ÜNİTE

İÇİNDEKİLER
0-12 YAŞ ÇOCUKLARDA
GÖRÜLEN HASTALIKLAR I
• Konu ile İlgili Kavramlar
• 0-12 Yaş Çocuklarda Görülen
Hastalıklar
• Kızamık
• Kızamıkçık
• Kabakulak
• Kızıl
• Su Çiçeği
ÇOCUK SAĞLIĞI
VE
HASTALIKLARI
HEDEFLER
Yrd. Doç. Dr. Aynur
AYTEKİN
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• 0-12 yaş çocuklarda sık görülen
hastalıklar hakkında bilgi sahibi
olacak,
• Bu hastalıkların etkenlerinin,
bulaşma yollarını, belirtilerini ve
bakım ilkelerini öğrenecek,
• Ayrıca bu hastalıklardan
korunmak için neler yapılacağı
konusunda bilgi sahibi olacak,
• Bu bilgiler ışığında çocukların
hastalıklara karşı korunmasında
etkili olabileceksiniz.
ÜNİTE
11
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
GİRİŞ
Kızamık, kabakulak, kızamıkçık, kızıl ve su çiçeği çocukluk döneminde sıklıkla
karşılaşılan hastalıklardandır. Çeşitli hastalık etkenlerinin (bakteri, virüs, mantar
vb.) neden olduğu bu hastalıklar bulaşıcı hastalıklar şeklinde de tanımlanmaktadır.
Özellikle kreş, anaokulu, okul gibi kalabalık ortamlarda yaşayan çocuklar için
bulaşıcı olan bu hastalıkların nedenlerinin, tedavi- bakım ilkelerinin ve korunma
yollarının bilinmesi büyük önem taşımaktadır.
KONU İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Enfeksiyon: mikroorganizmaların vücuda girerek yerleşmesi, çoğalması ve hastalık
meydana getirmesidir.
Bulaşma yolları: Enfeksiyon hastalıklarının en bilinen bulaşma yolları solunum,
sindirim ve temas yoludur.
• Solunum (damlacık) yoluyla bulaşma; hasta ya da taşıyıcılarla direkt temas
(öpüşme) veya enfekte damlacıkların solunan havaya karışması sonucu
meydana gelir. Ayrıca etkenle bulaşmış tozların solunması yoluyla da
bulaşma olabilir.
• Sindirim yoluyla bulaşma; besinler, yiyecekler, kirli eller ve tırnaklar
aracılığıyla bulaşmanın gerçekleşmesidir.
• Temas yoluyla bulaşma; deri ve mukoza yoluyla olur. Bulaşma direk
temas, cinsel temas, travma, enjeksiyon şeklinde olabilmektedir.
Kuluçka (inkübasyon) dönemi: Hastalık etkeninin vücuda girmesinden hastalık
belirtilerinin ortaya çıkmasına kadar geçen dönemdir.
Prodromal dönem: Kuluçka döneminin bitiminden hastalığa özgü klinik bulgular
başlayıncaya kadar geçen süredir. Genellikle birkaç gün sürer. Baş ağrısı, ateş,
iştahsızlık, hâlsizlik gibi belirtiler görülür.
Bağışıklık: Canlının kendi vücudunda belirli hastalık etkenlerine karşı biyolojik
olarak gelişen özgül direnme gücüdür.
İzolasyon: Kelime anlamı olarak ayırma, soyutlama, tecrit etme anlamına
gelmektedir. Hasta bireyden mikroorganizmaların çevreye yayılmaması için araya
engel koymak gerekir. Hasta bireyden çevreye taşınma yolları; atıklar ve akıntılar,
bireysel temas, araç ve gereçlerdir. Araya konan engellerin başlıcaları ise el
yıkama, eldiven giyme, maske takma, hastanın özel bir odaya alınması, odaya
girenlerin koruyucu giysiler giymesi, hastanın atıkları ve çıkardıklarının güvenli bir
şekilde yok edilmesidir.
• Katı izolasyon; solunum ve yakın temasla geçen son derece bulaşıcı
hastalıkların yayılmasını önlemek amaçlıdır. Hastalar özel odaya alınır.
Koruyucu giysiler, maske, eldiven, atıkların imhasını içerir. Su çiçeği ve
difteride kullanılır.
