Her Hakkı Saklıdır
advertisement
GRAFİK TASARIMDA SUBLİMİNAL YÖNTEMLER Vedat ÖNEL Yüksek Lisans Tezi Resim Anasanat Dalı Doç. Dr. Lütfü KAPLANOĞLU 2016 Her Hakkı Saklıdır T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RESİM ANASANAT DALI Vedat ÖNEL GRAFİK TASARIMDA SUBLİMİNAL YÖNTEMLER YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Doç. Dr. Lütfü KAPLANOĞLU ERZURUM – 2016 I İÇİNDEKİLER ÖZET............................................................................................................................. IV ABSTRACT .................................................................................................................... V RESİMLER DİZİNİ .................................................................................................... VI ÖNSÖZ .......................................................................................................................... IX GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM GRAFİK TASARIM VE SUBLİMİNAL YÖNTEMLERDE KULLANILAN SEMBOLLER 1.1. GRAFİK TASARIM ................................................................................................ 4 1.1.1. Grafik Tasarımın Amacı ..................................................................................... 7 1.1.2. Grafik Tasarımın Uygulama Alanları ................................................................. 8 1.1.2.1. Arayüz, İnteraktif Tasarım, Web .............................................................. 10 1.1.2.2. İllüstrasyon ............................................................................................... 11 1.1.2.3. Tipografi ................................................................................................... 12 1.1.2.4. Kurumsal Kimlik Tasarımı ....................................................................... 12 1.1.2.5. Afiş ........................................................................................................... 13 1.2. PİKTOGRAMLAR VE SİMGELER ................................................................... 14 1.2.1. Piktogram ......................................................................................................... 14 1.2.1.1. Piktogramı Oluşturan Kriterler ................................................................. 16 1.2.2. Sembol .............................................................................................................. 16 1.2.2.1. Sembolleri Oluşturan Elemanlar .............................................................. 17 1.2.2.2. Sembollerin İnsan Üzerindeki Etkileri ..................................................... 17 İKİNCİ BÖLÜM SUBLİMİNAL YÖNTEMLER 2.1. REKLAM KAVRAMI ........................................................................................... 21 2.1.1. Reklamların Sınıflandırılması .......................................................................... 22 2.1.1.1. Açık Reklam ............................................................................................. 22 2.1.1.2. Gizli Reklam ve Ürün Yerleştirme ........................................................... 22 2.2. BİLİNÇALTI VE YÖNLENDİRME ................................................................... 23 II 2.2.1. Bilinçaltı ........................................................................................................... 23 2.2.1.1. Bilinçaltını Kullanma Yolları ................................................................... 24 2.2.1.2. Bilinçaltını Etkileyen Faktörler ................................................................ 26 2.3. SUBLİMİNAL REKLAMCILIK ......................................................................... 30 2.3.1. Subliminal Reklamcılığın Tarihçesi ............................................................ 31 2.3.2. Subliminalin Reklamlardaki Yeri ve Önemi ............................................... 32 2.3.3. Subliminal Reklam Teknikleri ..................................................................... 34 2.3.3.1. Arka Plan Sesler ................................................................................... 35 2.3.3.2. Şekil-Zemin Dönüşümleri (Gestalt Kuramı) ....................................... 35 2.3.3.3. Çift Anlam (Double Entendre)............................................................. 38 2.3.3.4. Takistoskop .......................................................................................... 39 2.3.3.5. Özel Yapım Kâğıtlar ............................................................................ 41 2.3.3.6. Gömme Tekniği ................................................................................... 42 2.3.4. Din, Siyaset ve Sanatta Subliminal .............................................................. 45 2.3.4.1.1. İlluminati ........................................................................................... 50 2.3.4.1.2. İlluminati Sembolleri ........................................................................ 51 2.3.4.1.2.1. Piramidin üzerindeki her şeyi gören göz ................................... 51 2.3.4.1.2.2. Horus’un gözü (Her şeyi gören göz) ......................................... 52 2.3.4.1.2.3. 666 ............................................................................................. 52 2.3.4.1.2.4. Pentagram .................................................................................. 53 2.3.4.1.2.5. Baphomet .................................................................................. 54 2.3.4.1.2.6. Yıldırım ..................................................................................... 54 2.3.4.1.2.7. Ouroboros .................................................................................. 55 2.3.4.1.2.8. Obeliskler (Dikili Taş) .............................................................. 55 2.3.4.1.2.9. Baykuş ....................................................................................... 56 2.3.4.1.2.10. Çift Başlı Kartal ...................................................................... 56 2.3.4.1.2.11. Güneş ....................................................................................... 57 2.3.4.1.2.12. Distorsiyonlu Haç .................................................................... 57 2.3.4.1.2.13. Kafatası.................................................................................... 58 2.3.4.1.2.14. Ateş; Ebedi Alev ..................................................................... 58 2.3.4.1.2.15. Şeytanın Boynuzu (El Diablo) ................................................ 59 2.3.4.1.2.16. Damalı Zemin.......................................................................... 59 III 2.3.4.1.3. Animasyon, Dizi ve Filmlerde Kullanılan İlluminati Sembolleri ......... 60 2.3.4.1.4. Din ve İlluminati ................................................................................... 64 2.3.4.1.5. Grafiklerde Kullanılan İlluminati Sembolleri ....................................... 65 2.3.4.1.6. Giysi ve Aksesuarlarda Kullanılan İlluminati Sembolleri .................... 66 2.3.4.1.7. Klip ve Konserlerde Kullanılan İlluminati Sembolleri ......................... 67 2.3.4.1.8. Müzikte İlluminati ................................................................................. 71 2.3.4.1.9. Mimari Öğelerde Kullanılan İlluminati Sembolleri .............................. 73 2.3.4.1.10. İlluminati Sembolleri İle İlgili Farklı Örnekler ................................... 74 2.3.4.1.11. Animasyonlarda Kullanılan Subliminal Mesajlar ............................... 76 2.3.4.1.12. Logolarda Kullanılan Subliminal Mesajlar ......................................... 79 2.3.4.1.13. Reklamlarda Kullanılan Subliminal Mesajlar ..................................... 83 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ............................................................................... 97 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 101 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 106 IV ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ GRAFİK TASARIMDA SUBLİMİNAL YÖNTEMLER Vedat ÖNEL Danışman: Doç. Dr. Lütfü KAPLANOĞLU 2015, 106 Sayfa Jüri: Doç. Dr. Lütfü KAPLANOĞLU (Danışman) Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER Yrd. Doç. Dr. M. Emin KAHRAMAN Rekabet ortamının günden güne artması ile birlikte alternatifler arasında en iyi kararı almada önemli rol oynayan pazarlama stratejileri tüketicinin dikkat, ilgi ve duygusal yönelimlerini tek başına anlayamaz hale gelmiş ve insan beyninin satın almaya karar verme süreci hakkında daha fazla bilgi elde etmeye çalışmıştır. Sonuçta reklam etkinliğinin sözel, görsel ve bilhassa psikolojik ölçütlere dayalı olduğu belirlenmiş, 1960’lardan itibaren nöroloji ve psikoloji bilimlerinden yararlanılmaya başlanmıştır. Küresel rekabet ve küresel krizlerin ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerinin yoğun olarak hissedildiği günümüz dünyasında psikolojik fonksiyonlar ve insan idrakı üzerine yapılan çalışmalar pazarlama alanında daha da önemli hale gelmiştir. Kitle iletişim araçlarından her biri belli bir amaca yönelik komutları beyine taşıyıp, istenilen şeyleri yaptırmaya ya da açlık, susuzluk, cinsellik gibi içsel duyguları uyandırmaya yönelik olarak bilinçaltına mesajlar göndermek için kullanılmaktadır. Bu bağlamda bilinçaltına gönderilen mesajların araştırılmasının önemi de ortaya çıkmaktadır. Grafik tasarım sanatçıları resimlerin içine ustalıkla bilinçaltı mesajları gömebilirler. Ana resmi bozmadan dijital ortamda fotoğrafı boyayarak bilinçaltı mesajı mükemmel bir şekilde yerleştirebilirler. İstenilen etkiyi elde etmek için birden fazla tekniği kullanabilirler. Bu çalışmada subliminal reklamcılık kavramı, kapsamı ve amacı incelenmiştir. Etik değerler ile örtüşmeyen ya da ihtiyacı olmadan tüketime sevk eden mesajların yanı sıra birey ve toplum üzerindeki olumsuz etkileri araştırılmıştır. Türkçe literatürün oldukça yetersiz olduğu gözlenen bu konudaki çalışmamızın amacı bilinçaltı mesajlarda kullanılan teknikleri belirleyip, bu olumsuzlukları önleyebilmenin ya da en alt düzeye indirmenin yollarını aramaktır. Anahtar Kelimeler: Reklam, pazarlama, bilinçaltı mesaj V ABSTRACT MASTER’S THESIS SUBLIMINAL METHODS OF GRAPHIC DESIGN Vedat ÖNEL Advisor: Assoc. Prof. Lütfü KAPLANOĞLU 2015, Pages: 106 Jury: Doç. Dr. Lütfü KAPLANOĞLU (Advisor) Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER Assist. Prof. Dr. M. Emin KAHRAMAN Marketing strategies, play an important role in making the best decisions between alternatives, can not understand itself consumer's attention, interested and emotional orientations and try to get more information about the process of deciding to buy the human brain in the competitive environment. As a result of the advertising effectiveness determined to base on verbal, visual and especially psychological criteria and it have begun to take advantage, neurology and psychology since the 1960s. In today's world that felt the negative effects of the global competition and global crisis on the economy, the studies on psychological function and human behaviour has become more important in the marketing. Each of the mass media, move to the brain commands for a particular purpose, make any thing or has been used to send subliminal messages to awaken inner feelings such as hunger, thirst, sexuality. In this context, the importance of investigation of the messages sent to the subconscious arise. Graphic designers expertly can hide subliminal messages into the picture. They can insert subliminal message without disturbing the main image by paint the photograph in digitally. They can use multiple techniques to achieve the desired effect. The scope, purpose and concept of subliminal advertising in this study were examined. In addition to messages of except of ethics values and referring to the need for external consumption, their negative impact on their individual and society was investigated. The Turkish sources have emerged in this study is quite inadequate. The aim of this study identify the techniques used in the subliminal message, look for ways to avoid or minimize these negatives. Key Words: Advertising, marketing, subliminal messages VI RESİMLER DİZİNİ Resim 2.1. Evrenselleşmiş piktogramlardan bazıları ..................................................... 15 Resim 2.2. İdeogram örneği............................................................................................ 15 Resim 2.3. Atmaca güvesi (Macroglossum stellatarum)................................................ 28 Resim 2.4. in Voluptas Mors, 1951. ............................................................................... 28 Resim 2.5. Kuzuların Sessizliği Filim afişindeki Bir Endülüs Köpeği adlı filme yapılan sanatsal gönderme ........................................................................... 29 Resim 2.6. Çift anlam grafik örnekleri ........................................................................... 38 Resim 2.7. Takistoskop cihazı ........................................................................................ 39 Resim 2.8. Vincary’nin subliminal reklam deneyi ......................................................... 41 Resim 2.9. Bev Doolittle’ın Pintos isimli eserinde gömme tekniği ............................... 43 Resim 2.10. Gilbey’s London Dry Gin’in en çok bilinen reklam afişi........................... 44 Resim 2.11. Gül ve Haç Örgütü'nün sembolü ve Hıristiyanlıkta kutsal sayılan gül ...... 45 Resim 2.12. İllüminati Örgütü’nün sembolü .................................................................. 47 Resim 2.13. Hür ve Kabul Edilmiş Masonluk’un simgesi ............................................. 47 Resim 2.14. İslam Dini’ne karşı karalama kampanyalarının olduğu çizgi film ............. 48 Resim 2.15. Tavistock Örgüt şeması ............................................................................. 49 Resim 2.16. İllüminati üyesi olduğu iddia edilen bazı siyasi liderler ............................. 50 Resim 2.17. Papa Francis Filipinler ziyaretinde (Ocak 2015). ....................................... 50 Resim 2.18. Geçmiş Kafatası ve Kemik üyeleri; dünyanın güncel kontrolörleri. .......... 58 Resim 2.19. Animasyon kanalının tanıtımındaki İllüminati sembolü ............................ 60 Resim 2.20. Video oyunu tanıtımındaki “sex” yazısı ..................................................... 60 Resim 2.21. Animasyonlarda kullanılan İllüminati sembolleri ...................................... 61 Resim 2.22. İlluminati sembollerinin kullanıldığı film sahneleri. .................................. 62 Resim 2.23. Türk dizilerinde İlluminati sembolleri (Çocuklar Duymasın, Akasya Durağı, İnsanlar Alemi, Yahşi Cazibe, Çok Güzel Hareketler Bunlar). .... 63 Resim 2.24. Karikatürde gizlenmiş din karşıtı mesajlar ................................................. 64 Resim 2.25. Giysi markasının takviminde kullanılan dinsel mesaj ................................ 64 Resim 2.26. İllüminati sembolünün yüceltilmesi ve Arap alfabesi ile İslam dinine gönderme yaparak aşağılanması. ............................................................... 67 Resim 2.27. Konser ve kliplerinde piramit simgesini sıkça kullanan ünlüler ................ 68 VII Resim 2.28. Justin Timberlake İlluminati sembollerinden olan 666 ve her şeyi gören göz simgelerini kullandığı görülen cd kapağı. ........................................... 68 Resim 2.29. Katy Perry ve Lady Gaga Horus’un gözü sembolleri ile. .......................... 69 Resim 2.30. Layd Gaga bu defa İlluminati’nin yıldırım sembollünü kullanmış ............ 69 Resim 2.31. Michael Jackson ve her şeyi gören göz ...................................................... 69 Resim 2.32. Madonna Baphomet kılığında .................................................................... 69 Resim 2.33. İlluminati sembollerini kullanan ünlülerimiz ............................................. 70 Resim 2.34. Louvre Müzesi, Paris .................................................................................. 73 Resim 2.35. İsrail ............................................................................................................ 73 Resim 2.36. Cezayir, Sheraton Oteli .............................................................................. 73 Resim 2.37. Denver, Colorado’daki “Great hall” olarak bilinen terminal ..................... 73 Resim 2.38. Polonya’da bir Katolik kilisesi ................................................................... 73 Resim 2.39. Litvanya’da bir Katolik kilisesi .................................................................. 73 Resim 2.40. Domates diliminde gizlenmiş haç işareti .................................................... 74 Resim 2.41. Online alışveriş sitesinin logosuna gizlenmiş İllüminati sembolü ............. 74 Resim 2.42. Televizyon programında kullanılan İlluminati sembolleri ......................... 75 Resim 2.43. Reklam filmindeki giysi üzerinde kullanılan İllüminati sembolü .............. 75 Resim 2.44. Paraya gizlenmiş İllüminati sembolü ......................................................... 75 Resim 2.45. Animasyon filmindeki çocuğun erotik film izlemesi ................................. 76 Resim 2.46. Animasyondaki detaylarda gizlenen çıplak kadın resimleri ....................... 76 Resim 2.47. Animasyonlardaki detaylara gizlenen erkek cinsel organı figürleri ........... 77 Resim 2.48. Animasyon afişlerinde gizlenmiş "sex" yazıları ......................................... 78 Resim 2.49. Film afişindeki aslan figürüne gizlenmiş kadın silueti ............................... 78 Resim 2.50. Electrol markasındaki gizli bikini sembolü ................................................ 79 Resim 2.51. "u" ve "n" harflerinden oluşan "Sun" logosu .............................................. 80 Resim 2.52. CNBC'nin gizli tavus kuşu ......................................................................... 80 Resim 2.53. Tubloor logosuna gizlenmiş dans eden ayı ................................................ 81 Resim 2.54. "e" ve "x" harfleri arasına gizlenmiş ok işareti........................................... 81 Resim 2.55. "a" ve "z" harfleri arasında uzanan gülümseme şeklindeki ok işareti ........ 81 Resim 2.56. Ağaç dalları arasındaki hayvan figürleri .................................................... 82 Resim 2.57. Program isminin subliminal kullanımı ....................................................... 82 VIII Resim 2.58. Kalkmış bir penis şeklinde bisiklet selesi ve “babanın ihtiyacı yeni bir…” diye başlayan slogan. ...................................................................... 