makedonya cumhuriyeti ülke raporu

MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
KONYA TİCARET ODASI
MAKEDONYA CUMHURİYETİ
ÜLKE RAPORU
Etüd-Araştırma Servisi
Mart 2007
1
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM I
MAKEDONYA HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. Ülke Kimliği.........................................................................................................................4
1.2. Kısa Tarihçe .........................................................................................................................5
1.2. Siyasi Yapı ...........................................................................................................................5
BÖLÜM II
GENEL EKONOMİK DURUM
2.1. Temel Ekonomik Göstergeler ..............................................................................................8
2.1.1.Büyüme .......................................................................................................................9
2.1.2. Enflasyon....................................................................................................................9
2.1.3. Döviz Kuru.................................................................................................................9
2.1.4. Cari Denge................................................................................................................10
2.2. Ekonomideki Belli Başlı Sektörler.....................................................................................10
2.2.1. Madencilik ve Melalurji ..........................................................................................10
2.2.2. Enerji ........................................................................................................................10
2.2.3. Kimyasal Ürünler .....................................................................................................11
2.2.4. İnşaat ve İnşaat Malzemeleri ....................................................................................11
2.2.5. Makine İmalat ve Elektronik Sanayi ........................................................................11
2.2.6. Tekstil .......................................................................................................................12
2.2.7. Tarım ........................................................................................................................12
2.2.8. Gıda Sanayi...............................................................................................................12
2.2.9. Turizm ......................................................................................................................13
2.2.9. Bankacılık-Finans.....................................................................................................13
2.3. Dış Ticaret ............................................................................................................................14
2.3.1. Makedonya’nın Dış Ticaret Politikası......................................................................14
2.3.2. Makedonya’nın Dış Ticaretinin Genel Durumu .......................................................15
2.3.3.Makedonya’nın Serbest Ticaret Anlaşmaları. .......................................................... 15
2.4.Yabancı Sermaye...................................................................................................................15
2
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
BÖLÜM III
TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
3.8.
3.9.
Dış Ticaret İstatistikleri (Ülkenin istatistiklerine göre, Dolar bazlı)..................................17
Türk Firmalarının Yatırımları ............................................................................................18
Müteahhitlik Hizmetleri .....................................................................................................19
Türk Eximbank Kredileri ...................................................................................................19
Ticari ve Ekonomik İlişkilerde Karşılaşılan Sorunlar.. ......................................................19
İşbirliği İmkanları...............................................................................................................20
Ticari ve Ekonomik Nitelikli Anlaşmalar ..........................................................................20
İhracatçılarımızın İrtibat Kurmasında Yarar Görülen Kurum ve Kuruluşlar.....................21
Öneriler ve Düşünceler.......................................................................................................21
KAYNAKÇA……………….………………………………………………………………22
3
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
BİRİNCİ BÖLÜM
MAKEDONYA HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1.
ÜLKE KİMLİĞİ
Resmi Adı:
Makedonya Cumhuriyeti
Yönetim Biçimi:
Cumhuriyet
Başkent:
Üsküp (Skopje)
Cumhurbaşkanı:
Branko Crvenkovski
Başbakan:
Vlado Buckovski
Komşuları:
Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan, Arnavutluk
Yüzölçümü:
25.333 km²
Nüfusu:
2.1 milyon
Nüfus Artışı:
% 0,26
Etnik Yapısı:
Makedon (%66,5), Arnavut (%25,1), Türk (%3,5), Romen (%2,7),
Sırp (1,8)
Diller:
Makedonca (%70), Arnavutça (%21), Türkçe (%3), Sırpça-Hırvatça (%3),
diğer %3
Dinler:
Makedonya Ortodoksları (%67), Müslümanlar (%30), diğer (%3)
Başlıca Kentleri:
Kalkandelen, Manstır, Veles, Ştip, Ohrid, Gostıvar, Kumanova.
Para Birimi:
Makedon Dinarı (MKD)
Para Kuru:
1 $ = 47,5942 MKD (8 Haziran 2006)
Saat Farkı:
Türkiye saati -1
4
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
1.2.
KISA TARİHÇE
Eski Yugoslavya’dan çatışma olmaksızın ayrılan tek ülke olan Makedonya, bağımsızlığını
kazandığı 1991 yılından itibaren iç ve dış politikasını çok hassas dengeler üzerine oturtmuştur.
Karmaşık bir etnik yapıya sahip olan Makedonya, adını, kimliğini ve ayrı bir ulus olduğunu
tanımayan komşu ülkelerle çevriliydi. Bağımsızlık ilanıyla birlikte ülke nüfusunun ¼’inin
oluşturan Arnavutların Makedonya içinde bir sorun teşkil etmesi de bölge halklarının
huzursuzluk yaşayacağının habercisi olmuştur.
Balkanların etnik yapı çeşitliliği açısından en karmaşık sorunu olan Makedonya,
Yugoslavya’nın parçalanması sürecinde de Yeni Makedonya Sorunu olarak anılmaya
başlamıştır. Makedonya’nın bağımsızlığı Türkiye tarafından biraz geç olsa da tanınırken, bu
bağımsızlık Sırbistan ve Yunanistan açısından endişe uyandırmıştır. Özellikle Yunanistan’ın
yeni kurulan devlet ismine kendisinden toprak talebi geleceği kaygısıyla uzun süre muhalefeti
aşılamamış, Yunanistan Makedonya’yı ancak 1995’te ABD’nin arabuluculuk yapması ile
tanımıştır. Bu çerçevede Makedonya Birleşmiş Milletlere “Eski Yugoslavya Cumhuriyeti
Makedonya” adıyla üye olmuştur.
Makedonya bağımsızlık sonrasında Bulgaristan, Yunanistan ve Sırbistan arasındaki rekabetin
hedefi olmuştur. Karmaşık bir etnik yapıya sahip olan Makedonya’nın dış politikası da
Bulgaristan, Yunanistan ve Arnavutluk gibi komşularıyla arasında bulunan Makedon azınlıkları
sorunuyla şekillenmiştir.
1.3.
SİYASİ YAPI
Makedonya yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin ayrılığı ilkesine dayalı parlamenter bir
demokrasidir.Anayasa ülkenin en yüksek yasasıdır.
Cumhurbaşkanı beş yıllık bir dönem için halkoyu ile seçilir. Cumhurbaşkanı başbakanı atar.
Kabine ya da bakanlar kurulu Sobranje'de salt çoğunluk göre seçilir.
Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanı devletin başıdır, Cumhuriyeti temsil eder, Makedonya orduları
başkomutanıdır ve milli güvenlik konseyine başkanlık eder. Cumhurbaşkanı genel, gizli ve
doğrudan seçimle beş yıllık bir dönem için üst üste en fazla iki kez seçilir. Cumhurbaşkanının
bazı görevleri şunlardır: Hükümetin kurulması için gerekli işlemleri gerçekleştirmek,
büyükelçilerin ve diğer diplomatik görevlilerin atanması ya da görevden alınması ile ilgili
kararnameleri hazırlamak; yargıçlar arasında anayasa mahkemesi ve cumhuriyet yargı konseyine
üye seçilmesi teklifinde bulunmak; güvenlik konseyi üyelerini atamak, vb.
Yürütme
Yürütme gücü başbakan ve bakanlardan meydana gelen hükümettedir. Cumhurbaşkanı
başbakanı atar, bu atama meclisin onayına tabidir. Hükümet meclisteki tüm milletvekili sayısının
salt çoğunluğu ile seçilir. Hükümet günlük hükümet işlerini yapar ve meclise karşı sorumludur.