• Temas izolasyonu; katı izolasyon gerekmeyen durumlarda kullanılır. El
yıkama, gömlek giyme, maske takmayı içerir. Hastalar özel bir odaya alınır.
Yakın temas sırasında bu malzemeler kullanılır. Viral zatürre (pnömoni) ve
kızamıkçıkta uygulanır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
•
Solunum (damlacık) izolasyonu; hava yolu ile bulaşmada uygulanır.
Hastalar özel odaya alınır. Maske hastayla yakın temasta kullanılır.
Kızamık, menenjit gibi hastalıklarda uygulanır.
0-12 YAŞ ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR
Kızamık (Rubeola, Morbili, Measles)
Kızamık, tüm dünyada görülen son derece bulaşıcı olan çocukluk çağı
döküntülü hastalığıdır. Kızamıkta ölüm oranı ortalama % 3’tür. Ancak 1 yaş altında
% 15, beslenme yetersizliği olan çocuklarda % 20, uzamış ishalle birlikte
görüldüğünde ise % 25’e kadar çıkabilmektedir. Ilıman iklimlerde genellikle kış
sonlarında ve ilkbahar başlarında görülür.
Kızamık virüsü,
hasta kişilerin
kanları ve burun,
boğaz salgıları ile
bulaşır.
Resim 1. Kızamık hastası çocuk (Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Çocuk Gelişimi
ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara, 2011.)
Çocuğun yanaklarının
iç kısmında görülen
koplik lekeleri kızamık
için özel bir bulgudur.
Etken: Hastalık etkeni, paramyxoviridae grubunda kızamık virüsüdür. Virüs, dış
etkenlere ve antiseptiklere dayanıksızdır. Oda sıcaklığında havada 2 saatten fazla
canlı kalır. Etken, hasta kişilerin kanları ve burun, boğaz sekresyonlarında (salgı)
bulunur.
Bulaşma: Solunum yoluyla doğrudan bulaşır. Salgınlar oluşturur. Hasta kişinin
öksürme ve aksırması ile havaya yayılan virüs, solunum yolu ile alınır, ağız, boğaz
ve buruna yerleşerek enfeksiyona yol açar. Hastalık belirtilerinin başlamasından
sonraki 1-2 gün öncesinden itibaren 7 gün bulaştırıcıdır. Döküntülerden 4 gün
önce 5 gün sonraya kadar bulaştırıcılık devam eder.
Kuluçka dönemi: 8-12 gündür.
Belirtileri: Hastalık belirtileri iki dönemde görülür. Bunlar; prodromal dönem ve
döküntü dönemidir.
• Prodromal dönem; 4-5 gün sürer. Kuluçka dönemi sonrası yüksek ateş,
bulantı, konjonktivit (göz iltihabı), nezle, öksürük, iştahsızlık, kas ağrısı ve
hâlsizlikle hastalık başlar. Hastalık için özel olan ve yanakların iç kısmında
görülen beyazımsı lekeler (koplik lekeleri) döküntülerden iki gün önce
belirir ve kızamık için özel bir bulgudur. Bu lekeler, yaklaşık 1 mm
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
•
Kızamıkta
döküntünün en fazla
olduğu dönemde ateş
de en yüksek seviyeye
çıkar.
çapında kenarları parlak kırmızı bir çizgi ile çevrili ortası mavi-beyaz
halkalardır. Başlangıçta yanak içi mukozasında belirirler ve hızla yayılırlar.
Birinci günün sonunda bütün ağız mukozası ve yanak içi beyaz nokta
şeklindeki bu lekelerle dolabilir. Döküntüler ortaya çıkınca bu yaralar
azalmaya başlar ve döküntünün üçüncü gününde tamamen kaybolur.
Döküntü dönemi; 3-4 gün sürer. Prodromal dönemi takiben ateş tekrar
yükselir. Deriden hafif kabarık (makülopapüler döküntü), önceleri
basmakla kaybolan daha sonra rengi giderek kırmızıya dönüşen ve
basmakla kaybolmayan döküntüler başlar. Döküntü saçlı deri ile saçsız
derinin birleştiği yerden kulak arkasından başlayarak 2-3 gün içinde yüze,
gövdeye, kol ve bacaklara yayılarak tüm vücudu kaplar. Yüz ve
boyundakiler birleşmeye eğilim gösterir. Bacak ve koldaki döküntüler
daha seyrektir. Belirtiler gittikçe artarak döküntünün dördüncü günü
zirveye ulaşır. Döküntünün en fazla olduğu zaman ateş en yüksek
düzeydedir. Döküntüler 3-4 gün sonra solmaya başlar ve ateş düşer.