84 Resim 2.59. Volvo ve Hyundai gibi otomobil markalarının reklamları ......................... 84 Resim 2.60. Sigara reklamında kadın figürünün sırtındaki erkek cinsel organı ............. 85 Resim 2.61. Sigara logosuna gizlenmiş erkek figürü ..................................................... 85 Resim 2.62. İçecek ambalajının kadın iç çamaşırı şeklinde tasarlanması ...................... 86 Resim 2.63. Reklama tersten bakıldığında cinsel dürtülere hitap eden bir görüntü oluşuyor. .................................................................................................... 86 Resim 2.64. Yiyecek reklamlarının erotik çağrışım için kullanılması ........................... 87 Resim 2.65. Afiş detayında kullanılan çıplak kadın figürü ............................................ 88 Resim 2.66. Bir çizgi roman kapağı ............................................................................... 89 Resim 2.67. İçecek afişlerinde gizlenmiş erkek cinsel organları.................................... 89 Resim 2.68. Alman şeker firmasının ambalajı ............................................................... 90 Resim 2.69. Şeker ambalajında yazılı olan “explosion” kelimesinin sadece ilk iki harfi olan EX büyük yazılmış ve SEX yazısı öne çıkarılmıştır. ................ 90 Resim 2.70. Topuklu ayakkabı giyen bir çift ayak g-stringli bir kadın vücudu olarak tasvir edilmiş. ............................................................................................. 91 Resim 2.71. Bir giyim firmasının reklamı ...................................................................... 91 Resim 2.72. Bir giyim firmasının reklamında çekici bir kadınla birlikte sunulan “FUCK” emri ............................................................................................. 91 Resim 2.73. Deodorant reklamında arzu dolu bir kadın ve gönderme yapılan bir erkek cinsel organı. .................................................................................... 92 Resim 2.74. Havayolu firmasının reklamları .................................................................. 92 Resim 2.75. Club 18-30 tatil firmasının reklamları ........................................................ 94 Resim 2.76. Çocuk parkındaki kaydırağın erkek cinsel organı olarak tasarlanması ...... 95 Resim 2.77. Dizi setlerinde kullanılan “sex” yazıları. .................................................... 95 Resim 2.78. Görsel içerisine gizlenmiş "sex" yazısı ...................................................... 96 Resim 2.79. Para içerisine gizlenmiş "sex" yazısı .......................................................... 96 IX ÖNSÖZ Belirli bir algı eşiğinin altında olan ve sadece bilinçli ve dikkatli olarak bakıldığında fark edilebilen subliminal reklamlar 1950’li yıllardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Bu tür reklamların hazırlanmasındaki asıl amaç gerekli mesajları alıcılar farkına varmadan bilinçaltlarına yerleştirmektir. Bu mesaj televizyon, radyo, sinema, dergi, gazete ve outdoor mecraları kanalıyla farklı şekillerde olası alıcılara ulaştırılmak üzere hazırlanır. Subliminal reklamları hazırlanırken çeşitli yöntemler vardır. Bu yöntemlerin bazıları görsel bazıları da işitseldir. İşitsel olanlar mp3 dosyalarına gizlenmiş olan mesajlar veya radyo yayınlarında kullanılan gizli mesaj yöntemleridir. Bir diğeri ise takistoskop denilen bir programla yapılan subliminal reklamlardır. Sinema filmleri ve TV programlarında kullanılan subliminal reklamlar da vardır. Bu yöntemlere genel olarak 25. Kare tekniği denir ve 25. kareye istenilen mesajlar yerleştirilir. Subliminal yöntemlerden biri de özel kâğıtlar ve gömme tekniğidir. Bu teknik daha çok grafik ağırlıklıdır. Görsel teknik olan bu yöntem daha çok afiş, billboard, TV reklamları ve çizgi filmlerde kullanılır. Subliminal reklamlar etik bir şekilde kullanılmadığı durumda tehlikeli bir iletişim aracıdır ve günümüzde yasal olup olmadığı tartışılmaktadır. Çalışmayı hazırlarken yardımlarını esirgemeyen hocam Sayın Doç. Dr. Lütfü KAPLANOĞLU’na desteklerinden dolayı teşekkür ederim. Erzurum-2016 Vedat ÖNEL 1 GİRİŞ Reklamı kısaca tanıtmak gerekirse; firmaların, kurumların mallarını ve hizmetlerini kamuya tanıtmak ve benimsetmek için kullandıkları bir iletişim aracıdır. Bu, iletişimin etkili bir unsurudur. Dolayısıyla ürün tanıtımlarında sıkça kullanılır. Firmalar ve kurumlar açısından ürettikleri ürünlerinin diğer ürünlerden ayırt edilmesi ve sürekli gündemde kalması için reklamın gücü hafife alınmayacak bir olgudur. Tüketiciler açısından ise reklam aynı ürünlerin sunuş farklılıklarından dolayı ürüne karşı bir bağ oluşturmak açısında önemlidir. Geçmişten günümüze kadar hayatta kalma ve yaşam kuralları değişmiş ve gelişmiştir. Bu gelişmeyle birlikte iletişim ve iletişimin diğer unsurları da aynı oranda değişim ve gelişme göstermiştir. İletişim unsurlarından olan reklam da hem şirketler hem de tüketiciler için vazgeçilemez bir faktör haline gelmiştir. Değişiklik gösteren pazar koşulları ortaya rekabeti çıkarmıştır. Sanayinin gelişim göstermesi de reklam piyasasının gözde pazarlama alanı haline gelmesini sağlamıştır. Dolayısıyla, aynı malı üreten firmalar kendi ürünlerini tercih edilir hale getirmek için pazarlama ve reklamın her türüne başvurmaktadır. Zamanla reklamlarda kullanılan basit mesajlar psikolojik analize dayanan bir şekle dönüşmüştür. İnsanlık tarihi boyunca insan zihni bilinmeyene ve saklı olana karşı sürekli merak duyar. Subliminal teknikler çok eskilere dayanmaktadır. İlk olarak Bilim adamı Hans BERGER’ın çalışmaları sonucu 1929 yılında alfa beyin dalgalarını keşfetmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Yapılan çeşitli çalışmalar sonucu 1934 yılında tanımlanmıştır. Bu dönemlerde subliminal teknikler çeşitli tıbbi operasyonlarda kullanıldı.1 Daha sonraları bu teknik psikologlar yardımıyla görsel ve işitsel iletişim aracı olarak kullanıldı. Subliminal teknikleri reklamcılık alanında ilk kez 1950 yılında Amerika’da ortaya çıktı. Ünlü reklamcılık uzmanı James VICARY’nin yapmış olduğu deney sonucuna göre Cola ve mısır satışlarında artış oldu.2 1 2 Ali Gülkanat, Subliminal Telkinlerin Tarihcesi, 2012, www.aligulkanat.com.tr/subliminal-telkinlerin-tarihcesi/ adresinden alındı Elif Öztürk, SUBLİMİNALa Gizli Mesaj Gönderme, 2011, elifinsokagi.blogcu.com/bilincaltina-gizli-mesajgonderme-%5Bsubliminal-vizion-pro-1-3/11520890 adresinden alındı 2 Reklam veya iletişim aracı olan subliminal tekniği, birey farkına varmadan istenilen tüm mesajların bilinçaltına gönderilmesi için kullanılmaya başladı. Artık reklam terimleri arasına bir de “subliminal” eklendi. 1950'den sonra radyo ve televizyonlar tarafından sıkça kullanıldı. Buna örnek olarak 1971 yılında Times Dergisi’nin arka kapağında çıkmış olan Gilbey’s London Dry Gin reklamı gösterilebilir.3 Subliminal reklamcılığın çeşitli yöntemleri mevcuttur. Bunlar 25. Kare tekniği, ses dosyalarına gizlenen mesajlar ve bu tezin konusunu kapsayan ve günümüzde sıkça kullanılan özel yapım kâğıtlar ve gömme teknikleridir. Bu tekniğin tasarımcısı grafik tasarımdır. Grafik tasarımın kapsadığı tüm mecralarda kullanılmaktadır. Billboard, afiş, TV reklamları bu mecralardan bazılarıdır. Gömme tekniği genellikle afiş, billboard ve çizgi filmlerde kullanılır. Bu alanlarda kullanılan “sex” ibaresi en fazla kullanılan mesajlardandır. Bu yöntemle istenilen mesaj direkt olarak bilinçaltına gönderilir. Bilinçaltı bu mesajları alırken herhangi bir süzgeçten geçirmez. Grafik tasarımcılar üretilen ürün tanıtımlarında ve ürün ambalajlarında sıkça cinsel öğeler ve ölüm gibi mesajları kullanırlar. Çünkü insan beyninin yoğun olarak tepki verdiği iki arketip vardır. Bunlar doğum ve ölümdür. Bilinçaltımız bu iki arketipe çok daha fazla tepki veriyor. Bu iki arketipe giren mesajlara daha duyarlı. SEX mesajı doğum arketipinde, kill mesajı da ölüm arketipinde karşılanıyor. Bu semboller verilmek istenen mesajın içine yerleştirildiğinde bilinçaltı bunları öncelikli duyumlar olarak saklayabiliyor ve sıra kullanıma geldiğinde bu öncelikli depolanan veriler, davranış ve hareketlerimize yön çizebiliyor. Bu yöntemle hazırlanmış mesajlar çok dikkatli bakılmadığı sürece fark edilmezler.4 Etik olup olmadığı sürekli tartışılan bu yöntemin ürün ve hizmetleri tanıtmak ve sattırmak adına etkileri iletişimciler tarafından sürekli gözlemlenmiştir ve kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu yöntemin kullanım amaçları sadece ürün veya hizmet sattırmakla sınırlı kalmamış, her geçen gün kullanım yerine ve mesajına göre tehlikeler arz etmeye başlamıştır. Bu reklam modelinin anahtarı “ Seks ve Ölüm” olgularıdır ve çocuk gelişimini dahi olumsuz etkileyecek şekilde kullanılmaktadır. Bu nedenle kullanımı 3 4 Öztürk, 2011. Ferdi Bişkin, Subliminal A.Ş, Elma, Ankara, 2014 3 belli bir dönem sonra Amerika, Rusya ve İngiltere’de yasaklanmıştır. Türkiye’de ise 15 Şubat 2011 tarihinde 6112 sayılı kanunla subliminal tekniklerin kullanımı yasaklanmıştır. Subliminal reklamcılığın gelişimi ve etkileri konusunda bilgi ve örneklerin incelendiği bu tezde ayrıca etkili bir reklam mecrası olan gömme tekniği de incelenmektedir. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde grafik tasarımın tanımı, günümüze kadar gelen süreçte ne denli gelişmeler gösterdiği ve grafik tasarımın, iletişim ana yardımcılarından olan piktogramlar ve sembollerin subliminal reklamlarda nasıl kullanıldığına dair bilgiler verilmesidir. İkinci bölümde ise subliminal yöntemlerin grafik tasarımla birlikte nasıl kullanıldığı ve gömme tekniğinin görsel öğeler ile birlikte incelenmesidir. Çalışma, bireyi ve toplumu olumsuz yönde etkileyecek etik değerlerinden uzaklaştıracak mesaj içerikleri ile sınırlandırılırmıştır. Üçüncü bölüm ise sonuç ve değerlendirme aşamasıdır. Subliminal yöntemlerde grafik tasarımın yeri hiç kuşkusuz oldukça büyük bir öneme sahiptir. Bu yöntemin detaylı bir şekilde incelenmesi ve grafik tasarımla olan ilişkisi bu çalışmayı hazırlamada çıkış noktası olmuştur. Çalışmada subliminal reklam örnekleri ele alınmıştır. Bu örneklere internet, çeşitli kitap ve dergilerden ulaşılmıştır. Dergi ve kitapların tercih edilmesinin nedeni kaynaklanmaktadır. baskı kalitesinin yüksek oluşu ve rahat ulaşımından 4 BİRİNCİ BÖLÜM GRAFİK TASARIM VE SUBLİMİNAL YÖNTEMLERDE KULLANILAN SEMBOLLER 1.1. GRAFİK TASARIM Öncelikle tasarım kelimesini tanımlamak gerekirse; “Desing” sözcüğü Latince kökenli “designare”den türemiştir ve bir şeyi işaret etmek anlamındadır. Etimolojik anlamda, uzakta olan bir şeyi işaret etmek veya piktoral anlamda birden fazla şeyin olduğu ortamda yalnızca tek bir şeyi işaret etmek olabilir.5 Tasarım, bir mesajı iletmek, bir görseli geliştirmek veya bir düşünceyi görselleştirmek için insan duyguları ile algılanan çeşitli unsur ve özelliklerin iki veya üç boyutlu olarak düzenlenmesini içeren yaratıcı sürecin oluşturduğu bütündür.6 Tasarım kısaca hayal edilen ve zihinde canlandırılan bir düşüncenin ilk hali olarak tanımlanabilir. Buna göre tasarım, zihinde başlamış bir fikrin projesi, taslağı veya üç boyutlu görseli olarak ortaya koyulan veya geliştirilen eserler bütünüdür. Çizilen ilk biçim ise tasarıyı ifade eder. Tasarım zihinde tasarı halindeyken olgunlaşıp daha sonra gerçeğe dönüşmelidir. Kısaca önce zihinde olgunlaşmalıdır. Tasarım olgusu her alanda söz konusudur ve sadece grafik sanatlar için ele alınan bir kavram olarak sınırlandırılmamalıdır. Tasarımcı, tasarımlarını kâh duyguları, kâh bilimsel çabalarıyla oluşturmuştur.7 İnsanlık tarihinin başlangıcı ile birlikte var olan sanatsal tasarımın doğuşuna ait en eski izler dört yüz bin yıl öncesindeki alet yapan insanlardır.8 Günümüz çağdaş mimarisi ile boy ölçüşecek tasarım harikalarının mimarı addedilen ihtişamlı Mısır uygarlığı, geometri ve doğanın kaynaşımı olan dünyanın ilk ve en büyük anıtsal eserlerini meydana getirmiştir.9 5 Grafik tasarım nedir? (2015). 2015 tarihinde Akdeniz Üniversitesi: http://fotofilm.akdeniz.edu.tr/grafik-tasarimnedir- adresinden alındı 6 Tasarım Nedir? İsimtescil, (1998), http://www.isimtescil.net/markatescil/tasarim-nedir.aspx 7 Deniz Deviren, Altın Oran ve Grafik Sanatlarda Kullanımı, Haliç Üniversitesi, İstanbul, 2010. 8 Robin Landa, Graphic Design Solutions, Delmar, U.S.A, 1996. 9 Landa, 1996. 5 Grafik tasarım terimi ilk kez 1950’li yıllarda, metal kalıplara oyulup sonra da çoğaltılmak üzere basılan görsel malzemeler için kullanılmıştır. Daha sonra teknolojik gelişim ile birlikte bu terimin anlamı da oldukça genişlemiş ve sadece matbu malzemeler değil; film, video gibi görsel malzemeler de grafik tasarım kapsamına dâhil olmuştur.10 Landa “Grafik Tasarım Çözümleri” adlı kitabında grafik tasarımını; iletişim becerileri ve endüstri tasarımının ihtiyaçlarına hizmet eden uygulamalar olarak tanımlamıştır.11 Grafik tasarım bir düşünceyi görselleştirmek, bir görseli geliştirmek veya bir mesajı iletmek için metin ve görsellerin algılanabilir bir ortamda, iki boyutlu veya üç boyutlu olarak düzenlenmesidir. Diğer bir deyişle grafik tasarım, görseli yazı ile yan yana kullanarak izleyiciyi etkilemek ve istenilen mesaja dikkat çekmek için düzenlenmiş her türlü tasarımı içine alan bir sanat dalıdır. Sonuç olarak grafik tasarımı kısaca; anlatılmak istenilen konuyu etkili bir biçimde bilgi verici ve göze hoş gelecek şekilde sunan görsel bir araç ya da bir mesajın açık, hesaplı ve estetik yolla iletilmesi olarak tanımlayabiliriz. Grafik tasarım uygulamaları ürün ve şirketler için görsel kimlik oluşturma; çevresel işaretler ve yayımcılıkta yer alan logolar, semboller, piktogramlar, kurumsal kimlik için başlıklı kâğıt, zarf, kartvizit ve dosyalar, afisler, kitap ve albüm kapakları, ambalajlardır. Tasarımcı görsellerle kelimeleri birleştirerek alıcıyla iletişim kurar, bilgiyi iletir ve ikna eder. Başarılı bir grafik tasarım iletisinin anlaşılır olması gereklidir. Becer “İletişim ve Grafik Tasarım” kitabında grafik tasarımda iletişim ile ilgili fikirlerini su şekilde ifade etmektedir: Grafik tasarım bir görsel iletişim tasarımıdır. Görevlerinden ilki verilmesi gereken mesajı iletmek ya da hizmeti satmaktır. Tasarımcının diğer bir görevi de verilmesi gereken mesajı doğru bir şekilde iletmektir. Tasarım istediği kadar etkili olsun mesajı doğru iletmiyorsa hiçbir anlamı yok demektir. 10 11 Becer, E. (2011). Grafik Tasarım. İstanbul: Dost Yayınevi. Landa, 1996. 6 Grafik tasarım eğitimi, sanat eğitiminin bir birimidir. Bu eğitim, tipografi, görsel algılama, illüstrasyon, tasarım ilke ve elemanları gibi alanların yanı sıra, baskı teknikleri ve grafik tasarım için özel olarak üretilmiş bilgisayar programlarını kullanma becerilerini de kapsamaktadır. Örgün eğitimde, güzel sanatlar ve meslek liseleri, meslek yüksekokulları ve üniversiteler tarafından gerçekleştirilmekte olan grafik tasarım eğitiminin amacı yayıncılık, baskı, tanıtım ve ambalaj sektörleri gibi alanlarda ürün verebilecek tasarımcılar yetiştirmektir. Tasarımcı, zihinde canlandırılan bir eser ya da ürünün öğelerini görsel bir iletişim oluşturacak biçimde bir araya getiren kişidir. Bu öğeler, izleyicinin çözümleyebileceği sözel görsel bir denklem içinde sunulur. Grafik tasarımcı hem bir mesaj aktarıcı, hem de bir biçim düzenleyicisidir. Tasarımcı, iletişim sağlayıcı mesajı doğru ve yalın bir biçimde yansıtırken ton dizileri, kontrastlar, kadrajlama teknikleri, renk ve tipografiyi başarıyla kullanmak zorundadır.12 Grafik tasarımcı vermek istediği mesajı isterse reel olarak veya geri planda düşündürerek verebilir. Ön planda görsel varken geri planda asıl mesaj yatabilir. Grafik tasarımcı aynı zamanda bir iletişimcidir. Mesaj almayı ve iletmeyi de çok iyi bir şekilde bilmelidir. Bowers’a göre mesaj sadece elemanlar, renkler, semboller, harfler ya da fotografik imgelerle oluşturulabilir. Tek ya da kombine olarak bu elemanlar gönderici ve alıcı arasında iletişim kurar ve fikir, kavram ve bilgilerin aktarılmasını sağlar.13 Yine Bowers’a göre; alıcıyla iletişime geçen grafik tasarımcı anlamlı olanla, anlamsız olanı ve işe yarayanla yaramayanı ayırt etmesini bilmelidir. Format, biçim, ölçü, oranlar, yazı tipi ve düzenlemesi, görseller ve materyaller gibi tüm değişkenler bir araya geliş biçimleriyle görsel olarak tasarımın konseptini ifade ederler. Elemanların bir araya getiriliş biçimi, tasarım özelliğidir. Uçar, grafik tasarımın önemi ile ilgili şu saptamalarda bulunmaktadır; grafiker ister kâğıt üzerinde, ister duvarda, isterse 12 13 Becer, 2011. Bowers, J. (1999). Introduction to Two-Dimensional Design: Understanding. Canada: John Wiley & Sons. 7 teknoloji aletleri olan bilgisayar ve televizyon ekranlarında olsun görsel iletişim problemlerinin çözümünde görevli kişidir.14 Noble ve Bestley’e göre ise uzun zamandır bir tanıtım uygulamaları alanı olan grafik tasarım, etkinliklerini yeniden tanımlamaya başlamıştır. Bu tartışmalarda tasarımın sadece bir ürün olmadığı görsel bir yorum ve dokümantasyon süreci olduğu kabul edilmektedir.15 Bir grafiker çalışmasına tasarım ebatları önceden belirlenmiş boş bir alanla başlamaktadır. Sınırları belirli olan bu boş alan format olarak isimlendirilmektedir. Bir tasarıma başlarken yapılan ilk iş çalışmanın formatını, ebatlarını ve biçimini belirlemektir. Formatın izleyicide istenilen duyguların oluşmasındaki etkisi göz ardı edilmez. Bunun nedeni broşür, afiş, kartvizit, ambalaj gibi tüm grafik tasarım ürünlerinin farklı formatlara sahip olmalarıdır. Her formatın kendine özgü problem ve sınırlamaları bulunmaktadır. Formatın biçim ve ölçüsü tasarımın gücünü arttırır. 1.1.1. Grafik Tasarımın Amacı Grafik tasarım aslında şunu sorar: Bir konuyu neden etkili, bilgi verici ve estetik bir biçimde anlatmak gerekir? Grafik tasarım görsel iletişim sanatıdır. Temel işlevi bir mesajı, bir hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım günümüzün en ehemmiyetli iletişim araçlarından birisidir. Grafik tasarımın bir amacı vardır. Bu gaye sunulmak istenen ürün ve hizmeti yaratıcılık ve özgünlük kullanarak en iyi şekilde tanıtılması veya satışıdır. Grafik tasarım; - Bir düşünce ürünüdür. - Bir gerekliliktir. - Bir gereklilikten doğmuştur. 14 15 Tevfik Fikret Uçar, Grafik Tasarım, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2004. Lan Noble & Rusell Bestly, Based Design, Rotovision, London, 2001. 