s. 323-328 - İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

323
İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri
TÜRKİYE’DE SIK KARŞILAŞILAN PSİKİYATRİK HASTALIKLAR
Sempozyum Dizisi No:62 •Mart 2008 S:323-328
CİNSEL TERAPİLER
Psikolog Doktor Mualla Oktay
Psikanalitik Yaklaşım
Yirminci yüzyılın başlarında cinsel sorunların daha çok anababa çocuk arasındaki
çözümlenmemiş çatışmalar sonucunda ortaya çıktığı düşünülmekte ve bu sorunlar psikanalitik yönelimli yaklaşımlarla tedavi edilmekteydi.
Davranışçı Yaklaşım
Sonraki yıllarda psikanalitik yaklaşımdan oldukça farklı olan davranışçı yaklaşımlar
kullanılmaktaydı. Cinsel davranışların da tüm davranışlar gibi öğrenilerek kazanıldığı
düşünülmekteydi. Tedavidede nelerin yanlış öğrenildiği üzerinde durulmakta ve öğrenme
kurallarına dayanan derin kas gevşetme ve sistematik duyarsızlaştırma yöntemleri
kullanılmaktaydı.
Masters Ve Johnson Yaklaşımı
I970”de Masters ve Johnson tarafından yayımlanan “İnsanın Cinsel Yetersizliği” adlı kitap günümüzde cinsel işlev bozukluklarında kullanılan terapilere bir model oluşturmuştur.
Masters ve Johnson tedavide cinsel eğitime,eşler arasındaki iletişim biçimlerine, cinsel sorunun ortaya çıkmasında ve sürdürülmesinde rol oynayan hatalı davranışların
değiştirilmesine ağırlık vererek ev ödevlerinden yararlanmışlardır.
Modern Yaklaşımlar
Modern yaklaşımlarda yapılan değişikliklerden biri terapinin uygulanma biçiminde
olmuştur. Örneğin masters ve johnson’un yaklaşımında tedavi biri kadın biri erkek olmak üzere çift terapist tarafından yapılmaktaydı ancak her zaman çift terapist kullanma
imkanı olmadığından, tedavi tek terapist tarafından yürütülmektedir. Masters ve Johnson
yaklaşımında çiftle hergün görüşülmekteydi, oysa modern yaklaşımlarda haftada bir veya
iki kez görüşülmektedir. Masters ve Johnson’un yaklaşımı ile modern terapi yaklaşımları
324
Cinsel Terapiler
arasındaki en önemli farklılıklardan bir diğeri de tüm görüşmelere eşlerin birlikte katılmaları
zorunluluğunun kalkmasıdır. Eğer eşler arasında önemli ilişki ve iletişim sorunları yoksa,
ev ödevleri aksatılmıyor, konulan yasaklara uyuluyorsa, eşin tüm görüşmelere katılmasına
gerek olmayabilir. Yine yapılan çalışmalarda terapist ile hastanın aynı ya da ayrı cinsiyette olmalarının tedavi açısından önemli bir faktör olmadığı sonucuna varılmıştır. Bizim kültürümüzde cinsel sorunlu hasta ile terapistin aynı cinsiyette olmasının daha uygun olacağını düşünmekteyiz. Cinsel sorunu olan kadınlar erkek terapistten çok bir kadın
terapisti tercih etmekteler sorulduğunda da daha rahat konuşabildiklerini söylemekteler.
Modern cinsel terapilerde eklektik bir yaklaşım kullamlmaktadır. Örneğin Havvton cinsel işlev bozukluklarının tedavisinde davranışçı ve bilişsel terapi yöntemlerini. Kaplan
ise davranışçı ve psikanalitik terapi yöntemlerini birlikte uygulamaktadırlar. Cinsel işlev
bozukluklarının tedavisinde kullanılabilecek diğer bir eklektik yaklaşım ise Bilişseldavranışçı ve Geştalt terapi yöntemlerinin birlikte uygulanmasıdır.
Tüm cinsel işlev bozukluklarının tedavisinde ortak olarak kullanılabilecek bilişsel ve
davranışçı tekniklerin yanı sıra. tedavi planı oluştururken cinsel sorunu hazırlayan ortaya
çıkartan ve sürmesine neden olan faktörlerinde bilinmesi gerekmektedir.