Döküntüler yerlerinde hafif esmerimsi lekeler ve buğday unu kepeğine
benzer kabuklar oluşturarak solar. En son öksürük kaybolur.
Resim 2. Kızamıkta döküntüler (Kaynak: Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür,
G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.)
Kızamıklı çocuğa iyi
bakım verilmezse orta
kulak iltihabı, zatürre ve
beyin dokusu iltihabı
ortaya çıkabilir.
Bakım ve Korunma: Hastalığın belirtilerine yönelik tedavi ve bakım yapılır. Ateş
düşüp öksürük azalıncaya kadar çocuk yatak istirahatine alınır. Doktor önerisine
göre ilaç kullanılır. Yüksek ateş için ateş düşürücü, kas ağrısı için ağrı kesici
verilmelidir. Kızamık hastalığı aşırı bulaşıcı olduğu için standart önlemlere ek
olarak hava yolu izolasyon önlemleri alınır. Kızamık döküntüsü çıktıktan sonraki
dört gün boyunca çocuğun oda kapısı kapalı tutulmalı ve çocuk diğer kişilerden
uzak tutulmalıdır. Hastanın odası sık sık havalandırılmalıdır. Öksürük için soğuk
buhar verilmelidir. Çocuğun derisi kuru ve temiz tutulmalı, banyo yaptırılmalıdır.
Sıvı kaybı için bol su ve yumuşak besinler alması sağlanmalıdır. Hasta; sindirimi
kolay, yumuşak ve bol karbonhidratlı, proteinli ve vitaminli yiyeceklerle beslenir.
Hasta iyi bakılmazsa kızamık; orta kulak iltihabı, zatürre ve beyin dokusu iltihabına
sebep olabilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
Hastalığın geçirilmesi sonucu kazanılan bağışıklık süreklidir. Kızamık geçirmiş
anneden doğan bebekler genellikle 6-9 ay bağışıktırlar. Kızamık aşı ile önlenebilen
bir hastalıktır. Tüm çocuklar 12-18 aylıkken canlı aşı ile aşılanarak aktif bağışıklık
sağlanabilir. Kızamık aşısı tek olarak ya da kızamıkçık ve kabakulak aşısı ile birlikte
yapılabilir.
Kızamıkçık (Rubella)
Kızamıkçığın
bulaştırma
döneminde çocuk
okula gönderilmez ve
gebe kadınlarla
teması önlenir.
Kızamıkçık, tropikal bölgelerde yaygın olmakla birlikte tüm dünyada görülür.
Genellikle çocuk ve genç erişkinlerde ilkbahar ve kış aylarında görülen hafif
döküntülü bir virüs enfeksiyonudur. Hastalığa yakalananların % 15’i 0-5 yaş arası
çocuklar iken, % 40 oranında 5-9 yaş arası çocuklarda görülür. Kızamıkçık bildirimi
zorunlu bir hastalıktır.
Etken: Hastalık etkeni, bir RNA virüsü olan rubella virüsüdür.
Bulaşma: Virüs, hasta kişinin burun-boğaz salgılarından ve bu salgılarla yeni
bulaşmış araç gereçlerle, damlacık yoluyla veya anneden bebeğe plasenta yoluyla
geçer. Bulaştırma süresi, hastalık döküntüleri ortaya çıkmadan bir hafta önce
başlar ve döküntüler çıktıktan sonra 4 gün devam eder. Bulaştırma döneminde
çocuk okula gönderilmez ve gebe kadınlarla teması önlenir.
Kuluçka dönemi: Virüs vücuda alındıktan hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına
kadar geçen süre 14-21 gündür.
Belirtileri: Hastalık belirtileri prodromal ve döküntü dönemi olmak üzere iki
dönemde gözlemlenir.
• Prodromal dönem; nadir olarak döküntüden önce hafif ateş, baş ağrısı,
hâlsizlik, hafif nezle ve konjonktivit görülür. Döküntüden en az 24 saat
önce hastalık için karakteristik olan olan lenfadenopatiler (lenf bezlerinin
şişmesi) fark edilir. Boyun lenf bezlerinde ağrılı büyüme olur. Döküntü
çıkmadan kısa süre önce yumuşak damakta iğne ucu büyüklüğünde
pembe renkte lekeler fark edilir.