8 Yeni yapılmış bir tasarım tamamıyla kendi kurallarını ortaya koyar. Kendine özgü bir yapısı vardır. O ana kadar yapılan çalışmalardan kâh daha iyi, kâh daha kötü olabilir. Ancak mutlaka yenidir.16 Tasarım bir problemin çözümü olarak düşünülürse, grafik tasarım bu problemleri genellikle iki boyutlu yüzeyler üzerinde çözmektedir. Grafik tasarımın problemi öncelik ve ehemmiyetle iletişimdir. Tasarımcı, uygulama yöntemlerinin yanı sıra görsel algının tabiatını, görsel illüzyonun işlevini ve sözel ile görsel iletişim arasındaki münasebeti de bilmek ve dikkate almak zorunda kalmaktadır.17 Grafik tasarımın hayati unsurlarından biri iletişim olarak görülmektedir. Grafik tasarımın bu denli etkin ve önemli olmasının ardında yatan faktör ise iletişimi çok iyi kullanıyor olmasıdır.18 Grafik tasarımın üç ana işlevi bulunmaktadır, bilgi verme, ikna etme ve kimlik açıklama. Bir grafik tasarım ürününde, bu üç işlev ya tek tek, ya da ikisi veya üçü bir araya yerine getirilebilir. Örneğin, küçük bir otobüs biletinden büyük bir billboarda, giyilen T-shirtten okunan dergiye, doldurulan vize başvuru formundan bilgisayarımızdaki program menüsüne ve hatta yoldaki dur işaretinden sokak tabelasına kadar hemen her şey grafik tasarım ürünleri olup bize bilgi vermekte, bizi bir davranışta bulunmaya ya da bulunmamaya ikna etmekte, harekete geçirmekte veya dikkat çekmektedir. Şöyle ki; tren tarifesi yolculara bilgi verir, billboard bir ürünü satın almaya ikna eder, trafikteki hız sınırlama işareti bir tehlikeyi bildirir ve sürücüyü aracı yavaşlatmaya ikna eder vb.19 1.1.2. Grafik Tasarımın Uygulama Alanları Günümüzde uygulamalı tasarım dallarını dört başlık altında toplayabiliriz: Bunlar endüstriyel tasarım, çevre tasarımı, grafik tasarım ve iletişim tasarımıdır.20 16 Yavuz Odabaşı, Reklam Veren-Reklam Ajansı İlişkileri, Anadolu Üniversitesi Araştırma Fonu Yayınları, Eskişehir, 1992. 17 Becer, 2011. 18 Hasan Fehmi Ketenci, & Can Bilgili, Görsel İletişim ve Grafik Tasarımı, Beta Yayınları İstanbul, 2006. 19 Sadık Karamustafa, Grafik Tasarımın Tanımı. Grafik Tasarım Dergisi, 50-62, 2009. 20 Bal, M. (2015). Marmara Üniversitesi Ders Notu. 2015 tarihinde Ahmet Çetinkaya: http://www.ahmetcetinkaya.com/wp-content/uploads/2015/03/ymu_ders_not.pdf adresinden alındı 9 Endüstriyel Tasarım: Bu tasarım gurubu 3 boyutlu ve fonksiyonel objelerin tasarımını üstlenir. Tasarımcı burada araç gereç, mutfak aletleri ve makineler tasarlar. Çevre tasarımı: Bu tasarım gurubu ise bina, peyzaj, iç mekân tasarımlarını üstlenir. Grafik tasarım: Bu tasarım gurubu da okunan, izlenen ve görüntülenen tasarımları üstlenir. Tasarımcı afiş, katalog, broşür ve benzeri tasarımları üretir. İletişim tasarımı: yeni nesil iletişim araçlarını kullanarak, İnternet’ten mobil cihazlara, televizyondan sinemaya kadar her türlü medya ortamında dijital iletişim tasarımı yapar. Teknolojik aygıtların insanlarla olan etkileşimiyle ilgilenir.21 Grafik tasarım iletişim tasarımı ile iç içe girmiştir. İletişim tasarımı ve grafik tasarımın ortak noktası görsel, işitsel ve sözel iletişim olan alanları kapsamaktadır. Grafik tasarım, okunan ve izlenen iki boyutlu görüntülerin tasarlanmasıdır ve izleyici ile görsel ve sözel bir iletişim kurarak bir mesaj iletmekte veya bir ürün ya da hizmeti tanıtmaktadır. Bu sebeple de iletişim tasarımının bir dalıdır.22 Yoğun teknik uzantılarına sahip olan ve her geçen gün yeniliklerin kazanıldığı dinamik bir görsel iletişim dalı olan grafik tasarımın kendi içinde pek çok uzmanlık alanları vardır.23 21. yy’e gelindiğinde tasarım alanında genişlemeler oldu. Grafik tasarım da yaşama ayak uydurur ve kendini sürekli yeniler. Zaman içinde tasarımın biçimi değişmekte, hareket, ses ve etkileşim gibi yeni boyutlar eklenmektedir. Günümüzde baskı yoluyla çoğaltılacak her türlü materyalin üretiminde grafik tasarım ilke ve uygulamalarından yararlanılmakta, ayrıca televizyon alanında da etkili bir şekilde grafik tasarım kullanılmaktadır. İnternetin hayatımıza girmesi ve teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan multimedya ve iletişim tasarımı da uygulamalı tasarım dalları arasında yer almıştır. Tasarımcının özgün yaratıcılığına en fazla imkânı sağlayan bilgisayar ile grafik tasarım ayrılmaz bir ikili olmuşlardır. Teknik anlamda ustalık kazanmış tasarımcının hayal gücü 21 Bal, 2015. 22 Bowers, 1999. 23 Uçar, 2004. 10 ve bilgisayar bir araya geldiğinde etkili tasarımlar çıkacaktır. Günümüzde dijital ortamdaki donanımlar tasarımcıların tüm ihtiyaçlarını karşılayan sayısız seçenekler sunarak profesyonel tasarımlar ortaya çıkmasını sağlar. Dijital görüntüleme, tasarım ve doküman açısından en üstün grafik tasarım programları ile grafik tasarımlar bilgisayar üzerinde oluşturulup çoğaltılmaktadır. Hızla gelişen teknolojisi sayesinde grafik tasarımcılar için internet (uluslararası bilgi ağı) yeni bir iş alanı daha yaratmıştır. Web tasarım ve film teknolojisinde 3 boyutlu ve animasyon görüntüleri ile interaktif tasarımı alanında da ürünler verilmektedir.24 1.1.2.1. Arayüz, İnteraktif Tasarım, Web Arayüz dediğimiz kavram programları kontrol etmek için kullanılan bir terimdir. Değişik sınıflardan nesnelerin kategorize edilmesini sağlar. Bilgisayar yazılımlarının kullanıcı tarafından çalıştırılmasını sağlayan, çeşitli resimlerin, grafiklerin, yazıların yer aldığı ön sayfadır denilebilir. Çok sayıda aritmetiksel veya mantıksal işlemlerden oluşan bir işi, önceden verilmiş bir programa göre yapıp sonuçlandırır. Mesela Word programını ilk açtığımızda görülen butonlar grafik ara yüzdür. Değişik sesli veya görsel efektlerle ara yüzdeki duruşları zenginleştirilebilir. İnteraktif tasarım insan ve teknoloji arasındaki döngüsel süreçte kullanıcı odaklı bir çalışma olarak tanımlanır. Başarılı bir interaktif tasarım basit, açıkça tanımlanmış hedefler ve sezgisel ekran arayüzüne sahiptir. Web; yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan birçoklu hiper ortam sistemidir. Daha önce sayılan diğer tasarım alanlarından farklılık göstermektedir. Tasarım yeteneğinin yanı sıra iyi bir bilgisayar bilgisine sahip olmayı gerektirir. Diğer tekniklerde nasıl ki matbaa tekniklerine uygun olması gerekir; burada da internet tekniğine uygun olması gerekmektedir. Şirket, firma, işyeri gibi kurumların ya da bireysel kişilerin kendi tanıtımlarını yapmak ve kişisel çalışmalarını dünyaya duyurmak için yapılan grafikler ve internet yazılımlarının oluşturduğu bir sistemler bütünüdür. 24 Elif Öktem, Grafik Tasarım Dersi Alan Öğrencilerin, Grafik Tasarım ve Bilgilendirme Tasarımı Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Ankara, 2012. 11 Günümüzde web sitelerinin tasarım ve kullanımı programlama dilleri ile daha etkili, yaratıcı ve rahattır.25 1.1.2.2. İllüstrasyon Adını 13. yy.’de almıştır. Fransızca’da “görünüm”, Latince’de “ışıltı, sunum”, İngilizce’de “örnekleme” edebi dilde ise “aydınlatma, sunma” anlamlarına gelmektedir. Genellikle reklam, eğitim ve fantastik anlatımlara destek olarak çizilir veya bizzat kendisi sanatsal çalışma olarak tasarlanır. Antik mağara resimlerinden, günümüzde gazetelerde çizilen karikatürlere kadar farklı illüstrasyon örnekleri vardır. Grafik sanatlarının bir koludur. Kısaca resimleme tekniğine illüstrasyon denilir. Çizim, boyama, ya da uygun programlarla yapılan tasarımlardır. Green’e göre illüstrasyonun amacı bir hikâye, şiir ya da metni süslemek ya da daha kolay anlaşılmasını sağlamaktır.26 İllüstrasyon hikâyedeki karakterleri oluşturmak bir metindeki olayları açıklamak veya teknik bir kullanım kılavuzundaki talimatları resimlemektedir. Gözle görülmeyecek kadar küçük olan şeyleri göstermek, objeleri olduğundan farklı göstermek için kullanılmaktadır. Bahsi geçen çalışmanın bir amacı olup olmadığını açıklar. Örneğin sıradan bir ev çizimi illüstrasyon olamaz fakat bacasından duman çıktığında akılda içinde bir yaşamın olduğu belirir ve eve bir kimlik kazandırır. Bir kitap resmi çok fazla şey ifade etmeyebilir, oysaki kitabın üzerinde bir gözlüğün olması “bu günlük bu kadar” gibi bir mesaj verir. Çimlerin üzerindeki bir çift ayakkabı sahibinin yalın ayak çimlerin üzerinde gezdiği fikrini uyandıracaktır. Becer, bu tanımlara ek olarak illüstrasyonu başlık, slogan ya da metin gibi sözel öğeleri görsel olarak betimleyen ya da yorumlayan bütün unsurlar olarak tanımlamıştır.27 25 Öktem, 2012. Richter Nora Greer, The American Voting Experience. SegdDesign, USA, 2004. 27 Becer, 2011. 26 12 1.1.2.3. Tipografi Tipografi; yazıyı biçimlendirme, forma sokma sanatıdır. Fontun tipi, büyüklüğü, satır uzunluğu, satır arası boşluk ve benzeri unsurlarının bir aradaki uyumları yani kombinasyonları ile yapılır. Tipografide çok sayıda kural vardır ve onlara uymak mecburidir. Bu tür çalışmalardaki hataları görmek kolay değildir. Bunun için deneyimli, çok pratik yapmış gözlere ihtiyaç vardır. Tipografi mesajı ikna edici kılan, vazgeçilmez bir reklam unsuru olarak öne çıkmıştır.28 Tipografi için, sanat ve bilimin karışımıdır denir. Grafik tasarımcılar arasında kullanılan bir tanım da harflere görsel anlam yükleme sanatı olarak geçer. Tipografinin grafik tasarımdaki yeri oldukça önemlidir. Çünkü illüstrasyon veya resim, yazı kullanılmadan yapılabilir. Ancak yazı ve tipografi tasarımda temel öğedir.29 1.1.2.4. Kurumsal Kimlik Tasarımı Kurumsal kimlik; kurumun, firmanın görünen yüzüne denir. Yani firmanın nüfus cüzdanıdır. Kurum kendini bu şekilde tanıtır. Bu tabir, kurumun imzasıdır ve bu yönüyle belli sınırları çizilmiş, genellikle değişmez bir ifadedir. Bir organizasyonun ya da kuruluşun tüm iletişim öğelerinin tamamını bir araya toplayarak kurumsal kimlik oluşturma uğraşları 1950’lerden sonra yaygınlaşmıştır. Bu dönemden itibaren grafikerler tasarımları bir bütün halinde tasarlamaya başlanmıştır. Özellikle kurumların markalarının daha etkili kullanılması ve bütünlük teşkil etmesi amaçlanır. Kurumsal kimlik bir kuruma veya örgüte ait olan madde kaynaklarının şekil, ebat, tasarım gibi fiziki özellikleri ile insan kaynaklarının düşünce, motivasyon, ortak hedef iletişim gibi sosyal yönlerinden oluşan bir bütündür. Özetle kurumun sahip olduğu binaların renginden dış cephe kaplamasına, logosundaki renklerden, ismine, iç paydaşların motivasyonundan, dış paydaşların kurumla ilgili tavır ve davranışların tamamı kurumsal kimlik kavramını oluşturur. 28 29 Öktem, 2012. Tipografi Nedir? Acıbadem Medya, (1 Nisan 2013), http://www.acibademmedya.com/blog/tipografi-nedir/ 13 Şirket ismi, alt şirket isimleri, semboller (logo), temel harf karakterleri, tercih edilecek renkler bir şirketin görsel iletişim sistemini oluşturan temel malzemelerdir. Kurumsal kimlik tasarımının uygulama aşamasında kullanılacak elemanlar, araçlar ve boyutlar çok önemlidir. Tüm görsel elemanlar ortak bir dil oluşturulmalıdır. Kurumsal bir çalışmada tipografi önemli bir yere sahiptir. Apple, Mercedes-Benz özenle düşünülmüş tipografik tasarımlarıyla farklarını ortaya koymuşlardır. Markanın nasıl algılanacağı ve farklılaşacağı, renk seçimi ile belirlenir. Örneğin zihnimizde kırmızı ile bağdaşmış olan bir itfaiye aracını maviye boyadığımızda bizim için artık bir itfaiye aracı değildir. Bazı renkler kurumsal kimliğin ana renkleri olurken bazı renklerse kurum mimarisi için kullanılır. Geleneksel olarak birincil renk sembol, ikincil renk logotype ve sloganda kullanılır.30 1.1.2.5. Afiş Afişin birçok tanımı vardır. Bu tanımların geneli reklam amacıyla hazırlanmış yazılı ve resimli grafik sanatıdır.31 İnsanların görebileceği yerlere asılan ve reklam işlevi gören basılı kâğıttır. Sarıkavak (1993); “Afiş terimi geniş anlamda bir yenilik ya da bir sanat ürünü olarak üretilen ve bir yere asılması amaçlanan her türlü baskı içinde kullanılır”, demektir. Afiş, konusunu toplumun sosyo-ekonomik, politik ve kültürel yapısı içinde yer alan ihtiyaçlara uygun olarak, tasarım ve sanat kaygısı ile bir şeyi duyurmak ve tanıtmak için hazırlanan çoğu resimli duvar ilanlarıdır.32 Kitlesel iletişim aracı olarak kullanılan ve grafik ürünleri arasında sanatsal kaygıları en yoğun barındıran afişler bilgilendirme, bilinçlendirme, duyurma, satış artırma vb. amaçlarla hazırlanır.33 30 Kurumsal Kimlik. Wikipedia, (3 Ağustos 2013), http://tr.wikipedia.org/wiki/Kurumsal_kimlik Metin Sözen, & Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986. 32 Namık Kemal Sarıkavak, Tipografinin Temelleri, Doruk Yayınları, Ankara, 1993. 33 Afiş Nedir ve Nasıl Hazırlanı? (2012). 2015 tarihinde Reklam Master: http://www.reklammaster.com/afis-nedirve-nasil-yapilir-afis-hazirlama.html adresinden alındı 31 14 1.2. PİKTOGRAMLAR VE SİMGELER Resmin betimleme gücü insanları tarih boyunca etkilemiştir. İnsanoğlu mağara döneminden günümüze kadar yaşadığı olayları çeşitli yollarla aktarmıştır. Dumandan ışık oyunlarına, mağara resimlerinden sembollere kadar her türlü iletişim araçlarını kullanmışlardır. Semboller yazının icadının miladı sayılmaktadır.34 Resim ilkel toplumların sıklıkla baş vurdukları bir yöntemdir. Bu işaretlerin piktogramlara dönüşü kolay olmuştur. Bunun örnekleri Meksika’da yaşayan Aztekler’de görülmektedir. Bu ilkel kabile kendi piktografik (resimli anlatım) yazılarını geliştirmişlerdir. Örneğin insan yatay iki çizgi üzerine dikey çizgiyle gösterilmiştir.35 1.2.1. Piktogram Piktogram bir kavramı veya fikri görsel hale dönüştürmektir. Piktogram bir eşyayı, bir objeyi, bir yeri, bir işleyişi, bir kavramı resmetme yoluyla temsil eden semboldür. Kısaca; sembollerle oluşturulan resimsel yazıdır. Latince “pictus” (resim) ve Yunanca “gramme” (yazı) sözcüklerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. Bu birleşimin tam anlamı resim yazısıdır.36 Piktogramın en önemli özelliği iletişim esnasında gerek duyulmayan ayrıntıların tamamen atılması ve kullanılan figürlerin standart olmasıdır. İşaretler evrensel olarak anlaşılmalıdır, farklı yaş ve kültür grupları aynı şeyi kavrayabilmelidir, hiçbir tabuyu kullanmamalıdır ve yalın grafiksel çizim ya da sembolleri olmalıdır. İllüstrasyon şeklinde özel tasarlanmalıdır, simgesel işaretler sistemi olarak geliştirilmelidir, uluslararası şekilde anlaşılır olmalıdır, standart her ülkede aynı renk ve şekilde kullanılmalıdır, tasarımlar estetik kurallara uymalıdır ve tek renk basıldığında yine anlaşılmalıdır. 34 Serol Teber, Doğanın İnsanlaştırılması, Say Yayınları, İstanbul, 1982. Calvin Wells, İnsan ve Dünyası, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1972. 36 Erhardt Stıebner, & Dieter Urban, Zeichen Signets / Signs Embkens, Burckmann, Germany, 1982. 35 15 Resim 2.1. Evrenselleşmiş piktogramlardan bazıları Bunun yanında bir düşünceyi, kavramı temsil eden piktogramlara “ideogram”, bir sözcüğü temsil eden piktogramlara da “logogram” denir.37 İdeogramlar bir düşünceyi veya kavramı temsil eden tüm kelimeleri kullanmak yerine onu temsil eden en yalın şekildeki anlatımdır. Bu terimi en iyi anlatan Çin alfabesidir. İdeogramların ortak özellikleri resimle anlattıkları objelerin soyut çağrışımlarını sağlamak durumunda olmalarıdır. Bu tür yazılara Afrika, Kuzey – Orta Amerika ve Polenezya’da rastlanmaktadır.38 Resim 2.2. İdeogram örneği 37 38 Logogram. Wikipedia, (14 Temmuz 2014), http://en.wikipedia.org/wiki/Logogram Nihat Dursun, Evrimleşen Grafik İle İllüstrasyon Ve Animasyon İlişkisi, İstanbul Arel Üniversitesi, 2013. 16 1.2.1.1. Piktogramı Oluşturan Kriterler Piktogramları, sembollerden ayıran bazı farklılıklar vardır. Bunları maddeler halinde şöyle sıralayabiliriz: Piktogramlar kavramsal ve nesnel bir oluşum ile tasarlanmıştır. Piktogramlar ilk önce karşısındaki insanı bilgilendirir. Piktogramlar ifade etmek istediği şey kolay anlaşılır olmalıdır. Piktogramlar resim kökenli karakteristik özellikleri güçlü olan ve ilk bakıldığında insanları yanılgısız aynı düşünceye sevk eden şekillerdir. Piktogramlar uluslararası düzeyde anlaşılır şekildedir. Anlam yüklenen şekiller piktogram değildir. Hiçbir piktogram işaret niteliği taşımaz. Bu bahsettiğimiz özellikteki piktogramlar sadece uluslararası havalimanlarında ya da garlarda değil büyük alışveriş merkezleri, yerel kuruluşlar ve mahalli idarelerde de yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.39 1.2.2. Sembol Bir nesneyi, insanı, düşünceyi, gurubu veya bunların birleşimlerini temsil eden iletişim öğelerine sembol denir. Bahsedilen bu öğeler resim, işaret, hayvan veya bitki olabilir.40 Grafik (Hıristiyanlığın sembolü haç, İslam’ın sembolü ay olduğu için ülkelerin yardım örgütlerinin sembolleri de Kızılay ve kızıl haçtır) Temsili (Fransa’nın sembolü Marianne, İngilizlerin John Bull gibi insan figürlerinin yanında Amerika’nın kartal, Rusya’nın ayı gibi hayvan figürlerini kullanması örnek verilebilir) Semboller bir düşünceyi temsil eden figüratif olmayan biçimlerdir. Semboller de piktogramlarda olduğu gibi insanlar arasındaki iletişimi kolaylaştırmak için kullanılmıştır ve her birine ayrı ayrı anlam yüklenmiştir. Bir kavramı anlatmak için 39 Mürvet Beis Başer, Görsel İletişimde Piktogram ve Sembollerin İnsan Üzerindeki Etkileri, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 1994. 40 Sembol, tr.wikipedia, (09 Haziran 2015), http://tr.wikipedia.org/wiki/Sembol 17 gerçek nesneleri kullanmak yerine onları temsil eden sembollerle anlatmak daha pratik ve anlaşılır olmuştur ve insan hayatını kolaylaştırmaktadır.41 1.2.2.1. Sembolleri Oluşturan Elemanlar Geçmişten günümüze değin sembolleri oluşturma konusunda önemli ilerlemeler sağlanmıştır. Tasarımcılar bu işi yaparken kendilerine fikir veren ve sıkça kullandıkları daire, üçgen, kare ve baklava dilimlerinden faydalanmışlardır. Bu yardımcı unsurları tek başlarına veya bir arada kullanmışlardır. Bir arada kullanıldıklarında anlamları daha da güçlü olmuştur. Bir daire tek başına kullanıldığında birçok şeyi ifade edebilir. Örneğin; top, disk, tekerlek, delik gibi her hangi bir anlama gelebilir. Oysaki bu daireye yardımcı bir çizgi eklendiğinde daha açıklayıcı bir sembole dönüşecektir.42 1.2.2.2. Sembollerin İnsan Üzerindeki Etkileri Semboller genellikle ortak içgüdüsel bir çağrışım ve davranış özelliklerine neden olan anahtarlardır. Bu bağlamda semboller, insanlar için önemi ve anlamı olan öğrenilmiş bir soyut uyarıcıdır. Sembollerin üzerimizde bıraktığı en mühim etki önyargı veya ön tanışmadır. Yeni tanıştığımız bir kişinin giysilerinin markası, sohbete başlarken ki ifadeleri, kullandığı aksesuarlar dahi bilinçaltımızda güçlü bir etki bırakacak sembollerdir. Bireyler içinde doğduğu toplumun etkisi ile sembollerin ifade ettiği anlam ve değerleri, hatta bunların neden olacağı davranış kalıplarını dahi hazır olarak öğrenir. Bu bilgilerin aktarımında gerek aile, arkadaş çevresi, eğitim kurumları ve gerekse kitle iletişim araçları etkindir. Sembollerin aktarımı hem eş zamanlı hem de kuşaktan kuşağa olabilir. 41 42 Başer, 1994. Başer, 1994. 