Meclise yasa teklifleri sunar ve yasama organınca onaylanan yasa ve düzenlemelerin nasıl
5
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
uygulanacağını kararlaştırır. Hükümet ayrıca kararnameler hazırlar ve yasaların uygulanması ile
ilgili diğer düzenlemeleri gerçekleştirir. Bunlara ek olarak hükümetin anayasa ve kanunlar
çerçevesinde kamu görevlilerini göreve atama ya da görevden alma yetkisi vardır. Hükümet
bakanlardan ve yasaların belirlediği diğer mülki erkandan oluşur.
Yasama
Yasama gücü Sobranjeadlı 120 üyeli meclistedir. 120 üyenin 85'i doğrudan halkoyu ile, 35'i
ise partilerin nispi oy oranlarına göre dört yıllık bir dönem için belirlenir. Meclis Üsküp'te
toplanır ve yasalar, önergeler hazırlamak; uluslararası anlaşmaları onaylamak vb. işleri yürütür.
Yargı
Yargı gücü mahkemelerdedir. 1995 Mahkeme kanununa göre 27 bidayet mahkemesi, 3
temyiz mahkemesi ve bir yüksek mahkeme vardır. Ayrıca üyeleri Sobraine tarafından seçilen bir
anayasa mahkemesi de mevcuttur. Mahkemeler özerk ve bağımsızdır. Hakimler anayasa, yasalar
ve anayasaya uygun olarak onaylanmış uluslararası anlaşmalara göre karar verirler. Mahkeme
tipleri, mahkemelerin görev ve yetki alanları, kuruluşları, fesihleri, örgütlenmeleri ve oluşumları
ile izleyecekleri süreçler Sobraine temsilcilerinin 2/3'ünün oyu ile onaylanan bir yasa tarafından
belirlenmektedir. Sobraine yargıçların dokunulmazlıklarını da güvence altına alır. Bir yargıcın
görev ve yetkileri diğer kamu görevleri ya da siyasi bir parti üyeliği ile kıyaslanamaz.
Yargıçların siyasi etkinlikte bulunmaları yasaktır. Makedonya Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi
ülkedeki en yüksek mahkemedir ve diğer mahkemelerin yasalarla uyum içinde çalışmalarını
sağlar.
6
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
İKİNCİ BÖLÜM
GENEL EKONOMİK DURUM
Makedonya, Orta ve Doğu Avrupa’yı Güney ve Güneydoğu Avrupa ile bağlayan önemli
ulaşım yollarının kesiştiği bir noktada bulunan ve Dünya Bankası tanımlamalarına göre aşağıorta milli gelir seviyesinde yer alan bir ülkedir. Ülkenin bir yandan denize açılımı olmaması ve
diğer yandan da ekonomisinin dışa açıklığı (dış ticaret, GSYİH’nin yüzde 90’ına tekabül
etmektedir), Makedonya’nın küresel ekonomideki gelişmelere büyük ölçüde bağımlı bir şekilde
hareket etmesine yol açmaktadır. Bu durumun olumlu yanları olduğu kadar, olumsuz sonuçları
da olmuş ve Makedonya özellikle son 10 yıl içerisinde büyük ölçüde dış kaynaklı ekonomik
krizlere sıklıkla maruz kalmıştır.
Makedonya Cumhuriyeti parlamenter demokrasiyi kurma sürecinde ihracat merkezli açık
ekonomiye geçişi hedef edinmiştir. Bu süreç içinde, özel mülkiyetin dokunulmazlığı ve dış
ticaretin serbestleştirilmesi de ekonominin temel vasfı olmuştur. Hükümet, artan üretimin temeli
olan makroekonomik istikrarı yakalamak için gerekli koşulları sağlamaya büyük önem
vermektedir ve ekonominin yeniden yapılandırılması için ihracat artışını temel faktör olarak
görmektedir.
Geçiş süreci yaşamı her yönüyle etkilemiştir. Yani, gerçekleştirilen değişiklikler mülkiyet ile
sınırlı kalmamış; bunun yanında para sistemi, mali sistem, vergi ve gümrük sistemi ve dış ticaret
sisteminde değişiklikler yaşanmıştır. Keza, bu reformlar kamu yönetiminde, yasamada, yargıda,
eğitimde, sağlıkta ve çevre korumada da gerçekleşmektedir.
Makedonya Cumhuriyeti’nin Avrupa iktisadi entegrasyon sürecinde yer alabilmesi için
gereken koşulların yerine getirilmesi de Makedon hükümetinin temel öncelikleri arasında yer
almaktadır. Bu dönemde, Makedonya çabalarını, özellikle ticaret politikası öncelikli olmak
üzere, yasalarını Avrupa Birliği’ninkilerle yakınlaştırma sürecini hızlandırmaya, ekonomisini
Avrupa pazarı kaynaklı tehditlere hazırlamaya, OECD ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeye ve
Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine yoğunlaştırmıştır.
Makedonya, komşularıyla olan ekonomik ilişkilerini geliştirebilmek ve serbest ticareti
yerleştirebilmek amacıyla, eski Yugoslav Cumhuriyetleri, Bulgaristan, Türkiye ve EFTA ile
Serbest Ticaret Anlaşması imzalamıştır. Makedonya, son olarak Arnavutluk ile bir STA
akdetmiş, Bosna Hersek ile ise parafe etmiştir.
Hizmet sektörü, Makedonya ekonomisinin yüzde 60’ına karşılık gelmektedir ve özellikle
ticaret, taşımacılık ve telekomünikasyon alanlarında yoğunlaşmaktadır. Makedonya’nın planlı
ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinde sanayinin ekonomi içerisindeki payı ciddi bir
oranda azalmış ve 1990’lı yıllarına basında yüzde 45 iken 2004 itibariyle yüzde 26’ya inmiştir.
Sanayide ağırlık demir-çelik, tekstil ve metalürjidedir. Tarım sektörünün ise GSYİH’deki payı
yüzde 14’tür.
7
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
Son dönemlerde yaşanan siyasi istikrarsızlıklara rağmen Makedonya’nın uygulamaya
koyduğu ekonomik reform programında olumlu ilerlemeler kaydedilmiştir. Bununla birlikte
ülkenin büyüme oranlarının halen istenen seviyeye ulaşamamış olması ve ekonomiye giren
doğrudan yabancı yatırımın yetersiz kalması nedeniyle Makedonya’da yatırım ortamının
iyileştirilmesine ve özel sektörden güç alan bir büyüme eğilimi sağlanmasına ihtiyaç olduğunu
söylemek mümkündür.
Makedonya hükümetinin temel öncelikli amacı Avrupa Birliği’ne (AB) tam üyeliktir. Nisan
2001’de AB ile istikrar ve işbirliği Anlaşması’nı imzalayan Makedonya, Nisan 2004 itibariyle de
tam üyelik için başvurusunu yapmıştır.
