Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları - E

ÜNİTE: ANLATIM BOZUKLUKLARI-1
KONU: Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eşanlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım
bozukluğuna neden olmuştur?
A)
B)
C)
D)
Sağlıklı ve sıhhatli olmak için dengeli beslenmeliyiz.
Adam neşeli ve iyi bir insandır.
Bu şiirin ölçüsünü ve uyak düzenini bulun.
Her gün gazete ve dergi alırım.
Çözüm:
Eş Anlamlı Sözcüklerin Gereksiz Kullanımı:
Eş anlamlı sözcükler aynı cümlede kullanıldıklarında duruluğu bozar. Cümlede gereksiz sözcük
kullanımından anlatım bozukluğuna yol açar.
Bu sınav benim için hem mühim hem de önemlidir.
Cümledeki “mühim” ve “önemli” sözcükleri eş anlamlıdır. Birbirinin yerine kullanılabilir fakat, aynı anlama
geldiklerinden, aynı cümlede kullanımları anlatım bozukluğu yapmıştır. Birinin cümleden çıkarılması gerekir.
Bu sınav benim için önemlidir.
Bu cümlede olduğu gibi duygu ve düşüncelerimizi olabildiğince az sözcükle anlatmalıyız ki anlatımda duruluk
olsun.
Seçenekleri inceleyelim:
B, C, D seçeneklerinde bir anlatım bozukluğu görülmemektedir. A seçeneğinde ise “sağlıklı” ve “sıhhatli”
sözcükleri eş anlamlıdır. Biri cümleden çıkarılmalıdır. Yanıt, A’dır.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Sınıfta kulağıma yavaşça fısıldadı.
Çevre temizliğine hepimiz katıldık.
Bugünlerde çalışmasına diyecek yok.
Geziye ailemiz de katılacakmış.
Çözüm:
Aynı Anlamı Veren Sözcüklerin Gereksiz Kullanımı:
Cümleye aynı anlamı katan sözcük ya da sözleri birlikte kullanmak, anlatım bozukluğuna yol açar. Sözcük
cümleden çıkarıldığında, cümlenin anlamında bir daralmaya neden oluyorsa, o sözcüğün gereksiz olmadığı
anlaşılmalıdır. Çünkü; gereksiz sözcükler cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında hiçbir daralma olmaz.
Bir sözcüğün anlamını cümledeki başka sözcükler taşıyabilir.
Adam çocuğa bir şeyler anlattı, birlikte tartıştılar.
Tartışma eylemi birlikte yapılır. “Tartışma” sözcüğü bu anlamı karşıladığı için “birlikte” sözcüğünün yazımı
gereksizdir.
Gereksiz sözcük kullanımı cümlede duruluğu bozar.
Seçenekleri inceleyelim:
Görüldüğü gibi B, C, D seçeneklerinde gereksiz sözcük bulunmamaktadır. A’ da ise “fısıldamak yavaşça
söylemek” anlamına geldiğinden “yavaşça” sözcüğü gereksiz kullanılmıştır. Yanıt, A’dır.
İLKÖĞRETİM 8
114
TÜRKÇE
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekin gereksiz kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluğu
vardır?
A)
B)
C)
D)
Dün hafif bir sarsıntı odlu.
Düğünüme çok insanlar geldi.
Bahçede top oynayacaklar.
Dedesiyle tiyatroya gidecekmiş.
Çözüm:
Aynı Görevi Üstlenen Ek ve Sözcüklerin Birlikte Kullanımı:
Eklerin gereksiz kullanımı anlatımı bozar. Cümlede ekle aynı görevi üstlenen sözcük varsa, ekin cümleden
çıkarılması gerekir.
Bu konuda hepimizin farklı düşüncelerimiz var.
Bu cümlede “düşüncelerimiz” değil “düşünceleri” olmalıydı. “-miz” eki ve “hepimizin” sözcüğü “bizim” anlamını
vermektedir. Cümlenin doğrusu şöyledir.
Bu konuda hepimizin farklı düşünceleri var.
Seçenekleri inceleyelim:
A, C, D seçeneklerinde anlatım bozukluğu yoktur. B’ de ise “lar” eki “çok” sözcüğü ile aynı görevi üstlenmiştir.
“lar” gereksiz kullanıldığından cümleden çıkarılmalıdır. Yanıt, B’dir.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “öğretim” sözcüğü yanlış kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Babası üniversitede öğretim görevlisiymiş.
Bu öğretim yılını da yarıladık.
Bazı televizyon kanalları okuma-yazma öğretimi yapıyor.
O, hiç müzik öğretimi görmedi.
Çözüm:
Birbiriyle Karıştırılan Sözcüklerin Kullanımı:
Kimi sözcükleri, yazılışlarını birbirine yakın olduğu için karıştırılır. Bu sözcükleri kullanırken aralarındaki
anlam ayrılığına dikkat etmek gerekir. Çünkü bu sözcükler genellikle aynı kökten türer.
yaşantı – yaşam
etki – tepki
güvence – güvenlik
bağımlı – bağlı
olası – olanaklı
şans – ihtimal
yayım – yayın
etkin – etken
karşın – karşılık
özetle – özellikle
süre – süreç
ayrıntı – ayrım
ayrıcalık – ayrılık
Seçenekleri inceleyelim.
Öğrenim, herhangi bir dalda eğitim görmek, yetişmek demektir. D seçeneğinde öğretim yerine öğrenim
sözcüğünün kullanılması uygun olurdu. Yanıt, D’dir.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca çelişen sözler bir arada kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
O filmi tekrar, yine görmek istiyorum.
Bir zamanlar eskiden burası şirin bir köydü.
Bu paketi kuşkusuz babam getirmiş olabilir.
Kitabın ilk başında bir açıklama yapmış.
115
İLKÖĞRETİM 8
Çözüm:
Anlamca Çelişen Sözcüklerin Birlikte Kullanımı:
Anlamca çelişen sözcüklerin aynı cümlede kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar. Neyin anlatılmak
istendiği net olarak belli olmadığından mantıksal tutarsızlığa da yol açar. Çelişkiye neden olan sözcüklerden
birini cümleden çıkarmak gerekir.
Askerdeki oğlum bu gece mutlaka gelebilir.
Bu cümlede “mutlaka” kesinlik, “gelebilir” olasılık bildirmektedir. Hangisi net belli değil. Çelişki var.
Sabah evden en erken ben çıkarım, kardeşim benden yarım saat sonra çıkar. Bu cümlede de anlam çelişkili.
Evden çıkıp gidiyor. Kardeşinin ne zaman çıktığını ne biliyor.
Aşağı yukarı tam iki yıl önce tanıştık. Burada “tam” ve “aşağı yukarı” çelişki yaratmış. İkisinden birinin
kullanılmaması gerekir.
Seçenekleri inceleyelim:
A’da tekrar-yine, B’de eskiden-bir zamanlar, D’de ilk-başında aynı anlama gelen sözcüklerdir. Biri gereksiz
kullanılmıştır. C’de ise “kuşkusuz” kesinlik, “olabilir” olasılık bildirdiği için çelişmektedir. Anlatım bozukluğunu
gidermek için birinin cümleden çıkarılması gerekir. Yanıt, C’dir.
6.
Aşağıdakilerin hangisinde sözcüğün yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım
bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
İki gündür çok başım ağrıyor.
Eve yeni geldim, biraz dinlenmek istiyorum.
Senin istediğin gibi bir yemek yaptım.
Haftaya buluşmak üzere sözleştik.
Çözüm:
Sözcükleri Yanlış Yerde Kullanmak:
Sözcükler bulunması gereken yerde kullanılmazsa anlam belirsizliğine ya da amaca uygun olmayan yanlış
anlamlara yol açar. Düşünceler veya olaylar cümlede belli bir sıraya göre ifade edilmelidir.
“Yeni arabaya binmiştim ki yağmur başladı.”
Bu cümlede yeni olan “araba” değil, “binme” eylemidir. Sözcüğü doğru yerine koyarsak, “Arabaya yeni
binmiştim ki yağmur başladı.”olur ve anlatım bozukluğu giderilmiş olur.
Seçenekleri inceleyelim:
B, C, D seçeneklerinde sözcükler yerle yerinde kullanılmıştır. A seçeneğinde ise “çok ve baş” sözcükleri
yanlış yerde kullanılarak anlatım bozukluğu yapmıştır. İki sözcüğü yer değiştirirsek bu bozukluk giderilmiş
olur. Doğrusu “İki gündür başım çok ağrıyor.”dur. Yanıt A’dır.
7.
Seçeneklerin hangisinde sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım
bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
İnsan, düşündükçe vardır.
Okulun en gözde öğrencisi olduğu için ödüllendirildi.
Radyoda, izleyiciler için güldürü fıkraları anlatılıyor.
Bu işi yaparken zevk duyuyorum.
İLKÖĞRETİM 8
116
TÜRKÇE
Çözüm:
Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması:
Dilimizde bazı sözcükler aynı kökten türediği, yazılışları birbirine yakın olduğu veya birbirini çağrıştırdıkları
için, aynı anlama geliyor sanılarak kullanılır. Bu şekilde karıştırılan sözcüklere, kendilerine uymayan anlamlar
yüklenir.
Dün okulca ormana fidan ekmek için gittik.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu “ekmek” sözcüğünün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanmaktadır.
Fidan ekilmez, ekmek yerine “dikmek” sözcüğü daha uygundur.
Duvara çizilmiş yazılar, çevre kirliliği yapmaktadır. Bebeğin saçları büyüyor.
yazılmış
uzuyor.
Yanlış anlamlara neden olmamak için, sözcükler arasındaki anlam farkına dikkat etmek gerekir.
Seçenekleri inceleyelim:
A, B, D seçeneklerinde yanlış anlamda kullanılan bir sözcük bulunmamaktadır. C’ de ise radyo izlenmez,
dinlenir. Bu bakımdan “izleyici” yanlış kullanılmıştır. İzleyici yerine “dinleyici” sözcüğü uygun olur.
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ekten kaynaklanan anlatım bozukluğu
vardır?
A)
B)
C)
D)
Evler daha sağlam yapılabilirdi.
Güneş bizi iyice esmerletmişti.
Yapılan yarışma sonunda ekibimiz ikinci oldu.
Bahçede rengarenk, mis kokulu çiçekler görüyorum.
Çözüm:
Yapıları Bozuk Sözcüklerin Kullanımı:
Dilbilgisi kurallarına uymayan sözcükleri ve ekleri kullanmak anlatım bozukluklarına yol açar.
Arkadaşım kuaförde saç rengini koyulttu. (Koyulaştırdı.)
Bu cümlede “koyulttu” sözcüğü dilbilgisi kurallarına göre yapılandırılmamıştır. Koyultmak yanlıştır. Doğrusu
“koyulaştırmak” tır.