18 Yaşam deneyimi sonucunda öğrenip benimsenen semboller ve bu sembollerin beklentileri bir kod uyarıcı olarak bireyin kişiliğine yansıyacaktır. Artık bu semboller sembol-bilinçaltı-bilinç arasında bir enerji ağı ve iletişim kuracaktır. Bireyin zihninde öngörü sağlamakla kalmayıp bir düzen getiren kurallar dizini oluşturacaktır. Bilinçaltı sembollerin işleyişini daha iyi anlayabilmek için “klasik koşullanma” adı verilen Pavlov’un meşhur köpek deneyini inceleyebiliriz. Köpeklerin zil sesine verdikleri refleksi ölçen bu deneyde, önceleri hiçbir tepki görülmemiştir. Bir süre köpekler et ile beslendiği sırada zil çalınmış ve bu çeşitli şekillerde tekrarlanmış, böylece bilinçaltında “koşullanma” geliştirilmiştir. Bir süre sonra, köpeğe et verilmediği halde zil sesi (şartlandırılan olgu) ile birlikte bilinçaltı koşullanmadan dolayı refleks sonucu köpekteki hormonların kendiliğinden çalıştığı ve et geleceği yanılgısına düşerek salyalarının aktığı görülmüştür. Sembollerde de benzer bir mantık vardır. Ses veya hareket yerine sembolizm görsel imajlar kullanılarak şartlandırma oluşturur ve elde edilen refleksler de fiziksel değil zihinsel düzeydedir. Semboller zihnimizde sevme-sevmeme, iyi-kötü gibi birtakım duygusal tavır ve eğilimleri gerçekleştirecek psikolojik baskı araçlarıdır. Kitleleri, hedeflenen davranışa yönelten bu araçlar ödüllendirme, özendirme gibi olumlu ya da cezalandırma gibi olumsuz nitelikte olabilirler. Bu nedenle medya kanalları ile bireyi belirli davranışlara yönelten sembollerin toplumsal refah adına düzenlenmesi ve denetlenmesi şarttır.43 1990’lı yıllardan başlayarak A.B.D ve Avrupa’da çoğu ülke çocuk ve gençleri yayınlarda örnek alınabilecek cinsellik, şiddet gibi olumsuz içeriklerden korumak için değişik bir sistem arayışına girdi. Başta Batı Avrupa ülkeleri olmak üzere çoğu ülkede, ekranlarda zararlı olabilecek muhteviyatlardan çocukları koruyabilmek için, programların uzmanlar tarafından gözden geçirilmesine ihtiyaç duymuşlar. Bu değerlendirme çalışması, farklı yaş gruplarındaki çocukların gelişimi dikkate alınarak televizyon programları 43 Algı düzeylerinin insan davranışları üzerindeki etkisi. (2015). 2015 tarihinde açıköğretimadalet.com: http://www.acikogretimadalet.com/algi-duzeylerinin-insan-davranislari-uzerindeki-etkisi.html adresinden alındı 19 konusunda ana babaların ve uygun yaşta ki çocukların ikaz edilmesi, bilgilendirilmesi ve kendilerine kılavuzluk edilmesi hususlarını kapsamaktadır.44 Geliştirilen bu sistemleri en öz şekli ile televizyon yayınlarının içeriği ile ilgili bilgilendirici bir sınıflandırma sistemi olarak tanımlanabilir. Bu sistemler, televizyon yayıncılarının, anne babaların ve genelde toplumun, çocukları ve gençleri televizyon yayınlarının olası zararlı etkilerinden koruma sorumluluğunu yerine getirmelerinde onlara yardımcı olmak üzere düşünülmüştür. Sistem, temelde iki konuda bilgi vermektedir. Bunlar; programın olası zararlı içeriği ve programın hangi yaş grubuna uygun olduğudur. Bu bilgiyi bir takım simge ve sembolden oluşan görsel işaretler yardımıyla muhatabına ulaştırmaktadır. Doç. Dr. Sevilay Çelenk simge sistemini şu şekilde ifade eder; “Simge sistemi, yasakçı ya da sansürcü bir çalışma değil: Hem Avrupa, hem de Amerika’daki örneklerde ebeveyn, yayıncı ve endüstri işbirliğiyle hayata geçirilen ve kamunun bilme hakkı çerçevesinde düşünülen bir çalışma. Bu çalışma ile ebeveyne, programlarla ilgili bir bilgi sağlanıyor. Ebeveyn dilerse, bu bilgiler çerçevesinde çocuğunun ne izlediğini kontrol edebilir, dilerse etmez!”45 Zakir Avşar ise Avrupa’daki uygulamaların özünü kitabında şöyle anlatıyor: “Çocuk ve gençlerin görsel-işitsel medyada zararlı içerikten korunması konusu, birçok ülkenin önemle üzerinde durdukları bir husus olup, konuyla ilgili uyarı sistemleri, yayın tipine göre denetim, esnek korumalı saatler gibi ayrıntılı denetimler yapılmıştır. Özellikle şiddet konusunda iki temel kriterin gözetildiği söylenebilir.46 1 - Kamu yararı 2- Yayın saati/yayın akışındaki yeri Genel olarak izleyicilere zarar verebilecek programlardan önce yayıncının sözlü uyarıda bulunması ilkesi sürdürülmekle birlikte, bu uyarıların her zaman işitsel değil görsel de olabileceği uygulaması yayınlarda yer almaktadır. Bunun yanı sıra geliştirilen V-chip benzeri teknik aile kontrol cihazları, bazı ülkelerde kullanılmakla birlikte, sorumluluğu yayıncıdan ve 44 B., Zakir Avşar & Vedat Demir, Düzenleme ve Uygulamalarla Medyada Denetim, Piramit Yayıncılık, Ankara, 2005. 45 Sevilay Çelenk, Medyada Şirkete Duyarlılık, RTÜK, Ankara, 2004. 46 Avşar, 2005. 20 ebeveynden alıp teknik araçlara devretmeleri, ayrıca ek maliyet getirmeleri nedeniyle çeşitli tartışmalara yol açmış ve geniş kullanım alanı bulamamıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalar, özellikle çocuklar ve gençler arasında farklı yaş gruplarına göre program içerikleri sınıflandırma prensibi üzerine odaklanmış ve uygulaması oldukça kolay olan program sembolleri ve zaman sınırlamalarına dayanan "işaret düzeni sitemi" geliştirilmiştir. Bu sistem, uzun yıllardan beri Fransa'da uygulanmakta ve izlenmektedir. 1996 yılının sonlarından itibaren Fransız Görsel İşitsel Üst Kurulu CIA’nın isteğiyle yayıncılar tarafından geliştirilen ve yasal bir anlaşmayla hayata geçirilen bu sistem, gençleri korumak amacıyla sansür dışında yollar arayan diğer ülkelerin de ilgisini çekmiştir. Sistem temel olarak, yayınlanacak programların içeriklerine göre sınıflandırılarak, belli kategoriler için ortak görsel sembol sistemi geliştirilmesi, bu görsel sembollerin program yayınında ekranda yer alması ve ilaveten belli kategorideki yapımların belli saat dilimlerinde yayınlanamaması ilkelerinin bir arada uygulamaya geçilmesi olarak tanımlanabilir.”47 Fransa’da başlayıp şekillenerek dağılan sistem zamanla çoğu Avrupa ülkelerine örnek olmuştur. Onlar da buna benzer uygulamaları yürürlüğe koymaya başlamışlardır. Bu ülkelerden biri Hollanda’dır ve Türkiye’ye de örnek teşkil etmektedir. Ülkeler, kendi kültürel özelliklerine göre belirledikleri sembolleri ekranlarda kullanırlar. Hepsinin ortak özelliği uygulanan sistemin gönüllülük esasına göre gerçekleşmesidir. Uygulamanın uygulanmaması durumunda ciddi bir yaptırım söz konusu değildir. Yani toplumsal bir olgudur. Gençlerin ve çocukların fiziksel, zihinsel ve ahlaki gelişimini zedeleyecek türden programlardan biri ise subliminal yöntemlerdir.48 47 Avşar, 2005. Yakup Çarbuğa, Televizyon Yayınlarının Çocuklara Etkisi Ve Medya Denetimi Kapsamında Simge Uygulamaları, İstanbul, 2010 48 Sembol 21 İKİNCİ BÖLÜM SUBLİMİNAL YÖNTEMLER 2.1. REKLAM KAVRAMI Yaşam şartlarının değişimiyle birlikte sürekli yenilenen pazar şartları sonucu firmalar diğerlerinden ayrılmak için farklı araçlar kullanmışlardır. Bu araçların başında reklam gelmektedir. Reklam, işletmelerin ve kuruluşların vazgeçilmez bir unsurudur. Dolayısıyla reklamı tanımak gerekmektedir. Reklam terimi Latince kökenli olup “çağırmak’’ anlamına gelen “clamare’’ kelimesinden türemiştir. Amaç, insanları gönüllü olarak belli bir davranışta bulunmaya ikna etmek, belirli bir düşünceye yöneltmektir. Dikkatlerini bir ürüne veya hizmete çekmeye çalışmak, onunla ilgili bilgi vermek, ona ilişkin görüş ve tutumlarını değiştirmelerini sağlamak amacıyla oluşturulan iletişim araçlarından biridir.49 Oluç’a göre; bir ürünün ya da hizmetin, bir kurumun, bir kişinin ya da fikrin, kimliği belli sorumlusu tarafından, tarifesi önceden belirlenmiş bir bedel üstlenerek kitle iletişim araçları ile kamuoyuna olumlu biçimde tanıtılıp benimsetilmesine reklam denir.50 Başka bir ifade ile reklam, talep yaratma sanatı olarak tanımlanmaktadır. Reklam, ele alınan mal ve hizmetleri hoşa giden tarafları ile tanıtarak yeni ihtiyaçların ortaya çıkmasına yardım etmek olarak da ifade edilmektedir. İşletmeler açısından reklamın katkıları; işletmenin sermayesini verimli yatırımlara dönüştürebilmek için en uygun pazarı bulmak ve pazarda yer alan aynı türden ürün ve hizmet miktarının fazla olması nedeni ile üretimin tüketiciye yeterince tanıtılması, imaj yaratma, tüketicinin ikna edilmesi ve satın almaya yöneltmenin yanı sıra ihtiyacın canlı tutulmasını sağlamaktır.51 49 Reklam. Wikipedia, (5 Nisan 2014), http://tr.wikipedia.org/wiki/Reklam Mehmet Oluç, Temel Pazarlama Kavramları, Beta Yayınevi, İstanbul, 2006. 51 Bir, 1988. 50 22 2.1.1. Reklamların Sınıflandırılması 2.1.1.1. Açık Reklam Bir ürün veya markanın tanıtımını yaparken ajans ve medya sorumluluğu belli olan, belirli bir reklam kuşağı içinde yayınlanan, reklam olduğuna kuşku duyulmayan ve bilgilerin tüketici tarafından bilinçli bir şekilde algılanabildiği reklamlar açık reklamlar olarak adlandırılır.52 2.1.1.2. Gizli Reklam ve Ürün Yerleştirme Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmeliğe göre; “Gizli reklam; yayıncı tarafından reklam yapma maksadıyla, malların, hizmetlerin, ismin, ticari markanın veya üretici veya hizmet sağlayıcının faaliyetlerinin, para karşılığı veya benzer sebeplerle, programlarda logo, ticari unvan, tescilli marka, görüntü, sözlü ifade veya bunları çağrıştırabilecek imalar yoluyla tanıtımını ifade eder.”53 Kısaca; yazılı, sözlü tüm yöntemlerle uygulanabilen bu reklam türü içinde yer aldığı konu ya da programın etkisinden yararlanarak herhangi bir ürün veya markayı çağrıştırabilecek biçimde tanıtım yapar. Bu tür reklamlar bir filmde ünlü bir artistin kullandığı otomobil, sigara gibi ürünlerin markalarının görünmesi vb. şekillerde olabilir.54 52 Reklam. (2015). 2015 tarihinde diyadinnet.com: http://www.diyadinnet.com/YararliBilgiler-1278&Bilgi=reklam adresinden alındı 53 Resmi Gazete. (2003). Reklam Yönetmeliği. Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu. 54 Ülkü İlgi Eldem, Subliminal Reklamcılık ve Tüketici Davranışları Üzerindeki Etkisi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009. 23 2.2. BİLİNÇALTI VE YÖNLENDİRME Bilinçaltı kavramı farkında olmadığımız olay, ses veya resimleri kaydedip, davranışlarımızın yönlendirilmesinde önemli rol oynayan bir yapıyı belirtir. Bilinçaltına gönderilen verilerin çok az bir kısmı hatırlanabilir fakat bu veriler karar verme ya da eyleme geçme aşamasında direkt olarak etkili olur. Alışkanlıkların, otomatik karar eğilimlerinin, diğer bir deyişle kişilik çerçevesinin temel dayanağı bilinçaltıdır. Bilinçaltının görüntü, ses ve resimleri kaydetme özelliği çeşitli ileti ve simgelerle insanları yönlendirmek için kullanılmaktadır. Bilinçaltı ona söylenen ve beklenen doğrultuda enerji üretmektedir. Bu gerçeğin farkında olan insan sayısı maalesef ki çok azdır. Bilinçaltının emirlerini, kendi özgür iradeleri zannederler.55 2.2.1. Bilinçaltı Bilinçaltı; bilinç dışı olmakla birlikte, dilendiğinde kapsamındakilerin bilince çağırılabildiği zihin bölgesidir. Bilinç objektif ve nesnelken bilinçaltı ise sübjektiftir. Bilinç, algıları ve anıları kapsar, kişinin kontrolü altındadır. Bilinçaltı ise tüm deneyimleri ve baskılanan düşünceleri depolar. Farkındalık dışı olan, ulaşılamayan gereksinimler ve istekler bilinçaltının hükmündedir.56 İnsan beyni günde yaklaşık iki bin uyarıcı ile karşı karşıyadır. Dışarıdan gelen uyarıcıların kabulü algıyı gerçekleştirir. Ancak bu uyarıcıların sadece çok az bir bölümü beyin tarafından bilinçli olarak algılanır, bilincimizin farkına varmadığı her türlü olay ise depolanmak üzere bilinçaltına gönderilir. 57 Bilinçaltı bilinç eşiğinin altı olarak tanımlanmaktadır. Bilinçli algılamanın dışında kalan bütün olgu ve unsurları içinde barındırır. Bilinçaltı zihin-beden bütünlüğünde kişinin işletim programıdır ve bilinçaltı için varsa yoksa verilerdir. Bu kavramda bireyler duydukları, işittikleri, gördükleri, hissettikleri genel anlamda yaşamdaki tüm duyu çeşitlerinin etkisiyle zihinlerinde bir şekillendirmeye ve depolamaya gitmektedir. Bu depolamanın çok küçük bir kısmı farkında olunarak 55 Eldem, 2009 Wilson Bryan Key, Subliminal Ad-Ventures In Erotic Art, Branden Publishing Company, USA, 1992 57 İzgören, A. Ş. (2009). Eşik Altı Büyücüleri. Ankara: Elma Yayınevi. 56 24 yapılmakta, geri kalan kısımları ise bilinçaltı yardımıyla farkına varılmadan, süzmeden olduğu gibi kaydedilmektedir. Ahlaklı-ahlaksız, doğru-yanlış, gerçek-hayal gibi ayrımların farkında değildir. Karar verme mekanizması yoktur. Söylenenleri sorgulamaksızın kabullenen ve kolayca yönetilebilen bir yapıya sahiptir. Bilinçaltına yerleşen bilgiler değiştirilemez fakat insan davranışlarını ve kararlarını etkiler. Bilinçaltına kaydedilen veriler daha sonra çeşitli davranış şekilleriyle kullanmakta veyahut davranışlarda etkili olmaktadır. Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud, zihni bir buzdağına benzetmiştir. Ana hatlarıyla bilinç ve bilinçaltı olarak betimlediği farklı bilinç aşamalarını buzdağının suyun altında ve üstünde kalan bölümleriyle bağdaştırmıştır. Freud’a göre bilincin büyük bir bölümünü korkuların, bencilce gereksinimlerin, utanç verici deneyimlerin, ahlak dışı dürtülerin yer aldığı bilinçaltı oluşturmaktadır.58 Nitekim yapılan araştırmalar zihnimizin % 10 bilinç, % 90 bilinçaltımızdan oluştuğunu ve bilinçaltı zihnin, bilinçli zihinden 30.000 kat daha güçlü olduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır.59 2.2.1.1. Bilinçaltını Kullanma Yolları Duyular insanların doğumundan ölümüne kadar geçen süreç boyunca bilinç ve bilinçaltına iletmek üzere bilgi toplamak için sürekli hazır bulunmaktadır. Duyularımız beyine yaşamımız boyunca milyonlarca bilgi göndermektedir. Kişi uyku halinde olduğu zaman diliminde dahi duyuları vasıtasıyla yaşamdaki olayları veyahut dokunuşları, çağrılıyorlarsa ismini, sesleri duyabilir ve tepki verebilir. Beyin ile ilgili yapılan araştırmalarda beynin duyular vasıtasıyla edindiği veri girişlerinin çok küçük bir kısmını bilinç düzeyinde algıladığını ancak geri kalan bölümünü ise eksiksiz olarak bilinçaltına gönderdiğini ve saklandığını fark etmişlerdir. Birçok araştırmacı ve kuramcı insan beyninin bilinçli olarak algılama limitinin bilincin 58 59 Işıl Horzum, 'Dövüş Kulübü' Filminin Ruhbilimsel Çözümlemesi. Akademik Bakış, 2011, 1-24. Subliminal Hakkında Ne Biliyoruz? Milliyet Gazetesi, (16 Şubat 2014), http://www.milliyet.com.tr/a-nilgunaktas---nlp-uzmani---profesyonel-yasam-ve-iliski-kocu/bilincalti-hakkinda-ne-biliyoruz---kadin-1837696/ 25 ancak 1/1000’i düzeyinde olduğunu, bilinçaltından algılanan verilerin ise 999/1000 düzeyinde olduğunu söylemektedirler.60 Beynimiz beş duyu organımızı kullanarak verileri toplamaktadır. Bu veri toplama organlarımızdan en iyi olanı gözdür. Göz çok karmaşık ve etkili yapısı sayesinde bilince sınırsız ve limitsiz veri göndermektedir. Gözümüz dış çevrede olan biten tüm olayları algılamaktadır. Gündelik yaşamda gördüklerimiz ve bilincimize gönderdiğimiz veriler aslında gözümüzün algıladıklarının sadece çok az bir kısmıdır. Farkında olmadan veyahut gözümüzün algılayıp ta bizim göremediğimiz diğer tüm veriler bilinçaltında toplanmakta ve kaydedilmektedir. 61 Reklamcılar reklam hazırlarken ilk olarak tüketicilerin bilinçaltına doğru sıralamalarla iletiler yollamaya çalışmaktadır. Tüketicilerin bir reklamda bilinçli olarak gördükleri 1/1000 oranındadır. Geri kalan 999/1000 ise resimler, şekiller, semboller gibi anlamlı olmayan ayrıntılardır ve insan beyni bu ayrıntıları kendi önem sıralamasına göre belirli bir dizin halinde bilinçaltında saklamaktadır.62 Bir reklamın başarılı sayılabilmesi için tanıtımı yapılan ürünün bilinçaltına ürünle ilgili doğru ve gerekli görüntü, ses ve iletileri yollaması gerekmektedir. Duyu organlarımızla belli bir düzen içinde saklanmaktadır. Bu düzen bilgilerin önem sırasına göre şekillenir. Çok önemliden az önemli olana göre bir sistem kurulur. Çevreden edindikleri ve farkında olmadıkları veriler ise en arkada yerlerini almaktadır. Örneğin üniversitede alınan bir dersin konusu şu anda ön sıralı bir yerde saklanırken ilkokul yıllarında alınan bir dersin konusu daha arkalarda depolanmaktadır. Bu bilgiler hatırlanmak istendiğinde bu sıralamalara göre şekillenecektir. Başka bir örnekte ise kırmızı bir ayakkabı almak istiyorsanız bilinç düzeyinde bu ayakkabı ile ilgili gördüğünüz her türlü bilgiyi kaydedersiniz. Fakat bu alakanın bilinçaltında farklı bir nedeni olabilmektedir. Örneğin çocukluk döneminde kırmızı bir ayakkabı almak isteyip alamamak veyahut arkadaşlarında olup kendisinde olmaması ve gizliden bir ezinç hissi gibi nedenler kişinin bu konudaki isteğini bilinç düzeyine çıkarabilmektedir. 60 Eldem, 2009 Eldem, 2009 62 Key, W. B. (1980). The Clam-Plate Orgy and Other Subliminimals the Media Use to Manipulate Your Behavior. New Jersey: Prentice Hall. 61 26 Reklamcılar tıpkı kırmızı ayakkabı örneğinde olduğu gibi hedef kitlenin istek ve arzularını belirleyerek onların bilinçaltlarına hitap etmeye çalışarak tanıtımlarını yaptıkları ürün veyahut hizmetlerin tercih edilmesini sağlayacak verileri kullanmaya çalışmaktadırlar.63 2.2.1.2. Bilinçaltını Etkileyen Faktörler Reklamcılık bir anlamda psikolojinin bir dalı gibidir. Burada önemli olan reklamın ne kadar etkili olduğudur. Etkiyi arttırmak için tanıtım aşamasında ürün ve tüketici arasındaki bağ gözden kaçırılmamalıdır. Bu bağın en güçlü halkasını alıcıların sahip olduğu satın alma arzusu ve hisler oluşturmaktadır. Olası alıcıları satın almaya yönlendirme açısından önemli olan bu unsurlardır. Reklamcılar da etkili satışı yapmak için bilinçaltına yönelmektedirler. Bu sebeptendir ki reklamcılar ekip kurarken mutlaka psikologları aralarına alır, onların da yardımıyla alıcıların bilinçaltına inerler ve orada mesajı verirler.64 Tüketicinin satın alma arzusunu etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar; kişiler, toplumlar, uluslar ve ırklardır. Bunların dışında bir de etkilemeyen ve farklılık göstermeyen unsurlar vardır: 1.Yaşamın başlangıcı: tüm toplumlarda bir canlının hayata başlangıç anı; cinsellik, 2. Yaşamın sonu: yaşamın sona erişini anlatan ölüm arketipi ve buna bağlı olarak çatışma ve şiddet öğeleri ile simgelenmektedir.65 Bu reklamları yaparken insanların bilinçaltında bulunan arzulama, dikkat çekme, âşık olma ve cinsellik gibi dürtülerimizi harekete geçirmeye çalışırlar. Örneğin geçmiş yıllarda yayında olan imar bankasına ait “Macit beni otomobillendir” sloganlı reklamda kadının kocasını ikna etmek için bornozunu düşürmesi; Duracell reklamının maskotları olan ayıcıkların cinsel yaşamlarının hız kesmeden devam etmesi; Arko tıraş kolonyası reklamında erkek mankenin arkasında çekici bir kadın kullanılarak siz de Arko kullanırsanız bunun gibi çekici kadınlar sizi arzular mesajı verilmesi gibi örnekler 63 Metin Çelik, Reklamda Tüketicinin Yönlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2000. 64 Key, 1992. 65 Wilson Bryan Key, Subliminal Seduction, Penguin Group Incorporated, USA, 1974. 