›n cevaplar›n› defterimize yazal›m.
1. Yanda verilen şemayı inceleyerek insanda mayoz
ve mitozun ürem, büyüme ve geliflmedeki önemini
aç›klayan bir paragraf yaz›n.
2. Bir bilim insan› “Mayoz canl›larda kal›tsal çeflitlili¤in
oluflmas›n› sa¤lar.” hipotezini kuruyor. Buna göre;
I. Mayozda dört hücre oluflmas›,
II. Mayozda kromozomlarda parça de¤ifliminin
olmas›,
III. Mayozda kromozom say›s›n›n yar›ya inmesi,
özelliklerinden hangisi ya da hangileri bu hipotezi
destekler?
3. Mayoz sonucunda kromozom sayısı yarıya inmeseydi
neler olurdu?
n
n
mayoz
2n
döllenme
2n
zigot (2n)
mitoz
35