Ne etrafı kokturmuşsun → yanlış
kokutmuşsun → doğru
Seçenekleri inceleyelim:
A, C, D seçeneklerindeki sözcüklerin yazımı doğrudur. B seçeneğindeki “esmerletmişti” sözcüğü ise yapısı
nedeniyle anlatım bozukluğuna neden olmaktadır. Doğrusu “esmerleştirmişti” olacaktı. Yanıt, B’ dir.
TÜRKÇE
117
İLKÖĞRETİM 8
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı
çizili sözcük gereksiz kullanılmıştır?
5.
A) Duvardan kapıya siyah renkli bir çizgi
çekildi.
B) Onların dost olacağına kimse inanmıyor.
C) Bir türlü bize yardımcı olmadı.
D) Sizi taksiyle götürürüm yalnız ücretimi
peşin alırım.
2.
A) Bu havada şemsiyesiz sokağa çıkarsan
böyle ıslanırsın.
B) Hem kitap okuyor, hem de müzik
dinliyordum.
C) Onun tecrübelerinden faydalanmak
istiyoruz.
D) Asitli içecekler mideye zararlıdır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir
anlatım bozukluğu vardır?
6.
A) Bu konudan bir daha bahsetmeyelim.
B) Durakta dolmuşun gelmesini bekliyordu.
C) Bu filmin sonunu merak etmek istiyorsan
sana anlatayım.
D) Başkalarıyla konuşurken dikkatli ol.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çelişkili
sözcükler bir arada kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Onu bir an bile unutamıyorum.
Zili kimin çaldığını bilmiyorum.
Kesinlikle sınavı geçmiş olmalı.
Dün gece bize olayı anlattı.
“Bu sana öğüdüm ve nasihatım olsun.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
“Habersiz eve arkadaşını getirmeyi
istemiyorum.”cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
7.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
sözcüğün yanlış yerde kullanılmasından
kaynaklanan bir anlatım bozukluğu
vardır?
Yüklem eksikliği
Yanlış yerde sözcük kullanımı
Gereksiz sözcük kullanımı
Nesne eksikliği
“Korkunç tatlı bir kızdı.” cümlesindeki
anlatım bozukluğunun nedeni hangi
seçenekte verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
8.
Ek yanlışlığı
Nesne eksikliği
Gereksiz sözcük kullanımı
Yanlış sözcük kullanımı
İLKÖĞRETİM 8
“Ona olan güvencimi yitirdim.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
118
Özne – yüklem uyumsuzluğu
Gereksiz sözcük kullanımı
Tamlama eksikliği
Yanlış yerde sözcük kullanımı
Nesne – yüklem uyumsuzluğu
Yanlış anlamda sözcük kullanımı
Gereksiz sözcük kullanımı
Yanlış yerde sözcük kullanımı
TÜRKÇE
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
10.
14.
15.
Saksıyı pencerenin önüne koy.
Bu çocukla biraz ilgilenir misin?
Yemek yüzünden karşılıklı tartıştılar.
Çocuk sessizce sırasında oturuyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde,
gereksiz sözcük kullanımından dolayı bir
anlatım bozukluğu olmuştur?
A)
B)
C)
D)
Bu sınavdan başarılı olmanı bekliyorum.
Lise öğretimimi bu okulda yaptım.
Akşamdan beri yağmur yağıyor.
Ocağın üstünde yemeği unutmuş.
Müdür, odasına giren öğrenciyi azarladı.
Parktaki ağacın gölgesinde oturuyor.
Büyükler her şeyde çocukları suçlarlar.
Bu yapı asırlar, yüzyıllar oldu hâlâ
ayakta.
Aşağıdakilerin hangisinde anlamca
çelişen sözcükler bir arada
kullanılmıştır?
A) Eminim annem şimdiye kadar trenden
inmiş olmalıdır.
B) Üstümdeki kazağı onunla birlikte aldık.
C) Ne müzikten ne de resimden anlar.
D) Ablam üniversite mezunudur.
Eş anlamı sözcük kullanımı
Özne eksikliği
Nesne eksikliği
Gereksiz sözcük kullanımı
“Amacımız mahallemize güzel bir park
meydana getirmektir.” cümlesindeki
anlatım bozukluğu nasıl giderilebilir?
16.
A) “Amacımız” yerine “arzumuz” getirilmeli.
B) “Mahallemize” sözcüğündeki “-e” durum
eki yerine “-den” durum eki getirilmeli.
C) “Meydana getirmektir” yerine
“kazandırmaktır” getirilmeli
D) “güzel” sözcüğü atılmalı.
TÜRKÇE
Dil ve anlatım yönünden bozuk olan
cümle aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
“Tören, tam saat 13.30’da başladı.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
12.
Tahminen, saat iki gibi orada oluruz.
Kaybolan çanta nihayet bulundu.
İlimizde yeni iş alanları yaratılıyor.
Endonezya’da büyük bir deprem olmuş.
Seçeneklerin hangisinde sözcüğün
yanlış anlamda kullanılmasında
kaynaklanan bir anlatım bozukluğu
vardır?
A)
B)
C)
D)
11.
13.
“Yeni sokağa çıkmıştım, annem telefon
ettiğinde.”cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni hangisidir?
A)
B)
C)
D)
119
Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması
Eş anlamı sözcüklerin kullanılması
Sözcüğün yanlış yerde kullanımı
Yapısı bozuk sözcük kullanımı
İLKÖĞRETİM 8
17.
21.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
gereksiz sözcük kullanmaktan
kaynaklanan bir anlatım bozukluğu
vardır?
A) Kitabın önsözünü henüz okumadım.
B) Bu yaşa gelmiş mektup yazmasını
bilmiyor.
C) Bu kitaplardan hangisini almaya karar
verdin?
D) Yaşadığı olayın şokundan henüz
kurtulamadı.
A) Arkadaşına çocukluk fotoğraflarını
gösteriyordu.
B) Aylardır yolunu beklediğimiz oğlum
nihayet geldi.
C) Bu eseri olumlu yönleriyle ve olumsuz
yönleriyle değerlendirelim.
D) Akşamki toplantıda kimler vardı?
22.
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapısı
bozuk bir sözcük anlatım bozukluğuna
yol açmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
anlatım, duruluğa aykırıdır?
A) Bu işte çok gayret ve çaba
göstermelisin.
B) Elimdeki kitabın kapağı yırtılmış.
C) Eski dostların çoğunu göremiyorum.
D) Beni evde bile rahat bırakmıyorlar.
23.
19.
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde ekin
gereksiz kullanımı anlatım bozukluğuna
yol açmıştır?
Aşağıdakilerin hangisinde sözcüğün
yanlış yerde kullanılmasından
kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ikileme anlatım bozukluğuna neden
olmuştur?
A) Yalan, yanlış konuşmalarıyla herkesi
kızdırdı.
B) dışarıda pırıl pırıl bir hava var.
C) Odanın içinde fıldır fıldır dönüyor.
D) Bu konuyu az çok biliyorum.
24.
25.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
sözcüğün yanlış anlamda
kullanılmasından kaynaklanan bir
anlatım bozukluğu vardır?
Özne – yüklem uyumsuzluğu
Yanlış yerde sözcük kullanımı
Gereksiz sözcük kullanımı
özne eksikliği
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ayrıntı”
sözcüğü yanlış kullanılmıştır?
A) Konunun ayrıntılarını inceledin mi?
B) Ona kendini tanıtırken fazla ayrıntıya
inme.
C) Bir baba olarak kız-erkek ayrıntısı
yapmamalısın.
D) Kitabı tamamladım, ayrıntılarıyla
uğraşıyorum.
A) Kitap sevgisi, çocuk sevgisi gibidir.
B) Zor bir işin üzerinden ancak o gelir.
C) Maç başlayınca televizyonun karşısına
geçer
D) Araba bu daracık sokağa sığmaz.
İLKÖĞRETİM 8
Çocuğun hiç parası yok.
Dışardan gelen sesleri duyuyor musun?
Herhangi bir ses duymuyorum.
Gelmişken onu da ziyaret edelim.
“Acele olarak, çabucak işe yetişmeliyim.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
20.
Yağmur iki gündür dinmek bilmiyor.
Yakup Kadri’nin romanını okuyorum.
Aynı işyerinde kardeşini de çalıştırıyor.
Güneş onu iyice esmerletmişti.
120
TÜRKÇE
ÜNİTE: ANLATIM BOZUKLUKLARI-2
KONU: Cümle Düzeyinde Anlatım Bozuklukları
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yanlış yerde kullanılmıştır?
A) Çocuğun korkudan beti benzi atmıştı.
C) Yorgunluktan ense yapıyordu.
B) Onların konuşmalarına kulak misafiri oldu.
D) Neşesinden etekleri zil çalıyordu.
Çözüm:
DEYİMLERİN YANLIŞ KULLANIMI
Deyimler kalıplaşmış söz öbekleridir. Deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez.
Başını derde sokmak (doğru)
Derde başını sokmak (yanlış)
Sözcüklerin yerine eş ya da yakın anlamlısı getirilemez.
Ayaklarına kara sular indi. (doğru)
Ayaklarına siyah sular indi. (yanlış)
Deyimlerin, kullanıldıkları cümleye anlamca uyuşması gerekir.
Yaptığı başarılı çalışmalarıyla gözden düştü.
Gözden düşmek, değer kaybetmek anlamındadır. Cümleye uygun değildir. Onun yarine “göze girmek”
deyiminin kullanılması daha uygun olur.
Yaptığı başarılı çalışmalarıyla göze girdi.
Deyimi oluşturan sözcüklerin arasına başka sözcük girebilir. Deyim gözden kaçırılmamalıdır.
“Gözü duvardaki panoya ilişti.” cümlesinde “gözü ilişmek” deyimdir.
Seçenekleri inceleyelim.
A, B, D seçeneklerinde deyimler doğru yerde kullanılmıştır.
C’de “ense yapmak” hiç çalışmadan rahatça yaşamak demektir. Bu deyim seçenekteki cümleye uygun
düşmemiştir. “Yorgunluktan bitkin düşmüştü.” demek daha uygun olurdu. Yanıt, C’dir.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu yapılmıştır?
A) Son pişmanlık fayda vermez.
C) Taşıma su ile değirmen dönmez.
B) Bugünün işini yarına bırakma.
D) Ak gün ağartır, siyah gün karartır.
Çözüm:
ATASÖZLERİNİN YANLIŞ KULLANIMI
Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerinin yerleri değiştirilemez.
Adama akıl sermayedir. → yanlış
Akıl adama sermayedir. → doğru
Sözcüklerin yerlerine eş ya da yakın anlamlıları getirilemez.
Su testisi su yolunda kırılır. → doğru
Su testisi çeşme yolunda kırılır. → yanlış
Biçimi değiştirilen atasözleri özelliğini kaybeder ve cümlede anlatım bozukluğuna yol açar.
Seçenekleri inceleyelim.