27 çoğaltıla bilinir. Bu tür bilinçaltına yönelik reklamlarda aleni bir şekilde sex kelimesi bulunmaz. Ama kullanılan objeler, nesneler direkt olarak cinselliği çağrıştırır. Dolayısıyla tüm insanlarda değişmeyen etkenlerden olan bu cinsel dürtü alıcının bilinçaltını o ürünü satın alması için harekete geçirir. Subliminal reklamlarda cinsellik unsuru olan S, E ve X harfleri gömme tekniğini kullanılarak belli yerlere koyulmaktadır. Tabi bu iletileri yani reklamlarda kullanılan subliminal öğeleri hafızamıza kaydederken bilinçaltı bir süzgeçten geçirmeden depolar. Bunun sonucunda alıcılar tanıtımı yapılan ürünle aralarında bir bağ kurarlar. Er ya da geç o ürünün satışı gerçekleşir.66 Değişmeyen unsurlardan bir diğeri de ölüm yani yaşamın sonu ve bunun tetiklediği çatışma olgusudur. Ölüm temasının işlendiği ve bunu çağrıştıran reklamlar da çok fazla kullanılmaktadır. Ölüm temasının kullanılma sebebi insanlarda uyandırdığı şiddet ve çatışma çağrışımıdır. Yaşlılık kavramı “düşkünlük” olarak kullanılmaz. Genellikle güven ve inandırıcılık bunun yanında canlı, neşeli, eğlenceli karakterler olarak kullanılmıştır. Yaşlılık olgusunu yaşlandıkça huysuzlaşma, fiziksel ve zihinsel gerileme, sağlık sorunlarını problem haline getirme, heves ve arzularını yitirme anlamları yerine karşıtı olan unsurlarını kullanmışlardır. Yani çatışma olgusu. Yaşlı insanların kullanıldığı reklamlar baktığımızda bunlarda erkek karakterler bayanlara göre daha fazla rol almışlardır. Bu karakterlerin görevi uzun vadede ikna etmek ve güven vermektir.67 Bu reklamlara örnek verecek olursak Kent şekerlerinin bayram reklamlarında kullanılan yaşlı insanlar; Türkcell’in ses kalitesini anlatan reklamlardır. Sinema filmlerinde bu işlev D, I ve E harflerini kullanılarak yapılmaktadır. Ölüm (Die) yazısı izleyicide ölmekle eşdeğerdir. Bu yazılar yine gömme tekniği ile kullanılır ve filmin değişik sahnelerinde bir görünüp bir geçer. Burada amaç ölümü yaşamın sonunu vurgulayarak istenilen hedefe ulaşmaktır. İnsanlara uyandırılan yaşamın sonuna varmadan gençlikte yapılabilecekler listesini kalabalıklaştırmaktır.68 66 Eldem, 2009. The Rescuers. Snopes, (18 Şubat 2014), http://www.snopes.com/disney/films/rescuers.asp 68 Eldem, 2009. 67 28 Deneysel sinemanın en bilinen örneği olarak kabul edilen ve Bir Endülüs Köpeği (Un Chien Andalou) adlı film 1929 yılında Paris’te Luis Bunuel ve Salvador Dali tarafından çekilmiştir. Filmde kullanılan atmaca güvesinin sırtında kafatasına benzer doğal bir oluşum bulunmaktadır. Resim 2.3. Atmaca güvesi (Macroglossum stellatarum) Dali yine ölüm konulu bu kafatası görüntüsünü yıllar sonra bir canlı tabloya aktarmıştır. Fotoğrafçı Philippe Halsman’ın 1951’de çekmiş olduğu Dali Skull ya da in Voluptas Mors adları ile bilinen eser, Salvador Dali’nin bir gerçek üstü portresi olarak değerlendirilmektedir. Yedi çıplak kadın modelden oluşan kafatası ölüm ve cinselliğin etkileşimi ile şehvetli ölümü çağrıştırdığı gibi, aynı zamanda zevkin geçiciliği ve ölümün kaçınılmazlığını da vurgulamaktadır. Resim 2.4. in Voluptas Mors, 1951. 29 Konu Kuzuların Sessizliği (The Silence Of The Lambs) film afişinde yeniden hayat bulacaktır. Afişte filmin başrol oyuncusu olan kadının ağzını kapatan bir kelebek bulunmakta ve bu kelebeğin üzerindeki Şehvetli Ölümü çağrıştıran kurukafa resmi ise subliminal mesajlara örnek olarak gösterilmektedir.69 Resim 2.5. Kuzuların Sessizliği Filim afişindeki Bir Endülüs Köpeği adlı filme yapılan sanatsal gönderme 69 Gök, C. (2014). Ölümü Anlatan "Canlı Tablo"! 2015 http://cuneytgok.blogspot.com.tr/2014/10/canl-tablo.html adresinden alındı tarihinde Cüneyt Gök: 30 2.3. SUBLİMİNAL REKLAMCILIK Subliminal reklamcılık duyu organlarımızla tespit edilip bilinç ve algı düzeyimizin altında kaydedilen, yani bilinçaltımıza yönelik bir satış tekniğidir.70 Subliminal reklamcılık, bilinçaltı algıya dayanmaktadır ve mesaj kesinlikle bilinçaltı eşiğinin altında kalmalıdır. Hedef, insanların bilinçaltını kandırmaktır. Bir başka deyişle insanların en düşük algı düzeyinin altındaki uyarıcılar yoluyla düşünce, duygu ve davranışlarının etkilenmesi söz konusudur.71 Subliminal mesajı insan beynini etkileyen ruhsal bir durum olarak ta belirtebiliriz. Dolayısıyla psikoloji alanının kapsadığı komplike bir durumdur. Bilinçaltı insan beyninin unuttuğu bir bölümdür. Bu bölüm sürekli kendini hatırlatma gayreti içerisindedir. Subliminal reklam çalışmalarında kodlanmış mesajlar alıcılar tarafından direkt olarak algılanmaz. Bunları gizli resimler, ses dosyaları, çeşitli arka plan resimleriyle verilmektedir.72 İnsan beyni bilgilerin süzgeçten geçirilmeden depolandığı bir alandır. Bu alanda toplanan bilgiler tüketim esnasında farkında olmadan açığa çıkar ve beynimizi karar alma esnasında ikna edici faaliyetlerde bulunur. İnsan beynini tüketim konusunda ikna eden sadece bilinçaltımız değildir. Bunlara yardımcı olan elemanlar da vardır. Bunlar renkler, kokular, raf tasarımları gibi bilincimizi etkileyen unsurlardır. Reklamcılar tasarımlarını yaparken insanların bilinçlerinin altındaki eşiğe inerler ve oradaki sınırları zorlarlar. Dolayısıyla insanlar haddinden fazla tüketim ve satın alma işlemini gerçekleştirmiş olur. 73 İşverenler ve tasarımcılar tanıtımını yapacakları ürün veya hizmetlerin alıcılar tarafından fark edilebilmesi ve muadil ürünler arasından tercih edilebilmesi için subliminal düzeyde algılamayı hedefleyen bilinçaltına yönelik reklam çalışmalarına başvurmaktadırlar. 70 Ferdi Bişkin, Subliliminal A.Ş., Elma, Ankara, 2014. Mehmet Tığlı, SUBLİMİNAL Reklamcılık. İstanbul İletişim Fakültesi Dergisi, İstanbul, 2002, (350). 72 Atilla Yücel & Fatma Çubuk, Nöroplazma ve SUBLİMİNAL Reklamcılık, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, Niğde, 2013, (172-183). 73 Eldem, 2009. 71 31 2.3.1. Subliminal Reklamcılığın Tarihçesi Subliminal algılamanın tarihi uzun bir geçmişe sahiptir. Subliminal reklamcılık kesin olmamakla beraber 1894 yılına denk gelir. Bu çalışmalar ilk olarak deneysel psikolojide kullanılmıştır. Subliminal ve bilinçaltı iletişimi üzerine araştırmalar yapılıp; bilinçaltı ve subliminal iletişimin yanı sıra ve bunların etkileri de kanıtlanmıştır. Bu yüzdendir ki reklam departmanlarında psikologlar da ekibe katılır.74 Bilinç bir lambaya benzetilebilir. Nasıl ki lamba belli bir yere kadar aydınlatıp, belli bir yerden sonrası karanlık kalsa da o karanlıkta dahi bir şeylerin varlığı söz konusu, işte bilinçaltı da bu lambanın aydınlatamadığı karanlık kısım gibidir. Herhangi bir duyu organı ya da fiziki fonksiyon subliminal algılamada devreye girecektir. 1919’ da Freud’un takipçisi olan Poetzle tarafından ortaya atılan fikre göre; bilinçli algılamanın dışında kalan her şey bilinçdışı algılama olarak belirtilmekte ve bilinç dışında saklı tutulmaktadır. Rüyaların temelinde de bilinçaltının olduğunu savunan Poetzle rüyaların da bilinçaltı kavramının en önemli kanıtı olduğunu savunmaktadır. Bilinçdışının tanımlanıp ölçülmesi için bir de formül oluşturmuştur.75 Sayın Dr. Lioyd Silverman, 1960’da “Subliminal Psikodinamiğin Çalışma Metotları”nı geliştirmiştir. Daha sonraki yıllarda atardamar basıncının azaltılması, sigara ve diğer bağımlılıklarından kurtulmak için takistoskopik bant kayıtlarının ticareti yapılmıştır. Subliminal tekniklerinin uygulanması ile gerçekleştirilen ilk deney 10 Haziran 1956 yılında Jim Vicary tarafından Londra’daki Sunday Times isimli gazetede yayımlanmıştır. Bu deneyde Görüntülerin saniyenin 1/3000’inde yansıtmaya yarayan takistoskopu kullanarak, Piknik isimli filmin arasına “ Coca-Cola için”, “patlamış mısır yiyin” iletilerini yerleştirmiş gizli mesajların yayınlandığı metinlerle kola ve mısır satışlarında büyük bir artış sağlamıştır.76 74 Eldem, 2009. Nurcan Karamolla, Attitudes of Turkish Students Toward the Use of Sexual Embeds and Overt Sexuality in Advertising, Boğaziçi Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Bölümü, İstanbul, 1995. 76 Key. 1977 75 32 1957 yılında Vance Packard’ın The Hidden Persuaders (Gizli İkna Ediciler) adlı kitabının yayınlanmasıyla birlikte Amerikalılar tanıtım, pazarlama ve reklamlarda subliminal kavramının kullanımından haberdar olmuş ve psikologların ilgileri bu konuya yönelmeye başlamıştır. Packard kitabında inanç sistemlerinden ürün analizine, sanattan bilime kadar birçok alanda motive edici analizler ve psikolojik bilgilerin yer aldığı konulara değinmiştir. Ona göre bireylerin özgürce seçim hakları bilinçaltına hitap eden gizli mesajlar bulunmaktadır. ve önermeler nedeniyle yönlendirilmiş ve kısıtlanmış 77 Profesör Wilson Brayn KEY yayınlamış olduğu kitaplarında günümüze değin yüzyıllardır bilinçaltına hitap etme yoluyla bireylerin bir şeylere ikna edildiği ve yönlendirildiklerini iddia etmektedir.78 Geçmişten günümüze değin bilinçaltının varlığı araştırma konusu olmuştur. Bilim adamları bunun için beyin haritası ve Elektroansefalogram (E.E.G) sisteminden yararlanarak çeşitli bilgilere ulaşmışlardır. Subliminal reklamların beynin sağ tarafındaki bölgede daha kalıcı ve etkili olarak yer aldığı ortaya çıkartılmıştır. Seks içerikli mesajların etki gücü ise ilk kez McLean’ın bir teorisinde dile getirilmiştir. Beyin ve tavır geliştirmecisi olan McLean teorisini temellerini Freud’un süper ego teorisine dayandırmaktadır. Teoriye göre seks ve erotizm içerikli iletiler beyne doğrudan iletilmekle birlikte daha kalıcı olmakta ve bireyin üreme sistemlerini devreye sokmaktadır.79 2.3.2. Subliminalin Reklamlardaki Yeri ve Önemi Firmalar ürünlerinin veya vermiş oldukları hizmetlerin pazarlamasında gün geçtikçe zorlanmaktadır. Çünkü teknoloji sayesinde ürünler arasındaki farklılıklar en aza indirgenmiştir. Dolayısıyla ürünler birbirlerine benzediği için satış stratejilerinde farklılık yaratmak zorunda kalmışlardır. Bu farklılıkları olayın psikolojik boyutundan faydalanarak sağlamaya çalışmaktadırlar. Olası alıcıların seçimlerinde istenilen ürünün öne çıkmasını sağlamak için çeşitli yöntemlerle bilinçaltına yönelmişlerdir. 77 Michael Leroy Buchenroth, Subliminal Advertising Effects in Magazine Advertisements, Ohio State University, Ohio, 1977. 78 The Hidden Persuaders. Keep&Share, (11 Şubat 2011), https://www.keepandshare.com/doc/3542337/the-hiddenpersuaders-vance-packard-1957-pdf-february-11-2012-7-09-pm-9-6-meg 79 Eldem, 2009. 33 Firmalar marka imajlarını tüketicinin kimlikleriyle bağdaşacak şekilde hazırlar, reklamcılar ise çalışmalarını insanların duygularına hitap edecek şekilde sunar, satın almayı gerçekleştirirken insanlara vaatlerde bulunurlar. Şöyle ki; ürün satın alındığında toplumda yeni bir kimlik, yeni imaj, farklı olma, saygınlık kazanabilme gibi insanların duygularına baskıda bulunurlar. Bu baskılarla müşteri üzerinde ürünün reklamına karşı sadakat ve rakipleri arasındaki farklılıkları ortaya koymaktadırlar.80 İnsanlar alışverişlerini yaparken istemeden de olsa bilinçaltının yönlendirilmesiyle bazı dürtüleri harekete geçer. Reklam içeriklerinde o ürünü tercih etmeleri durumunda korkularından, özlemlerinden, tatmin olmamış bütün dürtülerinden kurtulacakları mesajı yatmaktadır. Tabi bu mesajlar insanlara doğrudan iletilmez.81 Çeşitli araştırmalar sonucu olası alıcıların sosyolojik ve psikolojik yapıları doğrultusunda yapılan çalışmalarda ürünleri kullanan insanlarda tatmin olma duygusu gözlemlenmiştir. Motivasyonel analiz yöntemi tüketicilerin gizli ihtiyaç ve isteklerini ortaya çıkarabilmek için kullanılan bir yöntemdir. Reklamcılar çeşitli yöntemler uygulayarak ihtiyaç duydukları bilgilere ulaşabilirler. Bu yöntemler anket veya mülakat olabilir. Toplamak istedikleri bilgi ile alakalı anket çalışmaları ve bazı insanlarla da mülakat yapılır. Bu bilgilerin karşılaştırılmasından sonra insanların korkuları, zorlukları vs. çeşitli duygu yoğunlukları gözlemlenir. Bu gözlemler sonucunda insanların karşılaştıkları zorlukları aşmak adına bilincin altına müdahalede bulunan reklamlar hazırlanır. Sonuç olarak firmalar satmakta zorlandıkları ürünlerde veya rakipleri arasında sıyrılmak istediklerinde çeşitli yöntemler kullanarak amaçlarına ulaşırlar.82 Diğer bir metot ise psikologların sıkça başvurdukları mürekkep lekesi testidir. Bu testte insanlara çeşitli mürekkep lekelerine bir müddet bakmaları istenir ve daha sonra insanların bu lekeleri benzettikleri şekillerden yola çıkarak kişilerin ihtiyaç duydukları şeyler hakkında tahminler yürütürler. Hazırladıkları reklamlarda bu lekelerde gördükleri şekiller veya benzettikleri objelere üzerinden çalışmalar hazırlarlar. Mürekkep testine benzeyen bir yöntem daha vardır. Tematik testi adı verilen bu teknikte hipnoz, konuşma balonu doldurma ve szondi testlerini kullanılmaktadır. Testler 80 Darıcı, 2013 Oluç, 2006 82 Buchenroth, 1977. 81 34 uygulamada farklılık göstermektedir. Örneğin hipnoz tekniği ile insanların açıkça ortaya koyamadıkları bilgileri, mahremleri ortaya çıkar. Böylelikle firmalar ürünü satmak amacıyla yapılan reklamlarda insanların bilinçaltına müdahalede bulunurlar. Dolayısıyla günümüzde subliminal reklamların her geçen gün yeri pekişmekte ve sıkça kullanılmaktadır.83 2.3.3. Subliminal Reklam Teknikleri İnsanoğlu uzun zaman öncesinden beri bir diğerini, ya da diğer gurubu veya toplumu etkilemek, aynı zamanda kendi isteklerini yaptırmak için farklı teknikler kullanmıştır. Zaman ve teknoloji etmenleriyle de bu tekniklere sürekli yenilerini eklemişlerdir. Bu teknikleri bilimsel çalışmalar yaparak ve denekler üzerinde uygulayarak insanların ihtiyaç, istek ve umutları, hatta ruhsal, nörolojik ve sosyal yapıları değerlendirilerek bilinçaltına mesajın en etkili şekilde gönderilmesini sağlamışlardır. Gölgelenmiş, maskelenmiş çevresel bilgi olarak tanımlanan aynı zamanda topluluklar tarafından subliminal yani bilinçaltı olarak adlandırılan bu yöntemin tarihi aslında modern manipülasyonun tarihidir. Subliminal çalışmaların insanlar üzerindeki etkileri tahmini olarak 19.yy sonlarına tekabül etmektedir. Genel olarak varılan anlaşmaya göre bilinçaltı bilgi (ses, görsel ya da hareketin uyarısı) üretilip, hem düşünceyi ve uyarıcının doğasına dayanan faaliyetleri istenilen yönde değiştirmeye uygun hale getirilebiliyor.84 İnsanlar verilen bilgileri bilinçli olarak alırken istemeden de olsa bilinçsizce mesajlar da alabilir. Yani subliminal mesajları da alır. Bu mesajlarla müzik dinlerken, psikanaliz yaparken, sanatla uğraşırken karşılaşılabilir. Subliminal mesajları bilinçaltına gönderirken çeşitli teknikler kullanır. Subliminal reklam teknikleri altı zemin üzerine inşa edilir. Bu yöntemler; zemin-şekil karşıtlığı, çift anlamlılık, gömme, düşük ışık yoğunluğu/düşük ses seviyesi, takistoskop görüntüleme tekniği, ışıklandırma/arka plan ses teknikleridir.85 83 Eldem, 2009. Shelley Elizabet Taylor, Sosyal Psikoloji/ Psikoloji Dizisi, Ankara: İmge Yayınevi, Ankara, 2007. 85 Judith Wıllıamson, Reklamların Dili, Ütopya Yayıncılık, Ankara, 2000. 84 35 Bilinçaltına yönelik geliştirilen teknikleri genel başlıklar halinde sıralayacak olursak bunlar; Arka plan sesler, Şekil-zemin dönüşümleri, Çift anlam, Takistoskop görüntüler, Özel yapım kâğıtlar ve Gömme tekniğidir. 2.3.3.1. Arka Plan Sesler Tatiskoskoptan çok daha ucuz, etkili ve tespit edilmesi daha zor bir bilinçaltı indüksiyon cihazıdır. Düşük yoğunluklu hafif ve düşük hacimli sesler kullanılır. Ses izleyiciler tarafından bilinçli bir şekilde algılanmaz. Bir eylem ve diyaloğa tepki olarak yapılandırılmıştır. Arka plan sesler bireyin bilinç farkındalığı olmadan dikkat dağıtıcı ve algılamaya zarar verir. Birkaç yıl önce yürütülen bir deney sonuçlarına göre; rahatlayıp ön plandaki sese odaklandığınızda, arka plandaki sesleri ve düzensizlikleri fark etmezsiniz. S, e, x harflerinden biri belirir. Sex fikri birçok harf kombinasyonu iletilir. Sex kelimesi doğrudan pek sık kullanılmaz. Bunun yerine SE, ZX, XE, EX gibi kısaltmalar ya da NEXSON, EXXON gibi isimler belirir. Yine de bilinçaltı bunu SEX ile bağdaştırır.86 2.3.3.2. Şekil-Zemin Dönüşümleri (Gestalt Kuramı) Bütün algılamalarda bir şekil ve bir zemin vardır. Şekil algılama sırasında göze ilk olarak çarpan nesnedir. Zemin ise, görülen şeklin arka planındaki alandır. Görsel alanda şekil, zeminden daha yakındır ve bir biçimi vardır; zemin ise tanımlaması zor bir madde izlenimi verir. Şekil zemine göre daha etkilidir ve daha iyi anımsanır. Bazen şekil ve zemin birbiriyle yer değiştirir. Örneğin, bir öğrenci öğretmeni dinlerken, 86 Key, W. B. (1993). The Age of Manipulation. Boston: Madison Book. 36 dikkatini bir anda kendisine bir şeyler söyleyen arkadaşına kaydırırsa; arkadaşının konuşması şekil, öğretmenin konuşması ise zeminin bir parçası olur. 87 Algısal örgütlenmenin çalışma şeklini belirleyen yasalar şunlardır; 1) Şekil-Zemin İlişkisi: "Algıda seçicilik" kuramına göre, dikkatin yoğunlaştığı obje şekil, diğer yüzeyler zemindir. Şekil ve zemin mutlak kavramlar değildir, dikkatin yoğunlaştığı noktaya göre şekil ve zemin değişir. Örnek olarak Necker küpü ve Rubin vazosu gösterilebilir. 2) Yakınlık İlkesi: Duyusal anlamda birbirlerine yakın olan uyarıcılar (vurmalı bir çalgıdan gelen ses, bitişik noktalar) bir küme olarak algılanır. Buradaki yakınlık daha çok "zaman ve mekân" anlamındadır. 87 Gestalt Kuramı. (2013). 2015 tarihinde Grafik Tasarım http://handegrafik.blogspot.com.tr/2013/03/gestalt-kuram_27.html adresinden alındı Günlüğü: 37 3) Tamamlama İlkesi: Duyusal anlamda eksik girdi içeren uyarıcılar (yarım bir fotoğraf, bozuk bir plakta çalan şarkı) tam olarak algılanır. Bu nedenle bir resimdeki kişiyi tanımamız için, resmin yarısını görmemiz de yeterli olur. Aşağıdaki şekiller tam değildir fakat biz onları tamamlanmış olarak algılarız. 4) Benzerlik İlkesi: Bazı duyusal özellikler yönünden (şekil, renk, doku vb.) benzer olan cisimler bir küme olarak algılanır. Koyu ve açık renkli noktalar farklı gruplar olarak algılanırlar. 5) Süreklilik İlkesi: Belirli bir yönde ilerleyen uyarıcılar bir bütün olarak algılanır. 38 2.3.3.3. Çift Anlam (Double Entendre) İki anlama da gelebilecek şekilde anlaşılan, görünen anlamının dışında bir de ima ettiği farklı bir anlamı bulunan tasarımlardır. Bu ima genelde hafif bir müstehcenlik, cinsel çağrışımlar içerebilir.88 Resim 2.6. Çift anlam grafik örnekleri 88 Double Meaning. (2015). 