2.1. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 16.91 milyar $ (2006)
GSYİH - reel büyüme: %4 (2006)
GSYİH - sektörlere göre: Tarım: %13, Endüstri: %27.7, Hizmet: %59.3 (2006)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %3 (2006 )
İş gücü: 880,000 (2006)
İşsizlik oranı: 35% (2006)
Endüstri: Kömür, metalik krom, kurşun, çinko, ferronikel, tekstil, ahşap ürünler, tütün
Endüstrinin büyüme oranı: %3.5 (2006)
Elektrik üretimi: 6.271 milyar kWh (2005)
Elektrik tüketimi: 7.933 milyar kWh (2005)
Elektrik ihracatı: 0 kWh (2005)
Elektrik ithalatı: 1.662 milyar kWh (2005)
Tarım ürünleri: Pirinç, tütün, buğday, mısır, darı, pamuk, susam, dut yaprağı, narenciye,
sebzeler, sığır, domuz, kümes hayvanları, koyun
İhracat: 2.341 milyar $ (2006 verileri)
İhracat ürünleri: Meyve ve sebzeler, tütün, şarap, et ve canlı hayvan, madenler
İhracat ortakları: Sırbistan ve Karadağ %22.5, Almanya %17.8, Yunanistan %15.3, İtalya
%8.3 (2005)
İthalat: 3.631 milyar $ (2006 )
İthalat ürünleri: Makine ve parçaları, motorlu araçlar, gıda maddeleri, konserveler, kimyevi
maddeler, pamuk, traktör ve ziraat aletleri
İthalat ortakları: Rusya %13.2, Almanya %10.4, Yunanistan %9.2, Sırbistan ve Karadağ %8.2,
Bulgaristan %7.3, İtalya %6 (2005)
Dış borç tutarı: 2.138 milyar $ (2006)
8
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
2.1.1. Büyüme
2000 yılında yüzde 4.5 oranında büyümüş olan Makedonya ekonomisi, bir sonraki yıl
ülkenin yasamış olduğu iç istikrarsızlıklardan son derece olumsuz bir yönde etkilenmiş, mali
yapı ve ödemeler dengesi bozulmuş, reform sürecinde bir duraklama yasanmış ve GSYİH, yüzde
4.5 oranında küçülmüştür. Buna rağmen enflasyonun kontrol altında tutulabilmesi ve döviz
kurunun istikrarını koruması olumlu olarak değerlendirilmektedir.
Krizin olumsuz etkileri 2002 yılında da devam etmiş ve azalan sanayi üretimi nedeniyle
ekonomik büyüme sadece yüzde 0.9 oranına gerçekleşebilmiştir.İlerleyen yıllarda ise Makedon
ekonomisinin hızla toparlandığı görülmektedir. İç koşulların istikrar kazanması, bölgesel
ekonomilerin gelişmesi ve hizmet sektörünün güç kazanması sayesinde 2003 yılında büyüme
oranı yüzde 2.8’e yükselmiştir. Bu süreç 2004 yılında da devam etmiş ve büyüme yüzde 4.1
olarak gerçekleşmiştir.
2005 yılında yüzde 4.0 oranında büyüyen Makedon ekonomisinin 2006 yılında da %4
oranında büyümüştür. Makedon ekonomisinin 2007 yılında ise hız kazanarak yüzde 4.5
seviyesine çıkması beklenmektedir. Sınai üretimdeki (özellikle demir-çelik sektöründe) artış ve
düşük faiz oranları sayesinde artan yatırımlar, büyümenin itici gücü olmaktadır. Bununla birlikte
yatırım ortamının halen istenen seviyeye gelmemiş olması ve uygulanmakta olan sıkı mali ve
politikalar büyümenin hızını kesen etkenler olarak görülmektedir.
2.1.2. Enflasyon
Gıda fiyatlarındaki düşüşün, uluslararası piyasalarda artan petrol fiyatlarını karşılaması
nedeniyle Makedonya’da 2005 yılında sıfıra yakın bir oranda gerçekleşmiştir. Ancak Merkez
Bankası’nın son aylarda para politikalarında daha gevsek bir uygulamaya geçmesi ve sınai
üretici fiyatlarının artması nedeniyle 2006 yılında enflasyonist etkilerin söz konusu olduğu
gözlemlenmektedir. Bununla birlikte tütün ürünleri ve elektrik fiyatlarına yapılan zamların da
enflasyonu yukarı çekmesi beklenmektedir. 2006-2007 döneminde yıllık enflasyon oranının
yüzde 3 civarında seyretmesi öngörülmektedir. Bununla birlikte Makedonya’nın tüm geçiş
ekonomileri arasında enflasyon açısından en kuvvetli istikrarı sağlamış olan ülkelerden birisi
olduğunun da altı çizilmelidir.
2.1.3. Döviz kuru
Makedonya’nın para birimi olan “Dinar”, Euro’nun değerine sabitlenmiş (“peg”)
durumdadır. Bununla birlikte Makedonya’nın Uluslararası Para Fonu (IMF) ile yapmış olduğu
anlaşmaya göre parasal politikalarda döviz kuru istikrarına öncelik verilmektedir. Ülkeye
doğrudan yabancı yatırımlar aracılığıyla girmekte olan dövizin kur üstünde yaratmakta olduğu
baskı Merkez Bankası müdahaleleri ile giderilmektedir. Enflasyonun sıfıra yakın, büyümenin
düşük olması ve mevcut cari açık nedeniyle önümüzdeki dönemde Makedonya’nın daha esnek
bir kur rejimine geçmesi muhtemel görülmektedir.
9
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
2.1.4. Cari denge
Makedonya’da cari açığın GSYİH’ye oranı 2004 yılında yüzde 7.7 iken 2005 yılı itibariyle
yüzde 1.4’e inmiş durumdadır. Bunun sebebi ise ticaret açığının kapanmaya başlaması ve ülkeye
giren net transferlerdeki artıştır. Ancak yüksek petrol fiyatları nedeniyle önümüzdeki dönemde
ticaret açığının tekrar büyümeye başlaması beklenmektedir. 2006 yılında ise cari açık/GSYİH
oranı yüzde 4.2 seviyesindedir.
2.2. EKONOMİDEKİ BELLİ BAŞLI SEKTÖRLER
2.2.1. Madencilik ve Metalürji
Yeraltı kaynakları açısından oldukça zengin olan Makedonya’da kursun-çinko (Zletovo,
Sasa ve Toranica’da), bakır (Bucim’de), demir mineralleri, manganez, nikel, krom, altın,
titanyum ve uranyum bulunmaktadır. Özellikle kursun ve çinko üreten tesislerin ivedilikle
yenilenmesi gerekmektedir. Madencilik, GSYİH’ye yüzde 3 oranında katkıda bulunmaktadır.
Üretimin yüzde 70’i AB ülkelerine ve ABD’ye ihraç edilmektedir. Metalürji ise GSYİH’ye
yüzde 5.4 ve ülkenin toplam ihracatına yüzde 2.37 oranında katkıda bulunmaktadır.
Madencilik ve metalürji sektörü halen kapasitesinin altında çalışmaktadır. Sektördeki
firmaların teknolojisinin yenilenmesi ve enerji tasarrufu sağlayacak teknolojilere geçiş
düşünülmektedir. Mevcut fabrikalar arasında en önemlileri şunlardır:
- Üsküp Demir-Çelik Fabrikası [1.2 milyon ton sıcak ve soğuk haddelenmiş çelik]
- HEK Yugohrom (Jegunovce) [80.000 ton çelik alasımlar] – özelleştirildi
- FZC 11 Oktomvri (Kumanova) [200.000 ton çelik üretimi] - özelleştirildi
- Jenimak (Kavadarci) [14.500 ton ferro-nikel üretimi] - özelleştirildi
2.2.2. Enerji
Makedonya’nın kömür rezervleri oldukça zengindir. Ancak mevcut kömür düşük kalitedir
ve metal islemede kullanılan kok kömürü ve antrasit ithal edilmektedir. Diğer yandan 221 km.lik
Selanik-Üsküp petrol boru hattı projesi 1999’da başlatılmış ve Hellenic Petroleum tarafından
gerçekleştirilen projeye EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) kaynak sağlamıştır. Boru
hattının 2.5 milyon ham petrol taşıması ve petrolün taşınacağı Okta rafinerisinin Sırbistan ile
Bulgaristan’a petrol satışı yapması beklenmektedir.