A, B, C seçeneklerindeki atasözlerinin yazımı doğrudur.
D seçeneğinde ise “kara” sözcüğünün yerine “siyah” getirildiği için anlatım bozukluğuna neden olmuştur.
Doğrusu “Ak gün ağartır, kara gün karartır.” şeklindedir. Yanıt, D’dir.
TÜRKÇE
121
İLKÖĞRETİM 8
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikilemelerin kullanımıyla ilgili yanlışlık yapılmıştır?
A) Adam, oğluna iyi kötü bağırıyordu.
C) Masanın üstünde kitap mitap bulamadım.
B) Onu görmeyeli aşağı yukarı on yıl oldu.
D) İçeri girdim, ses seda yoktu.
Çözüm:
İKİLEMELERİN YANLIŞ KULLANIMI:
İkilemeler iki sözcüğün biçimce ya da anlamca oluşturduğu söz öbekleridir.
İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına noktalama işareti konmaz. Konursa cümlenin anlamı bozulabilir.
İkilemelerin arasına bağlaç da getirilemez.
O adam ağır, ağır ilerliyor.
Bu cümleden iki anlam çıkarabiliriz. Adam ağırdır, bu yüzden ağır ilerliyor. Görüldüğü gibi bu cümlede anlam
belirsizliği var. Doğrusu “Adam, ağır ağır ilerliyor.” olmalıdır.
İkilemeyi oluşturan sözcükler ayrı yazılır. İkileme cümlede uygun yerde kullanılır.
Adam köşe ve bucak bizden kaçıyor. (yanlış).
Adam köşe bucak kaçıyor. (doğru)
Yukarıdan takırtukur sesler geliyor. (yanlış)
Yukardan takır tukur sesler geliyor. (doğru)
Tabak yere düşünce delik deşik oldu.
Bu cümlede “delik deşik” ikilemesi yanlış kullanılmıştır. Çünkü tabak yere düşünce parçalanır.
“Kadın camları gıcır gıcır silip tertemiz etti.” cümlesinde ikileme gereksiz kullanılmıştır.
Tabak tabak çiçek topladık. (yanlış) Yerine “deste deste”, “kucak kucak” denebilir.
Seçenekleri inceleyelim.
B; C, D seçeneklerinde ikilemelerin kullanımı doğrudur.
A’da ise “iyi kötü” ikilemesi yerinde kullanılmamıştır. Bağırmak hem iyi hem kötü olamaz. Yanıt, A’dır.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanlış yapılan karşılaştırma anlatım bozukluğuna neden
olmuştur?
A) Ben müziği kardeşimden çok severim.
C) Onu ve arkadaşını yemeğe davet ettim.
B) Aylarca bu eve giren olmadı.
D) Bal üzümden daha tatlıdır.
Çözüm:
KARŞILAŞTIRMA YANLIŞLIKLARI
Karşılaştırmalar yanlış yapılırsa cümlede açıklığı bozar. Bir cümle doğruysa ve açıksa, herkes o cümleden
aynı anlamı çıkarır. Herkes o cümleden farklı anlamlar çıkarıyorsa, anlatım kapalı ve anlam belirsizdir. Bu
yüzden karşılaştırmalar doğru yapılmalıdır.
“Ben, köpeğimi kardeşimden çok ararım.”
Bu cümleden iki anlam çıkmaktadır:
a) Benim köpeğimi aradığım kadar kardeşim aramıyor.
b) Ben kardeşimi köpeğim kadar aramıyorum, köpeğimi daha çok arıyorum.
Tabi ki anlatılmak istenen (a) şıkkıdır.
Seçenekleri inceleyelim.
Görüldüğü gibi B, C, D seçeneklerinde böyle bir anlatım bozukluğu yoktur.
A’da ise iki anlam çıkmaktadır: Müziği kardeşinden çok sevmesi, müziği kardeşinin müziği sevmesinden
daha çok sevmesi. Bu durum anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Benim müzik sevgim kardeşiminkine göre
daha fazladır, dese daha açık olurdu. Yanıt, A’dır.
İLKÖĞRETİM 8
122
TÜRKÇE
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam belirsizliği (anlatım bulanıklığı) yoktur?
A) Genç kadının elinden tuttu.
C) Kitabını evde unuttum.
B) Yalan yanlış bir şeyler söyledi.
D) Yaralı annesinden bir şey istedi.
Çözüm:
ANLAM BELİRSİZLİĞİ
Gerektiği halde cümlede noktalama işaretlerinin kullanılmaması ya da yanlış yerde kullanılması anlatım
bozukluğuna yol açar.
Dondurma ambalajının içinde erimiş.
Bu cümledeki anlam bulanıklığını gidermek için “dondurma” sözcüğünden sonra virgül “,” konur. Yoksa
dondurma mı ambalajının içinde erimiş, dondurma ambalajının içinde başka bir şey mi erimiş, belirsiz olur.
Adılların (zamirlerin) belirli olmayışı (yanlış ya da eksik kullanımı) da anlam belirsizliğine yol açar. Böylece
anlatım bozukluğu olur.
“Yazılıdan iyi not aldığına sevindim.” cümlesinde “kimin iyi not aldığına, senin mi, yoksa onun mu” belirsizlik
var, anlatım bozukluğu olmuş.
Böyle cümlelerde belirsizliği gidermek için cümlenin başına kişi zamiri (Onumu babası uyandırdı, o mu
başkasını uyandırdı, belli değil,) senin, onun ya da ad) getirilebilir.
Cümlede anlam belirsizliği açıklığı bozar. Babası gelince onu uyandırdı.
Seçenekleri inceleyelim.
A’da genç mi kadının elinden tuttu, genç kadının elinden “o” mu tuttu, belirsiz.
C’de senin mi kitabını, onun mu, anlam belirsizliği var.
D’de yaralı mı annesinden bir şey istedi, o mu yaralı annesinden bir şey istedi, anlam belirsizdir.
B seçeneğinde ise anlam belirsizliği (dolayısıyla anlatım bozukluğu) yoktur. Yanıt, B’dir.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mantık yanlışlığı vardır?
A)
B)
C)
D)
O yaz akşamında seni düşünürken, dışarıda kar yağıyordu.
Bu olaydan bir daha bahsetmek istemiyorum.
Eve geldiğimde, sofrayı hazır buldum.
Sana yardım eden o adamı tanıyor musun?
Çözüm:
DÜŞÜNME VE MANTIK HATALARI
Cümlede anlatılan duygu ve düşüncelerin tutarsızlığı , cümleyi anlamamızı engeller.
“Yeni taşındığımız bu evde ne güzel çocukluk geçirmiştim.”
Bu cümlede “yeni taşınmak” ve “bu evde çocukluk geçirmiş olmak” tutarsızlık yaratmıştır.
“Korkarım sınavı başaracaksınız.”
Bu cümlede de anlamca birbiriyle çelişen ifadeler bir arada kullanılmış ve anlatım bozukluğu olmuştur.
“Korkarım” yerine “umarım” getirilirse bu çelişki giderilir.
“Soruyu iyi anlamasına rağmen yanıtlamaya çalıştı.”
Burada cümlede karşıtlık bildiren sözcük (rağmen) kullanılmıştır. Fakat cümlede karşıtlık yoktur. Bu
bozukluğu düzeltmek için “anlamasına “ yerine “anlamamasına” sözcüğü getirilmelidir.
Mantık yanlışları derecelendirme ve sıralama şeklinde de görülebilir.
“Bu havada kalın giyimezsen hastalanırsın, hatta üşürsün.”
Derecelendirme önem sırasına göre “hafiften kötüye, tehlikeliye doğru” yapılır.
Bu cümlede önce üşütmek, sonra hastalanmak sıraya konmalıdır. Cümle: “Bu havada kalın giyinmezsen
üşütürsün, hatta hasta olursun..” olmalıdır.
Seçenekleri inceleyelim.
A’da yaz akşamında karın yağması mantık yanlışlığıdır. Bilindiği gibi yazın kar yağmaz. Yanıt, A’dır.
TÜRKÇE
123
İLKÖĞRETİM 8
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem (ek fiil) eksikliğinden kaynaklanan anlatım
bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Kendi güzeldi ama kıyafeti güzel değildi.
Biraz yaşlı, birazda hasta biriydi.
Yaramazdı, eline geçeni kırıp dökerdi.
Konuşması düzgün ama yazısı düzgün değildi.
Çözüm:
EK EYLEMİN (EK-FİİLİN) EKSİKLİĞİ YA DA GEREKSİZLİĞİ:
Sıralı ve bağlı ad cümlelerinde her iki cümle de aynı yükleme bağlanıyorsa, birinci cümlenin olumlu,
ikincisinin olumsuz ek eylem alması gerekirken, birinci ek eylem almamışsa anlatım bozukluğu olur.
Tembel, ama yaramaz biri değildi. (yanlış)
İlk cümle de ek eylem almayınca “tembel değildi” anlamı ortaya çıkıyor. Doğrusu “Tembeldi; ama yaramaz
değildi.” olmalıdır.
“Boyu kısa; yaşı da büyük değildi.” Bu cümleden iki anlam çıkarabiliriz. Hangi anlam gerekiyorsa, ek eylem
ona göre kullanılmalıdır.
Ya “Boyu kısaydı; yaşı da büyük değildi.” olmalı, ya da “Boyu kısa değildi, yaşı da büyük değildi.” şeklinde
olmalıdır.
İdi, imiş ise ek eylemleri gerektiği yerde kullanılmazsa anlatım bozukluğuna yol açar. Ek eylemin gereksiz
kullanımı da anlatım bozukluğu yapar.
O benim öğretmenimdir, babamdır, her şeyimdir. (yanlış)
O benim öğretmenim, babam, her şeyimdir. (doğru)
Seçenekleri inceleyelim.
D seçeneğinde ek eylemin eksikliği anlatım bozukluğu yapmıştır. Bağlı cümlede her iki cümle de aynı
yükleme bağlandığından, 1.cümle olumlu, ikinci cümle olumsuz olunca, birinci cümlenin “di” ek eylemini
alması gerekir. Doğrusu “Konuşması düzgündü ama yazısı düzgün değildi.” olmalıdır. Yanıt, D’dir.
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “değil” sözcüğü anlatım bozukluğuna neden olmuştur?
A) Okula gitmiş ama derse girmiş değil.
C) Artık ona dargın değilim.
B) O kitabı değil, bunu istiyorum.
D) Birinci değil, ikinci bile olamamış.
Çözüm:
DEĞİL SÖZCÜĞÜNÜN YANLIŞ KULLANIMI:
Değil sözcüğünün iki yüklemi etkilemesi anlatımı bozar.
Boyu uzun, yüzü de pek güzel değildi.
Cümlede “değil” hem “uzun”u hem de “güzel”i etkilemektedir.