2015 tarihinde Pinterest: https://www.pinterest.com/lalacozy/double-meaning/ adresinden alındı 39 2.3.3.4. Takistoskop Hedefteki kitlelerin bilinçaltına istenilen mesajı yollamak için kullanılan yöntemlerden biri olan takistoskop cihazı 1859 yılında Fizyolog A.W. Volkman tarafından geliştirilmiştir. Bu cihazın ilk kullanıldığı yer II. Dünya Savaşı sırasında gözetleme kulelerindeki askerlerdir. Askerlerin görme çevikliğini arttırmak için kullanılmıştır. Gözetleme kulelerindeki askerlerin gelen uçakların dost mu düşman mı olduğunu anlamalarını sağlamak için geliştirilmiş bir tekniktir.89 Takistoskop sanıldığı gibi yasak bir ürün değildir. Precon Süreç ve Ekipmanlar Şirketi (PPEC, Luisiana / ABD) tarafından 30 Kasım 1962 tarihinde patenti alınmış ve üretilmiştir. Bu cihazın çalışma sistemi cihazın objektif kapağının bir saniyenin 1/3000‟i gibi bir sürede açılıp kapanabilmesidir. Bu sistem sayesinde sinema salonlarında kullanılmıştır.90 Resim 2.7. Takistoskop cihazı 89 Takistoskop Cihazı ve Deneyleri. Beyazgazete, (7 Şubat 2013), http://www.beyazgazete.com/video/webtv/televizyon-40/takistoskop-mesajla-zihin-kontrolu-cihazi-ve-deneyleri374985.html 90 http://tehet.net/kutuphane/takistoskop-tachiscope-cihazi-nedir/ 40 Dr. O. Poetzle hipnoz ve takistoskobu kullanarak 1917 de kendi kuramını geliştirmiştir. Bu kurama Poetzle etkisi adını vermiştir. Bu isimle literatürde yerini alan kuramda gecikmiş aksiyon bulunmaktadır. Zaten kuramın diğer adı da gecikmiş etkidir. Bu kuramın anlamı şudur; insanların geçmişte istemeden edinmiş oldukları subliminal mesajların bir süre sonra rüyalarında ortaya çıkıp aktive olmasıdır. Subliminal reklamlarda kişiler yazılı veya görsel iletişim araçlarında tanıtımının yapılmış olduğu ürün bilgisini istemdışı alır ve mesajdan haberdar olmaz. Bu mesajlar genellikle çok sık konuşulmayan konulardandır. Genellikle seks ve ölümle ilgili bilgiler içermektedir. Belli bir zaman sonra insanlar markette veya herhangi bir yerde ürünle karşı karşıya geldiğinde o ürüne ihtiyaç duyduğunu hisseder ve onu satın alır.91 “New Jersey Eyaleti’nin Fort pense Lee Kasabası’nda sinema salonu işleten Vicary 6 hafta süreyle 45.000 kişi üzerinde bir test uygulamış ve bu testte takistoskop makinesiyle film içine “Aç mısınız? Patlamış mısır yiyin”, “Coca-Cola için” yazılı mesajları yerleştirmiştir. Bu iki gizli mesaj etkisini çok kısa bir zaman içinde ortaya çıkarır ve patlamış mısır satışları %57,5, Coca-Cola satışları ise %18,1 artar. Takistoskop ile gönderilen iletilerin, mesajların etkinliğinin denendiği bir diğer örnek de Playboy dergisinden alınan bir erkek modelin fotoğrafının ekrana yansıtılmasıyla yapılmıştır. 100 üniversite öğrencisi denekten, modeli erkeksilik açısından değerlendirmeleri istenmiş ve 1 en güçlü etkiyi temsil edecek şekilde 1’den 5’e kadar puan kademesi kullanılmıştır. Sonuç olarak deneklerin %95’i modeli erkeksilik açısından 3 – 4 derecesinde görürken aynı kültür, yaş, din, sosyo-ekonomik bir ortak geçmişe sahip olan bir diğer gruba da model fotoğrafı gösterilirken, takistoskop ile 1/3000 hızında 5 saniyede bir “man” (erkek) yazılı mesaj yansıtılmaktadır. Bu gruptan da 1 en güçlü etkiyi temsil edecek şekilde 5 puan üzerinden modeli Erkeksilik kriterine göre değerlendirmeleri istenmektedir.”92 Tablo 2.1. Vincary’nin subliminal reklam deneyi sonuçları 1.Grup 2.Grup 91 1 puan 1 26 2 puan 2 35 3 puan 66 21 4 puan 29 11 5 puan 2 7 Eldem, 2009. Subliminal Advertising. Snopes (3 Mayıs 2011), http://www.snopes.com/business/hidden/popcorn.asp 92 41 Resim 2.8. Vincary’nin subliminal reklam deneyi 2.3.3.5. Özel Yapım Kâğıtlar Subliminal reklamlarda teknolojinin yardımıyla çeşitli kâğıtlar yapılmaktadır. Çeşitli kabartmalar ve hologramlar uygulayarak istenilen mesaj yerleştirilip amaç doğrultusunda kullanılabilir. Bu yönteme ek olarak bu özel kâğıtlar veya normal masaüstü reklam malzemelerine istenilen mesaj yerleştirilebilir. Buna da gömme tekniği denir. Basılı veya görsel reklam mecralarında kullanılan bu subliminal reklam uygulamaları çıplak gözle görülemezler. Bu reklamların çoğunluğu yakinen incelenirse şekil ve yazılar görülebilir. Genelde başarı oranı yüksek olmasına rağmen takistoskop tekniği kadar verimli değildir.93 Kâğıtlar üzerine yerleştirilen mesajlar diğer tekniklerde de olduğu gibi doğruluğu devamlı olarak sorgulanmıştır. Weinstein ve Drozdenko tüm teknik olanaklardan yararlanarak bilinçaltına yönelik reklamların geçerliliği üzerine geniş kapsamlı bir deney yapmışlardır.94 Deney, Neuro-Communication Araştırma Laboratuvarında Elektro Ensefalo Gram (EEG) denilen bir alet yardımıyla beyin dalgalarının incelenmesi ile gerçekleştirilir. Bu ölçüm aletleriyle, subliminal mesajları-uyarıcıları içeren ürünlerin, deneklerin beyninde satın alma güdüsü uyandırıp uyandırmadığı belirlenmek istenir. Deneyin yapım aşamaları şu şekilde gerçekleştirilir: 1. Uyarıcı 93 94 Çelik, 2000. Sidney Weınsteın, Ronald Drozdenko & Curt Weınsteın, An Electroencephalographic Technique Used for Evaluating the Communications-Effect of Advertising. Lexington Books, USA, 1984, (41). 42 “Subliminal mesajları özel hazırlanmış süper-kâğıt üzerine yerleştirilir. Amerika Birleşik Devletleri’nin California Eyaletinde bulunan Suppa Corporation of Fallbrook firması tarafından üretilen bu kâğıtlara mesajlar az yoğunlukla yazılır. Mesajlar yerleştirildikten sonra kâğıtların özelliklerinden habersiz 91 deneğe, (38 erkek; 17 ile 63 yaş arası ve 53 kadın; 15 ile 67 yaşları arası) “Kâğıtların üzerinde herhangi bir yazı veya şekil olup olmadığı” sorulur. Deneklerin hiçbiri özel yerleştirilmiş yazıları çıplak gözle bilinç düzeyinde göremez. Her kâğıda sadece bir subliminal mesaj olmak üzere BUY (satın al), SEX (seks) ve NO (hayır) kelimeleri yerleştirilir. Yalnızca BUY komutunun bulunduğu kâğıda bir de gizli dolar işareti eklenir.” 2. Reklam “Yazılı reklamlar iki kategorideki ürünler için denenir. Biri kitaplar diğeri ise şekerler. Her iki kategori için de ikişer reklam hazırlanır. Birinde subliminal mesajlı kâğıt; diğerinde ise hiçbir mesaj içermeyen normal bir kâğıt kullanılır.” 3. Katılımcılar (Denekler) “Katılımcılar, rastgele telefonla aranan yüz kişinin deneye katılmayı kabul edenlerinden oluşur. Sonuçta 94 kişi (27 erkek; 18-66 yaşları arası ve 76 kadın; 21-66 yaşları arası) denek olmayı kabul eder.” Araştırma sonunda, EEG cihazı kullanımı ile “ilgi” ve “uyarılma” ölçülmüş, duyusal olarak tanımlanan reklamlarda sağ yarımküre aktivasyonu, rasyonel olarak tanımlanan reklamlarda ise sol yarımküre aktivasyonu daha baskın olarak ortaya çıkmıştır. Psikofizyolojik verilerin anket çalışmaları kadar tutarlı olduğu hipotezi de doğrulanmıştır.95 2.3.3.6. Gömme Tekniği Bu teknik 18. yy ressamları tarafından sıkça kullanılmıştır. Bu sanatçıların başında ise Dali, Escher ve Rembrant gelmektedir. Bu çalışmaların özelliği basılı ve görüntülü tanıtım ve reklam iletilerine bazen insan gözüyle fark edilebilen bazense fark edilemeyen sembol, yazı ve şekiller yerleştirilmesi suretiyle meydana gelmesidir. Amaç insanların bilinçaltına inmektir. Bu teknikle sonuç alma olasılığı oldukça yüksektir. Takistoskop tekniğinin aksine bu teknikte yakından bakıldığında yazılar ve semboller 95 Jerry Olson & Keith Sentıs, Advertising and Consumer Psychology. Praeger, New York, 1985. 43 görülmektedir. Objelere yazı veya resim (şekil) yerleştirme durumunda bütün sanat dalları ayrı ayrı yöntemler kullanmaktadırlar. Bu yöntemlerin topluca adı gömme tekniğidir. Örnek verecek olursak Pintos isimli eserinde Bev Doolittle gömme tekniğini başarı ile kullanmış ve en iyi örneklerden birini meydana getirmiştir. Dikkatlice bakıldığında resme gömülü olan atlar görülmektedir. Resim 2.9. Bev Doolittle’ın Pintos isimli eserinde gömme tekniği96 Subliminal reklamcılıkta en çok kullanılan teknik gömme tekniğidir. İstenilen sözcük veya resimler ana öğeye gizli bir şekilde yerleştirilir. Basılı veya görüntülü reklamlar ve tanıtımlara bazen gözle seçilebilen yazı, semboller veyahut objeler yerleştirilmektedir. Bu tekniğin kullanılmasındaki asıl hedef istenilen mesajı göndermek ve istenilen davranışa yönlendirmektir. Wilson Bryan Key, 1970'li yıllarda sıkça kullanılan bu gömme tekniğini araştırmış ve kitabında yer vermiştir. Araştırmalarında edinmiş olduğu bilgilere göre birçok firma reklamlarında sex kelimesini sıkça kullanmıştır.97 96 97 Pintos. tarihinde Artencounter, (9 Mayıs 2014), http://www.artencounter.com/pintos-p-2277.html Key, 1974. 44 Bu tür çalışmalara örnek verecek olursak sex kelimesi Gilbey’s London Dry Gin’in en çok bilinen ve aşina olunan reklamlarından birinin içinde buz küplerinin üstünde yazılıdır. Resim 2.10. Gilbey’s London Dry Gin’in en çok bilinen reklam afişi98 “Key’e göre gömülü kelimeler bilinç düzeyinde algılanmamalarına karşın bilinçaltı düzeyinde çok yüksek bir algılayışa sahip olarak ürünlerde seksüel bir canlanma meydana getirmektedirler”.99 Yapılan bir araştırmaya göre katılımcıların % 78‘i subliminal reklamlardan haberdar olduklarını ve % 50 oranında inandıklarını, %23 oranında ise bazen kullanıldığını düşünmüşlerdir. Times dergisinin 1971 yılında dünya çapında yayımlamış olduğu Gilbey’s London Dry Gin içki reklamı derginin arka sayfasında yer almış ve bu reklam için hatırı sayılır ücret ödenmiştir. Reklam hazırlık maliyeti 7.000 $ olmak üzere, toplamda 75.000 $’a mal olmuştur. Günün koşullarına göre maliyet açsından bakıldığında getirinin çok yüksek olması gerekmektedir. Time dergisinin genel bakış ile bakıldığına reklam satış başarısı 1/20’dir. Gilbey’s Gin bu reklamdan sonra 1,5 milyon dolar artış sağlamıştır. Araştırma konusu olan bu reklamdaki gizli mesaj deneklere 98 Subliminal Advertising. Subliminal Manipulation, (9 Mayıs 2011), http://subliminalmanipulation.blogspot.com.tr/2010/09/subliminal-messages-in-advertising-in.html 99 Key, 1974. 45 söylenmemiştir. Deneklerin vermiş oldukları cevaplara göre % 38 için her hangi bir değişim olmamıştır. Ama % 62’lik bir gurup tam anlamıyla doyuma, cinsel haza ve romantizme ulaştıklarını belirtmişlerdir. Aslına bakılacak olursa bu reklamda sadece yazı gömülmemiştir. Bunun yanında resimler de gömülmüştür.100 2.3.4. Din, Siyaset ve Sanatta Subliminal Subliminal yöntemler her yerde olduğu gibi dini ve siyasi alanlarda da kullanılmıştır. Bu yöntemler ilk olarak genellikle simya, sihir ve büyü yöntemleri olarak görülmüştür. Hıristiyanlık dini içerisinde çeşitli gizli örgütlerin varlıklarından bahsedilir. 18. yy’de ortaya çıkan bu örgütler papalığa karşı olanlar veya Hıristiyanlığı yaymak için kurulan örgütlerdi. Bu örgütlerden en kapsamlı olanı ise “Gül ve Haç Kardeşliği”dir. Tapınak şövalyeleri bu örgüte hizmet için vardır. Örgüt daireler şeklinde iç içe yapılanmıştır. En merkezde İlluminati (Aydınlanmışlar) bulunur. 101 Resim 2.11. Gül ve Haç Örgütü'nün sembolü ve Hıristiyanlıkta kutsal sayılan gül Rosy Cross manifestoları olarak bilinen üç eser mevcuttur. Bu eserlerin yazarı olan Rosy Anadolu’da ve kutsal topraklarda görev almıştır. Bu eserlerde kiliseye karşı olan bir topluluktan bahseder. Simya, gizli bilimler ve tıp ilmi ile ilgili bilgiler verir. Dolayısıyla subliminal tekniğini büyü, sihir veya illüzyon gibi yöntemlerle 100 101 Eldem, 2009. Rose Croix. İsmail Hakkı Altuntaş, (25.05.2012), http://ismailhakkialtuntas.com 46 kullanmışlardır. Eserde masonik ve sembolizmden dolaylı bir anlatım kullanılarak bahsedilmiştir. Örgütün Tapınak Şövalyeleri ile ilişkileri olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır. Örneğin Leonardo da Vinci ve Isaac Newton gibi birçok bilim insanının bu örgütle olan bağlantıları sayesinde kendilerini geliştirdikleri iddia edilmektedir. ABD’ye de masonluğu getiren kişiler ve hatta Benjamin Franklin de bu Gül ve Haç Kardeşliği örgütüne üyedirler. Bu örgüt manifestolarında insanlık için çalışmak ve iyiliği yayma motiflerini işlemiştir. Hıristiyanlık sembolleri en fazla kullanan dini sembollerdir. Güvercin, kuzu, yaprak ve diğer semboller de sıkça kullanılmıştır.102 Paris’teki Gül ve Haç Kardeşliği örgütün üyelerinden bazıları görünür bazıları ise görünmezdir. Görünmez olanların şeytana hizmet eden ve onunla iş birliği yapan kişiler olduğu söylentileri yayılmıştır. 1640’lara gelindiğinde dünyanın birçok ülkesinde Rose Croix örgütü kurulmuş ve faaliyetlerde bulunmuşlardır. Ashmole ve Lilly’nin iddialarına göre; Hür ve Kabul Edilmiş Masonluk ve Tapınak Şövalyeleri birlikte yeni bir locanın temelini 1646 yılında Londra’da atmışlar. 17. Yüzyıldan sonra Gül ve Haç Kardeşliği örgütü gizli ve daha ölümcül bir biçimde devam etmiş ve farklı bir kola ayrılarak 1776 da Adam Weishaupt tarafından İlluminati adı ile yeniden oluşturulmuştur.103 102 Aytunç Altındal, Gül ve Haç Kardeşliği, Alfa Yayıncılık, İstanbul, 2014 Altındal, 2014. 103 47 Resim 2.12. İllüminati Örgütü’nün sembolü Resim 2.13. Hür ve Kabul Edilmiş Masonluk’un simgesi Bu örgütün amacı ilk kurulduğu zamandan bu güne kadar daima Hıristiyanlık dini ve kendi kurmuş oldukları İlluminati’yi korumak ve yaymak olmuştur. Bu dinin ve kurdukları bu tarikatın karşısında her zaman İslam dinini görmüşler ve bu dine karşı sürekli savaşmışlardır. Geçmişte haçlı seferleri, günümüzde ise subliminal teknikleri kullanarak kitleleri göstermişlerdir.104 104 Altındal, 2014 kendilerine inandırmak ve hizmet ettirmek için çaba 48 Bu örgütler günümüzde birçok siyasi hareketin arkasındaki güç olarak görülmektedir. Kendilerinin yetiştirdiği kişileri yönetimlere getirerek amaçları doğrultusunda hizmet ettirmişler ve günümüze geldikçe bilim ve teknolojiyi de kullanarak insanlara hükmetme çabası içine girmişlerdir. Çocuk yaşlardakileri bile hedef olarak görüp şekillendirme gayreti içerisindedirler. Artık çizgi filmler de bile İslam dinine karşı savaş hüküm sürmektedir. Bazı filim ve animasyonların arka planından gelen ve çok kötü bir sesle okunan ezan dikkat çekmektedir. Bilinçaltımız bu ezan sesini kayda geçirdiğinde dine karşı olumsuz tepkiler başlar. Resim 2.14. İslam Dini’ne karşı karalama kampanyalarının olduğu çizgi film Bu durum siyasi olarak tarihte Hıristiyanlığın yayılması konusunda kullanılırken çok kısa bir süre öncesinde ise devletler tarafından var olma mücadelesinde etkin bir şekilde kullanılmıştır.105 1921’de Londra da kurulan bir vakıf dünyayı ABD’nin istekleri doğrultusunda şekillendirmek için çalışmıştır. CIA toplum mühendisliğine soyunmak istediği zaman Tavistock Enstitüsü'nü kurmuştur. I ve II. Dünya Savaşı yıllarında Psikolojik Savaş Örgütü olarak çalışan Tavistock Grubu, Rockefeller Vakfı'nın yaptığı büyük bağışlarla 1946 yılında görev alanını genişleterek yeniden yapılandırılmıştır. Vakfa geniş çaplı savaş psikolojisi araştırma görevi verilmiştir. İlham kaynağı ise “insan davranışlarının kontrolü” konusunu araştıran Freud’dur. Tavistock Enstitüsü’nün ABD çıkarları doğrultusunda beyin yıkama tekniklerini John Colaman, "The Tavistock Institute of Human Relations" adlı kitabında tamamen gözler önüne sermiştir. Bu örgüt ilk olarak 1950’de kitlesel beyin yıkama tekniklerini Kore Savaşı’nda kullanmıştır. 105 Subliminal Tehlike, Tevhid Dini İslam, (2012) http://tevhiddiniislam.blogspot.com.tr 49 Resim 2.15. Tavistock Örgüt şeması Bu teşkilatın öncelikleri arasında halkın psikolojik gücünü kırmak ve dünya düzenini kuran kişilere muhalif olmalarını engellemektir. Bununla beraber aile bağını zayıflatmak, aile, din, onur, milliyetçilik gibi davranışları çökertme teknikleri geliştirilmektir. Tavistock programlara kontrol edilecek toplumdaki kişilerin kimlik ve ırksal mensubiyetlerinin çökertilmesine göre şekil verilmiştir. Bir diğer amacı da uyuşturucu hapların kullanılması ve seksüel davranışların çarptırılmasıdır. Bu amaçla 1960'ların LSD aykırı kültürü ve öğrenci devrimi için CIA 25 milyon dolar para harcamıştır.106 106 Bilbilik, E. (2008). İşgal Örgütleri CIA-NATO-AB. İstanbul: Asya Şafak Yayınları. 50 2.3.4.1.1. İlluminati İlluminati Türkçe’de aydınlanmış anlamına gelmektedir. Tarihteki adıyla “Bavyeralı İlluminati” 1 Mayıs 1776'da kurulan ve var olan dünya düzenini yıkıp yeni dünya düzenini kurmak amacıyla faaliyet göstermiştir. Modern İlluminati; zihin kontrolü uygulayarak, hükümetleri ve kuruluşları ele geçirmeyi, monarşileri yıkmayı, dini inançları yok etmeyi, ulus devletleri ve vatanseverliği yok ederek kurumlar üzerinde varlıklarını hissettirmeyi hedeflemektedir. Bazı komplo teorisyenleri, İlluminati üyelerini ışığın insanları ya da aydınlanmışlar olarak addetmektedirler. 107 Dünyada Jay-Z, Miley Cyrus, Beyonce, Lady Gaga, Madonna, Kanye West, Rihanna, Obama, Kraliçe Elizabeth gibi pek çok ünlü ismin bu kuruluşa üye olduğunu iddia edilmektedir.108 Resim 2.16. İllüminati üyesi olduğu iddia edilen bazı siyasi liderler (G. Washington, Obama, H. Clinton, G.W. Bush, N. Sarkozy) Resim 2.17. Papa Francis Filipinler ziyaretinde (Ocak 2015). 107 108 https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lluminati,2015 https://istihbaratsahasi.wordpress.com/2013/07/16/arastirma-dosyasi-illuminati-sembolleri-ve-oyun-kartlari/2015 51 2.3.4.1.2. İlluminati Sembolleri 2.3.4.1.2.1. Piramidin üzerindeki her şeyi gören göz İlluminati’nin ilk simgesi kitap üzerine oturmuş bir baykuş olmasına rağmen günümüzde gören göz ya da piramitler ön plana çıkmıştır. Bu simgeler hiçbir zaman kanıtlanmadı. Yarım kalmış piramit üzerinde yüzen Her şeyi gören göz kombinasyonu, İlluminati’nin en popüler sembollerindendir. Piramidin katmanların sayısı bile bir şeyi anlatır ve 13 katmanlıdır. Göz piramidin İlluminati iktidarını temsil eder. Biz alttaki çoğunluk iken onlar tepedeki azınlıktır. İlluminati’nin kullandığı en etkili sembollerden biridir. Etkili olduğunu söylememizin sebebi ise bu simgenin 1 Dolarlık banknotların üzerinde bulunmasıdır. Piramidin üzerindeki her şeyi gören göz Amerika Birleşik Devletleri’nin Büyük Mührü’nün arka tarafına eklenmiş ve 1782 yılında Kongre tarafından kabul edilmiştir. 1935 yılında, Başkan ve 33. dereceden Mason Franklin Roosevelt 1 doların önüne ve arkasına bu işareti ekledi. Burada paranın hâkimiyeti bizde mesajı veriliyor. 52 2.3.4.1.2.2. Horus’un gözü (Her şeyi gören göz) Eski Mısır tanrısı Ra’nın, her şeyi gören gözüdür. Tek olmasının nedeni Deccal’in tek gözünün olmasıdır. Her şeyi gören göz; İlluminati temsilcilerinin kendilerini tanrı gibi görmelerini ve yaptığımız her şeyi görüp izlemenin mümkün olduğunu ifade eder. Teknoloji sayesinde hedeflerine hızla yaklaşıyorlar. Bazı İlluminati simge bilimcileri Horus’un gözü değil de aslında Satürn’ün gözü olabileceğini düşünüyorlar. 2.3.4.1.2.3. 666 13. Vahiy’de tarif edildiği gibi 666 canavarın sayısıdır. İlluminati, efendileri şeytana bağlılığının bir göstergesi olarak sayıları sıklıkla kullanır. 666 sayısının İncil’e göre Dünyanın sonunu getireceğine inanılır. Ayrıca şeytanın oğlunun dünyaya 6 Haziran saat 6 da geleceğine inanılır. 53 Bu resimde göz ile 666 simgesi birleştirilmiştir. Yuvarlak oluşturan 2 parmak ve 666′yı oluşturan diğer 3 parmak yukarı doğru. 2.3.4.1.2.4. Pentagram İki ucu yukarı gelecek şekilde ters çevrilmiş olan beş köşeli yıldız kötülüğün sembolüdür. Ayrıca şeytanın ayak izi veya işareti olarak bilinir. 54 2.3.4.1.2.5. Baphomet Baphomet ismi ilk olarak Tapınak Şövalyeleri’nin engizisyon duruşmalarının dökümlerinde, bir pagan idolü olarak ortaya çıkmış. Baphomet aslında şeytandır. Bunu kanıtlayan da çift cinsiyetli olmasıdır. Göbeğindeki hançer cinsel dürtülerine hakim olduğunu gösterir. Elleriyle yaptığı işarette Eski Mısır hiyerogliflerini andırır. 2.3.4.1.2.6. Yıldırım Yeni Ahdin 3. Kitabına göre gökten düşen melek Lucifer’i temsil etmektedir. 