Prof.Dr.Banu ÇAKIR

Banu Çakır, MD, MPH, PhD
Prof. Dr.
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim Dalı
•
Sağlıkla ilgili tüm sorunların ve hastalıkların kişi-yerzaman özelliklerine göre tanımlanması,
•
Bu sorun ve hastalıkların nedenleri/risk faktörlerinin
belirlenmesi
•
Belirlenen neden ve risk faktörlerine yönelik en uygun
çözüm/tedavi yöntemlerinin ve bunların kabul
edilebilirliğinin/güvenliğinin saptanması
EPİDEMİYOLOJİ
1
RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN
2
DOZLAR VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ
EPİDEMİYOLOJİ=YÖNTEM BİLİMİ
GÖZLEMLER
TANIMLAMA
Etiyolojik hipotezler oluşturma ve sınama
TARAFSIZLIK
İLKELERİNE
UYGUNLUK
NEDEN/ETKEN
(Risk Faktörü )
BELİRLEME
Çözüme yönelik hipotezler oluşturma ve sınama
EN UYGUN
ÇÖZÜMLERİ
SAPTAMA
GENELLEME
ÇÖZÜMÜ RUTİN
HİZMETLER
KAPSAMINA ALMA
ÇÖZÜM VE
HİZMETLERİN
UYGULAMADA
DEĞERLENDİRİLMESİ
MODİFİKASYON/
REORGANİZASYON
3
Hekim
Teknisyen
Diğer sağlık çalışanı
Hasta
Hasta yakını
“Geniş (tahmin edilebilen/edilemeyen) çevre…
RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN
4
DOZLAR VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ
5
RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN
6
DOZLAR VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Who decides for the exposure ?
Researcher?
YES
NO
Experimental study
O bservational study
are groups allocated randomly?
YES
NO
Randomized
controlled
clinical trial
exposure
YES
Nonrandomized
controlled
clinical trial
result
Cohort
is there any control group?
exposure
Analytical
study
NO
Descriptive
study
direction of the study?
result
C ase-control
measured simultaneously
Cross-sectional
Source: modified G r i m e s a n d S c h u l t z . L a n c e t 2 0 0 2 ; 3 5 9 : 5 7 - 6 1
Atom bombasından etkilenen ve hayatta kalan Japon toplumu
 Medikal ışınlama yapılan hastalar
 Mesleği nedeni ile sürekli radyasondan etkilenen insanlar
 Radyasyon kazaları
 Yüksek doğal fon radyasyon bölgelerinde yaşayanlar
 Nükleer tesislerde çalışanlar
…

RADYASYONEPIDEMIYOLOSI ÇALIŞMALARI
8
bu çalışma sonuçları toplumumuza,
radyasyon ile çalışanlara,
uygulanabilir mi?
neden?
9
İÇ TUTARLILIK (İNTERNAL VALİDİTE)
DIŞ TUTARLILIK (EXTERNAL VALİDİTE)
GENELLENEBİLİRLİK
RADYASYONEPIDEMIYOLOJISI ÇALIŞMALARI
10
ALINAN DOZLAR
Doğal radyasyon: çevrede, vücutta
Yapay radyasyon:
Beklenen/beklenmeyen
Bilinen/bilinmeyen
Kabul edilen/edilmeyen
DUYARLILIK
KARIŞTIRICI FAKTÖRLER
Yaşam tarzı, yaş, cinsiyet, meslek, medikal radyasyon alımı, diğer karsinojenler
KANSER HASTASINDA TANI/TEDAVİ: NE KADAR ARTIŞ ? (özellikle STOKASTİK ETKİ?)
RADYASYON UYGULAMALARI NEDENİYLE ALINAN
11
DOZLAR VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ
DURUM SAPTAMA ÇALIŞMALARI
risk değerlendirmeleri, organ için
soğrulan dozun saptanması
Doz,
12
ANALİTİK ARAŞTIRMALAR
VAKA-KONTROL ÇALIŞMALARI
•
HAFIZAYA BAĞLI TARAF TUTMA
•
ÖLÇÜM DEĞERLERİ
•
STANDARDİZASYON OLMAMASI
•
KİŞİNİN BAŞLANGIÇ DOĞAL RADYASYON MARUZİYETİNİN
BİLİNMEMESİ
•
KONTROL SEÇİMİ
•
MARUZ KALINAN SÜRE
•
SAĞLAM ÇALIŞAN ETKİSİ
•
PREMATÜR ÖLÜMLER… vb kısıtlılıklara dikkat edilmeli!