“Boyu uzun değil, yüzü de pek güzel değil. anlamı yaratmıştır. Oysa boyu uzundur. Cümle “Boyu uzundu,
yüzü de pek güzel değildi.” şeklinde olmalıdır.
Değil sözcüğünün gereksiz kullanımı anlatımı bozar.
Sınava girmiş ama sınavı kazanmış değil.
Sınava girmiş değil.
Sınavı kazanmış değil.
Değil sözcüğü birinci cümleye de olumsuzluk anlamı yüklemiş, anlatım bozukluğuna neden olmuş. Cümle
“Sınava girmiş ama sınavı kazanmamış” olmalıdır.
“Var” sözcüğünün olumsuzu “yok” tur. “var değil” şeklinde kullanıldığında anlatım bozukluğu yaratır.
Bu sokakta telefon kulübesi var değil. (yanlış)
Seçenekleri inceleyelim.
B, C, D’de anlatım bozukluğu yoktur.
A’da okula gittiği halde “gitmiş değil” anlamı var. Değil sözcüğü gereksiz kullanılmıştır. Cümle “Okula gitmiş
ama derse girmemiş.” olmalıdır. Yanıt, A’dır.
İLKÖĞRETİM 8
124
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
deyimin yanlış kullanılmasından doğan
bir anlatım bozukluğu vardır?
5.
A) Önceki ay çıkan aylık dergiyi aldın mı?
B) Yazdığı öyküleri okumaktan zevk
alıyorum.
C) Sokağın başındaki evde oturuyorlar.
D) Onun şarkılarını dinlemek istemiyorum.
A) Çok yorgundum, deliksiz bir uyku
çektim.
B) O dediğin yer dilimin ucunda,
hatırlamaya çalışıyorum.
C) Kafa kafaya verirsek bu işi başarırız.
D) Akşama doğru yola çıktık.
6.
2.
Yukarıdaki cümlenin sonuna aşağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun
olmaz?
A) İşleyen demir pas tutmaz.
B) Aza kanaat etmeyen, bolu hiç bulamaz.
C) Sütten ağzı yanan, yoğurdu üfleyerek
yer.
D) Bugünün işini yarına bırakma.
A) sana darıldım.
B) çok üzüldüm.
C) çok sevindim.
D) sana kızdım.
“Genç odasını havalandırdı.” cümlesindeki
anlatım bozukluğunun nedeni hangi
seçenekte verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
4.
“Düğünüme gelmediğin için ….”
Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde
söylenişi değiştirildiği için anlatım
bozukluğu olmuştur?
7.
3.
Aşağıdakilerden hangisi dil ve mantık
yönünden yanlıştır?
A) Dün mahalle muhtarıyla röportaj
konuşması yaptık.
B) Sitemizin güvenlik görevlisi hastalanmış.
C) Bugün sınıfça tarihi camileri gezdik.
D) Mis gibi yemek kokuları alıyorum.
Gereksiz sözcük kullanımı
Anlam belirsizliği
Nesne eksikliği
Ekeylem eksikliği
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ikilemenin yanlış kullanımı anlatım
bozukluğuna yol açmıştır?
8.
A) Masamın üstünü demet demet çiçeklerle
doldurdular.
B) Pırıl pırıl bir gelecek seni bekliyor.
C) Bu sorunun yanıtını az çok biliyorum.
D) İrili, ufaklı meyveleri sepete doldurdu.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül
kaldırılırsa cümlede anlatım bozukluğu
olur?
A)
B)
C)
D)
125
İhtiyar, köpeğini dolaştırıyor.
O gün, canım çok sıkılıyordu.
Su testisi, su yolunda kırılır.
Elma, en sevdiğim meyvedir.
İLKÖĞRETİM 8
9.
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme
yanlış yerde kullanılmıştır?
A) Bu kasabada iyi kötü geçinip gidiyoruz.
B) Sınıfını geçmek için gece gündüz ders
çalışıyor.
C) Aşağı yukarı altı yıl oldu onu görmeyeli.
D) Evler yolun sıra sıra kenarına dizilmiş.
10.
11.
A) Karşılaşabileceğim en kötü, en
heyecanlı olaydı.
B) Kapısı acık kulübeye girdi.
C) İhtiyar adamın yüzüne şaşkınlıkla
bakıyordu.
D) Annem gece yolculuk yapmayı sever.
Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde
anlatım bozukluğu yapılmıştır?
A)
B)
C)
D)
“Genç kadına yardımcı olmaya çalıştı.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
benzeri hangi seçenekte vardır?
14.
Besle kartalı oysun gözünü.
Minareyi çalan kılıfını hazırlar.
Boş çuval dik durmaz.
İş bilenin, kılıç kuşananın.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
eylemsi eksikliğinden kaynaklanan
anlatım bozukluğu vardır?
A) Herkes salonda toplanmış onu
bekliyordu.
B) Boş zamanlarımda hem kitap, hem
müzik dinlemek hoşuma gider.
C) Kaç gündür bu işlerle uğraşıyorum.
D) Canın sıkıldığında bize gelmeni
istiyorum.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ekeylemin eksikliğinden kaynaklanan
anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Gömlek ütülü ama kravat hazır değildi.
İşimi halleder etmez oraya döneceğim.
Onun yaşamı yanılgılarla doludur.
Sitenin toplantısı cuma günüdür.
15.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam
belirsizliğini gidermek için cümlenin
başına bir kişi adılı getirilmelidir?
A)
B)
C)
D)
12.
Az önce sınavdan çıktılar.
Getirdiklerini dolaba koydum.
Baklavayı pek sevmem.
Belki sizinle gelmek ister.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
“eylemsi” yanlış kullanılmıştır?
A) Evden çıktığımda hava kararıyordu.
B) Bu oyunu sahnelemeyi düşünüyor
musunuz?
C) Bu toplantıda çekinmeden
düşüncelerinizi söylemelisiniz.
D) İyi söylediğin insan, başkalarına yardım
etmelidir.
İLKÖĞRETİM 8
16.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
düşünme ve mantık hatası vardır?
A)
B)
C)
D)
126
O tanınmış bir yazardır.
Çeşitli türlerde eserler yazmıştır.
Günlükleri bile var.
Ölümünden sonra anılarını de yayınlattı.
TÜRKÇE
17.
“Kahvaltıda bir bardak sütle bir dilim ekmek
yedim.” cümlesindeki dil kusuru neden
kaynaklanmaktadır?
21.
A) Çocuk, kitabın sayfalarına göz dikiyordu.
B) O kadar yürüdü ki ayaklarına kara sular
indi.
C) Onların konuşmasına kulak kabarttı.
D) Evde kimse yoktu, ses seda kesilmişti.
A) Gereksiz sözcük kullanılmasından
B) Çelişen sözcülerin birlikte
kullanılmasından
C) Yüklem eksikliği ya da yanlışlığından
D) Dolaylı tümleç eksikliğinden
22.
18.
Yorgunluktan ayaklarına kara sular indi.
Onu dilinden düşürmüyordu.
Sinirinden herkese esip, savuruyordu.
Deprem her şeyi yerle bir etti.
23.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir
anlatım bozukluğu vardır?
A) Dün hafif bir sarsıntı geçirmişler.
B) Çiçeğe su vermezsen ölür hatta
yaprakları sararır.
C) Bu güzel havuzda sokakta yürümek
istiyorum.
D) İsteğini okul idaresine ilettin mi?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
deyimin yanlış kullanılmasından
kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
deyimler anlamca uyuşmamaktadır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek
eylemin gereksiz kullanımından
kaymaklanan bir anlatım bozukluğu
vardır?
A)
B)
C)
D)
Karlı yaz günlerini özledim
Sen olmayınca.
Adamın yaptığı tablolar çok güzeldi.
Geldiğimde babam evde yoktu.
Dışarıda hava bulutlu ve soğuktu.
Evimiz ferahtı ve güzeldi.
Yukarıdaki dizede hangi anlatım
bozukluğu görülmektedir?
A)
B)
C)
D)
Nesne eksikliği
Dolaylı tümleç eksikliği
Mantık yanlışlığı
Yüklem eksikliği
24.
Doktor (I) yeni (II) hastasının (III) verdiği
ilaçları (IV) kullanıp kullanmayacağını
bilmiyor.
Numaralanmış yerlerden hangisine
virgül getirilirse anlam belirsizliği
giderilmiş olur?
A) I
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam
belirsizliğinden kaynaklanan anlatım
bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
25.
Sıcaktan sabaha kadar uyuyamadım.
Sakladıklarını buldum.
Aslana ormanlar kralı diyorlar.
Yemeğini bitirmeden sofradan kalkma.
C) III
D) IV
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
127
B) II
Kimseyle konuşmuyor, sus pus oturuyor.
İyi kötü bir iş bulmuş, çalışıyor.
Adamın aşağı yukarı iki çocuğu var.
Gökyüzünde yıldızlar pırıl pırıl parlıyor.
İLKÖĞRETİM 8
ÜNİTE: ANLATIM BOZUKLUKLARI-3
KONU: Özne-Yüklem ve Yardımcı Eylemle İlgili Bozuklukları
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu
vardır?
A)
B)
C)
D)
Düşüncelerini ona değil, bana söylemelisin.
Daha maç başlamadı ki gol olsun.
Zaman zaman ben ona, o da bana takılır.
Ya dışarı çıkın, ya da sınıfta ders çalışın.
Çözüm:
Yüklem Eksikliği – Yanlışlığı:
Sıralı cümlelerde ortak olarak kullanılan yüklemin her iki cümleye de uygun olması gerekmektedir. Birbirine
anlam yönünden bağlı, biri olumlu biri olumsuz iki cümleyi tek yükleme bağlamak anlatım bozukluğu yaratır.
Babam ona çok, bana ise hiç güvenmezdi. (yüklem eksikliği)
Bu cümlede “güvenmezdi” yüklemi ilk kısma uymuyor. Cümle şöyle olmalıdır.
Babam ona çok güvenirdi, bana ise hiç güvenmezdi.
Özne birden çok insansa, öznenin sayısı belirtilmişse yüklem tekil olur.
İki kardeş yine okulda yoklar. (yanlış)
İki kardeş yine okulda yok. (doğru)
Ne…ne bağlacının kullanıldığı cümlelerde yüklem olumsuz olursa anlatım bozukluğu olur.
Beni bir aydır ne aramadı, ne sormadı. (yanlış)
Beni bir aydır ne aradı, ne sordu. (doğru)
Yüklemde yapısal bozukluk da olabilir.
Kuaförde saç rengini koyulttu. (doğrusu koyulaştırdı.)
Adam az önce kadının çantasını çaldı ve kaçtı
Çalmak gizli yapılan bir eylemdir. Eylem görüldüğüne göre “çaldı” yerine “aldı” demek doğrusudur.
Seçenekleri inceleyelim:
A, B, D seçeneklerinde yüklem eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu görülmemektedir. C’ de
cümledeki yüklem eksikliği “zaman zaman ben ona takılırım, o da bana takılır.” olarak giderilebilir.
