Zamanı Aşan Denemeler Deneme dünyasına adım atılacaksa bunu
advertisement
Sinan Haluk TANDOĞAN 21300920 TURK 102-12 Tandoğan 1 Ahmet KAYA Zamanı Aşan Denemeler Deneme dünyasına adım atılacaksa bunu yapmanın en iyi yolu Montaigne’i okumaktan geçer. Nitekim Montaigne hem deneme türünün kurucusu hem de bu alanda verilmiş en başarılı örneklerin yazarıdır. Fransız aristokratik yaşantısının içinden, ancak yine de beklenmedik bir duyarlılık ve düşünce yoğunluğu içinde Denemeler’i kaleme almış olan Michel de Montaigne, aldığı eksiksiz eğitimi ve sıra dışı bakış açısını da eserine yansıtmıştır. Eserinde, sanatsal bakımdan çok değer teşkil etmediği söylenebilecek günlük konuları, hem okunabilir kılmakta, hem bunlara sanatsal bir değer yüklemekte hem de okuyucuya her denemede kendinden bir parça sunabilmektedir. Montaigne’e göre herkesin ve her şeyin eleştirilecek bir yanı vardır. Hiçbir varlık tam ve kusursuz değildir. Denemelerini de bu olgu üzerine kurmuştur Montaigne. Hatta ona göre kendisi bile mutlak bir iradeye ve iyiliğe vakıf değildir. “Bakıyorum da öyle çürük taraflarım var ki söylemeye zor varıyor dilim. Sağlam oturaklı neyim var? Her an sendeleyip düşebilirim.” (Montaigne, 102) der Montaigne. Kanımca, gerçekten de insanı insan kılan ve onu ileriye taşıyan, kusurlarının ve eksiklerinin farkına varmasıdır. Bunu yapmanın yolu da özeleştiriden geçer. Bahsi geçen yolculukta bir ayna vazifesi gören özeleştiriye ulaşmanın aklıma gelen en iyi yolu Denemeler’i okumaktır. Bu kitapta belki aradığınız sürükleyiciliği veya bilgi yoğunluğunu Sinan Haluk TANDOĞAN 21300920 TURK 102-12 Tandoğan 2 Ahmet KAYA bulamayacaksınız ama sayfaları geride bıraktıkça kendinizi farklı bir dünyada bulacaksınız. Bu dünya da alışılageldik bir fantezi dünyası olmayacak. Tam aksine kendinizi zihninizin içinde bulacaksınız. Bunun sebebi, Denemeler’in konusunun insan ve onun yaşantısı olması olsa gerek. Dırdırcılar, dostlar, yaşayan ölüler, aylak ruhlar gibi belirli tip insanlara özgülenmiş olan tiplemeler ve hayatta karşılaşılabilecek insan örnekleri ışığında bir toplum analizinin yanı sıra, Montaigne insan gerçeğine de dikkat çekmiştir. Belki de onu zamanın ötesine taşıyıp ölümsüz kılan da bu yanıdır. Zaman ve şartları değişse bile insan gerçeği büyük ölçüde aynı kalmaktadır. Örneğin, ortaçağda Fransa’nın feodal beyliklerinden birinde yaşayan bir buğday çiftçisinin aşkıyla günümüz metropollerinden birinde işe yetişmeye çalışan bir bankacının hissettiği aşkın farklı olmadığı fikrindeyim. Montaigne de eserinde zamanın sınırlarını yırtıp aşan ebedi konulara değinmiştir. Bunlara değinirken de faydalandığı tek kaynak fikirleri ve deneyimleri olmuştur. Bu bakımdan, hiçbir sanatsallık kaygısı taşımadan sadece düşündüklerini kaleme alan Montaigne, kendi ve yakınları dışında büyük bir kitleye ulaşıp ilham kaynağı olmak gibi bir amaçla da yazmamıştır. Öyle ki, bunu kitabına 1580 yılının 1 Mart’ında yazdığı önsözde bile yer vermiştir. “Okuyucu, bu kitapta yalan dolan yok. Sana baştan söyleyeyim ki, ben burada yakınlarım ve kendim dışında hiçbir amaç gütmedim. Sana hizmet etmek yahut kendime ün Sinan Haluk TANDOĞAN 21300920 TURK 102-12 Tandoğan 3 Ahmet KAYA sağlamak hiç aklımdan geçmedi. Böyle bir amaç peşinde koşmaya gücüm yetmez.”( Montaigne, 1) Denemeler’i bir kişisel gelişim kitabı olarak anlamanın da mümkün olduğu fikrindeyim. Zira kitap okura bir kişisel gelişim kitabının sunabileceğinden çok daha kapsamlı bir özeleştiri yapma olanağı sunuyor. Tek fark bunun açık açık yazılmış olmaması. Bir kişisel gelişim kitabından farklı olarak, Denemeler’de, betimlenen kişi tiplerinden hangisine en yakın olunduğunun tespitiyle, okuyucuya kendini keşfetme ve eleştirme fırsatı sunulmuştur. Aktarılması amaçlanan fikre ve eleştiriye ulaşmak için de, satırların yanı sıra, tabiri caizse satır aralarını da okumak gerekiyor. Birikimli bir okuyucu için bunun zorlayıcı olmayacağının yanı sıra eğlenceli ve verimli olacağını düşünüyorum. Çünkü bana göre kendi sentezimin ürünü olan bir bilgi, başkasının sunduğu bilgiden çok daha kalıcıdır ve çok daha fazla önem arz eder. Denemeler hem bir kişisel gelişim romanı, hem bir başucu kitabı hem de insanı ve yaşayışını anlatan eşsiz bir kaynak. Okuyucu kitapta geçen, bahsettiğim kişi kalıplarının hangisine dâhil olduğunu ararken, eksik yanlarının farkına vararak bunları gidermek için çabalamaya yöneliyor. Bu bakımdan, hem insanın okumaya ve üzerinde kafa yormaya değer özelliklerini anlattığından hem de, her bir okuyucu için ayrı bir fikir sunup ona kendinden bir parça sunduğu için Sinan Haluk TANDOĞAN 21300920 TURK 102-12 Tandoğan 4 Ahmet KAYA Denemeler’in, mutlaka dikkatle okunması gereken bir eser olduğu görüşündeyim. Kaynakça Montaigne, Michel de. Denemeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2009