55 2.3.4.1.2.7. Ouroboros Kendini sürekli yeniden yaratmayı temsil eder. Ebedi geri geliş, biter bitmez tekrar başlayan döngüler olarak algılanır. Ölümsüz ve Tanrılar gibi ebedi olan İlluminati algısını güçlendirmek için kullanılır. 2.3.4.1.2.8. Obeliskler (Dikili Taş) Obeliskler önemli İlluminati merkezleri için işaret olarak kullanılır. Obeliskler Washington DC’de siyasi ve askeri egemenliği, Londra ve New York’ta ise finansal üstünlüğü ifade eder. 56 2.3.4.1.2.9. Baykuş Baykuş bilgeliği temsil eder. İlluminati, gezegenimizi yönetebilecek kadar akıllı olanların sadece kendileri olduklarını düşünürler.109 2.3.4.1.2.10. Çift Başlı Kartal Dayanıklılık ve Gücü temsil ettiği bilinen çift başlı kartalın, baktığı doğu ve batı yönüne, yani tüm dünyaya hakim olma amacını yansıttığı söylenir. 109 http://onedio.com/haber/20-maddede-mason-sembolerinin-sirlari-357746,2015 57 2.3.4.1.2.11. Güneş Güneş, özellikle yükselen güneş, Lucifer’in sabahyıldızını temsil eder. Teosofi derneği, OTO, gül ve haç kardeşliği ve masonlar genellikle güneşi kendi sembolleri olarak kullanırlar. Bavarian İlluminati, bugün hala modern masonların sembolü olarak daire içinde bir nokta kullanır. Gamalı haç alaycı bir güneş ile temsil edilir.110 2.3.4.1.2.12. Distorsiyonlu Haç Ters çevrilmiş haç, çift çapraz veya Mesih’in haçının diğer versiyonları, İlluminati’nin Tanrı’ya olan alaycı sataşmalarındandır. 110 İllüminati,2015 58 2.3.4.1.2.13. Kafatası Kafatasları masonluğun ölümü için bir hatırlatma olarak kullanılır. Gençlere, edebi İlluminati’nin hedefleri doğrultusunda çalışmaları için kısa bir ömre sahip olduklarını hatırlatır. Resim 2.18. Geçmiş Kafatası ve Kemik üyeleri; dünyanın güncel kontrolörleri. 2.3.4.1.2.14. Ateş; Ebedi Alev “Işığı Getiren” Lucifer’i göstermek için kullanılan birincil sembollerdir. Edebi alev İlluminati’nin ölümsüzlüğünün temsilcisidir. Organizasyonlarını edebi ve yok edilemez olarak görürler. Bu sembol Standart Oil’in logosu, Özgürlük Anıtı ve Columbia Pictures logosunda belirgindir. 59 2.3.4.1.2.15. Şeytanın Boynuzu (El Diablo) Sadece Tanrıya inanan insanlar ve ateistlerin İlluminati’nin en yüksek rütbelerine ulaşabileceklerine inanılmaktadır, çünkü şeytan güçlü bir mitolojik figür olarak kabul edilir. Şeytan’ın boynuzunun el işareti birçok ünlü siyasetçi ve zengin sanatçılar tarafından parlatıldı. Helen Keller gibi doğaüstü güçlere inanan bazı insanlar ASL’de belirtilen “seni seviyorum” el işaretinin içine şeytanın işaretini katarak İlluminati’yi destekliyorlar. 2.3.4.1.2.16. Damalı Zemin Damalı zemin boyutlar arası geçişi temsil etmektedir. Mason locaları damalı zemine sahiptir. Hz. Süleyman’ın tapınağının zemininin siyah ve beyaz renkteki taşlardan oluştuğu ve damalı yüzey aracılığıyla başka boyutlarla iletişim kurulduğuna inanılır. Buna göre; aynı mekânda farklı boyutlarda birçok varlık yaşamaktadır.111 111 İllüminati, 2015 60 2.3.4.1.3. Animasyon, Dizi ve Filmlerde Kullanılan İlluminati Sembolleri Bir örgüt olan İlluminati bilinçaltını en sık ve etkili kullanan yapılardandır. Amaçları herkesin kendilerine hizmet etmesidir. Bu fikirlerini başarmak için sürekli bilinçaltımıza müdehale etmektedirler. Örgüt sembollerini her yerde kullanıp varlıklarını bilinçaltımıza kazımaktadırlar. İllüminati son zamanlarda genellikle çocukları hedef almıştır. Bir çok çizgi filmlerde gömme tekniği kullanılarak mesajları çocukların bilinçaltına göndermektedir. Resim 2.19. Animasyon kanalının tanıtımındaki İllüminati sembolü Resim 2.20. Video oyunu tanıtımındaki “sex” yazısı 61 Resim 2.21. Animasyonlarda kullanılan İllüminati sembolleri 62 Resim 2.22. İlluminati sembollerinin kullanıldığı film sahneleri. Yukarıda gösterilmiş olan sahneler sırasıyla Suspira (1977), Being There (1979), The Handmaid’s Tale (1990), Hackers (1995), La Cite Des Enfants Perdus (1995), Hard Core Logo (1996), Hallowentown (1998) filmlerinden alınmıştır. 63 Resim 2.23. Türk dizilerinde İlluminati sembolleri (Çocuklar Duymasın, Akasya Durağı, İnsanlar Alemi, Yahşi Cazibe, Çok Güzel Hareketler Bunlar). 64 2.3.4.1.4. Din ve İlluminati Subliminalin kullanıldığı alanlardan biri de dini inançlarla alakalıdır. Bu karikatürde gizlice yerleştirilen “Allah yok. Din yalan” yazısı ilk bakışta fark edilmemektedir. Ama bilinçaltımız biz istemeden bu yazıyı görür ve kendi belleğine yerleştirir. Resim 2.24. Karikatürde gizlenmiş din karşıtı mesajlar Ünlü bir giyim markası arap ülkelerinden biri için bayram tebrik kartı hazırlarken kot pantolonun içerisine yerleştirilen subliminal ilk bakışta farkedilmez. Oysaki kumaşın çizgileri safta durmuş ve namaz kılan insanlardan oluşmaktadır. Resim 2.25. Giysi markasının takviminde kullanılan dinsel mesaj 65 2.3.4.1.5. Grafiklerde Kullanılan İlluminati Sembolleri 66 2.3.4.1.6. Giysi Sembolleri ve Aksesuarlarda Kullanılan İlluminati 67 2.3.4.1.7. Klip ve Konserlerde Kullanılan İlluminati Sembolleri İllüminati dünyada güç sahibi olan bir örgüttür. Böyle olunca örgütün üyeleri ve hizmetkârları da bu oranda çoktur. Örgüt topluma mal olmuş kişileri kitlelere ulaşmak için kullanırlar. Kişiler, kuruluşlar, siyasetçiler, örgütün amaçları doğrultusunda verilen görevleri yaparlar. Örgüt, kitlesel yönlendirmenin en verimli yolu olan film, konser ve kliplerde kullandığı subliminal yöntemlerle istediği mesajı kolaylıkla iletir. Aynı zamanda örgüt varlığını sürdürebilmesi ve zihinlerde kalıcılığını sağlamak için kendilerine ait olan simgeleri de sürekli bilinçaltımıza gönderirler. Konserlerdeki koreografilerde olsun klip ve dizilerdeki dekorlarda olsun sürekli bu simgeleri kullanırlar.112 Din ile alakalı subliminallerden bazıları da örnekte olduğu gibi bir dini yüceltip diğer dini aşağılamaktır. Bu görselde toplumlarda kutsal olanın arap alfabesi sanıldığı için hem masum gürünüp hemde isteklerine hizmet eden bu klipte alfabenin ayaklar altına alınması ve hıristiyan sembollerinin yüceltilemsi görülüyor. Resim 2.26. İllüminati sembolünün yüceltilmesi ve Arap alfabesi ile İslam dinine gönderme yaparak aşağılanması. 112 Sikkofield, M. (2013, 07). 07 05, 2015 tarihinde http://michaelsikkofield.blogspot.com.tr/ adresinden alındı 68 Resim 2.27. Konser ve kliplerinde piramit simgesini sıkça kullanan ünlüler (Jedward & Lipstick, Katy Perry, Beyonce, Jay Z ve Rihanna). Resim 2.28. Justin Timberlake İlluminati sembollerinden olan 666 ve her şeyi gören göz simgelerini kullandığı görülen cd kapağı. 69 Resim 2.29. Katy Perry ve Lady Gaga Horus’un gözü sembolleri ile. Resim 2.30. Layd Gaga bu defa İlluminati’nin yıldırım sembollünü kullanmış Resim 2.31. Michael Jackson ve her şeyi gören göz Resim 2.32. Madonna Baphomet kılığında 70 Türkiye’deki sanatçıların da yapmış oldukları sanatsal çalışmalarda piramit ve göz simgeleri görülmektedir. Sertap Erener’in 2003 Eurovision yarışmasında kullandığı dans koreografisinin final sahnesindeki piramit ve göz simgeleri bu ünlünün de İlluminati’ye destek verdiği iddialar arasındadır. Resim 2.33. İlluminati sembollerini kullanan ünlülerimiz (Can Bonomo, Sertab Erener, Atiye, Tarkan ve Mustafa Ceceli). 71 2.3.4.1.8. Müzikte İlluminati Müzikte illüminati Back-masking tekniğinin uygulanışı ile gerçekleştirilir. Amerikalı müzik araştırmacısı Jeff Milner, illüminati mesajlarını en çok rock grupları arasında özellikle 1960'lar ile 1970'lerde büyük ivme kazanarak yayıldığına dikkat çekmiştir. İçinde bu tür mesajlar bulunan bestelerin daha çok bu döneme ait olduğunu vurgular. "Böyle yüzlerce parça yapıldığına inanıyorum, ama kesin olarak ortaya çıkartılanlar şimdilik birkaç düzine kadar" diyen Milner, geçmişteki müzik arşivlerini dijital çağın olanaklarını kullanarak yeni kayıtlara ulaşıldığını söylemiştir.113 Yapılan işe müzik endüstrisinde "back-masking" (arka planı perdeleme) deniliyor. Besteci önce asıl söylemek istediklerini aynen şarkı söyler gibi banda okur. Sonra bunları tam tersten tekrar tekrar dinleyerek, o gizli cümleleri elde edebilmek için ne tür bir güfte yazması gerektiğini tespit eder. İstediği sesleri veren söz dizinlerini oluşturup okuduğunda ise parça artık geriye doğru her çalınışında bu tür propagandist bölümler içerecektir. Buradaki amaç mesajı geniş kitlelerle değil, yalnızca mürit düzeyine ulaşmış olan sıkı takipçilerle paylaşmaktır. Yani, tıpkı Ortaçağ'ın ürkütücü okültist grupları gibi fanatik hayranlarıyla bir tür tarikat ilişkisi içindeler. En sevdikleri arka plan nakaratı ise'natas'tır. Yani şeytanın ingilizce tersten yazılışı. Günümüzde böyle örneklere özellikle metal müzikte rastlıyoruz. Rock müzik tarihinde ise bu tür denemeleri en sık yapan müzisyenler Led Zeppelin'den Jimmy Page ve Robert Plant'tir.114 Led Zeppelin, Michael Jackson, Beatles, Madonna, Metallica, Eagles, Rolling Stones! Bu sanatçıların hepsi de müzik dünyasında yerini sağlamlaştırmış kişilerdir. Bu kişilerin söylemiş olduğu müzikler müzik severler tarafından yıllarca beğenilerek dinlenmiştir. Bu solistlerin söylemiş oldukları parçalar son yıllarda şeytana övgüler yağdıran sözler içermektedir. Hayranlıkla dinlediğimiz bu şarkı sözleri pekte masum olmaya biliyor. Müzikseverler tarafından keyifle mırıldanılan bunca ünlü şarkıda "satanizm propagandası" yapılabiliyor. Bunu şarkı sözlerini geriye doğru dinlediğimizde illüminati propagandası fark ediliyor. Madonna'nın piyasaya ilk kez sürüldüğü 1987 yılında müzik 113 114 İllüminati ve Müzik Hakkında, 2010, http://firstsight.blogcu.com/seytan-ve-muzik-endustrisi-hakkinda/9379547 Müzik Endüstrisi Deşifre Subliminal Mesaj veSemboller,2011https://www.youtube.com/watch?v=IiEI5kWXmmg 72 listelerini altüst eden ve günümüzde de genç kuşaklarca hâlâ ilgiyle dinlenen kült parçası "Like a Prayer" (Bir Mümin Gibi) şu bildik cümleyle başlar: "Life is a mystery…" (Hayat bir sırdır). Oysa illüminati söz konusu şarkının tam "tersinde" dinlendiğinde anlaşılıyor. Parçayı bir MP3 kaydı şeklinde edinip giriş bölümünü tersine okumayla dinlediğiniz zaman Madonna'nın "O, hear our savior satan" (Kurtarıcımız şeytan, duy bizi!) dediğine tanık oluyorsunuz.115 Çok daha ünlü bir başka örnek ise 30 yıldır dünyayı kırıp geçiren ve "Hotel California ya geçelim hemen. Eagles grubunun dinleyenlerin bir türlü tadına doyamadıkları "There were voices down the corridor, thought I heard them say, welcome to the Hotel California." (Duyduğum sesler koridorun derinliklerinden geliyordu, onlara Hotel California'ya hoş geldiniz de.) Ancak bu bölümü tersten dinlediğinizde "Yeah Satan, he organized his own religion" (Yaşasın şeytan, o kendi dinini kurdu) diye başlayan ve şeytana bağlılığı yücelterek sürüp giden bir bölüm duyuyorsanız, o zaman işler bir parça değişecektir. Üstelik "California’nın gerçekte bir otel falan değil Los Angeles'te büyük bir caddenin adı olduğunu ve yeryüzünün ilk resmî şeytan tapınağının da 1968 yılında satanistlerin lideri Anton Zsandor Lavey tarafından yine bu cadde üzerinde kurulduğu söylenir.116 115 116 İllüminati ve Müzik Hakkında, 2010, http://firstsight.blogcu.com/seytan-ve-muzik-endustrisi-hakkinda/9379547 Müzik Endüstrisi Deşifre Subliminal Mesaj veSemboller,2011https://www.youtube.com/watch?v=IiEI5kWXmmg 73 2.3.4.1.9. Mimari Öğelerde Kullanılan İlluminati Sembolleri Resim 2.34. Louvre Müzesi, Paris Resim 2.35. İsrail Resim 2.36. Cezayir, Sheraton Oteli Resim 2.37. Denver, Colorado’daki “Great hall” olarak bilinen terminal Resim 2.38. Polonya’da bir Katolik kilisesi Resim 2.39. Litvanya’da bir Katolik kilisesi 74 2.3.4.1.10. İlluminati Sembolleri İle İlgili Farklı Örnekler Sıkça tükettiğimiz yiyecek gurubundan olan cips markası doritos ürün ambalajında kullandığı dini sembol insanların bilinçaltına yerleştirilir. Bu sembol insanların bilinçaltında iken farkında olmadan bu dine karşı bir sempati oluşturur. Resim 2.40. Domates diliminde gizlenmiş haç işareti Resim 2.41. Online alışveriş sitesinin logosuna gizlenmiş İllüminati sembolü 75 Resim 2.42. Televizyon programında kullanılan İlluminati sembolleri Resim 2.43. Reklam filmindeki giysi üzerinde kullanılan İllüminati sembolü Resim 2.44. Paraya gizlenmiş İllüminati sembolü 76 2.3.4.1.11. Animasyonlarda Kullanılan Subliminal Mesajlar Subliminal mesajlarda sex ibaresi sıkça kullanılmaktadır. Bu çocukların izledikleri animasyon filmlerinde sıkça görülmektedir. Bunu yine gömme tekniğinden yararlanarak yapmışlardır. Birçoğunda sex yazarken bazılarında ise çıplak kadın veya erkek figürler kullanmışlardır. Bu görselde küçük çocuğun bilgisayar ekranında porno izlerken görüntülenmesidir. Resim 2.45. Animasyon filmindeki çocuğun erotik film izlemesi Yine bir çizgi filmde farenin evinin duvarında çıplak bayan figürü bulunmaktadır. Çocuklar veya yetişkinler bu çizgi filmi izlediklerinde bu resmi göremezler ama bilinçaltımıza direkt olarak kopyalanır. Günümüzde ergenlik yaşının aşağılara doğru inmesinin en büyük sebeplerindendir. Resim 2.46. Animasyondaki detaylarda gizlenen çıplak kadın resimleri 77 Çocuklara yönelik yapılan sex içerikli subliminallerin bazıları da erkek ya da kadın cinsel organlarının kullanılmasıdır. Bunu yaparken yine gömme yöntemini kullandıkları için ilk bakışta çok masum görülen bu musluğun çokta masum olmadığı görülür. Erkek cinsel organını çağrıştıran bu görsel bir çizgifilmden alınmıştır. Resim 2.47. Animasyonlardaki detaylara gizlenen erkek cinsel organı figürleri 78 Yine gişede çok fazla yer bulan bir çizgi filmin afişine gizlenmiş sex yazılı subliminaldir. Bu yazılar normal gözle bakıldığında farkedilmezler. Resim 2.48. Animasyon afişlerinde gizlenmiş "sex" yazıları Resim 2.49. Film afişindeki aslan figürüne gizlenmiş kadın silueti 79 2.3.4.1.12. Logolarda Kullanılan Subliminal Mesajlar Grafik tasarımın subliminal yöntemle ilişkisi en çok bu alanlarda mevcuttur. Öncelikle subliminal mesajları iyi anlamak lazım. Fedex logosundaki ok, Toblerone yazısına gizlenmiş dans eden ayı, NBC'nin tavus kuşu gibi simgeleri subliminal mesaj olarak algılamamak gerek. Logoların çeşitli tasarımlarla markalarına gizli atıflarda bulunması, baktığımızda istemsizce etkileneceğimiz anlamına gelmez. Keşke durum Amazon'un ''a'dan z'ye her şey bulunur'' algısı yaratmak için logosunda kullandığı A'dan çıkıp Z'ye giden ok kadar masum olsaydı... Subliminal mesajlar en temel içgüdüleri hedef alarak oluşturulur. Markaya farkında olmadan çeşitli atıflarda bulunup zihindeki yerini vazgeçilmez kodlarla sağlamlaştırmayı sağlar. Bunları da yaparken izleyiciden izin almazlar. Bu logo kare içerisine konulan daire ve bu dairenin parçalanması sonucu ortaya çıkan E harfidir. Bu logoya ilk baktığımızda daire içerisinde E harfi görürüz. Ama bir kadın üzerinde bakıldığında E harfi tam anlamıyla bir bikini veya “tanga” diye adlandırılan kadın iç çamaşırını anımsatmaktadır. Resim 2.50. Electrol markasındaki gizli bikini sembolü 80 U ve N harfilerini sıralı bir şekilde kullanarak göz yanılgısına sebep olmuştur ve bu yanılgı bize gerçekte okutmak istediği SUN yazısıdır. Logoda yazan un olmasına rağmen bilinçaltımız bize sun yazısını okutmaktadır. Resim 2.51. "u" ve "n" harflerinden oluşan "Sun" logosu NBC adlı TV yayın kuruluşunun logosunda bulunan tavus kuşu bilinçaltımıza gönderdiği mesaj ise bu kanalın çok renkli, her anlayışa, her fikre eşit mesafede olduğunu ve bünyesinde barındırdığını söylemektedir. Resim 2.52. CNBC'nin gizli tavus kuşu 81 Resim 2.53. Tubloor logosuna gizlenmiş dans eden ayı Fedex adlı kargo firmasının logosundaki ok işareti bir kargo şirketine kullanılan anlamlı logolardandır. Burada e vr x harfleri arasında bulunan ok işareti biliçaltımıza “ileri, sürekli, hızlı” anlamlarına gelmekte olduğunu biliriz. Resim 2.54. "e" ve "x" harfleri arasına gizlenmiş ok işareti Amzon adlı online alışveriş sitesinin logosunda ise gülümseyen bir yüz ve a dan z ye her türlü ihtiyacınızın burada görüleceği ve sizin tüm ihtiyaçlarınıza cevap verebileceği anlamı taşımaktadır. Resim 2.55. "a" ve "z" harfleri arasında uzanan gülümseme şeklindeki ok işareti 82 Resim 2.56. Ağaç dalları arasındaki hayvan figürleri Programın logosu yayın akışı sırasında arka planda yayınlayarak bilinçaltımıza yerleşmektedir. Bu yöntem ise gömme tekniğidir. Biz ekranda konukları izlerken bilinçaltımız ise arkataraftaki yazıyıda görür ve depolar. Dolayısıyla bu programın ismi hafızamıza kazınmış olur. Resim 2.57. Program isminin subliminal kullanımı 83 2.3.4.1.13. Reklamlarda Kullanılan Subliminal Mesajlar SFX adlı bilim-kurgu dergisinin kapağındaki sözcük SEX gibi algılanmaktadır. Zihnimiz buradaki “F” harfini sanki devamı olan fakat gözükmeyen bir "E" harfi gibi algılanmaktadır. Dikkatli bakarsanız kadının vücudunda gezinen elin bir erkek eli olduğu dikkatinizi çekecektir. Burada kadının duşta yalnız olmadığı mesajı iletilmektedir. 84 Gençler için açılmış bir dans kursu reklamında dans eden kız ve erkek figürü aslında çıplak bir kadın tasvir edilmektedir. Resim 2.58. Kalkmış bir penis şeklinde bisiklet selesi ve “babanın ihtiyacı yeni bir…” diye başlayan slogan. Resim 2.59. Volvo ve Hyundai gibi otomobil markalarının reklamları 85 Cinselliğin sıkça kullanıldığı bir diğer alansa yetişkinlerin tükettiği ürünler içindir. Bunun sigara ve alkol ürünlerinde görebiliriz. Sigarannın ve alkolün cinsel performası etkilediği tıbben kanıtlanmış olması satışları olumsuz etkilemiştir. Dolayısıyla cinsel organ kullanarak veya sex yazarak bilinçaltımıza bu ürünlerin cinsel hayatımızı olumsuz etkilemediği imajını göndermektir. Resim 2.60. Sigara reklamında kadın figürünün sırtındaki erkek cinsel organı Resim 2.61. Sigara logosuna gizlenmiş erkek figürü 86 Resim 2.62. İçecek ambalajının kadın iç çamaşırı şeklinde tasarlanması Resim 2.63. Reklama tersten bakıldığında cinsel dürtülere hitap eden bir görüntü oluşuyor. Buradaki reklamda bir göğsü avuçlamak üzereymiş gibi görünen el aslında bir bira bardağına uzanıyor. 87 Kadının ağzı, hamburgerin şekli ve afişteki kocaman "BLOW" yazısı ile bilinçaltınıza cinsel imalarda başarılı bir subliminal reklam örneği. Resim 2.64. Yiyecek reklamlarının erotik çağrışım için kullanılması 88 Resim 2.65. Afiş detayında kullanılan çıplak kadın figürü Reklamda yer alan kadın oyuncunun cinselliği üründen daha ön planda yer almakta ve “asla daha azı ile yetinme” sloganı ile bilinçaltına yönelik cinsellik unsuru kurgulanmaktadır. 89 Resim 2.36. Bir çizgi roman kapağı Resim 2.67. İçecek afişlerinde gizlenmiş erkek cinsel organları 90 Resim 2.64. Alman şeker firmasının ambalajı Resim 2.69. Şeker ambalajında yazılı olan “explosion” kelimesinin sadece ilk iki harfi olan EX büyük yazılmış ve SEX yazısı öne çıkarılmıştır. 91 Resim 2.70. Topuklu ayakkabı giyen bir çift ayak g-stringli bir kadın vücudu olarak tasvir edilmiş. Resim 2.71. Bir giyim firmasının reklamı Resim 2.72. Bir giyim firmasının reklamında çekici bir kadınla birlikte sunulan “FUCK” emri 92 Resim 2.735. Deodorant reklamında arzu dolu bir kadın ve gönderme yapılan bir erkek cinsel organı. Resim 2.74. Havayolu firmasının reklamları 93 Spirit Airlens adlı havayolu şirketinin reklam kampanyaları porno göndermelerle dolu. Porno yayınlarda olgun kadınlar için kullanılan “MILF” kelimesi, biriyle yatmak anlamına gelen “GET LAID” sözcüğü ve yine porno yayınlarda kullanılan “BARELY LEGAL 18+” göndermesi. 