2.
Seçeneklerin hangisinde ek yanlışlığından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Gözleri vitrindeki ayakkabıya ilişti.
Kaybolan gözlük nihayet bulundu.
Tek isteğim sınavı kazanmak ve iyi bir okulda okumamdır.
Her sabah çocuklarını okula götürür.
Çözüm:
Eklerin Yanlış ya da Gereksiz Kullanımı:
Durum eklerinin yerinde kullanılmaması, birbiriyle karıştırılması, yanlış kullanımı, anlatım bozukluğuna yol
açmaktadır.
“Saatlerce uyumasını sevmiyorum.”
Cümlede “uyumasını” sözcüğündeki “-sı” eki yanlış kullanılmıştır. Doğrusu “uyumayı” olacaktı.
“Dün Feride bana annesini tanıştırdı.”
Cümlede “tanıştırdı” değil “tanıttı” olmalıdır.
Kip ve kişi eklerinin eksik ve gereksiz kullanımı, yanlış kullanımı anlatım bozukluğuna neden olmaktadır.
Onlara yardım etmezse görevimizi yapmamış oluruz.
Bu cümlede kişi eki eksik. “etmezse” değil “etmezsek” olmalıdır.
Bazen de eklerin eksik olduğu görülür. Çocuklar oynuyor (du), biz film seyrediyorduk.
“Bu askerler ülkemizin, gerektiğinde kahramanca savaşan askerlerdir.”
İLKÖĞRETİM 8
128
TÜRKÇE
Bu cümlede tamlamanın tamlanan ekini almaması anlatım bozukluğu yapmıştır. Tamlama “ülkemizin
askerlerdir” değil “ülkemizin askerleridir.” olmalıdır.
Seçenekleri inceleyelim:
A, B, D seçeneklerinde eklerden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yoktur. C seçeneğindeki “okumamdır”
sözcüğünde iyelik eki gereksiz kullanılmıştır. Doğrusu “okumaktır” olmalıdır.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yardımcı eylemin gereksiz kullanılmasından kaynaklanan
anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Onun sözleri bana çok etki etti.
Sorunlar karşısında sabırlı olmalıyız.
Sen yoluna devam et, ben birazdan gelirim.
Sabah oldu, artık uyan.
Çözüm:
Yardımcı Eylemlerin Eksik-Gereksiz-Yanlış Kullanımı:
Gereksiz yardımcı eylemler anlatımı bozar. Ad soylu sözcüğe aynı anlamı verecek bir ek getirebiliyorsak
yardımcı eylem gereksizdir.
Akşam kızım hasta oldu. (oldu gereksiz)
Akşam kızım hastalandı. (doğru)
Yardımcı eylem eksikliği de anlatımı bozar.
Sana ihanet ve seni üzmek istememiş. (yardımcı eylem eksik)
Sana ihanet etmek ve seni üzmek istememiş (doğru)
Yardımcı eylemin yanlış kullanımı da anlatım bozukluğu yapar.
Sakalımı daha yeni tıraş yaptım. (yapmak değil, etmek kullanılmalıdır.)
Sakalımı daha yeni tıraş ettim. (doğru)
Seçenekleri inceleyelim:
A’da “etti” yardımcı eylemi gereksiz kullanılmıştır. Doğrusu “etkiledi” olmalıdır. B, C, D seçeneklerinde
gereksiz yardımcı eylem kullanılmamıştır.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Bu gezide çok güzel yerler gördük.
Çocuğun okulu yakında bitecek, diploma alacak.
Anlatılanları duyunca çok üzüldü.
Benden istediğin dergiyi getirdim.
Çözüm:
Özne Eksikliği-Yanlışlığı – Belirsizliği:
Özne eksikliği sıralı ve bağlı cümlelerde görülür. Özne ortak olmadığı halde ilk cümledeki özne ikinci
cümlenin de öznesiymiş gibi görününce anlatım bozukluğu olur.
Adamın evi yakında bitecek, evine taşınacak.
İlk cümlenin öznesi “adamın evi” dir. İkinci cümlenin öznesi ise yoktur. İkinci cümlenin öznesi “adam”
olmalıydı.
Öznenin kim ya da ne olduğuna ilişkin kuşkular bulunan cümlelerde özne yanlışlığı ya da belirsizliğinden
kaynaklanan anlatım bozukluğu görülür. Bu bozukluk, uygun yere virgül konularak ya da cümleye bir özne
getirilerek giderilir.
Rahmetli annesini çok severdi.
Bu cümlede ölen anne mi, çocuğu mu, belli değil. Cümle “Rahmetli, annesini çok severdi.”
veya “O, rahmetli annesini çok severdi.” şeklinde düzeltilir.
TÜRKÇE
129
İLKÖĞRETİM 8
“Karlar eridi ve taştı.” cümlesinde özne yanlışı var. Karlar taşmaz.
Hiçbiri beni dinlemiyor, başka şeylerle uğraşıyordu. (Özne eksik)
Bu tür cümlelerde her yükleme ayrı ayrı özneyi bulduran sorular sorularak özne eksikliği anlaşılabilir.
Doğrusu “Hiçbiri beni dinlemiyor, herkes başka şeylerle uğraşıyordu.”
Sıralı cümlelerde özne gereksiz kullanılınca da anlatım bozulur.
Bir anda ne olduğunu, anlayamadık, hepimiz oraya koştuk. (Hepimiz) gereksiz.
Seçenekleri inceleyelim:
A, C, D seçeneklerinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yoktur. B’de ise var. Bitecek,
Ne? Çocuğun okulu(özne) Diploma alacak olan kim, belli değil. Virgülden sonra “çocuk” getirilirse, bozukluk
giderilmiş olur.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Kısa sürede arkadaşlarla sınıfı süsledik.
Bu masayı ben ve arkadaşım Selim yaptık.
Alt kattaki aile dört kişiden oluşuyor.
Bunu ona sen ve Nermin götürecek.
Çözüm:
Kişi Yönünden Özne-Yüklem Uyumsuzluğu:
Özne ile yüklem kişi yönünden de uyumsuzluk gösterirse anlatım bozukluğu olur. Aynı cümlede birden çok
özne varsa ve bunlar farklı özneleri bildiriyorsa, tek olan yüklem bu öznelerden birine uyarken diğerine
uymayabilir. O zaman anlatım bozukluğu olur.
Seni karşılamaya ya babam ya ben geleceğim.
Bu durum, ya yüklem ikiye çıkarılarak, ya da her iki özneye uygun düşecek bir kişi eki yükleme getirilerek
düzeltilebilir.
Seni karşılamaya ya babam gelecek, ya ben geleceğim.
Seni karşılamaya babam ve ben geleceğiz.
Özne birinci ve ikinci kişiyse,
Özne üçüncü ve birinci kişiyse,
Özne birinci, ikinci ve üçüncü kişiyse yüklem birinci çoğul kişi olur.
Kardeşim ve ben okuldayız.
Sen ve ben birlikte çalışalım.
Ben, sen ve o bu işi bitirebiliriz.
Seçenekleri inceleyelim:
A, B, C seçeneklerinde özne-yüklem uyumsuzluğu görülmemektedir.
D’ de bozukluk var. “Bunu ona sen ve Nermin götüreceksiniz” şeklinde cümle düzeltilebilir.
6.
“Ormanlar dünyamıza güzellik katıyorlar.” cümlesindeki anlatım bozukluğunun nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Gereksiz sözcük kullanımı
Tümleç eksikliği
Deyim yanlışlığı
Çözüm:
Teklik Çokluk Yönünden Özne-Yüklem Uyumsuzluğu:
Özne ile yüklem teklik-çokluk yönünden de uygun olmalıdır.
İLKÖĞRETİM 8
130
TÜRKÇE
a) Türkçe’de özne insansa ve çoğul eki almışsa, yüklem de çoğul olur.
Köylüler tarlalarını ektiler.
b) Özne insan, insan dışı soyut ya da somut bir varlıksa ve tekilse yüklem de tekil olur.
Çocuk ağlayarak yanıma geldi.
Kedi durmadan miyavlıyor.
c) Özne insan dışı (soyut, somut, canlı, cansız) bir varlıksa ve çoğulsa, yüklem tekil olur. Bu kurala
kişileştirme yapılması durumunda uyulmayabilir.
Horozlar ötüyor.
Dağlar yeşillendi.
çoğul
tekil
çoğul
tekil
Dağlar yeşil kürklerini kiydiler. (Kişileştirme yapılmış. Dağlara insan özelliği verilmiş.)
çoğul
çoğul
d) Çoğul öznenin fertleri toplu olarak düşünülüyorsa yüklem tekil olur.
Öğrenciler bahçede toplandı.
İşçiler işbaşı yaptı.
e) Saygı, yücelme, alay gibi durumlarda özne çoğul da olsa yüklem tekil olabilir.
Başbakan açılışı yapacaklar.
Küçük Hanım henüz acıkmamışlar.
f) Özne sayı sıfatıyla belirtilmişse yüklem tekil olur.
Sekiz kişi toplantıya katılmadı.
Bu kurallara uyulmadığı takdirde, özne-yüklem uyumsuzluğundan kaynaklanan anlatım bozukluğu olur.
Seçenekleri inceleyelim:
Cümlede teklik-çokluk yönünden özne-yüklem uyumsuzluğu var. Özne insan dışı bir varlık (bitki) olduğu için,
çoğul da olsa (kişileştirme olmadığı için) yüklem tekil olmalıydı.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu söz konusudur?
A)
B)
C)
D)
Herkes sergiyi gezdi ama bir şey almadı.
Etrafa dalgın gözlerle bakıyordu.
Biraz daha uğraşırsan soruyu çözersin.
Bugün telefon faturasını ödemeliyiz.
Çözüm:
Olumluluk-Olumsuzluk Yönünden Özne-Yüklem Uyumsuzluğu:
Farklı yüklemler aynı özneye bağlanırsa, cümlede özne-yüklem uyumsuzluğu ortaya çıkabilir.
“Hiçbiri onu sevmiyor, ondan kaçıyordu.”
Bu cümledeki “hiçbiri” yüklemini iki taraf için de kullanalım.
Hiçbiri……sevmiyor. (doğru)
olumsuz olumsuz
Hiçbiri…..ondan kaçıyordu. (yanlış)
olumsuz
olumlu
Bu cümledeki anlatım bozukluğu “…herkes ondan kaçıyordu.”şeklinde düzeltilebilir.
Belgisiz adılların bir kısmı olumlu, bir kısmı da olumsuz cümlelerde özne olabilir.
Hiç kimse beni anlamıyor.
Hepsi buraya gelecek.
olumlu
olumlu
olumsuz
olumsuz
Tersi olunca özne-yüklem uyumsuzluğu ortaya çıkabilir.