• Döküntü dönemi; deriden kabarık olmayan (maküler) döküntüler yüzde
başlar, gövde, kol ve bacaklara doğru ilerler. Döküntüler gövdede
belirirken yüzdekiler kaybolur. Bir- iki gün içinde gövdede kızıl
döküntüsünü andıran iğne başı büyüklüğündeki döküntüler tüm vücuda
yayılır. Üçüncü gün tüm döküntüler kaybolur.
Resim 3. Kızamıkçık döküntüleri (Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Çocuk Gelişimi ve
Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara, 2011.)
Bakım ve Korunma: Kızamıkçık olan çocuğun bakımında çocuğun rahatını sağlayıcı
önlemler alınması gerekir. Hastalığın belirtilerine yönelik tedavi ve bakım yapılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
Gebelik öncesi tüm
kadınların ve genç
kızların taranması ve
negatif olanlara
kızamıkçık aşısının
yapılması gereklidir.
Doktor önerisine göre ilaç kullanılır. Yüksek ateş için ateş düşürücü, kas ağrısı için
ağrı kesici verilmelidir. Bulaştırıcılık riski nedeniyle damlacık izolasyon önlemleri
alınmalıdır. Virüs havada asılı kaldığından uzak mesafelere taşınamamaktadır. Bu
nedenle çocuğun odasının kapalı tutulmasına gerek yoktur. Ancak çocuğa bir
metre mesafeyle yaklaşıldığında maske kullanılmalıdır.
Kızamıkçık aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Aşı, kızamık ve kabakulak aşısı
ile birlikte olarak iki doz şeklinde yapılmaktadır. Hastalığı geçirme veya aşılanma
ömür boyu bağışıklık sağlar. Kızamıkçık enfeksiyonu gebeliğin ilk üç ayında
geçirildiğinde mikrosefali (başın gelişememesi sonucu normalden küçük olması),
sağırlık, kalp anomalileri, katarakt ve diş eksiklikleri gibi doğuştan anomalilere
neden olabilen önemli bir hastalıktır. Bu nedenle gebelik öncesi tüm kadınların ve
genç kızların taranması ve negatif olanlara kızamıkçık aşısının yapılması gereklidir.
Gebelere canlı aşı yapılmaz. Aşılanan kadınlar aşıdan sonra 1-3 ay gebe
kalmamalıdır.
Kabakulak
Kabakulak tüm dünyada görülen özellikle okul, yuva gibi çocukların kalabalık
olduğu alanlarda salgınlar yapan bulaşıcı bir hastalıktır. Sıklıkla ilkbahar ve kış
aylarında görülür. Hastaların % 90’ı 14 yaşın altındaki aşısız çocuklardır. Kabakulak
bildirimi zorunlu bir hastalıktır.
Resim 4. Tek taraflı parotis (tükrük) bezi şişliği (Kaynak: Görak, G., Savaşer, S., Yıldız,
S. (2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.)
Kabakulak olan çocuk
bulaşmayı önlemek
amacıyla yaklaşık 21
gün okula
gönderilmemelidir.
Etken: Hastalık etkeni bir RNA virüsü olan Myxovirus parotidis virüsüdür. Soğuğa
karşı dayanıklıdır. Soğukta yıllarca canlılığını sürdürebilir.
Bulaşma: Virüs vücuda hasta kişilerin ağız-boğaz salgılarıyla doğrudan ya da dolaylı
(virüsle bulaşmış eşyalarla) temas sonucu solunum yolu ile girer ve bulaşıcılık oranı
oldukça yüksektir. Bulaştırıcılık süresi, parotis (tükrük bezi) bezleri şişmeden 1-2
gün önce başlar ve 5 gün sonrasına kadar devam eder. Hasta çocuk bulaşmayı
önlemek amacıyla yaklaşık 21 gün okula gönderilmemelidir.
Kuluçka dönemi: Yaklaşık 14-21 gün, ortalama 18 gündür.
Belirtileri: Kabakulak tek ya da çift taraflı parotis bezinin nadiren de diğer dış salgı
bezlerinin ağrısız şişmesi ile karakterize sistemik viral bir hastalıktır. Hastalık % 3040 oranında belirti vermeden seyreder. Çocuklarda prodromal dönem nadirdir.