Cinsel işlev bozuklukları ile ilgili olarak bugüne kadar birçok sınıflandırma yapılmıştır.
Bunu şöyle özetleyebiliriz.
Cinsel İstek Bozuklukları
Azalmış (Hipoaktif) cinsel istek bozukluğu
Cinsel tiksinti bozukluğu
Cinsel İstek Bozuklukları
Kadında cinsel uyarılma bozukluğu
Erkekte Erektil bozukluk
Orgazm Bozuklukları
Kadında orgazm bozukluğu
Erkekte orgazm bozukluğu
Erken boşalma (Prematür Ejakilasyon)
Cinsel Ağrı Bozukluklarıw
Disparoni (Genel bir tıbbi duruma bağlı olmayan)
Vajinismus
Cinsel ilişki aşamalarının birinde veya birkaçında inhibisyonun oluşması cinsel
işlev bozukluklarının ortaya çıkmasına yol açar. Cinsel işlev bozukluklarının tedavi
edilebilmesi için öncelikle hangi aşamalarda inhibisyon olduğunun ve bu inhibisyonun
olası kaynaklarının çok yönlü ve detaylı bir şekilde değerlendirilmes gerekir. Tedavide
değerlendirme çok önemlidir.
Psikolog Doktor Mualla Oktay
325
DEĞERLENDİRME GÖRÜŞMELERİNİN AMAÇLARI
1.
2.
3.
4.
Sorunun ne olduğunu ve terapinin amacını belirlemek
Sorunu hazırlayan, ortaya çıkaran ve sürdüren faktörleri anlamak için bilgi toplamak
Sorunu formüle ederek uygulanacak tedavi planını oluşturmak
Uygulanacak tedavi hakkında hastaya/çifte bilgi vermek ve terapi sürecini
başlatmak
1. SORUNUN NE OLDUĞUNU VE TERAPİNİN AMACINI BELİRLEMEK
Sorunun saptanması sırasında terapistin araştırması gereken ilk konu . sorunun gerçek
bir işlev bozukluğu mu yoksa bilgi eksikliğinden kaynaklanan bir durum mu olduğudur.
Hastanın veya çiftin kültürel, dini ve sosyal faktörlerden nasıl etkilendiği çok önemlidir.
Bu nedenle değerlendirme sırasında hastanın/çiftin cinsellikle ilgi beklenti, inanç ve
tutumlarının sorgulanması yararlı olur.
Değerlendirilme sırasında şu sorunlara cevap aramak önemlidir
•
Cinsel işlev bozukluğunun derecesi nedir?
•
Cinsel işlev bozukluğu duruma bağlı olarak mı ortaya çıkmakta yoksa süreklilik
mi göstermektedir?
•
Cinsel işlev bozukluğu birincil midir? Yoksa bir başka psikiyatrik bozukluk veya
evlilik sorunları nedeniyle ikincil olarak mı ortaya çıkmıştır?
•
Cinsel işlev bozukluğuna eşlik eden ikincil cinsel sorunlar varmıdır?
•
Cinsel işlev bozukluğunun ortaya çıkmasında biyolojik ve psikolojik faktörlerin
rolü nedir?
•
Diğer eşte de cinsel bir sorun var mıdır?
Sorunun belirlenmesinden sonra hastanın/çiftin terapiden ne bekledikleri sorgulanmalıdır.
Bazı durumlan hastalar terapiden gerçekçi olmayan sonuçlar beklemektedirler.
2. SORUNU HAZIRLAYAN ORTAYA ÇIKARAN VE SÜRDÜREN
FAKTÖRLERİ SAPTAYABİLMEK İÇİN BİLGİ TOPLAMAK
A- Cinsel sorun nedir?