Kimse boş durmuyor, kitap okuyor. (Yanlış)
Kimse boş durmuyor, herkes kitap okuyor. (Doğru)
Cümlede “ne…ne” bağlacı varsa, yüklem olumlu olur.
Ne iş yapar, ne ders çalışır.
TÜRKÇE
131
İLKÖĞRETİM 8
Seçenekleri inceleyelim:
B’de özne “O”, C’de özne “sen” , D’de özne “ben” adıllarıdır. Gizli özne kullanılmıştır.
A’da cümle bağlı cümledir. “Herkes” öznesi ilk yükleme uyuyor, ikincisine uymuyor.
Herkes…..gezdi(O)
Herkes bir şey almadı. (yanlış)
“almadı” yükleminin öznesi “kimse” olmalıdır.
“Herkes sergiyi gezdi ama kimse bir şey almadı.”olmalıdır.
8.
“Önce ders çalıştık, sonra oyun oynandı.” cümlesindeki anlatım bozukluğunun nedeni
seçeneklerin hangisidir?
A)
B)
C)
D)
Gereksiz sözcük kullanımı
Tamlayan eksikliği
Dolaylı tümleç eksikliği
Çatı uyuşmazlığı
Çözüm:
Çatı Uyuşmazlığı (Etkenlik-Edilgenlik Uyumu):
Bileşik cümlelerde, temel cümlelerin yüklemi ve yan cümleciğin yüklemi çatı bakımından (öznesine göre)
uyum içinde olmalıdır. Her ikisi de ya etken ya edilgen olmalıdır. Çatı farklılığı anlatım bozukluğuna yol açar.
Kitaplara göz gezdirerek, ödev hakkında bilgi toplandı. (yanlış)
etken
edilgen
Bu cümlede, yan cümleciğin yüklemi etken, temel cümleciğinki edilgen çatılı olduğu için çatı uyuşmazlığı
vardır. Bu uyuşmazlık iki türlü düzeltilebilir.
Kitaplara göz gezdirerek, ödev hakkında bilgi topladı.
etken
etken
Kitaplara göz gezdirilerek ödev hakkında bilgi toplandı.
edilgen
edilgen
Seçenekleri inceleyelim:
Önce ders çalıştık , sonra oyun oynandı. (Yanlış. Çatı uyuşmazlığı var.)
etken
edilgen
Şöyle düzeltilebilir:
Önce ders çalıştık , sonra oyun oynadık. Ya da
Önce ders çalışıldı, sonra oyun oynandı.
edilgen
edilgen
İLKÖĞRETİM 8
132
TÜRKÇE
1.
“Sokakta karşılaşınca o beni, ben onu
selamladım.” cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden
hangisinde belirtilmiştir?
A)
B)
C)
D)
5.
A)
B)
C)
D)
Yüklem eksikliği
Öznenin yanlış kullanılması
Eklerin yanlış kullanılması
Nesne eksikliği
6.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ler” eki
gereksiz kullanılmıştır?
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
yanlış yüklem kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
“Soruların yazımında yapılan bazı yanlışlar
düzeltilerek yeniden yazıldı.” cümlesindeki
dil yanlışı aşağıdakilerden hangisiyle
giderilebilir?
A) “yazımında” sözcüğü “yazımındaki”
yapılarak
B) “düzeltilerek” ten sonra “sorular”
getirilerek
C) “yapılan” sözcüğü cümleden atılarak
D) “yazıldı”, “yazdırıldı” yapılarak
7.
Acılı yemekler yapmışlar.
Kuşlar güneye doğru göç ettiler.
Bu çocuk güzel taklit yapar.
Saat üçte orada oluruz.
Bu şehirde büyüdük, burada okuduk.
Sorunlarla dolu bir yaşam yaşıyordu.
Saatlerce onun yolunu gözledi.
Onun bakışlarına aldanma sakın.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
A) Onun dışarıda olduğunu biliyorduk.
B) Dünkü yangında ölen olmamış.
C) Sigarayla avunmak istiyordu; ama hiçbir
işe yaramıyordu.
D) Onca uzun yolculuk onu uykusuz
bırakmıştı.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
eksikliğinden kaynaklanan anlatım
bozukluğu vardır?
A) Duvarda lekeler var, yeniden
boyanmalıdır.
B) Amcasıyla uzun süredir
görüşmüyormuş.
C) Sonunda dediğine kavuştu.
D) Misafirlerini güleryüzle karşılamadı.
4.
8.
A)
B)
C)
D)
“Adamın saçları kıpkısa; gömleği de temiz
değildi.”cümlesindeki anlatım bozukluğu
aşağıdaki değişikliklerden hangisiyle
giderilebilir?
9.
A) “Adamın” sözcüğü cümleden çıkarılarak
B) Noktalı virgülden sonra “onun” sözcüğü
getirilerek
C) “de” sözcüğü cümleden çıkarılarak
D) “kıpkısa” sözcüğü “kıpkısaydı” biçimde
yazılarak
İLKÖĞRETİM 8
“Kumarda kazanacağını sanıyordu; ama
ona zarar veriyordu.” cümlesindeki
anlatım bozukluğunun nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
“Geceler, bana hüzün veriyorlar.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
133
özne eksikliği
nesne eksikliği
tamlama eksikliği
çatı uyuşmazlığı
Gereksiz sözcük kullanımı
Nesne eksikliği
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Dolaylı tümleç eksikliği
TÜRKÇE
10.
“Kızcağızın ne annesi, ne babası yoktu.”
cümlede görülen anlatım bozukluğu
aşağıdakilerdin hangisi ile giderilebilir?
14.
A)
B)
C)
D)
A) “kızcağızın” sözcüğünden sonra virgül
koyarak
B) “kızcağızın” yerine “kızın” sözcüğü
getirilerek
C) “annesi” sözcüğünden sonra “yoktu”
getirilerek
D) “ne” sözcüğü atılıp, “annesi”
sözcüğünden sonra “ve” bağlacı
getirilerek.
15.
11.
12.
Gözyaşlarımı içime akıttım.
Artık kapımdan kimseler geçmiyor.
Benden onunla konuşmanı istedi.
Alış verişe birlikte gidelim mi?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
gereksiz yardımcı eylem kullanımı
anlatım bozukluğuna neden olmuştur?
16.
A) Bu kitabı okumanı tercih etmem.
B) Ancak hasta olduğunuzda beni
anlarsınız.
C) Arkadaşlarına sinirlenince burayı terk
etti.
D) Hak etmediğin yerde çalışamazsın.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde teklikçokluk yönünden özne-yüklem
uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
öznenin gereksiz kullanımı anlatım
bozukluğuna yol açmıştır?
O, akşama kadar seni bekledi.
Verdiğim ödevi hazırladın mı?
Bazı çocuklar aşıdan korkarlar.
Annem misafirleri kapıda karşıladı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanlış
yüklem kullanılmasından kaynaklanan
anlatım bozukluğu vardır?
A) Arkadaşına dayak atması onun hapse
düşmesini sağladı.
B) Tren şu sıralarda Erzincan’a varmıştır.
C) Filmin sonunu merak ediyorsanız size
anlatayım.
D) Babası çok üzgün görünüyordu.
Dalgalar üstümüze geliyor.
Bu çerçeveyi ben ve kardeşim yaptık.
Sonbaharda kuşlar göç ederler.
Yayalar üst geçitten geçmelidirler.
İLKÖĞRETİM 8
Hangi cümlede bir anlatım bozukluğu
vardır?
A)
B)
C)
D)
17.
13.
Beni iyi dinledi ve bana hak verdi.
Hiçbir şeyden haberi yoktu teyzemin.
Etkisiz hale getirdiler fabrika bahçesini.
Annem kuaföre, ben okula gittim.
A) Çocuk babasını göremeyince ağlamaya
başladı.
B) Elbiselerini dolaba özene bezene
yerleştirdi.
C) Kütüphanede o kitap, ben ödevimi
yaptım.
D) Okullar yakında tatile girecek.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı
çizili ekin yazımı gereksizdir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
eksikliğinden kaynaklanan anlatım
bozukluğu vardır?
134
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yardımcı eylem gereksiz kullanılmıştır?
22.
A) Bir saatte ancak 60 km gidebildik.
B) Sen yemeye devam et, ben birazdan
gelirim.
C) Bu saatlerde gelmiş olmalıdır.
D) Kalbini ferah tut, bir şey olmayacak.
19.
20.
A) Rüyalarını süsleyen eve sonunda
kavuştu.
B) Düşünmeden söylediklerimi kabul etti.
C) Sonunda kendisini döven arkadaşını af
etmiş.
D) Aldığım çantayı arkadaşına hediye
etmiş.
“Elektriklerin kesilmesi işlerin aksamasını
sağladı.”cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
23.
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Yüklem yanlışlığı
Nesne eksikliği
Özne eksikliği
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
olumluluk – olumsuzluk açısından
özne – yüklem uyumsuzluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Hiçbiri seni sordu mu?
Nereye akıyor bu sular?
Hangi dağda kurt öldü?
Kaç yıldır bu kasabada oturuyorsun?
“Önce yemek yedik; sonra parka gidildi.”
cümlesindeki anlatım bozukluğunun
nedeni hangi seçenekte verilmiştir?
24.
A)
B)
C)
D)
21.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yardımcı eylemin yanlış kullanımından
doğan anlatım bozukluğu vardır?
Yardımcı eylem eksikliği
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Nesne eksikliği
Çatı uyuşmazlığı
A)
B)
C)
D)
Seçeneklerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
25.
A) Bugünlerde kahvaltı yapmadan işe
gidiyor.
B) Yazı yazmasını bilmiyor, daha çok
küçük.
C) Bir bardak çay getirir misin?
D) Dün onunla sinemada karşılaştık.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
yanlışı vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
135
Müdür çantasını ve ayakkabısını giydi.
Arkadaşlığımız günden güne güçleniyor.
Küçük kız annesinin peşinden koşuyor.
Yoldan geçenler nereye bakıyorlar?
Zavallı adamın yanından hiç ayrılmıyor.
Projesi çok beğenilmiş.
Sabah ikizleri parka götürmüş.
Kardeşiyle çok iyi anlaşıyor.
İLKÖĞRETİM 8
ÜNİTE: ANLATIM BOZUKLUKLARI-4
KONU: Eylemsi-Tümleç-Tamlama-Adıl Yanlışları
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemsinin gereksiz kullanımından kaynaklanan bir anlatım
bozukluğu vardır?
A) Çok istediği, arzu ettiği işe giremeyince üzüldü.
C) Bu elbiseyi almayı düşünmüyorum.
B) Kardeşini görünce koşarak yanına gitti.
D) Sıcaklar başlayınca paltolarımızı çıkardık.
Çözüm:
EYLEMSİ (FİİLİMSİ) EKSİKLİĞİ, GEREKSİZLİĞİ, YANLIŞLIĞI:
Eylemsilerin gereksiz kullanımı cümlede anlatım bozukluğu yapar.