13
ANALİTİK ARAŞTIRMALAR
RETROSPEKTİF KOHORT ARAŞTIRMALAR
 VERİLERDE
HATA, EKSİKLİK
 KAPSAYICILIK
YÜZDESİ
 BAŞLANGIÇTA HASTA OLMAMAK
 PROTOKOLLERDE
 ÖLÇÜM
KOŞULU
FARKLILIK
DEĞERLERİNİN DOĞRULUĞU
 HAFIZAYA BAĞLI
TARAF TUTMA vb. Konusunda dikkat edilmeli
AVANTAJLATI: İNSİDANS, İNSİDANS HIZI, RÖLATİF RİSK,
ATFEDİLEN RİSK, ATFEDİLEN RİSK YÜZDESİ, YAŞAMDA KALMa
ANALİZLERİ OLASI…
14
ANALİTİK ARAŞTIRMALAR
PROSPEKTİF KOHORT ARAŞTIRMALAR
 İNSİDANS,
İNSİDANS HIZI, RÖLATİF RİSK, ATFEDİLEN RİSK,
ATFEDİLEN RİSK YÜZDESİ, YAŞAMDA KALma ANALİZLERİ OLASI
 STANDARDİZASYON
SAĞLANABİLİR, İZLEMDEKİ KAYIPLAR
İNCELENEBİLİR, DOZ ÖLÇÜMLERİ DAHA GEÇERLİ VE KESKİN
YAPILABİLİR, KISA VE UZUN SÜRELİ ETKİLERİN TÜMÜ
SAPTANABİLİR
 TOPLUM
TABANLI ÇALIŞMA İÇİNDEKİ PREVALANSI DÜŞÜK
ETKENLE KARŞILAŞMALARI İNCELEMEK AÇISINDAN KOHORT
ARAŞTIRMALAR AVANTAJLI…
15
DENEYSEL ARAŞTIRMALAR
Etik
konular
Koruyucu
müdahalelerin (örn., koruyucu
kullanma yaygınlığı) etkileri saptanabilir
16
SAPTANAN DEĞERLER
KİME GÖRE FAZLA ?
RÖLATİF RİSK (Kaç kat)
ATFEDİLEN RİSK (Mutlak fark)
17
TOPLUMA AİT ARAŞTIRMALAR DA YAPILMALI?
Kanser
yaygınlığı (prevalans)
Kanser
sıklığı (insidans)
Kansere
Kanser
bağlı ölüm hızı
verilerinin kapsayıcılık %100 ?
verilerin dayandırıldığı
çalışma/sistemlerde kullanılan kodlama,
raporlama, analize dahil etme, standardizasyon
özellikleri ???
Kanser
18
RADYASYON KAYNAKLI HASTALIKLAR
(atom bombası, nükleer kazalar) ÖNEMLİ
BİR HALK
SAĞLIĞI SORUNUDUR!
19
MORBİDİTE ARTIŞI ?
MORTALİTE ARTIŞI ?
SAKATLIKTA ARTIŞ ?
YAŞAM KALİTESİNDE AZALMA ?
YAŞAMDAN KAYBEDİLEN YIL ?
YAŞAMDAN KAYBEDİLEN SAĞLIKLI
YAŞAM YILI ?
TANI/TEDAVİ MALİYETİ ?
20
OLASILIKLAR TOPLUM İÇİN
VERİLİYOR:
GİRİŞİMSEL İNCELEME 2500/1 000 000 KİŞİ…ise:
Bu toplumdaki, mevcut koşul ve durumlar ele alındığında ilgili durumun her 1
milyon kişiden 2500 kişide gözlenme olasılığı var.
Bu bilgi politika geliştirme, önlem alma, hastalık/durumların halk sağlığı
uygulamalarında önceliklendirmesinde “karşılaştırma” açısından önemli.
Ancak, her bireyin riski 2.5/1000 denilemez.
21
Bu kapsamda “radyasyon ile çalışanlarda alınan
dozlar ve kanser riski” önemli bir halk sağlığı sorunu
mudur?”
22
RADYASYON KAYNAKLI HASTALIKLAR
ÖNEMLİ BİR KİŞİSEL SAĞLIK
SORUNUDUR!
23
SİZİN/SEVDİĞİNİZ KİŞİNİN RİSKİ
0
VEYA 1
Toplum için verilen risk olasılığı ile ilişkili olarak
kişinin kanser olma olasılığı değişecektir; kişisel
özellikler riskin az ya da çok olmasına yol açar.
Ancak sonuç değişmez kişi ya kanser olur ya olmaz!
24
Radyasyonun sağlık açısından kanser ve diğer bir çok sağlık problemine neden
olabileceği bilinmektedir.
Bu nedenle, birincil korunma esastır.
Medikal radyolojik yöntemler hasta özelinde kar-zarar dengesini gözeterek ve
hastanın “aydınlatılmış onamı” dahilinde kullanılmalıdır.
Medikal radyoloji içeren uygulamalarda hem hasta hem de maruz kalan sağlık
çalışanını korumak için gerekli en az sayıda ve uygun tekniğin seçilmesi,
gereksiz tekrarların önlenmesi, uygun protokollerin seçilmesi, uygulama alanının
olabildiğinde dar seçilmesi, doğrudan ve saçılan radyasyondan korunmak için
gerekli koruyucu (ortama/makinaya/kişiye özel) koruyucuların kullanılması,
dozimetre cihazlarıın uygun kullanımı esastır.
Medikal radyasyon ile ilgili uygulamalarda kurumsal ve genel önlemler esas ise
de, bireyler de kendilerin korumak konusunda sorumluluk sahibidir.
Radyasyon akılcı kullanılmalı; gereksiz korkular kanıta dayalı olarak önlenmeli;
olası riskleri ise her zaman akılda tutulmalı, “umursamaz, ihmalkar” tutumlar ile
mücadele edilmelidir.
Radyasyonun istenmeyen etkilerinden korunma konusundaki mezuniyet öncesi,
25
mezuniyet sonrası, hizmet içi ve hasta eğitim programlarına önem verilmelidir.
DİKKATİNİZ VE KATKILARINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.
26