910 km.lik AMBO projesi ise Burgaz limanı, Makedonya ve Arnavutluk’un Vlore limanı
hattını inşa ederek Kafkaslardaki petrolün Avrupa’ya nakledilmesini hedeflemektedir. 1.2 milyar
dolarlık projenin inşasına 2005 yılında başlanmıştır.
Hidroelektrik santrallerin enerji üretimine katkısı sebebiyle, mevcut santrallerin yenilenmesi
ve yenilerinin inşasının karar mekanizması olan Makedonya Elektrik Kurumu’nun
özelleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Vardar Vadisi’nde kurulması öngörülen barajların
yanı sıra, Mala nehrinin Üsküp-Debar-Ohri şehirleri sınırları içinde kalan bölümünde Bsohkov
10
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
Most Hidroelektrik santralinin inşası hedeflenmektedir. Ayrıca Vrutok, Raven, Vrben,
Globacica, Tikves, Shpilje hidroelektrik santrallerinin yenilenmesini içeren projeye Dünya
Bankası 25 milyon Dolar tutarında kredi sağlamaktadır. Enerji nakil hatlarının inşası Makedonya
içinde enerji alt yapısının güçlendirilmesinde önem taşımaktadır. Bu projelerin hazırlık
çalışmaları sürmektedir.
2.2.3. Kimyasal Ürünler
Kimya sektöründe üretimde kullanılan ham maddelerin yüzde 90'ı yurtdışından temin
edilmektedir. Sektöre yeterli yatırım sağlanamamaktadır. Sanayi üretiminin yüzde 10’unu
oluşturan sektör, ürünlerinin yüzde 5’ini ihraç etmektedir. Diğer sektörlere hammadde sağlayan
kimya sanayinin GSYİH’ye katkısı yüzde 13 oranındadır.
Sektör yılda ortalama 2.5 milyon ton petrokimya ürünü, 1,800 ton ilaç, 2,700 ton sabun,
2,600 ton kozmetik, 38,000 ton deterjan, 120,000 ton karma gübre, 204,250 ton temel kimyasal
üretmektedir. İlaç sektöründe yabancı yatırımlar bulunmaktadır. ICN Corporation firması
(ABD), Makedon ilaç üreticisi OHIS ile ortaklık kurarak 15 milyon Dolar tutarında yatırım
gerçekleştirmiştir. Bu ortaklık sonucu kurulan ICN Makedonija geniş spektrumlu ilaç üretimi
yapmaktadır. Alpha Plan (Almanya) ve Saxonia Medical (Almanya) OHIS ile ortaklık kurmuş ve
Alman pazarına yönelik üretime başlamıştır.
2.2.4. İnşaat ve İnşaat Malzemeleri
Makedonya’da 1998-1999 döneminde Treska Hidroelektrik Santrali, Demirkapı-Gevgelija
otoyolu inşaatı ve diğer altyapı projelerinin etkisiyle inşaat sektörü ivme kazanmıştır. 1999
yılında hükümet Kosova bölgesini de kapsayan ucuz konut projesini başlatarak sektöre katkıda
bulunmuştur. Firmalar Ortadoğu, Almanya, Doğu Avrupa, Rusya ve eski Yugoslav
Cumhuriyetleri’nde projelerde görev almaktadır.
İnşaat malzemesi üretimi için hammaddeler ülkede mevcuttur. Strumitsa'da kalsiyum
karbonat, Kriva Palanka'da betonit, Bitola'da kuartz yatakları bulunmaktadır. Cementarnica Usja
ülkenin tek çimento fabrikası Titan Cement (Yunanistan) tarafından satın alınmıştır. Ülkede
seramik sanayi de oldukça gelişmiştir. Radikal (Debar) adlı fabrikada yıllık 16,000 ton ham alçı
ve 450,000 ton pişirilmiş alçı üretilmekte, Vosje (Üsküp) adlı fabrikada da yıllık 1 milyon ton
portland çimentosu üretilmektedir.
2.2.5. Makine İmalat ve Elektronik Sanayi
Dayanıklı tüketim malları, sanayi üretiminin yüzde 10.5’ini oluşturmakta ve elektrikli ev
aletleri (yüzde 5.1), binek araçları (yüzde 1.4), mühendislik (yüzde 0.8) olmak üzere üç grupta
toplanmaktadır. Binek araçları üretiminde en önemli firmalar Mlaz-treyler fabrikası (Bogdancı),
Ruen (Kochani), Zastava AGP (Ohri), FAS 11 Oktomvri (Üsküp) ve MZT Hepos (Üsküp) olarak
sıralanmaktadır. Elektrikli cihaz üretiminde baslıca firmalar ise Frinko (Bitola), Dinamo-Levu
(Veles), Tehnozavod (Delchevo), Eurotek village Aldacı (Krushevo) olarak belirtilmektedir.
11
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
2.2.6. Tekstil
Makedonya’da toplam işgücünün yüzde 27’sini istihdam eden sektörün baslıca merkezleri
Tetova, Stip ve Strumica’da yer almaktadır. İplik sektöründe faal olan baslıca kuruluşlar;
Jugoteks (Strumica), Makedonka (Stip), Strumickanka (Strumica), Veteks (Veles)’dir. Hazır
giyimde ise Teteks (Tetovo), Astibo (Stip), Oteks (Ohri), Nokateks (Veles) firmaları
aktiftir.Tekstil üretiminin yüzde 70'i AB ve ABD’ye ihraç edilmektedir. Sektörde model
çeşitlendirilmesine ve teknolojik yenilemeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Makedonya’daki deri isleme tesislerinin teknolojisi oldukça yenidir. Ülkede ayakkabı üretimi
de gelişmiştir, yılda 7 milyon çift ayakkabı üretilmektedir. CIK (Kumanova) adlı fabrikada yıllık
üretim 3 milyon çift, Gazela (Üsküp)'da ise 2.5 milyon çifttir. Üretimin yüzde 80’i Almanya,
İtalya, ABD ve Hollanda pazarlarına ihraç edilmektedir.
2.2.7. Tarım
Ülkenin uygun iklim şartları, gelişmiş bir tarım sektörünün oluşumuna yol açmıştır. Tarım
sektörü GSYİH’nin yüzde 11.9’unu ve toplam istihdamın yüzde 24.3’ünü karşılamaktadır.
Ülkede islenilebilir toprak 1.3 milyon hektardır. 1999’da yürürlüğe giren kanun, bireylere toprak
mülkiyeti hakkı tanınmaktadır. Kanun uzun vadeli toprak kiralama hakkı ve islenebilir toprak
için 40 yıla, hayvancılık yapılacak toprak kullanımı için 20 yıla varan vergi muafiyetleri
vermektedir.
Tütün, tarım sektöründeki ihracata yönelik en önemli üründür. Yıllık üretimi ortalama 30,000
tondur. Baslıca 20 firmanın ürettiği 20,000 ton tütünün yüzde 50’si ihraç edilmektedir. 1998’den
bu yana devlet desteğindeki azalmaya paralel olarak üretimde düşüş kaydedilmektedir.