Kabakulak geçiren çocuk başlangıçta hafif ateş, baş ağrısı, iştahsızlık, hâlsizlik gibi
belirtiler gösterebilir. Bir-iki gün içerisinde tek ya da çift taraflı parotis bezi
bölgesinde şişlik, ağrı ve hassasiyet ortaya çıkar. İlerleyen günlerde şişlik
belirginleşir, kulak kepçesi yukarı dışa doğru itilir, mandibula (alt çene kemiği) açısı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
görülmez hale gelir. Şişlik genellikle bir tarafta başlar, 1-5 gün sonra diğer parotis
bezini de tutar. Şişlikle birlikte ateş 39-40 0C’ye çıkabilir ve 3-4 gün sürer. Yaklaşık
bir hafta içerisinde parotis bezi şişliği düzelir.
Kabakulak hastalığı
geçiren çocuk
bulaştırıcılık süresi
bitene kadar ayrı bir
odada yatak
istirahatine alınır.
Resim 5. Kabakulak geçiren çocuk (Kaynak: Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.)
(2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.)
Gebeliğin ilk üç
ayında annenin
kabakulak geçirmesi
durumunda virüs
plasenta yoluyla
fetüse geçer ve
düşüğe neden olur.
Hastalık genellikle hafif seyirli olmakla birlikte bazı olgularda erkek
çocuklarda testis iltihabı (orşit), kız çocuklarda yumurtalık iltihabı (ooforit),
pankreatit (pankreas iltihabı), ensefalit (beyin iltihabı), menenjit (beyin zarı
iltihabı), işitme kayıpları, kalp kası iltihabı gibi durumlar görülebilmektedir.
Bakım ve Korunma: Kabakulak hastalığı geçiren çocuğun bakımında çocuk,
damlacık izolasyonu önlemleri alınarak bulaştırıcılık süresi (yaklaşık 10 gün) bitene
kadar ayrı bir odada yatak istirahatine alınmalıdır. Kabakulak mikrobu uzak
mesafelere gidemediğinden oda kapısının kapalı tutulmasına gerek yoktur. Ancak
çocuğun bir metre mesafesine yaklaşanların ya da çocuğun maske kullanması
bulaşmayı önlemede yararlı olacaktır.
Hasta çocuğu ve hastalık belirtilerini rahatlatmaya yönelik bakım ilkeler
uygulanmalıdır. Doktor önerisine göre ateşi için ateş düşürücüler, ağrısı için ağrı
kesiciler kullanılmalıdır. Ağrı için kesinlikle aspirin kullanılmamalıdır. Aspirin
kullanımı karaciğere olumsuz etki yapacağından önerilmez. Çocuk, bol proteinli,
sıvı ve yumuşak gıdalarla beslenmelidir. Ayrıca çocuğun aktivitelerinin kısıtlanması,
yatak istirahatine alınması, erkek çocuklarda testislerin alttan desteklenerek
yükseltilmesi (elevasyona alınması) önerilir. Ateşin düşmesi ile 5 gün içinde orşit
belirtileri de geriler. Orşit tek taraflı geçirildiğinde kalıcı kısırlık (infertilite) riski
oluşturmaz.
Kabakulak aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Aşı, kızamık ve kızamıkçık aşısı
ile kombine olarak iki doz şeklinde yapılmaktadır. Hastalığı geçirenler yaşam boyu
kalıcı bağışıklık kazanırlar. Gebeliğin ilk üç ayında annenin hastalığı geçirmesi
durumunda virüs plasenta yoluyla fetüse geçer ve düşüğe neden olur. Bu nedenle
aşısız kadınların gebelik öncesi dönemde aşılanmış olması büyük önem taşır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
Kızıl (Scarlet fever, Scarlatina)
Kızıl, toplu yaşanılan
alanlarda (okul, kışla,
yuva gibi) daha yaygın
olarak görülür.
Kızıl, döküntülü ve bakterilerin neden olduğu bir bulaşıcı bir hastalıktır. Kızıl
vakalarının yaklaşık % 50’si 3-12 yaş grubu çocuklardır. Üç yaşından küçüklerde
nadiren görülür. Hastalık sıcak bölgelerde ve tropikal iklimlerde yaygındır. İlkbahar
ve kış aylarında sık görülür. Toplu yaşanılan alanlarda (okul, kışla, yuva gibi) daha
yaygın olarak görülür.