Cinsel yaşantı sırasında ortaya çıkan spesifik davranışlar
Sorunun öncesinde ve sonrasında neler düşündükleri
Sorunun öncesinde ve sonrasında neler hissettikleri
Sorun ile ilgili olarak daha önce başvurulan çözüm yollan
Sorunun nedenleri ile ilgili yorumları ve tavırları
326
Cinsel Terapiler
B-Cinsel gelişim ve yaşantılarla ilgili bilgi toplamak
Ergenlik dönemi, adet görme yaşı, ilk cinsel yaşantı, cinsel deneyimler, cinsel sapmalar, cinsel taciz ve tecavüz, mastürbasyon konusundaki bilgiler ve bu konudaki duygu ve
düşünceler çok önemidir.
C- Cinsel tutum ve inançlar
D-Çocukluk yaşantıları, aile içi ilişkiler
E-Eş ile ilişkiler
F-Stres kaynakları
G-Sağlık durumu
3. SORUNU FORMÜLE EDEREK UYGULANACAK TEDAVİ PLANINI
OLUŞTURMAK
Hasta/çift hakkında yeterince bilgi elde edildikten sonra cinsel işlev bozukluğunu
hazırlayan, ortaya çıkaran ve sürdüren faktörlerin belirlenmesi yani sorunun formülasyonu
aşamasına geçilir. Cinsel işlev bozukluğunun ortaya çıkmasını kolaylaştıran, yatkınlık
yaratan faktörlere hazırlayıcı faktörler denir. Ortay a çıkaran faktörler işlev bozukluğu
belirtilerinin ilk defa görülmesinde rol oynayan faktörlerdir. Sürdüren faktörler ise işlev
bozukluğunu kronikleştiren faktörlerdir.
Hazırlayan Faktörler
Geleneksel ve tutucu bir aile ortamı
Eksik, yanlış ve yetersiz cinsel bilgiler
Evlilik öncesi cinsel deneyimin olmaması
Ortaya Çıkaran Faktörler
Eşle cinsel iletişim kuramama
Eşin ailesi İle birlikte oturma
Performans kaygısı
Yorgunluk ve iş stresi
Sürdüren Faktörler
Önsevişmeye kısa zaman ayırma
Perforformans kaygısı
İlişkiye konsantre olamama
İlişkiden kaçınma
Cinsel sorunun eşin ailesi tarafından öğrenilmesi
Cinsel ilgi ve istekte azalma sağlıkla ilgili endişeler
Psikolog Doktor Mualla Oktay
327
4. ÇİFTLERE TERAPİ HAKKINDA BİLGİ VEREREK TERAPİ SÜRECİNİ
BAŞLATMAK
Cinsel bilgi eksikliğinin ve yanlış bilgilerin giderilmesi
Eşler arasındaki genel ve cinsel iletişimlerin zenginleştirilmesi
Cinsel birleşme yasağı konulması
Duyumlara odaklanma egzersizleri
Dur ve yeniden başla egzersizleri
Sıkma egzersizleri
Cinsellikle ilgili kognisyonlar üzerinde çalışma
Ailenin sosyal yaşamının geliştirilmesi
Hastaya tedavide nasıl bir yol izleneceği konusunda bilgi verilmelidir. Her görüşmeden
sonra ev ödevleri verileceği tedavinin başarısı açısından işbirliğinin çok gerekli olduğu
vurgulanmalıdır.
Değerlendirme Görüşmeleri Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Gizlilik ilkesine uymak
Gözlemci olmak
Anlayışlı ve destekleyici olmak
Ortak bir dil geliştirmek
Cinsel konular hakkında açık ve rahat konuşabilmek
TEDAVİ
Cinsel İşlev bozuklukları psikolojik nedenlerle ortaya çıktığı için yalnız psikoterapi ile
çözülür. Bunu da cinsel sorunların tedavisi konusunda özel eğitim almış cinsel terapistler
uygularlar. Bilişsel-davranışçı cinsel terapi yaklaşımının amaçlan şöyle özetlenebilir
-Cinsel bilgi eksikliğinin giderilmesi
-Eşler arasındaki iletişimin zenginleştirilmesi
-Ev ödevlerinin yapılmasını engelleyen olumsuz otomatik düşüncelerin fark edilmesi
.bunların yerine olumlu ve doğru düşüncelerin geliştirilmesi
-Sorunun ortaya çımasında rol oynayan hatalı davranışların fark edilmesi, bunların yerine doğru davranışların geliştirilmesi
Cinsel Bilgi Eksikliğinin Giderilmesi Ve Yanlış Bilgilerin Düzeltilmesi
Cinsel işlev bozukluğu şikayeti ile başvuran çiftlerin çoğunun cinsel bilgi düzeyi oldukça düşüktür. Tedavide bilgi düzeyinin yükseltilmesi için çeşitli uygulamalar yapılması
çok yararlı olacaktır. Cinsel bilgi düzeyinin yükseltilmesinde çeşitli resim, kitap, filmlerden yararlanmak mümkündür. Çifte cinsel bilgiler içeren bir kitap önerilir. Okuyup
öğrenmeleri istenir (ev ödevi), sonraki görüşmede ise okunan bölümle ilgili geribildirim
alınır. Böyle bir ödev:
328
Cinsel Terapiler
a) Cinsel bilgi düzeyinin yükselmesi
b) Eşler arasındaki cinsel iletişimin artması
c) Hasta ve terapist arasında ortak bir dilin gelişmesi açılarından faydalıdır.