Adamdan kuşkulandığı, şüphelendiği için onu işe almamış.
Kuşkulanma, şüphelenmek anlamındadır. Bu eylemsilerden biri gereksizdir.
Adamdan kuşkulandığı (ya da “şüphelendiği” yazılabilir) için onu işe almamış.
Cümlede eylemsi eksikliği anlatım bozukluğu yapabilir.
Hastanın tuzlu yemekler ve alkol kullanması yasaklanmış.
Bu cümlede tuzlu yemekler kullanılmaz, yenir. Eylemsi olmadığından anlatım bozulmuş “yemekler”den sonra
“yemesi” getirilerek cümle düzeltilir. Hastanın tuzlu yemekler yemesi ve alkol kullanması yasaklanmış.
Eylemsi yanlışlığı da anlatım bozukluğuna neden olur.
İyi insan söylediğin başkalarını da düşünendir.
Bu cümlede “söylediğin” yanlış kullanılmıştır. Bu eylemsinin yerine “dediğin” getirilirse, anlatım bozukluğu
giderilir.
İyi insan dediğin başkalarını da düşünendir.
Seçenekleri inceleyelim.
A seçeneğinde “istediği” ve “ arzu ettiği” eylemsileri aynı anlama gelmektedir. Doğrusu “Çok istediği işe
giremeyince üzüldü.” olmalıdır. Yanıt, A’dır.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne eksikliğinden kaymaklanan anlatım bozukluğu vardır?
A) Verilen ödevleri yapın, öğretmene verin.
C) Okulun kurallarına uyun, uygulayın.
B) Camları silin ama kırmayın.
D) Dişlerinizi fırçalayın, her zaman temiz tutun.
Çözüm:
NESNE EKSİKLİĞİ, NESNE-YÜKLEM UYUMSUZLUĞU:
Sıralı ve bağlı cümlelerde görülen nesne eksikliği her yükleme ayrı ayrı nesneyi bulduran sorular yöneltilerek
anlaşılabilir.
Bana asla kızmıyor ve çok seviyor.
Nesneyi bulduran “neyi, kimi” sorularını soralım:
Neyi (Kimi) kızmıyor? Yanıt yok. Yüklem nesne almadığı için geçişsizdir.
Kimi seviyor? Beni olmalıydı. Yüklem geçişli olduğu halde nesne almamış.
Bu tür cümlelerde 1.cümlenin yüklemi geçişsiz, ikincisinin geçişliyse, ikinci cümle mutlaka nesne alır. Yoksa
nesne-yüklem uyumsuzluğundan kaynaklanan anlatım bozukluğu ortaya çıkar.
Cümle aslında “Bana asla kızmıyor ve beni çok seviyor.” olmalıdır.
Cümle gereksiz nesne kullanımı da anlatımı bozar.
Ayakkabımı bugün tamir ettirdim ve onu giydim.
1.cümlede Neyi tamir ettirdin? Ayakkabımı (nesne)
2.cümlede Neyi giydim? Ayakkabımı (nesne)
“Ayakkabımı” nesnesi her iki cümle için de ortak olduğundan (cümleler geçişli olduğundan), “onu” nesnesi
gereksizdir.
İLKÖĞRETİM 8
136
TÜRKÇE
Seçenekleri inceleyelim.
A, B, D seçeneklerindeki cümlelerin yüklemleri geçişli olduğundan, her cümlenin yüklemi kendi içinde ortak
nesneye bağlanmıştır.
C’de 1.cümlenin yüklemi “uyun” geçişsiz, ikinci cümlenin yüklemi “uygulayın” geçişlidir. İkinci cümlenin nesne
alması gerekir. “onları uygulayın” şeklinde olmalıdır. Yanıt, C’dir.
3.
“Seni sever ve inanır.” cümlesindeki anlatım bozukluğu için aşağıdaki seceneklerden hangisi
doğrudur?
A) Gereksiz sözcük kullanılmıştır.
C) Özne-yüklem uyuşmazlığı vardır.
B) Dolaylı tümleç eksikliği vardır.
D) Gerekli kip ve kişi eki kullanılmamıştır.
Çözüm:
DOLAYLI TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ YA DA GEREKSİZLİĞİ:
Dolaylı tümleç eksikliği cümlede anlatım bozukluğu yapabilir.
Onu gördüm ve ağzıma geleni söyledim.
Bu cümlede “gördüm” nesne alır, “söyledim” geçişsizdir, almaz. Onu gördüm, olur.
Onu söyledim, olmaz. İkinci cümleye “ona” dolaylı tümleci getirilmelidir. Cümle: “Onu gördüm ve ona ağzıma
geleni söyledim.” olmalıdır.
Dolaylı tümlecin gereksiz kullanımı da anlatımı bozar.Kardeşine her gün bakıyor, ona masallar anlatıyor.
Bu cümlede “kardeşine” dolaylı tümleci her iki yüklem için geçerlidir. “ona” gereksiz kullanılmıştır. Doğrusu
“Kardeşine her gün bakıyor, masallar anlatıyor.” olmalıdır.
Dolaylı tümleç eksikliği, sıralı ve bağlı cümlelerde bir önceki cümlede geçen bir sözcüğün sonraki cümlenin
de dolaylı tümleci olarak düşünülmesinden kaynaklanır.
Kedimi seviyor, (ona) iyi bakıyorum.
Bu cümlede “ona” dolaylı tümleci kullanılmadığı takdirde “kedimi” sözcüğünün dolaylı tümleç olarak
düşünülmesi yanlıştır.
Seçenekleri inceleyelim.
“Seni sever, sana inanır.” cümlenin doğru şeklidir.. “sana” dolaylı tümleci kullanılmayınca anlatım bozukluğu
olmuştur. Yanıt, B’dir.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci uyuşmazlığından kaynaklanan bir anlatım
bozukluğu vardır?
A) Habersizce çekip gitti.
C) İşim bitince seni arayacağım.
B) Aylardır hep üzdün, güldürmedin beni.
D) Canı sıkıldıkça örgü örüyormuş.
Çözüm:
ZARF TÜMLECİ YANLIŞLARI
Cümlede belirteç (zarf) eksikliği anlatım bozukluğu yapabilir.
Belki sıkıldığı için davrandı. Nasıl davrandı? Böyle davrandı.
“Böyle” belirtecinin kullanılmaması anlatım bozukluğuna neden olmuştur.
Belki sıkıldığı için böyle davrandı.
“O çoğu zaman tek ve yalnız dolaşır.” cümlesindeki “tek” ve “yalnız” sözcükleri eş anlamlı sözcüklerdir.
Birinin cümleden çıkarılması gerekir.
Seçenekleri inceleyelim.
A, C, D seçeneklerinde anlatım bozukluğu yoktur.
B’de “hep üzdün” uymakta, “hep güldürmedin” sözleri uyumsuzluk göstermektedir. “hiç” getirilerek zarf
tümleci uyuşmazlığı giderilebilir.
Aylardır hep üzdün, hiç güldürmedin. Yanıt, B’dir.
TÜRKÇE
137
İLKÖĞRETİM 8
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
Ona gülüyor, alay ediyordu.
Onun gibisine ilk defa rastlıyorum.
Bu sözlerim için bana darıldı, benimle aylarca konuşmadı.
Annemle babam memlekete trenle gittiler.
Çözüm:
EDATLI TÜMLEÇ YANLIŞLARI
Bir eylemin kimle birlikte yapıldığını ya da yapılacağını bildiren edat öbeğinin kullanılmaması anlatım
bozukluğuna yol açar.
“Arkadaşına küsmüş, konuşmuyordu.” cümlesinde kiminle konuşmadığı belli değil. Virgülden sonra “onunla”
yada “arkadaşıyla” edatlı tümleci getirilirse bozukluk düzelir.
Edatların yanlış kullanımı de anlatım bozukluğu yapar.
“Yasalara karşın saygılı olmalıyız.” cümlesinde “karşın” yanlış kullanılmıştır. Doğrusu “Yasalara karşı saygılı
olmalıyız.” olmalıdır.
Seçenekleri inceleyelim.
B, C, D seçeneklerinde bir anlatım bozukluğu görülmemektedir.
A seçeneğinde edatlı tümleç eksikliği anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Cümle “Ona gülüyor, onunla
alay ediyordu.” olmalıdır. Yanıt, A’dır.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişi adılının kullanılmayışı anlam belirsizliğine yol açmıştır?
B) Bu yaptığını bir türlü unutamıyorum.
D) Sofraya en son o otururdu.
A) Döndüğümde evden ayrılmıştı.
C) Resim yapmadan duramazdı.
Çözüm:
ADIL (ZAMİR) EKSİKLİĞİ YA DA GEREKSİZLİĞİ:
Tamlayan görevindeki kişi adılının kullanılmaması anlam belirsizliğine neden olur.
Ne zaman döneceğini bilmiyorduk. (senin mi, onun mu, belirsiz) Bu belirsizliği gidermek için senin ya da
onun adılı kullanılır.
Senin (onun) ne zaman döneceğini bilmiyorduk.
Tamlayan görevindeki kişi adılı da gereksiz olursa anlatım bozukluğu olur.
Benim aldığım elbiseyi neden giymiyorsun?
gereksiz
Seçenekleri inceleyelim.
A, C, D seçeneklerinde anlatım bozukluluğu görülmemektedir.
B’de ise “Kimin yaptığını? Senin mi? Onun mu?” belirsiz. Cümlenin başına kişi adılı “senin” ya da “onun”
getirilerek bu belirsizlik giderilir. Yanıt, B’dir.
7.
Aşağıdakilerin hangisinde tamlama yanlışlığı vardır?
A)
B)
C)
D)
Çözüm:
Yazın sıcağı, kışın soğuğu bazen çekilmiyor.
Evin içinde topla oynanır mı?
Arkadaşımın ve benim notlarımı bilgisayardan öğrendim.
Sınıfın en gözde öğrencisi odur.
AD TAMLAMASI YANLIŞLARI:
Tamlamayı oluşturan tamlayan ve tamlanan, hem anlam hem aldığı ekler bakımından uygun olmalıdır.
Tamlayan ekinin bazen kullanılması bazen kullanılmaması anlatım bozukluğuna neden olabilir.
Kapının kilidi bozuk olduğu için açılmıyordu.(Tamlayan eki “-nın” kaldırılmalı)
Belirtili ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına farklı türden sözcükler girmişse, tamlayan ya da
tamlanan eki kullanılmadığında cümlenin anlamı bozulabilir.
Dengeli beslenme, sağlığımız açısından önemi sık sık söylenir.
tamlayan
tamlanan
İLKÖĞRETİM 8
138
TÜRKÇE
“Beslenme” tamlayan ekini “-nin” alarak “beslenmenin” olarak düzeltilmelidir.
Tamlayan eki “in” yerine geçen “den” eki de bazen anlatım bozukluğu yapabilir.