2.2.8. Gıda Sanayi
Makedonya’da gıda sektörünün geliştirilmesi, ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır.
Ülkede yılda 25,000 ton islenmiş meyve ve 30,000 islenmiş sebze üretilmektedir. Bu üretimin
yüzde 90’ı ihracata yöneliktir. Hedef pazarlar AB ve komşu ülkelerdir. Sebze ve meyve üreten
baslıca firmalar PTP Makedonija (Negotina), ZIK Vinojug DOO Zora (Gevgelija), ZIK Strumica
DOO Moska Pijade (Strumica), Vitaminka (Prilep) olarak sıralanmaktadır.
Değirmencilik ve fırıncılık alanında 15 devlet firması ve 150 özel firma çalışmaktadır. 12
büyük ve 250 küçük özel tesiste yılda ortalama 46,000 ton seker ve 38,000 ton sekerli mamuller
üretilmektedir. Bu üretimin yüzde 50'si ihraç edilmektedir. Seker ve sekerli mamüllerin
üretiminde baslıca firmalar Evrapa (Üsküp), Kras Progres (Bitola), Agroplod (Resen), Jadran’dır
(Negotina).
Ülkede yılda üretilen 230,000 ton şarabın 100,000-120,000 tonluk kısmı Almanya, İngiltere,
İsveç, Japonya, Kanada, ABD, Fransa’ya ihraç edilmektedir. Ülkenin kuzey bölümü kırmızı
şarap, sıcak güney bölümü ise beyaz şarap için uygun koşullara sahiptir.
12
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
Yıllık bira üretimi 1,800,000 hektolitredir. Üsküp, Prilep ve Bitola'da bira fabrikaları
bulunmaktadır. Dünya Bankası kredisini alma ön koşulu olan zarar eden kuruluşların
özelleştirilmesi çerçevesinde Bitola’da bulunan Bitola Brewery firması Ocak 2000’de Kenri
GmbH (İsviçre) tarafından 51,000 Dolar’a satın alınmıştır. Kenri kurumun 2.4 milyon Dolar
tutarındaki borcunu da ödemeyi kabul etmiştir ve mevcut personelin istihdamını devam
ettirmektedir. Kenri yeni Alman teknolojisi ile üretime başlayarak komşu ülkelere ve ABD’ye
ihraç etmeyi planlamaktadır. Skopje Brewery firması Heineken (Hollanda) ve Hellenic Bottling
(Yunanistan) ortak yatırımıyla ülkede etkili bir bira üretim fabrikası konuma getirilmektedir.
Alkollü içecek üreten baslıca firmalar VV Tikves (Kavadarci), VV Povardarie (Negotina),
VV Lozar (Veles), VV Vinojug (Gevgelija), alkolsüz içecek üreten firmalar ise Pivara (Üsküp,
Bitola, Prilep) ve Inospektor (Üsküp) olarak sıralanmaktadır.
2.2.9. Turizm
Makedonya’daki otellerin 80,000’den fazla yatak kapasitesi mevcuttur. Sektördeki
özelleştirmenin yavaş ilerlemesi ve iç istikrarsızlıklar sebebiyle bu alandaki mevcut potansiyel
değerlendirilememektedir. Ülkenin en önemli turizm merkezi Ohri, Prespa ve Dojran gölleridir.
Aynı zamanda ülkede bir çok termal su kaynağı ve dağ turizmi açısından uygun olanaklar
bulunmaktadır. Ülkede 2000 metrenin üzerinde yüksekliğe sahip 14 dağ bulunması, kıs turizmi
olanaklarını artırmaktadır. Uzun süre kar bulunan bu merkezlerde kayak pistleri oldukça
büyüktür. Eski Yugoslav cumhuriyeti ülkelerinin yanı sıra Alman ve İtalyan turistlerin yoğun ilgi
gösterdiği gözlenmektedir.
Popova Sapka, Mavrovo, Pelister, Galicica ve Osogova kıs turizm merkezlerinde yol, kayak
pistleri, teleferik gibi alt yapı yenilenmesini takiben, bu merkezler bütün Avrupa'dan turist
çekmeye başlamıştır. Güney Koreli firma DAEWOO Corp. Üsküp'te 50 milyon dolar tutarında
bir otel inşa etmektedir.
2.2.10. Bankacılık-Finans
Bankacılık sektörünün temeli Mayıs 1993'te kabul edilen Bankacılık Kanunu’dur. Banka
kuruluş lisansı Merkez Bankası tarafından verilmektedir ve zorunlu kuruluş sermayesi ticari
bankalar için 7 milyon Euro, tasarruf bankaları için 300 bin Euro’dur. Uluslararası ödeme ve
kredi işlemleri yapan bankalar için ise en az 21 milyon Mark değerinde sermayeye sahip olma
şartı aranmaktadır.
Makedonya'da 7’si yabancı sermayeli 21 banka faaliyet göstermektedir. Bankacılık sistemi
Dünya Bankası tarafından verilen 85 milyon Dolar’lık kredi çerçevesinde yenilenmektedir.
Ayrıca EBRD tarafından da sistemi yenilemeye yönelik çalımsalar yürütülmektedir. Bu
çerçevede, ülkenin önde gelen bankalarından Stopanska Banka’nın özelleştirmesi tamamlanmış
ve yüzde 65’i Yunanistan Ulusal Bankası, yüzde 10’u EBRD, yüzde 10’u IFC tarafından toplam
87 milyon Dolar’a alınmıştır. T.C.Ziraat Bankası’nın da Üsküp’te bir şubesi faaliyet
göstermektedir.
13
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
2.3. DIŞ TİCARET
2.3.1. Makedonya’nın Dış Ticaret Politikası
Makedonya Cumhuriyeti dış ticaret işlemlerini Dış Ticaret İşlemleri yasasıyla düzenlemiştir
(Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi 31/93, 41/93, 78/93, 59/96, 15/97 ve13/98). İthalat ve
ihracat, dış ticaret işlemleri için kayıtlı birimlerin gümrük beyannamelerine dayanarak serbestçe
yapılır. İthalatta, ithal edilecek ürünlerin kaynakları ve finansman araçlarının ithalat belgesinde
belirtilmesi zorunludur. Yasal düzenlemelere göre ithalatta miktar sınırlamaları yoktur. Fakat,
uluslararası anlaşmalar doğrultusunda silahların ve savaş araç gereçlerinin ihracatı, sanatsal
ürünlerin, belirli soylu metallerin ve narkotik ürünlerin ithalat ve ihracatı izne bağlıdır. Keza,
sağlık, veterinerlik ve patolojik kontrol ya da miktar kontrolü gerektiren ürünler gereken
koşulları sağlamadıkları müddetçe ithal edilemezler. Bu durum, üretildiği ülkede yasak olan
ürünlerin ithali içinde geçerlidir; fakat, Dış İşleri Bakanlığı’nın izni ile buna istisna
getirilebilmektedir.
Ayrıca, tarım ürünleri sağlık denetimine tâbidir, denetimin sonuçlarına göre ithalata izin
verilmekte ya da yasaklanmaktadır.
Makedonya Cumhuriyeti ve AB arasındaki İşbirliği Anlaşmasına göre, demir-çelik
ürünlerinin çifte kontrolü sistemi için Ekonomi Bakanlığı tarafından bir ihracat belgesi
düzenlenmektedir.
