berk yüksel.fh11

S
BD fiUBAT 2015
Öğretisiyle Yüzyılları Aşan Bilge
okrates
Bir adam ortay› bulmay›
bilmelidir ve her iki taraftaki
afl›r›l›ktan olabildi¤ince
kaç›nmal›d›r.
Yazan: BERK YÜKSEL
S
okrates M.Ö. 5. yüzy›lda Atina’da
yaflam›fl bir Yunan filozofudur.
Ö¤rencisi Platon ve gençler üzerinde
önemli etkileri olmufltur. Bilgiye çok
önem verir ve flöyle derdi:
"Hiç kimse bile bile kötülük yapmaz;
kötülük bilginin eksikli¤inden ileri gelir."
Sokrates, Atina’da halk›n topland›¤›
alanlarda dolafl›r, her meslekten kiflilere
sorular sorar, kendilerini tan›yabilmeleri
için onlara yaflamlar›n› sorgulamak
yöntemleri ö¤retirdi. “Herkes kendi
düflüncelerini oluflturmal›d›r”
görüflünden hareketle ö¤rencilerini,
kendi kifliliklerini özgür düflünce
ortam›nda gelifltirmeye yöneltirdi.
Sokrates’e göre üç tür insan vard›r:
83
BD fiUBAT 2015
“Birinci tür insan: Bilmedi¤ini
bilmeyen insan. Bütün kap›lar›n› kendi
eliyle kapat›p uykuya dalm›flt›r.
‹kinci tür insan: Bilmedi¤ini
bilen insan. Uykudan uyanarak eksikli¤ini fark eden, kararl› bir flekilde
eksiklerini tamamlamaya istekli ve
uyanan insand›r.
Üçüncü tür insan: Bildi¤ini bilen
insan. Buna uyan›k ve olgun-kâmil
insan da denebilir.
Bu özelliklere sahip bir insan,
varoluflun, hayat›n anlam›n› sezip,
istemlerini ve nefsini bu anlama uygun
bir biçimde yönlendirebildi¤i ölçüde
huzuru ve mutlulu¤u elde edebilecektir.”
Özgür bir yaflam›n gökyüzünden
ba¤›fl olarak inmedi¤i, ona sahip
olabilmek için her gün çal›flmak ve
hatta savafl›m vermek gerekti¤i gerçe¤inin savunucusu Sokrates, “Özgürlü¤ü k›s›tlay›c› bask›c› yap›dan kaçarak
da özgürleflilmez” görüflünü flu sözü
ile özetlemektedir:
"Sizin istedi¤iniz gibi konuflup
yaflamaktansa, kendim gibi konuflup
ölmeyi ye¤lerim."
“Sokrates’in Savunmas›” adl›
eserinde Platon onun, flehrin tanr›lar›na
inanmay›p, onlar›n yerine baflka
tanr›lar koyarak gençli¤i zehirlemekle
suçland›¤› ve sonunda ölüme mahkûm
edildi¤i mahkemedeki savunmas›n›
anlatmaktad›r. Kendini bilmenin
güçlü¤ünü bilmesine karfl›n Sokrates,
¤rencilerine flu ö¤üdü
verirdi: “Okuduklar›n›z› ve bunun önemini ve yap›labilirli¤i
duyduklar›n›z› de¤il, kendi gerçe¤ini hiçbir zaman gözden uzak
tutmam›flt›r. O, erdemi söylemleri
öz düflüncelerinizi, kendi
içinizde olup bitenleri söyleyin. Baflka- do¤rultusunda yaflayarak gösteren ve
toplumsal önyarg›lardan hoflnut olunlar›n›n a¤açlar›ndan meyve yeme
mamas› gerekti¤ini savunmaktad›r.
al›flkanl›¤›ndan s›yr›larak, kendi
Onun “Kendini tan›” sözündeki
bahçenizin fidanlar›n› yetifltirin. ‹flte
öz konu, “bireyin içe bak›flta kaybolo zaman, meyve yemenin zevkini
mas› de¤il, daha çok yeteneklerinin
tadacaks›n›z.”
ve s›n›rlar›n›n bilincine varmas›d›r”.