Etken: Hastalık etkeni, A grubu beta hemolitik streptokoklardır. Oldukça dayanıklı
bir bakteridir.
Bulaşma: Hastalık kaynağı insandır. Bulaşma, hastanın burun-boğaz salgılarıyla
doğrudan temasla, solunum yoluyla ya da bakteriyle bulaşmış oyuncak, mendil,
yiyecekler aracılığıyla dolaylı olarak gerçekleşmektedir. Etken solunum yoluyla
alındıktan sonra bademciklere yerleşir. Eritrojenik toksin salgılar. Bu toksin kana
karışarak tüm organizmaya yayılır. Bu toksine karşı duyarlılık varsa döküntüler
ortaya çıkar. Bulaştırıcılık süresi, ortalama 10 gündür.
Kuluçka dönemi: 1-7 gün, ortalama 3 gündür.
Resim 6. Kızılda yüz ve dil görünümü (Kaynak: Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Serisi;
Çocuk Hastalıkları Modulü, Ankara, 2011.)
Belirtileri: Kızılda ani başlayan yüksek ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, bulantı, kusma
vardır. Hastanın bademcikleri şişer ve kızarır. Dil, beyaz çilek görünümünde
paslıdır. Daha sonra kıpkırmızı ahududu görüntüsü alması kızılın tipik özelliğidir.
Resim 7. Kızılda el ve ayaklarda soyulmalar (Kaynak: Görak, G., Savaşer, S., Yıldız, S.
(2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.)
Döküntüler, hastalığın başlangıç belirtilerinden 1-2 gün sonra yüzde başlar,
vücuda yayılır. Önceleri sarımtırak kırmızı ve toplu iğne başı büyüklüğündeki
döküntüler birbiriyle birleşir ve bütün vücut derisi güneş yanığı görüntüsü alır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
Kızıl erken dönemde
tedavi edilmezse
böbrek hastalığı,
romatizma, orta kulak
iltihabı ve zatürreye
neden olabilir.
Döküntüler dirsek içi, kasıklar, diz altı, koltuk altı gibi kıvrımlı yerlerde yoğunlaşır.
Döküntüler iyileşirken çocuğun cildinde soyulmalar gözlenir.
Bakım ve Korunma: Streptokok boğaz enfeksiyonlarında antibiyotik tedavisi
gereklidir. Penisilin ve eritromisin tedavisi 10 gün süreyle uygulanarak hastalık
komplikasyonları (akut eklem romatizması gibi) önlenir. Erken tedavi edilmezse
böbrek hastalığı, romatizma, orta kulak iltihabı ve zatürreye neden olabilir. Hasta
çocuk yatak istirahatine alınır. Bol sıvı ve yumuşak gıdalarla beslenmesi sağlanır.
Tedavi başladıktan sonra ilk 24 saat solunumla bulaşmayı önleyici tedbirler
alınmalı, çocuk izole edilmelidir.
Hastalığın aşı ile korunması olası değildir. Beş-altı tip streptokok aşısı
bulunmasına rağmen etkenin farklı tipleri olması nedeniyle bu aşılar yetersizdir.
Hastalığın başında tanılanarak uygun antibiyotiklerle tedavi edilmelidir.
Su Çiçeği (Varisella)
Su çiçeği çocukluk çağının en sık görülen bulaşıcı hastalığıdır. Dünyanın her
tarafında her cins, ırk ve yaşta (sıklıkla 2-8 yaş arası çocuklarda) görülür. Genellikle
hafif seyirlidir. Sıklıkla kış ve ilkbaharda ortaya çıkar.
Etken: Hastalık etkeni varicella zoster virüsüdür.
Bulaşma: Bulaşıcılık hasta kişinin solunum yolu salgılarıyla damlacık bulaşma
şeklinde daha az sıklıkla da deri lezyonları ile direkt temas yoluyla olmaktadır.
Bulaştırıcılık süresi, döküntüler çıkmadan önceki 2-5 gün, ilk lezyonlar ortaya
çıktıktan 6 gün sonrasına kadar devam etmektedir.
Kuluçka dönemi: 14-21 gün arasında değişir.
Suçiçeğinin hafif
atlatılması ya da
korunmak için
çocukların aşılanması
gerekir.
Resim 8. Suçiçeği döküntüleri
(Kaynak: Keudel, H., Capelle, B.
(Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk
Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul:
Optimist Yayın Dağıtım.)
Resim 9. Dildeki veziküller (Kaynak: Emond,
R.T.D., Welsby, P.D., Rowland, H.A.K.
(Çevirenler: Uzun, C., Yumuk, Z., Anğ, Ö.)
(2012). İnfeksiyon hastalıkları Renkli Atlas. 1.
Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.)
Belirtileri: Hastalık, 1-2 gün süren hafif ateş, hâlsizlik, kırıklık gibi belirtilerle başlar.
Küçük çocuklarda bu dönem fark edilmeyebilir. İzleyen günlerde önce gövdede
başlayıp sonra yüz ve saçlı deride, daha az olmak üzere kol ve bacaklarda, ağızda
yanak mukozasında ve boğazda görülerek tüm vücuda yayılan kaşıntılı döküntüler
mevcuttur. Bu döküntüler deriden kabarık olmayan kırmızı (makül), deriden
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
Bireysel Etkinlik
kabarık (papül) ve içi sıvı dolu (veziküller) döküntüler tarzındadır. Ağız içi
lezyonları ağrılı olabilir. Döküntüler 1-2 hafta içinde kabuklanır ve dökülür.
Döküntüler mikrop kapmazsa iz bırakmadan iyileşir.
Bakım ve Korunma: Çocuk, evde ya da duruma göre hastanede yatak istirahatine
alınır. Hasta çocukta görülen belirtileri rahatlatmaya yönelik bakım verilir. Doktor
önerisine göre ilaç tedavisi uygulanır. Ateş düşürücü, ağrı kesici ve kaşıntıya
yönelik topikal kalamin solüsyonu kullanılabilir. Çocuk içi sıvı dolu (veziküller)
döküntüleri kuruyuncaya kazar izole edilmelidir. Çocuğun yaralarını kaşıyıp
koparmasına engel olunmalı, deri ve tırnak bakımı verilmelidir. Sık banyo
yaptırılmalı, kıyafetleri ve çarşafı her gün değiştirilmelidir.
Hastalık geçirildikten sonra ömür boyu bağışıklık kazanılır. Su çiçeğinin hafif
atlatılması ya da korunmak için çocukların aşılanması gerekir. Bir yaşını dolduran
çocuklara su çiçeği aşısı yapılır. Diğer aşılarla birlikte yapılabilir. Hamileliğin ilk beş
ayında geçirilen suçiçeği anne karnındaki bebeği olumsuz etkiler. Bu nedenle hasta
çocuk gebe kadınlardan uzak tutulmalıdır. Okul çocukları döküntüden sonraki ilk
bir hafta okula gönderilmez.
• Ünite içinde geçen çocukluk dönemi hastalıklarını
arkadaşlarınızla tartışınız. Hastalıkları birbirinden ayıran
belirgin özellikleri ortaya çıkarınız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Özet
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
•Kızamık, kabakulak, kızamıkçık, kızıl ve su çiçeği çocukluk döneminde
sık karşılaşılan hastalıklardandır. Özellikle kreş, anaokulu, okul gibi
kalabalık ortamlarda yaşayan çocuklar için bulaşıcı olan bu
hastalıkların nedenlerinin, tedavi- bakım ilkelerinin ve korunma
yollarının bilinmesi büyük önem taşımaktadır.
•Kızamık virüsü, hasta kişilerin kanları ve burun- boğaz salgılarıyla
bulaşır. Kızamıkçık virüsü, burun-boğaz salgılarından ve bu salgılarla
yeni bulaşmış araç gereçlerle veya anneden bebeğe plasenta yoluyla
geçer. Kabakulak virüsü, hasta kişilerin ağız-boğaz salgılarıyla
doğrudan ya da dolaylı (virüsle bulaşmış eşyalarla) temas sonucu
solunum yoluyla bulaşır ve bulaşıcılık oranı oldukça yüksektir. Kızıl
etkeni, hastanın burun-boğaz salgılarıyla doğrudan temasla solunum
yoluyla ya da bakteriyle bulaşmış oyuncak, mendil, yiyecekler
aracılığıyla dolaylı olarak bulaşır. Su çiçeği ise hasta kişinin solunum
yolu salgılarıyla damlacık bulaşma şeklinde daha az sıklıkla da deri
lezyonları ile direkt temas yoluyla bulaşmaktadır.
•Kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve su çiçeği aşı ile önlenebilen
hastalıklarken kızıl aşı ile önlenebilen hastalıklardan değildir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Hastalık etkeninin vücuda girmesinden hastalık belirtilerinin ortaya
çıkmasına kadar geçen döneme ne denir?
a) Prodromal dönem
b) Kuluçka dönemi
c) Belirti dönemi
d) Döküntü dönemi
e) Enfeksiyon süresi
2. Yanakların iç kısmında görülen beyazımsı lekeler (koplik lekeleri) hangi
hastalığa özgü bir belirtidir?
a) Kızamık
b) Kızıl
c) Kızamıkçık
d) Kabakulak
e) Suçiçeği
3. Myxovirus parotidis virüsü hangi hastalığın etkenidir?
a) Kızamıkçık
b) Kızıl
c) Kızamık
d) Suçiçeği
e) Kabakulak
4. Kabakulak hastalığı geçiren çocuğun bakımında hangi izolasyon tedbirleri
alınması gerekir?
a) Temas ve solunum izolasyonu
b) Katı izolasyon
c) Temas izolasyon
d) Solunum izolasyonu
e) Katı ve temas izolasyonu
5. Varicella zoster virüsü hangi hastalığın etkenidir?
a) Kızamık
b) Su çiçeği
c) Kızıl
d) Kızamıkçık
e) Kabakulak
6. Hangi hastalık gebeliğin ilk üç ayında geçirildiğinde mikrosefali (başın
gelişememesi sonucu normalden küçük olması), sağırlık, kalp anomalileri,
katarakt ve diş eksiklikleri gibi doğuştan anomalilere neden olmaktadır?
a) Kızamıkçık
b) Kızıl
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
c) Kızamık
d) Suçiçeği
e) Kabakulak
7. Aşağıdaki hastalıkların hangisinde dil önce beyaz çilek görünümünde paslı
daha sonra kırmızı ahududu görüntüsü alır?
a) Kızamık
b) Suçiçeği
c) Kızamıkçık
d) Kızıl
e) Kabakulak
8. Aşağıdaki hastalıkların hangisinde döküntüler içi sıvı dolu kabarcıklar
şeklindedir?
a) Kabakulak
b) Kızıl
c) Su çiçeği
d) Kızamık
e) Kızamıkçık
9. Erkek çocuklarda testis iltihabına (orşit) neden olan hastalık
aşağıdakilerden hangisidir?
a) Kızamık
b) Suçiçeği
c) Kızıl
d) Kızamıkçık
e) Kabakulak
10. Aşağıdakilerden hangisi aşı ile önlenebilen bir hastalık değildir?
a) Kızamık
b) Kızıl
c) Kabakulak
d) Suçiçeği
e) Kızamıkçık
Cevap Anahtarı
1.B, 2.A, 3.E, 4.D, 5.B, 6.A, 7.D, 8.C, 9.E, 10.B
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar I
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Avcı, İ.A. (2010). Enfeksiyon Hastalıkları. Genişletilmiş İkinci Baskı. Amasya: Göktuğ
Basın Yayın ve Dağıtım.
Conk, Z., Başbakkal, Z., Yılmaz, H.B., Bolışık, B. (2013). Pediatri Hemşireliği. 1.
Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
Emond, R.T.D., Welsby, P.D., Rowland, H.A.K. (Çevirenler: Uzun, C., Yumuk, Z.,
Anğ, Ö.) (2012). İnfeksiyon hastalıkları Renkli Atlas. 1. Baskı. İstanbul: Nobel
Tıp Kitabevleri.
Erdem, Y. (2006). Çocukluk Çağında Sık Görülen İnfeksiyon Hastalıklarında Bakım.
1. Baskı. Ankara: Kök Yayıncılık.
Erdem, Y. (2011). Çocuk Gelişim ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. Ankara:
Vize Yayıncılık.
Görak, G., Savaşer, S., Yıldız, S. (2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı.
İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.
Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı.
İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.
Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara.
Törüner, E.K., Büyükgönenç, L. (2012). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik
Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Göktuğ Yayıncılık.
Uysal, F.K. (2005). Anne ve Çocuk Sağlığı. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
Yenibaş, R. (2008). Çocuk Gelişim Eğitimi ve Sağlığı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları Yayınları Branş Kitapları Serisi. İstanbul:
Ekbil Matbaacılık.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14