Makedonya Cumhuriyeti ve AB arasındaki belirli tekstil ürünlerinde çifte kontrol sisteminin
kurulması için yapılan anlaşmaya göre Ticaret Bakanlığı AB’ye ihraç edilecek ürünler için bir
lisans düzenlemektedir.
İhraç edilecek nihai ürünlerin üretiminde kullanılacak ara mallar geçici olarak ithal
edilebilmektedir.
Dış Ticaret İşlemleri Yasası uzun vadeli imalat yapacak şirketlere özel önem vermektedir ve
şirket varlığını sürdürdüğü müddetçe onu ithalat rejiminden muaf tutmaktadır.
Gümrük Vergileri Yasası, Dünya Ticaret Örgütü ve AB ilkelerine dayanmaktadır. DTÖ’nün
Harmonize Sistemi ile tamamen ve AB’nin Kombine Nomenklatörü ile % 90 düzeyinde
uyumludur. Bu yasa ile çok sayıda ithalat ödemesi kaldırılmış ve tüm gümrük ödemeleri tek bir
vergi haddinde birleştirilmiştir. Böylece, ortalama gümrük vergisi haddi yüzde 16 ya düşmüştür.
Zirai ürünler için vergi haddi yüzde 60 a kadar yükselebilmektedir.
Hizmetler, gümrük vergisine, ek ödeme ya da vergiye tâbi değildir.
Makedonya dış ticaretini büyük ölçüde STA akdettiği ülke ve ülke grupları ile
gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda Türkiye, Bulgaristan, Hırvatistan, Ukrayna, EFTA ve AB
sayılabilir. Ülkenin Bulgaristan, Slovenya ve Türkiye ile olan ticaretinde ithalatın ihracatı aşması
eğilimi 2002 yılı Ocak-Temmuz döneminde de sürmüştür. Bu dönemde, bu üç ülkeyle olan
ticaret açığı 145 milyon $ dır.
İhraç edilen malların yüzde 57 si ara malı niteliğindedir, ki bu da ihracatta ürünlerin işlenme
derecesinin düşük olduğunu gösterir.
14
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
2.3.2. Makedonya Dış Ticaretinin Genel Durumu
TABLO 1. Yıllar İtibariyle Dış Ticaret İstatistikleri
Milyar $
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
İhracat (CIF)
1.319
1.155
1.112
1.359
1.672
2.040
2.341
İthalat (FOB)
2.085
1.688
1.916
2.211
2.785
3.097
3.631
Dış Ticaret
Dengesi
- 766
- 533
-804
-812
-1113
-1057
-1290
Makedonya’nın başlıca ihraç ürünleri meyve ve sebzeler, tütün, şarap, et ve canlı hayvan,
madenlerdir. İhracat ortakları ise Sırbistan ve Karadağ (%22.5), Almanya (%17.8), Yunanistan
(%15.3) ve İtalya’dır. (%8.3)
Makedonya’nın başlıca ithalat ürünleri ise makine ve parçaları, motorlu araçlar, gıda
maddeleri, konserveler, kimyevi maddeler, pamuk, traktör ve ziraat aletleridir. İthalat ortakları
ise Rusya (%13.2), Almanya (%10.4), Yunanistan (%9.2), Sırbistan ve Karadağ (%8.2),
Bulgaristan (%7.3), İtalya’dır. (%6)
Görüldüğü üzere Makedonya’nın dış ticaretinde komşu ülkeler ilk sırayı almaktadır.
2.3.3. Makedonya’nın Serbest Ticaret Anlaşmaları
ÜLKE
Sırbistan-Karadağ
Slovenya
Bulgaristan
Türkiye
Ukrayna
TARİH
1996
1996
2000
2000
2001
ÜLKE
Hırvatistan
Bosna-Hersek
Arnavutluk
Romanya
Moldova
TARİH
2002
2002
2002
2004
2004
2.4. YABANCI SERMAYE
Eski Yugoslavya Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin dağılmasıyla Makedonya’nın bulunduğu
bölge henüz siyasi istikrara kavuşmadığı için yabancı yatırımcılar bu ülkede yatırım yapma
yönünde ilgi göstermemektedir. Yabancı sermayeyi çekecek teşvik tedbirleri yeterli ve cazip
görülmemekte, dolayısıyla mevzuattan kaynaklanan sebepler bulunmaktadır. Ancak, yeni
kurulan Hükümet yabancı sermayeyi çekmek için yeni ve cazip teşvik tedbirlerinin uygulamaya
konulmasını kararlaştırmıştır. Öngörülen teşvik tedbirlerinin en önemlileri, yatırım yapacak
yabancı yatırımcılara bedava arsa tahsisi ve 10 yıl gelir vergisinden muafiyettir.
15
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
Bu konuları takip edecek Başbakanlığa bağlı ayrı bir Yabancı Sermaye Dairesi
Başkanlığı kurulmuştur. Öngörülen bu teşviklerin uygulamaya konulmasıyla Makedonya
yabancı yatırımcılar için cazip bir ülke haline gelecektir. İlgilenecek iş adamlarımızın şimdiden
ilgililerle temasa geçmesinde yarar görülmektedir. Ülke, sosyalist ekonomi sisteminden serbest
pazar ekonomisi sistemine geçmesi nedeniyle devlet kuruluşu olan firmaları özelleştirmeyi
planlamıştır.
Özelleştirme Ajansı da doğrudan Başbakanlığa bağlı olarak çalışmaktadır. Uygulanan
Özelleştirme Kanununda firma ve kurumlarda çalışanlara % 51 oranında hisse verilmesini
hükme bağlamıştır. Ancak, bu şekilde yapılan özelleştirme ile firmaların verimli olarak
çalıştırılması sağlanamamıştır. İşletmelerin teknolojisi eskidir, yenilenmesi gerekmektedir ve
döner sermayeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bunu göz önüne alan yeni hükümet Özelleştirme
Kanununda da değişiklik öngörmüştür. Yapılacak olan değişiklikle çalışanlara tanınan % 51
oranındaki hisse hakkı kaldırılacaktır.
Makedonya’da yatırıma en uygun sektörler; islenmiş tekstil ve deri, ayakkabı üretimi,
meyve-sebzecilik, islenmiş gıda ve paketleme, şarapçılık, tütüncülük ve sigara, turizm, metal
isleme, kimyasal ve ilaç endüstrisi, binek araçları üretimi, elektrikli cihazlar, inşaat, alt yapı,
bankacılık, Telecom ve diğer servisler olarak sıralanmaktadır.
16
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ
Makedonya 1991 yılında Yugoslavya’dan ayrılarak bağımsızlığına kavuşmuştur. Türkiye
Makedonya’yı ilk tanıyan ülkedir. Siyasi ilişkilerimiz en üst seviyelerdedir. Ancak, ticari ve
ekonomik ilişkiler yönünden bunu söylemek mümkün değildir. Bağımsızlığın elde edildiği ilk
yıllarda hızlı başlayan ticari ve ekonomik ilişkiler zamanla azalmaya başlamıştır. 1992 yılında iki
ülke arasında dış ticaret hacmi ülkeler sıralamasında ikinci olan Türkiye 15. sıraya düşmüştür.