"Sizin istedi¤iniz gibi konuflup
“Kendini tan›”
yaflamaktansa, kendim
özdeyiflinin bir anlam›
da, “Ne kadar az bilgibi konuflup
di¤inin bilincine var!”
ölmeyi
d›r. O, "Kendini tan›,
ye¤lerim."
o zaman baflkalar›n›
ve evreni de tan›yacaks›n" derken, insan›n kendini tan›ma
yolunda ç›kaca¤›
yolculu¤un, kendi
Ö
84
BD fiUBAT 2015
mikro kozmosundan bafllayarak,
evrenin büyük s›rla"Kendini tan›.
r›n›n sakl› oldu¤u
O zaman
makro kozmosa
baflkalar›n›
do¤ru geniflleyece¤ine de iflaret etmekve evreni de
tedir. Sokrates,
tan›yacaks›n"
“Kendilerini Tan›malar›” için insanlar›n önce kendi
yaflamlar›n›
incelemelerini
önerir. Kiflinin, kendi ile objektif
Kendini ölümün sonsuzlu¤una götühesaplaflmas› budur. Bilinçli, fark›nda, recek olan bald›ran zehirini içmeden
“Gerçek ‹nsan”›n kendini tan›ma
az önce bir ö¤rencisinin elinde de¤iflik
serüveni çok zor ve çileli, ancak bir yap›da bir müzik ayg›t› görmüfltü.
o kadar da zevkli ve heyecan verici
“Bana bunun nas›l çal›nd›¤›n›
bir serüvendir.
anlatsana” dedi ö¤rencisine. Ö¤renci“Sorgulanmam›fl bir yaflam,
si üzgün bir biçimde bafl›n› öne e¤di
yaflamaya de¤mez” görüflünün sahibi flöyle karfl›l›k verdi:
bu ünlü düflünürün savunma konufl“Ö¤reteyim ama Sokrates” dedi.
mas› ve ölümü, özgür insan düflüncesi- “San›r›m bunu çal›p keyif alacak
ni, yaflayan bir gerçe¤e dönüfltürme- zaman›n›z olmayacak.”
sinin çapaks›z bir tablosudur. O,
yaflam› boyunca inand›¤› ve ödün
okrates’in yan›t›, yaln›zca o gün,
vermeden savundu¤u düflünceleri
o ö¤rencisine de¤il, gerçekte tüm
u¤runa ölüme giderken, kendi “Bir
zamanlardaki ö¤rencilerine
insan›n kendini tan›ma u¤rafl›, ömür
verdi¤i bir derstir: “Evet bunu
boyu devam eder” sözünü, kendi
çal›p keyif alacak zaman›m yok ama,
yaflam biçimiyle örneklemifl olmas›n›n ö¤renmenin keyfi var ya...”
yan›s›ra, tüm insanlara verdi¤i bir
Hakk›nda anlat›lan öykülerden
insanl›k ö¤üdünün kiflili¤inde olufltur- birinde de onun, ölümünden birkaç
du¤u somut bir simgesini de, önündeki saat önce vedalaflt›¤› efliyle aras›nda
yüzy›llar›n sonsuzlu¤una her zaman geçen flu konuflma anlat›lmaktad›r:
canl› kalacak bir arma¤an olarak
“Ah, bu kötü adamlar, seni haks›z
b›rak›yordu.
yere öldürecekler” diyerek a¤layan
Sokrates’i burada k›saca anma- üzgün efline Sokrates flu karfl›l›¤›
m›z›, hakk›nda anlat›lan öykülerden vermiflti: “Evet, haks›z yere öldüreal›nt›lad›¤›m›z iki küçük anekdotla,
cekler ama... Ya hakl› yere öldürmeye
ya da ders notuyla noktalayal›m:
kalksalard›?... •
S
85