Eşler Arasındaki İletişimin Zenginleştirilmesi
Cinsel işlev bozukluğu görülen çiftlerde çok sık rastlanan bir özellik de cinsel iletişimin
ya hiç ya da yok denecek kadar az olmasıdır. Bazı çiftlerin cinsellik dışında güncel
iletişimlerinde de sorunlar olabilir, o zaman terapiye oradan başlanır.
Ev Ödevlerinin Yapilmasını Engelleyen Olumsuz Otomatik Düşüncelerin
Farkedilmesi Bunların Yerine Olumlu Düşüncelerin Geliştirilmesi
Tedavinin en önemli özelliklerinden biri de ev ödevleridir. Ev ödevleri bilgi düzeyinin
arttırılması, iletişim becerilerinin geliştirilmesi, cinsellikle ilgili yanlış inanç ve tutumların
fark edilmesi ve yeni cinsel yaşantıların oluşturulması gibi farklı şekillerde olabilir. Ödevler çiftin sorunlarına ve tedavideki hızına göre belirlenir.
Sorunun Ortaya Çıkmasında Rol Oynayan Hatalı Davranışların Farkedilmesi,
Bunların Yerine Doğru Davranışların Geliştirilmesi
Cinsel işlev bozukluklarının tedavisinde hatalı davranışlar yerine doğru davranışların
geliştirilmesi ve davranış repertuarının genişletilmesi için yararlanılacak teknikler
uygulanır.
SONUÇ
Bilişsel-davranışçı terapi yaklaşımı cinsel işlev bozukluklarının tedavisinde oldukça
etkilidir. Çeşitli çalışmalarda cinsel-işlev bozukluklarının tedavisinde bilişsel-davranışçı
yaklaşımla başarılı sonuçlar elde edildiği bilinmektedir. Özellikle kadınlarda vajinismus, disparoni, orgazmik bozukluk, erkeklerde erken boşalma, geç boşalma ve erektil
bozuklukların tedavisinde başarı oranları çok yüksektir.
Kaynaklar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Alexander ED: In the body travel: a grovvth experience with fantasy, Psychotherapy: Theo Res
Prac,4:
319,1971
Gillan P: Sex Therapy Manual.London: Blackwell Scientillc Publications. 1987
Kegel A: Sexual functions of the pubococcygeus musclevest. Surg, 60:521, 1952
Kaplan HS: The illustrated manuel of sex therapy. NewYork: Brunnel/Mazel,1987
Masters WJohnson VE: Human Sexual İnadequecy Boston, Little Brown. 1970.
Silverstein JL: Origins of psychogenic vaginismus. Psychosoma Psychother, 52,197, 1989.
Tuğrul C: Vajinismus tedavisinde eklektik yaklaşım: Bir vaka örneği, Türk Psikoloji Dergisi,
8(30): 42-48,1993.
Tuğrul C. Kabakçı E: Vajinismus and its correlates, J Sex Mar Ther, 12(1) 1997a
Tuğrul C: Bilişsel-Davranışçı sex terapi notları, İstanbul, 2000
Wolpe J, Lazarus AA: Behaviour Therapy Techniques. New York, Perganon, 1966