3.1. DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ
TABLO 2. Yıllar İtibariyle Türkiye-Makedonya Dış Ticareti (Milyon Dolar)
YILLAR
İHRACAT
İTHALAT
HACİM
DENGE
İHR/İTH
76.7
50.4
126.8
26.1
1.5
1995
74.2
31.4
105.6
42.8
2.4
1996
77.4
30.2
107.6
47.2
2.6
1997
68.2
13.2
81.4
55.0
5.2
1998
93.7
7.9
101.5
85.8
11.9
1999
107.8
10.5
118.2
97.3
10.3
2000
89.8
9.1
98.4
80.7
9.9
2001
100.5
14.9
115.4
85.6
6.7
2002
27.3
149.2
94.6
4.5
121.9
2003
149.9
51.9
201.3
97.4
2.8
2004
162.1
51.6
213.7
110.5
3.1
2005
Kaynak: TÜİK
Bağımsızlığın ilk yıllarında Makedonya’nın geçiş döneminde bavul ticareti yoluyla kaliteli,
kalitesiz mal ayırımı yapılmamış, yine normal yollardan mallarımız bir kısıtlamaya tabi
tutulmadan pazarda yer almıştır.Yine geçiş döneminde gümrük kapılarında fazla zorluk
çıkarılmadan, fiyat, kalite, standart kontrollerine tabi tutulmadan mallarımız Makedon pazarına
girmiştir. Bu şekilde pazardaki payımız ve dış ticaret hacmi yükselme göstermiştir. Kredili mal
satımları da ihracatımızın artmasına yardımcı olmuştur. Ancak, zamanla yeni düzenlemelerin
yapılarak, kalite, fiyat ve standart kontrollerinin sıklaştırılması ve Makedon ihracatçıların
zamanla borçlarını gecikmeli ödemeleri veya hiç ödememeleri ihracatımızın gerilemesine,
dolayısıyla dış ticaret hacminin düşmesine sebep olmuştur.
Türkiye’nin Makedonya ile dış ticaret hacmi senelere göre 70-100 milyon $ arasında
değişmektedir. 50 milyon $ civarında malımız bavul ticareti yolu ile bu ülke pazarına
girmektedir. Yatırım yapan ve özelleştirme yolu ile firmalara hissedar olan iş adamlarımızın
sayısı yok denecek kadar azdır.
17
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
Bu ülke ile olan dış ticaretimizi karşılıklı olarak yükseltmek ve bu ülkeye iş adamlarımızın
yatırım yapmalarını sağlamak üzere 2000 yılında Serbest Ticaret Anlaşması parafe edilmiştir. Bu
sayede iki ülke arasındaki dış ticaret hacminde önemli oranda artış olmuştur.
TABLO 3. Maddeler İtibariyle Türkiye- Makedonya Dış Ticareti (2005)
İHRACAT (000 $)
İTHALAT (000 $)
Maddeler
Değer
%
Maddeler
Değer
Hububat ve Un
9,610
5,9 Demir Çelik
35,780
Plastikler
8,811
5,4 Ham Postlar
4,386
Halılar
8,461
5,2 Pamuk
2,275
Yenilen Meyveler
8,447
5,2 Tuz, Kükürt vs.
1,826
Kazanlar - Makineler
8,290
5,1 Çeşitli Gıda Müsth.
1,679
Demir-Çelik Eşya
7,642
4,7 Hububat
1,110
Mobilyalar
6,915
4,3 Demiryolu Aksamı
658
Kağıt Karton
6,709
4,1 Elektrikli Makinalar
573
Pamuk
6,672
4,1 Seramik Mamulleri
485
Elektrikli Makinalar
6,523
4,0 Örülmemiş Giyim Eşya
424
Diğer
83,992
52,0 Diğer
2,402
TOPLAM
162,072 100.0 TOPLAM
51,598
%
69,3
8,5
4,4
3,5
3,3
2,2
1,3
1,1
0,9
0,8
4,7
100.0
Kaynak: TÜİK, DTM
3.2. TÜRK FİRMALARININ YATIRIMLARI
İkili ekonomik ilişkilerdeki gelişmeye rağmen Türk işadamlarının faaliyetleri ticaret
ağırlıklıdır. Makedonya’da kayıtlı Türk firma sayısı 200 olmakla birlikte, T.C. Üsküp
Büyükelçiliği Ekonomi Müşavirliği tarafından 40 civarında Türk firması tespit edilmiştir.
Toplam yatırım tutarının 100 milyon dolar olduğu tahmin edilmektedir.
Makedonya'nın dünya standartlarında ilk alışveriş, ticaret ve kültür merkezi olan 25 bin
metrekare kapalı alana sahip Ramstore Alışveriş Merkezi, Üsküp’te Haziran 2005 itibariyle
faaliyete geçmiştir. 20 milyon dolar tutarında bir yatırımla gerçekleştirilen alışveriş merkezinde
20 bin çeşit mamul tüketicilere sunulmakta ve bin kişiye istihdam sağlanmaktadır.
Ziraat Bankası 1998’de 10.4 milyon dolar tutarında yatırım ile Üsküp’te kurulmuştur.
2003’de sermaye artırımı kaydedilmiştir. Ülkede eksikliği duyulan bireysel tüketici kredileri,
vadeli ihracatın finansmanı ve elektronik bankacılık hizmetleri konusunda hizmet vermeyi
planlamaktadır.
Netas Makedonya'da 10 kırsal telefon santrali ve birkaç özel santral kurmuş, 1,000 adet
ankesörlü telefon makinesi satmıştır.
Özelleştirme sürecine Türk firmalarının ilgisi devam etmektedir ve Gostivar’da tuğla üreten
Dolomite Vardar firması Haznedar Refrakter tarafından satın alınmıştır. Halihazırda bir milyon
euro yatırım yapılan tesise 4 milyon euro değerinde ilave yatırım öngörüldüğü bildirilmiştir.
18
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
2000 yılında Uzel Makine’nin M.Ferguson adı altında Makedonya’da yaptığı
yatırım sonucu başlanan traktör üretim tesisi faaliyetlerine devam etmektedir. Ayrıca Türkiye’de
yerleşik tarım ekipmanı üreticilerinin temsilciliklerini üstlenen firma, bölge pazarında daha etkin
olmayı hedeflediğini belirtmektedir.
Türk firmalarının diğer yatırımları Probistip’te akümülatör fabrikası, Ustunca’da ayçiçek
yağı üretimi, Manastır’da bira fabrikası, Dubrova’da tarım kompleksi olarak sıralanmaktadır.
Bazı Türk firmaları ise Makedonya’da ambalaj, gübre, ayakkabı, gıda, tekstil ürünleri, temizlik
ürünleri ve tarım ürünleri ticareti yapmaktadır.
3.3. MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ
Türk inşaat firmaları toplu konut, kamu yatırım projeleri, otoyol inşaatı gibi projelere yönelik
çalışmalarını sürdürmektedir. Firmalar aynı zamanda Makedonya'daki altyapı ve enerji
projelerine gittikçe daha büyük ilgi göstermektedir. Özellikle tarım, sulama, ulaştırma ve enerji
sektörlerindeki çalışmalarla bölgesel kalkınmayı amaçlayan "Vardar Vadisi" Projesinin gelişimi
Türk firmaları tarafından takip edilmektedir. Türk ve Makedon taahhüt firmalarının BosnaHersek ve BDT piyasasında ortak çalışma yapması da bir diğer işbirliği alanı olarak gündeme
gelmektedir. Üsküp havaalanı ihalesi birçok yabancı yatırımcı ile birlikte Türk firmaları
tarafından ilgi görmüş ancak daha sonra iptal edilmiştir.