94 Resim 2.75.Club 18-30 tatil firmasının reklamları 95 Resim 2.76. Çocuk parkındaki kaydırağın erkek cinsel organı olarak tasarlanması Resim 2.77. Dizi setlerinde kullanılan “sex” yazıları. 96 Resim 2.78. Görsel içerisine gizlenmiş "sex" yazısı Resim 2.79. Para içerisine gizlenmiş "sex" yazısı 97 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ İnsanoğlu doğduğu günden buyana tüketici konumundadır. Bu konum ilerleyen zamanlarda kullanılır veya kontrol edilir bir duruma dönüşmüştür. Toplayıcılıktan çıktıktan sonra ne zamanki yerleşik hayata geçildi; artık birilerinin dayatmasıyla kişi kendi isteği dışında davranışlar sergilemeye başladı. İnsanlar kendi istekleri olsun ya da olmasın kendilerine öğretilen bilgileri yaşamlarında gerek topluma aykırı olmamak gerekse toplumdan onay görmek adına yapmıştır. Toplulukları bir şeylere yönlendirirken çok etkileyici yöntemler kullanarak insanların üzerlerinde o dayatmaya karşı bir haz oluşturulur. Bu haz da mesajı o kadar kolay uygulamaya sokar ki harici bir motivasyona gerek duyulmaz. Sanayi devriminden sonra ki yıllarda insanların işleri daha da zorlaşır. Artık ürünlerin çeşitliliği, rekabet ortamının artması firmaları farklı yöntemler bulmaya yönlendirir. Tabi her zaman kullanılan yöntemler basit, sade, masum olmaz. Artık savaşlar başlamıştır ve her yol mubahtır. 1950'li yıllarda aktif olarak kullanılmaya başlayan yöntemlerin en tehlikelisi ve etik olmayanı ortaya çıkmıştır. Bu yöntem subliminal yöntemdir. Subliminal yöntemde insanların kendi fikirleri, bilgileri, kararları pek önem arz etmez. Yani bu yöntemi uygularken alıcıdan izin almazlar. Jim Vicary tarafından yapılan deneyle artık reklam ve iletişim aracı olarak kendine yeni bir yol haritası çizmiştir. Burada artık kişiler, kurumlar, firmalar direkt olarak dayatamadıkları fikirlerini bu yöntemle iletmeye başlamışlardır. Bu yöntem aslında çok fazla acımasızdır. Çünkü alıcıların kendilerini bertaraf etmişlerdir. Jim Vicary yapmış olduğu Coca Cola iç, mısır ye deneyinin başarılı olması birçok psikoloğa ilham kaynağı olmuştur. Firmalar tüketici konumunda olanların istek ve gereksinimlerini tespit ederek onları nasıl yönlendireceği konusunda bilgi sahibi olurlar. Bu çıkarımdan yola çıkarak, tüketicilerin beklenilen şekilde, satın alma davranışına yönlendirilmelerinde psikolojik aşamaların öneminin farkına varan reklamcılar, psikoloji sanatını dilbilim ile birlikte görsel sanatın içerisine katma gereksinimi 98 duymuşlardır. Subliminal reklamcılığın ortaya çıkış süreci de bu noktada kendini göstermektedir. Subliminal reklamcılık genel anlamıyla toplum tarafından bir tabu haline getirilmiş olan SEX, DOĞUM ve ÖLÜM imgelerini kullanarak gerekli mesajları gönderirler. İnsan beynine kodlanmış şekilde bu sözcüklere anında tepki verir ve gerekli girişimleri yerine getirir. Önceki bölümlerde bahsedilen örneklerde de görüldüğü gibi çalışmalarda mutlaka cinsellik ile ilgili şekiller, semboller kullanmışlar. Kuzuların sessizliği film afişinde ise ölümü çağrıştıran kuru kafa figürünü kullanmışlar. Subliminal reklamlar kitlesel iletişim araçları ile hayatımızı her dakika bombalar. Reklam sektörü, bizi habersizce bilinçaltı reklam teknikleri uygulayarak aldatıp kontrol etmeye çalışıyor. Yolda gördüğümüz bir billboarddaki reklamı görmezden gelebiliriz. Fakat reklam verenlerin bilinçaltımızda oynadığı akıl oyunlarını idrak edemeyebiliriz. İşin ürkütücü yanı ise biz farkına bile varamadan reklam verenler hayatımızın kontrolünü ele geçirebiliyor olmalarıdır. Film, çizgi film ve diğer programlarda yer alan cinsellik temalarını içeren gizli ya da örtülü tabir edebileceğimiz mesajlar ile bilinçaltına etki edilmekte ve bunun sonucunda bireylerin cinsel dürtülerini harekete geçirebilecek simgelerin yer aldığı reklâmlarla tanıtılan ürünlere yönlendirilmesine sebep olunmaktadır. Ayrıca bu konuda özellikle kadının cinsel bir nesne olarak bilinçaltına yerleştirilmesine sebep olunmakta, etik değerler erozyona uğratılmaktadır. Tüketicinin satın alma arzusunu etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar; kişiler, toplumlar, uluslar ve ırklardır. Bunların dışında bir de etkilemeyen ve farklılık göstermeyen unsurlar vardır: 1.Yaşamın başlangıcı: tüm toplumlarda bir canlının hayata başlangıç anı; cinsellik, 2. Yaşamın sonu: yaşamın sona erişini anlatan ölüm arketipi ve buna bağlı olarak çatışma ve şiddet öğeleri ile simgelenmektedir.117 117 Wilson Bryan Key, Subliminal Seduction, Penguin Group Incorporated, USA, 1974. 99 Bu reklamları yaparken insanların bilinçaltında bulunan arzulama, dikkat çekme, âşık olma ve cinsellik gibi dürtülerimizi harekete geçirmeye çalışırlar. Örneğin geçmiş yıllarda yayında olan imar bankasına ait “Macit beni otomobillendir” sloganlı reklamda kadının kocasını ikna etmek için bornozunu düşürmesi; Duracell reklamının maskotları olan ayıcıkların cinsel yaşamlarının hız kesmeden devam etmesi; Arko tıraş kolonyası reklamında erkek mankenin arkasında çekici bir kadın kullanılarak siz de Arko kullanırsanız bunun gibi çekici kadınlar sizi arzular mesajı verilmesi gibi örnekler çoğaltıla bilinir. Bu tür bilinçaltına yönelik reklamlarda aleni bir şekilde sex kelimesi bulunmaz. Ama kullanılan objeler, nesneler direkt olarak cinselliği çağrıştırır. Dolayısıyla tüm insanlarda değişmeyen etkenlerden olan bu cinsel dürtü alıcının bilinçaltını o ürünü satın alması için harekete geçirir. Subliminal reklamlarda cinsellik unsuru olan S, E ve X harfleri gömme tekniğini kullanılarak belli yerlere koyulmaktadır. Tabi bu iletileri yani reklamlarda kullanılan subliminal öğeleri hafızamıza kaydederken bilinçaltı bir süzgeçten geçirmeden depolar. Bunun sonucunda alıcılar tanıtımı yapılan ürünle aralarında bir bağ kurarlar. Er ya da geç o ürünün satışı gerçekleşir.118 Değişmeyen unsurlardan bir diğeri de ölüm yani yaşamın sonu ve bunun tetiklediği çatışma olgusudur. Ölüm temasının işlendiği ve bunu çağrıştıran reklamlar da çok fazla kullanılmaktadır. Ölüm temasının kullanılma sebebi insanlarda uyandırdığı şiddet ve çatışma çağrışımıdır. Yaşlılık kavramı “düşkünlük” olarak kullanılmaz. Genellikle güven ve inandırıcılık bunun yanında canlı, neşeli, eğlenceli karakterler olarak kullanılmıştır. Yaşlılık olgusunu yaşlandıkça huysuzlaşma, fiziksel ve zihinsel gerileme, sağlık sorunlarını problem haline getirme, heves ve arzularını yitirme anlamları yerine karşıtı olan unsurlarını kullanmışlardır. Yani çatışma olgusu. Yaşlı insanların kullanıldığı reklamlar baktığımızda bunlarda erkek karakterler bayanlara göre daha fazla rol almışlardır. Bu karakterlerin görevi uzun vadede ikna etmek ve güven vermektir.119 Bu reklamlara örnek verecek olursak Kent şekerlerinin bayram reklamlarında kullanılan yaşlı insanlar; Türkcell’in ses kalitesini anlatan reklamlardır. Sinema 118 119 Eldem, 2009. The Rescuers. Snopes, (18 Şubat 2014), http://www.snopes.com/disney/films/rescuers.asp 100 filmlerinde bu işlev D, I ve E harflerini kullanılarak yapılmaktadır. Ölüm (Die) yazısı izleyicide ölmekle eşdeğerdir. Bu yazılar yine gömme tekniği ile kullanılır ve filmin değişik sahnelerinde bir görünüp bir geçer. Burada amaç ölümü yaşamın sonunu vurgulayarak istenilen hedefe ulaşmaktır. İnsanlara uyandırılan yaşamın sonuna varmadan gençlikte yapılabilecekler listesini kalabalıklaştırmaktır.120 Günümüze gelindiğinde ise çocukları olumsuz etkileyecek çalışmalar kendini göstermektedir. Afişlere, çizgi filmlere, sinema filmlerine mutlaka erkek ya da kadın cinsel organlarının bulunduğu resimler, simgeler yerleştirilmekte, özellikle afişlere yerleştirilen “SEX” yazısı sıkça karşımıza çıkmaktadır. Subliminal reklamların kullanılması veya denetimsiz kullanılması hayatımızı olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir. Hele ki çocuklar üzerinde oynan bu oyunlar ise çok vahim durumdadır. Bu reklam tekniği ülkemizde olduğu gibi birçok ülkede kullanılması yasaklanmıştır. Fakat denetim konusunda yetersiz kalınmıştır. Böyle etkili bir silahın denetiminin çok dikkatli yapılması gerekmektedir. Sonuç olarak subliminal reklam, tüketiciyi etkilemekte ve satın alma üzerindeki etkisi net bir şekilde konumlandırılmasına rağmen halen ve neredeyse tüm dünyada uygulanmakta ve örnekleri her geçen gün çoğalmaktadır. 120 Eldem, 2009. 101 KAYNAKÇA Tasarım Nedir. (1998). 10 07, 2014 tarihinde isimtescil.net: http://www.isimtescil.net/markatescil/tasarim-nedir.aspx adresinden alındı The Hidden Persuaders. (2002, 2 11). 8 24, 2014 tarihinde Keep&Share: https://www.keepandshare.com/doc/3542337/the-hidden-persuaders-vance-packard1957-pdf-february-11-2012-7-09-pm-9-6-meg adresinden alındı Müzik Endüstrisi Deşifre (Subliminal Mesaj ve Semboller). (2011, 1 29). 11 20, 2015 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=IiEI5kWXmmg adresinden alındı Subliminal Advertising. (2011). 09 05, 2014 tarihinde Subliminal Manipulation: http://subliminalmanipulation.blogspot.com.tr/2010/09/subliminal-messages-inadvertising-in.html adresinden alındı Subliminal Advertising. (2011, 5 3). 9 1, 2014 tarihinde Snopes: http://www.snopes.com/business/hidden/popcorn.asp adresinden alındı Afiş Nedir ve Nasıl Hazırlanır? (2012). 2015 tarihinde Reklam Master: http://www.reklammaster.com/afis-nedir-ve-nasil-yapilir-afis-hazirlama.html adresinden alındı Gestalt Kuramı. (2013). 2015 tarihinde Grafik Tasarım Günlüğü: http://handegrafik.blogspot.com.tr/2013/03/gestalt-kuram_27.html adresinden alındı İlluminati Sembolleri ve Oyun Kartları. (2013, 07). 6 28, 2015 tarihinde İstihbarat Sahası: https://istihbaratsahasi.wordpress.com/2013/07/16/arastirma-dosyasi-illuminatisembolleri-ve-oyun-kartlari/ adresinden alındı Kurumsal Kimlik. (2013, 3 8). 4 1, 2014 tarihinde Wikipedia: http://tr.wikipedia.org/wiki/Kurumsal_kimlik adresinden alındı Takistoskop Cihazı ve Deneyleri. (2013, 02 07). 08 31, 2014 tarihinde Beyazgazete: http://www.beyazgazete.com/video/webtv/televizyon-40/takistoskop-mesajla-zihinkontrolu-cihazi-ve-deneyleri-374985.html adresinden alındı Tipografi Nedir. (2013). 5 1, 2014 tarihinde Acıbadem Medya: http://www.acibademmedya.com/blog/tipografi-nedir/ adresinden alındı Bilinçaltı Hakkında Ne Biliyoruz? (2014, 2 16). 7 19, 2014 tarihinde Milliyet Gazetesi: http://www.milliyet.com.tr/a-nilgun-aktas---nlp-uzmani---profesyonel-yasam-ve-iliskikocu/bilincalti-hakkinda-ne-biliyoruz---kadin-1837696/ adresinden alındı Logogram. (2014, 7 14). 9 1, 2014 tarihinde Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Logogram adresinden alındı Pintos. (2014). 09 05, 2014 tarihinde Artencounter: http://www.artencounter.com/pintos-p2277.html adresinden alındı 102 Reklam. (2014, 4 5). 7 1, 2014 tarihinde Wikipedia: http://tr.wikipedia.org/wiki/Reklam adresinden alındı The Rescuers. (2014, 2 18). 8 1, 2014 tarihinde Snopes: http://www.snopes.com/disney/films/rescuers.asp adresinden alındı Algı düzeylerinin insan davranışları üzerindeki etkisi. (2015). 2015 tarihinde açıköğretimadalet.com: http://www.acikogretimadalet.com/algi-duzeylerinin-insandavranislari-uzerindeki-etkisi.html adresinden alındı Double Meaning. (2015). 2015 tarihinde Pinterest: https://www.pinterest.com/lalacozy/doublemeaning/ adresinden alındı Grafik tasarım nedir? (2015). 2015 tarihinde Akdeniz Üniversitesi: http://fotofilm.akdeniz.edu.tr/grafik-tasarim-nedir- adresinden alındı İlluminati. (2015, 06). 6 28, 2015 tarihinde Vikipedi: https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lluminati adresinden alındı Reklam. (2015). 2015 tarihinde diyadinnet.com: http://www.diyadinnet.com/YararliBilgiler1278&Bilgi=reklam adresinden alındı AKTAŞ, K. (2010, 12 29). Şeytan ve Müzik Endüstrisi Hakkında. 12 25, 2015 tarihinde http://firstsight.blogcu.com/seytan-ve-muzik-endustrisi-hakkinda/9379547 adresinden alındı Altındal, A. (2014). Gül ve Haç Kardeşliği. İstanbul: Alfa Yayıncılık. Avşar, B., & Demir, V. (2005). Düzenleme ve Uygulamalarla Medyada Denetim. Ankara: Piramit Yayıncılık. BAL, M. (2015). Marmara Üniversitesi Ders Notu. 2015 tarihinde Ahmet ÇETİNKAYA: http://www.ahmetcetinkaya.com/wp-content/uploads/2015/03/ymu_ders_not.pdf adresinden alındı Başer, M. B. (1994). Görsel İletişimde Piktogram ve Sembollerin İnsan Üzerindeki Etkileri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Becer, E. (2011). Grafik Tasarım. İstanbul: Dost Yayınevi. Bilbilik, E. (2008). İşgal Örgütleri CIA-NATO-AB. İstanbul: Asya Şafak Yayınları. Bir, A. A., & Maviş, F. (1988). Dünyada ve Türkiye’de Reklamcılık: Reklamın Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi. Bişkin, F. (2014). Subliliminal A.Ş. Ankara: Elma. Bowers, J. (1999). Introduction to Two-Dimensional Design: Understanding. Canada: John Wiley & Sons. 103 Buchenroth, M. L. (1977). Subliminal Advertising Effects in Magazine Advertisements. Ohio: Ohio State University. Buyurgan, S., & Buyurgan, U. (2001). Sanat eğitimi ve Öğretimi. Ankara: Dersal Yayıncılık. Çarbuğa, Y. (2010). Televizyon yayınlarının çocuklara etkisi ve medya denetimi kapsamında simge - sembol uygulamaları. İSTANBUL: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çelenk, S. (2004). Medyada Şirkete Duyarlılık. Ankara: RTÜK. Çelik, M. (2000). Reklamda Tüketicinin Yönlendirilmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Darıcı, S. (2013). Subliminal İşgal, Bilinçaltımızı Ele Geçiren Mesajlar. İstanbul: Destek Yayınları. Deviren, D. (2010). Altın Oran ve Grafik Sanatlarda Kullanımı. İstanbul: Haliç Üniversitesi. Dursun, N. (2013). Evrimleşen Grafik İle İllüstrasyon Ve Animasyon İlişkisi. . İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eldem, Ü. İ. (2009). Bilinçaltı Reklamcılık ve Tüketici Davranışları Üzerindeki Etkisi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gerçekler, İ. (2011, 05). 07 06, 2015 tarihinde http://inanilmazgercekler.blogspot.com.tr/2011/05/sertap-erener-eurovision-1si-nasloldu.html adresinden alındı Gök, C. (2014). Ölümü Anlatan "Canlı Tablo"! 2015 tarihinde Cüneyt Gök: http://cuneytgok.blogspot.com.tr/2014/10/canl-tablo.html adresinden alındı Greer, N. R. (2004). The American Voting Experience. SegdDesign. Gülkanat, A. (2012, 4 1). Subliminal Telkinlerin Tarihcesi. 10 04, 2014 tarihinde Ali GÜLKANAT: www.aligulkanat.com.tr/subliminal-telkinlerin-tarihcesi/ adresinden alındı Horzum, I. (2011). 'Dövüş Kulübü' Filminin Ruhbilimsel Çözümlemesi. Akademik Bakış, 1-24. illüminati. (tarih yok). 6 28, 2015 tarihinde http://onedio.com/haber/20-maddede-masonsembolerinin-sirlari-357746 adresinden alındı illüminati. (tarih yok). 6 28, 2015 tarihinde http://onedio.com/haber/20-maddede-masonsembolerinin-sirlari-357746 adresinden alındı İzgören, A. Ş. (2009). Eşik Altı Büyücüleri. Ankara: Elma Yayınevi. Karamolla, N. (1995). Attitudes of Turkish Students Toward the Use of Sexual Embeds and Overt Sexuality in Advertising. İstanbul: Boğaziçi Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Bölümü. 104 Karamustafa, S. (2009). Grafik Tasarımın Tanımı. Grafik Tasarım Dergisi, 50-62. Ketenci, H. F., & Bilgili, C. (2006). Görsel İletişim ve Grafik Tasarımı. İstanbul: Beta Yayınları. Key, W. B. (tarih yok). (Ph, D.), Subliminal Ad-Ventures In Erotic Art, . Boston: Brendan Publishing Company. Key, W. B. (1974). Subliminal Seduction. USA: Penguin Group Incorporated. Key, W. B. (1980). The Clam-Plate Orgy and Other Subliminimals the Media Use to Manipulate Your Behavior. New Jersey: Prentice Hall. KEY, W. B. (1992). Subliminal Ad-Ventures In Erotic Art. USA: Branden Publishing Company. Key, W. B. (1993). The Age of Manipulation. Boston: Madison Book. Kılıçkan, H. (2002). Tarih Boyunca Bezeme Sanatı ve Örnekleri. İstanbul: İnkılap Yayınevi. Kütüphane. (tarih yok). 6 26, 2015 tarihinde Tehet: http://tehet.net/kutuphane/takistoskoptachiscope-cihazi-nedir/ adresinden alındı Lan Bestly, R. N. (2001). Based Design. London: Rotovision. Landa, R. (1996). Graphic Design Solutions. U.S.A: Delmar. Larcher, J. (1985). Allover Patterns With Letter Forms. Dover Design Library. Odabaşı, Y. (1992). Reklam Veren-Reklam Ajansı İlişkileri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Araştırma Fonu Yayınları. Olson, J., & Sentis, K. (1985). Advertising and Consumer Psychology. New York: Praeger. Oluç, M. (2006). Temel Pazarlama Kavramları. İstanbul: Beta Yayınevi. Öktem, E. (2012). Grafik Tasarım Dersi Alan Öğrencilerin, Grafik Tasarım ve Bilgilendirme Tasarımı Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Öztürk, E. (2011). Bilinçaltıa Gizli Mesaj Gönderme. 10 4, 2014 tarihinde Blogcu: elifinsokagi.blogcu.com/bilincaltina-gizli-mesaj-gonderme-%5Bsubliminal-vizion-pro1-3/11520890 adresinden alındı Resmi Gazete. (2003). Reklam Yönetmeliği. Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu. Sarıkavak, N. K. (1993). Tipografinin Temelleri. Ankara: Doruk Yayınları. Sembol. (tarih yok). 6 9, 2015 tarihinde Wikipedia: http://tr.wikipedia.org/wiki/Sembol adresinden alındı Sikkofield, M. (2013, 07). 07 05, 2015 tarihinde http://michaelsikkofield.blogspot.com.tr/ adresinden alındı 105 Sözen, M., & Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İatanbul: Remzi Kitabevi. Stiebner, E., & Urban, D. (1982). Zeichen Signets / Signs Embkens. Germany: BURCKMANN. Taylor, S. E. (2007). Sosyal Psikoloji/ Psikoloji Dizisi. (A. DÖNMEZ, Dü.) Ankara: İmge Yayınevi. Teber, S. (1982). Doğanın İnsanlaştırılması. İatanbul: Say Yayınları. Tepecik, A. (2002). Grafik Sanatlar Tarihi - Tasarım - Teknoloji. Ankara: Detay Yayıncılık. Tığlı, M. (2002). Bilinçaltı Reklamcılık. İstanbul İletişim Fakültesi Dergisi, 350. Turani, A. (1980). Çağdaş Sanat Felsefesi. İstanbul: Varlık Yayınevi. Uçar, T. F. (2004). Grafik Tasarım. İstanbul: İnkılap Yayınları. Weinstein, S., Drozdenko, R., & Weinstein, C. (1984). An Electroencephalographic Technique Used for Evaluating the Communications-Effect of Advertising. Lexington Books, 41. Wells, C. (1972). İnsan ve Dünyası. İstanbul: Remzi Kitabevi. Williamson, J. (2000). Reklamların Dili. Ankara: Ütopya Yayıncılık. Yücel, A., & Çubuk, F. (2013). Nöroplazma ve Bilinçaltı Reklamcılık. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 172-183. 106 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Adı Soyadı Vedat ÖNEL Doğum Yeri ve Tarihi Baskil, 25.03.1980 Eğitim Durumu Lisans Öğrenimi Mersin Üni. G.S.F. Grafik Bölümü Bildiği Yabancı Diller İngilizce Bilimsel Faaliyetleri İş Deneyimi Stajlar Projeler Çalıştığı Kurumlar Giresun Üniversitesi T.B.M.Y.O Tasarım Bölümü İletişim E-Posta Adresi Tarih [email protected]