Komşulardan tümü düğünümüze davetliydi. (yanlış)
Komşuların tümü düğünümüze davetliydi. (doğru)
Tamlayanları farklı, tamlananları farklı, tamlananları ortak gibi kullanılan tamlamalarda da anlatım bozukluğu
görülür.
Bir daha ne benim ne başkasının hakkında böyle konuşma,
“hakkında” tamlananı “benim” tamlayanına uymamaktadır. Doğrusu “Bir daha ne benim hakkımda ne
başkasının hakkında böyle konuşma.” olmalıdır.
Ad tamlamalarında tamlayanın bulunmaması da anlatım bozukluğu yapabilir.
Bu işlerle uğraşmaya ne vaktim var ne de zamanıdır.
Cümlede neyin zamanıdır? Belli değil.
Seçenekleri inceleyelim.
C seçeneğinde tamlanan ortak olunca, ilk tamlayana uymamıştır. Arkadaşımın notlarımı yanlıştır. Yanıt,
C’dir.
8.
Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde sıfat tamlamasında yapılan yanlışlık anlatım bozukluğuna
neden olmuştur?
A)
B)
C)
D)
Bunca soruları çözdün mü?
Soğuk bir gün geçirdik.
Akvaryumdaki balıklara yem verdin mi?
O toplantıya katılmamıştım.
Çözüm:
SIFAT TAMLAMASI YANLIŞLARI:
Dilimizde sayı sıfatlarından ve nicelik bildiren bazı belgisiz sıfatlardan sonra gelen adlar çoğul eki alırsa
anlatım bozukluğu olur.
Birçok insanlar sağlığına dikkat etmez. (yanlış)
Birçok insan sağlığına dikkat etmez. (doğru)
Sınav için yüzlerce sorular hazırladılar.
soru
Bir sıfat birden fazla tamlanana bağlıysa, adlardan (tamlananlardan) biri tamlayana uygun düşmeyebilir.
Orman, ötüşen kuşları ve çiçekleriyle bir başka güzeldir.
Ötüşen kuş olur ama ötüşen çiçek olmaz. Doğrusu “Orman ötüşen kuşlarıyla ve çiçekleriyle bir başka
güzeldir.” olmalıdır.
Yalın haldeki ad ve sıfatlardan sonra ve bağlacı, sonra belirtisiz ad tamlaması gelirse, tamlanan bağlaçtan
önceki tamlayana aitmiş gibi karışıklık yapabilir.
Özel ve devlet okulları yılbaşı tatiline girdi.
Devlet okulu ad tamlaması, özel okul sıfat tamlamasıdır. Sıfat tamlamaları tamlayan ve tamlanan eki almaz.
“özel okulları” yanlıştır. Doğrusu “Özel okullarda ve devlet okullarında” olmalıdır.
Seçenekleri inceleyelim.
B, C, D seçeneklerinde bir yanlışlık yoktur.
A’da “bunca” belgisiz sıfattır. Yanındaki ad tekil olmalıydı. “Bunca soruyu çözdün mü?” doğrusudur. Yanıt,
A’dır.
TÜRKÇE
139
İLKÖĞRETİM 8
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
tamlama yanlışlığından kaynaklanan
anlatım bozukluğu vardır?
A)
B)
C)
D)
2.
5.
A) “sana” sözcüğünden sonra “yetmez”
getirilerek
B) “yetmez” sözcüğü yerine “yeter”
getirilerek
C) “tatlı” sözcüğü cümleden çıkarılarak
D) “ne” bağlacı yerine “de” getirilerek
Bu küçük kitaplık işime çok yarıyor.
Çocuk evin içinde topla oynuyordu.
O, sınıfın en başarılı öğrencisidir.
Onun ve benim notlarımız arasında az
fark var.
“Okuduğu kitabın yazarına pek bakmaz,
önemsemezdi.” cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
6.
Gereksiz sözcük kullanımı
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Nesne eksikliği
Özne eksikliği
“Çocuklarla tek tek ilgilendi ve bir şey
isteyip istemediklerini sordu.” cümlesindeki
anlatım bozukluğunun nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
4.
Gereksiz sözcük kullanımı
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Nesne eksikliği
Dolaylı tümleç eksikliği
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer
zarfı gereksiz kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Köpeğe tasma taktı, onu eve getirdi.
Kitabı ciltle, onu rafa koy.
Çocuğa kızdı, onu dövmeye kalktı.
“Onu nereden aldın?” diye bana sordu.
İLKÖĞRETİM 8
“Ne bardak, ne tabak kalmamıştı, masanın
üstünde.” cümlesindeki anlatım
bozukluğu aşağıdaki seçeneklerden
hangisi ile giderilebilir?
A) “bardak” sözcüğünden sonra “ve”
konularak
B) “kalmamıştı” sözcüğünün yerine
“kalmıştı” getirilerek
C) “bardak” sözcüğünden sonra “kaldı”
getirilerek
D) “masanın” sözcüğü cümleden çıkarılarak
“Onu” adılı aşağıdaki cümlelerin
hangisinde gereksiz kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edatlı
tümleç gereksiz kullanılmıştır?
A) Çiçekleri çok sevdiğinden burnuyla
kokluyordu.
B) İlaç şişesinin kapağını açamıyordu.
C) Ablamın gelinliği iki günde dikildi.
D) Burası her şeyiyle güzel bir yer.
7.
3.
“Bu tatlı ne sana ne de bana yetmez.”
cümlesindeki anlatım bozukluğu
aşağıdakilerden hangisiyle giderilebilir?
140
Annem az önce dışarıya çıktı.
Toplantıda bazı görüşler ileri sürdü.
Arabayı biraz geri itmeliyiz.
Çocuk merdivenden aşağı indi.
TÜRKÇE
9.
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümlecin gereksiz kullanımı anlatım
bozukluğuna neden olmuştur?
A)
B)
C)
D)
A) Yağmur, doğaya ve tabiata canlılık verir.
B) İşleri bitirdik, evin yolunu tuttuk.
C) Merdivenlerden çıkarken çantana dikkat
et.
D) Yeterince çalışmadığımdan sınavda
başarılı olamadım.
14.
10.
“Özel ve devlet okulları yarın yılbaşı tatiline
girecek.” cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret
adılının kullanılmayışı anlatım
bozukluğuna neden olmuştur?
A)
B)
C)
D)
O sık sık hayal kurar.
Biraz sonra burada toplanacaklar.
Kedin saatlerdir miyavlıyor, artık sustur.
Çocuk ağaçtan düşebilir, onu aşağıya
indir.
“Olayı gözlerimle gördüm.” cümlesindeki
anlatım bozukluğunun nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
“Elbiselerini tek tek ütüledi ve onları dolaba
1
2
3
özenle yerleştirdi.”
4
Bu cümledeki anlatım bozukluğu
numaralanmış sözcüklerden hangisinin
çıkarılmasıyla giderilebilir?
B) 2
C) 3
D) 4
“Hem yemek hem de televizyon seyretmek
hoşuma gider?” cümlesindeki anlatım
bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
16.
12.
ona hoşgörülü davrandık.
onu bağışladık.
ona ceza verildi.
onu affettiler.
A) 1
Gereksiz sözcük kullanımı
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Tamlama yanlışlığı
Tümleç eksikliği
15.
11.
“Bu çocuk camı kırmış; ama…” cümlesi
aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa
anlatım bozukluğu olur?
Sözcüğün yanlış yerde kullanılması
Eylemsi eksikliği
Tamlama yanlışı
Nesne eksikliği
“Akşamki toplantıya herkes kravat ve takım
elbise giyerek katılsın.” cümlesindeki
anlatım bozukluğu aşağıdakilerin
hangisiyle giderilir?
A) “toplantıya” sözcüğünden sonra virgül
konularak
B) “takım” sözcüğü cümleden çıkarılarak
C) “giyerek katılsın” sözünün yerine “alsın”
sözcüğü getirilerek
D) “kravat” sözcüğünden sonra “takıp”
sözcüğü getirilerek
Özne eksikliği
Nesne eksikliği
Gereksiz edatlı tümleç kullanımı
Özne-yüklem uyumsuzluğu
141
İLKÖĞRETİM 8
17.
22.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
(belirteç) gereksiz kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Şehre kadar yaya gidilmez.
Sabah olunca yaya yürüyerek gittim.
Yola yaya devam edebiliriz.
Burada yata geçidi yok.
Hastanenin bahçesinde birçok özel araba
I
II
III
bahçeye park edilmişti.
IV
Cümledeki altı çizili sözcüklerden
hangisi çıkarılırsa cümlenin anlamında
değişiklik olmaz?
A) I
18.
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
eksikliğinden kaynaklanan anlatım
bozukluğu vardır?
O olayın üstünden çok gün geçti.
Orada çok kalmayacağım.
Baban en çok sana güveniyor.
Burada çok fazla böcek var.
24.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat
tamlaması yanlışı anlatım bozukluğuna
neden olmuştur?
“Kasamıza giren ve çıkan para belli değil.”
cümlesindeki anlatım bozukluğu nasıl
giderilebilir?
25.
A) “para” sözcüğüne “lar” eki getirilerek
B) “ve çıkan” sözü cümleden çıkarılarak
C) “ve” bağlacından sonra “kasamızdan”
sözcüğü getirilerek
D) “çıkan” yerine “harcanan” sözcüğü
getirilerek
İLKÖĞRETİM 8
“Ödevlerini iyi yaparsan, yüksek not
alabilirsin.” cümlesindeki dil ve anlatım
yanlışlığının nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
A) Sanırım yarınki sınavım iyi geçecek.
B) Birçok öğrenciler sınav heyecanı içinde.
C) Saksıdaki çiçeği okşuyor ve ona su
veriyordu.
D) Sokak kapısı rüzgarın etkisiyle açıldı.
21.
D) IV
A) Dün dedemlere gittim, gece de
bırakmadılar.
B) Tören için okulun bahçesinde toplandık.
C) Yakında bize geleceklermiş.
D) Ayakkabın eskimiş, yenisini al.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “çok”
sıfatı anlatım bozukluğuna neden
olmuştu?
A)
B)
C)
D)
20.
C) III
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
A) Ona düşüncelerini kabul ettiremezsin.
B) Yalan sözlerle kimseyi kandıramazsın.
C) Sınav sonuçları açıklanması çocukları
rahatlattı.
D) Çiçeklerden mor menekşeyi severim.
19.
B) II
Nesne eksikliği
Özne-yüklem uyumsuzluğu
Özne eksikliği
Dolaylı tümleç eksikliği
“Yağmur dün geceden beri aralıksız
I
II
III
durmadan yağıyor.”
IV
Yukarıdaki cümledeki altı çizili
sözcüklerden hangisi anlatım
bozukluğuna neden olmaktadır?
A) I
142
B) II
C) III
D) IV
TÜRKÇE