3.4. TÜRK EXİMBANK KREDİLERİ
Türk Eximbank devlet garantisi veya muteber bir bankanın garantisi altında proje bazında
kredi tekliflerini değerlendirmektedir. Makedonya’da basta havaalanı yenilenmesi ve inşası,
toplu konut inşası, enerji tesisleri, otoyol gibi önemli altyapı projelerini takip eden Türk ve
Makedon firmalarının Eximbank tarafından sağlanabilecek bu krediden yararlanmak üzere
çalışma yapmaları önem kazanmaktadır.
3.5. TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR
Ticari faaliyette bulunan Türk firmaları ulaşımda, karayolu altyapısının yetersizliğinden
kaynaklanan sıkıntılar yasamaktadır. Gerek Bulgaristan, gerek Makedon sınır kapılarında
yaşanan sorunlar caydırıcı olabilmektedir. Dolayısıyla, Arnavutluk- Makedonya-BulgaristanTürkiye Koridorunun (Batı-Doğu Koridoru) bir an önce inşa edilmesi firmalarımızın ticari
faaliyetleri açısından önem taşımaktadır.
Makedonya’da is yapan Türk firmalarının temel sıkıntısı iki ülke bankaları arasındaki
yetersiz ilişkilerden dolayı banka transferlerinde ve diğer banka işlemlerindeki güçlüklerdir.
Bankacılık alanındaki temel sorun; Makedonya’daki bankacılık mevzuatından dolayı
Türkiye’den ihraç edilen malların akreditiflerinin ancak malın Makedonya gümrüğündeki
işlemleri bittikten sonra serbest bırakılmasıdır. Gümrük işlemlerindeki gecikmeler sebebiyle
akreditifin serbest bırakılması gecikmekte ve bu normal akreditifi vadeli akreditife
dönüştürmekte, dolayısıyla ticareti de yavaşlatmaktadır.
19
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
Makedonya küçük ve orta ölçekli Türk firmalarının ilgisini çekmektedir, pazar
boyutları nedeniyle büyük firmalarımız bu ülkeye pek fazla ilgi göstermemektedir.
Makedonya’da faaliyet gösteren Türk şirketlerinin toplam sermayesi düşük olup, çoğu şirket
ticaret ve hizmetler alanında faaliyet göstermektedir.
3.6. İŞBİRLİĞİ İMKANLARI
Taahhüt: Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) gibi uluslararası
finans kuruluşlarından gelen krediler çerçevesinde hazırlanan Makedonya’nın altyapısının
yenilenmesine yönelik projeler Türk müteahhitlik firmaları tarafından izlenmektedir. Ayrıca
Eximbank tarafından sağlanabilecek kredi kapsamında havaalanı yenilenmesi ve inşası, toplu
konut inşası, enerji tesisleri, otoyol gibi önemli altyapı projelerinde Türk ve Makedon
firmalarının ortak çalışma imkanları bulunmaktadır.
Makedonya Çevre ve İmar Bakanlığı tarafından Prespa ve Ohri Göllerinin temizlenmesi, atık
su tesisleri inşası, Vardar Projesi basta olmak üzere 156 yatırım projesi için 2,126 milyon Euro
bütçe öngörüldüğü iletilmektedir.
Pan Avrupa 8. Koridorunun Makedonya sınırında kalan 315 km.lik bölümü için Avrupa
Yatırım Bankası ve Dünya Bankası tarafından fon alınmasının beklendiği, PHARE kapsamında
Üsküp-Kalkandelen-Tetova-Gostivar bölümleri için altyapı projeleri için çalışmaların sürdüğü
belirtilmektedir.
EBRD’nin önümüzdeki dönemde alt yapı inşaatına, özellikle enerji üretim ve dağıtım ağı,
otoyol ve bölgesel sulama sistemleri alanlarındaki projelere finansman sağlayacağı
iletilmektedir.
Tekstil ve Gıda: Tekstil sektöründe model çeşitlendirmesi, et – süt isleme ve şarap üretimi
alanların basta olmak üzere gıda sektöründe, Türk ve Makedon firmalarının stratejik ortaklıklarla
üçüncü pazarlarda rekabet güçlerini artırabilecekleri öngörülmektedir.
3.7. TİCARİ VE EKONOMİK NİTELİKLİ ANLAŞMALAR
“Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması” 17 Mart 1994 tarihinde Ankara'da imzalanmış ve
3 Nisan 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
“Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması” 16.6.1995 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır.
Söz konusu Anlaşma 28.11.1996 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, vergilendirmeye ilişkin
hükümleri 1.1.1997 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır.
“Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması” 14 Temmuz 1995 tarihinde
imzalanmış, 27 Ekim 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Türkiye-Makedonya Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Toplantısı 26-29
Ağustos 1996 tarihlerinde Ankara ve İzmir'de yapılmış olup, KEK II. Dönem Toplantısı 9- 12
Mart 1998 tarihleri arasında Üsküp’te gerçekleştirilmiştir. KEK III. Dönem Toplantısı ise 3-4
Temmuz 2002 tarihleri arasında Ankara’da gerçekleştirilmiştir. KEK IV. Dönem Toplantısı 2629 Nisan 2005 tarihleri arasında Üsküp’te gerçekleştirilmiştir.
20
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
3.8.
İHRACATÇILARIMIZIN
GÖRÜLEN
KURUM VE KURULUŞLAR
İRTİBAT
KURMASINDA
YARAR
•
Devlet Bakanı – Adnan Kahil (Türkiye ile yalnız ekonomik ve ticari işlerden sorumlu)
•
Makedonya Ekonomi Odası
•
Başbakanlık Makedonya Özelleştirme Ajansı
•
Ticaret Bakanlığı
•
Vardar Vadisi Konsorsiyumu Genel Direktörlüğü
•
Yabancı Sermaye Başkanlığı
•
Matiad – Makedonya Türk İş Adamları Derneği
•
Başbakanlık Makedonya Yabancı Yatırımcıları Teşvik Dairesi Başkanlığı
3.9. ÖNERİLER VE DÜŞÜNCELER
İki ülke arasındaki dış ticaret hacminin artırılması için,
• Makedonya’da ve Türkiye’de karşılıklı olarak ticaret merkezleri açılmasının,
•
Karşılıklı olarak fuarlara milli düzeyde katılımın sağlanmasının,
•
Makedonya’da iş yapacak ve ihalelere katılacak olan müteahhitlerimize ve yatırımcılara
finans desteği sağlanmasının uygun olacağı düşünülmektedir..
•
Savaştan sonra tekrar Makedonya’ya gelecek iş adamlarımıza alt yapı yatırımları ile ilgili
proje ve fizibilite raporları hakkında zamanında tam ve doğru bilgi vermek ve gelen
heyetlerle ilgilenmek aynı şekilde dış ticaret mevzuatını takip ederek gerekli
değişiklikleri ilgili yerlere iletmek üzere Makedonya - Üsküp’te Ticaret Müşavirliğimizin
tekrar açılması yerinde bir karar olacaktır.
21
MAKEDONYA
ÜLKE RAPORU
KAYNAKÇA
Makedonya Ülke Raporu, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Haziran 2006
Makedonya, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı
Makedonya Ülke Bilgileri, Southeast European Times
Makedonya, Ülkeler Rehberi, http://www.ulkeler.net/makedonya.htm
Makedonya Cumhuriyeti, Vikipedia, http://tr.wikipedia.org/wiki/Makedonya_Cumhuriyeti
Makedonya Cumhuriyeti Ülke Profili, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı
(TİKA), Şubat 2005
22