1369813861

KALP HASTALIKLARI VE PSİKİYATRİ
Kalp-Damar hastalıkları gelişmiş ülkelerde en yaygın sağlık sorunu olup aynı zamanda da en sık
ölüm sebeplerindendir. Amerika’ da her yıl 1.5 milyon insan kalp krizi geçirmektedir ve 45-64
yaş grubu erkeklerdeki ölümlerin yüzde 40 ’ı kadınlardaki ölümlerin yüzde10’ u kalp krizinden
olmaktadır. Öte yandan depresif hastaların yüzde 40’ ında ölüm sebebi kalp-damar hastalıkları
olarak bildirilmiştir.
Yüksek tansiyon olan hastalarda depresyonun eşlik etmesinin ölüm oranını arttırdığı ileri
sürülmektedir.
Kalp sağlığımız ile duygusal ve zihinsel durumumuz arasındaki karşılıklı ilişki ve etkileşim tarih
boyunca bilinmektedir. İbn-i Sina nabzımızın duygularımızı yansıttığını ortaya koymuştur.
Heyecanlar ve ruhsal zorlanmaların kalbe etkisini hepimiz biliriz.
Günlük yaşantıda, üzüntü, öfke,heyecan ve gerginliğin kalp ve damar sistemindeki etkisini ve
yansımalarını (çarpıntı,nefes darlığı, tansiyon yükselmesi, ateş basması...vs.) yaşarız. Konunun
bilimsel çalışmasından çok önce, kalp ve duygulanımlar arasındaki yakın ilişki şiirlere, yazılara
konu olmuştur.
“Zihnin acı veya zevk veren, umut veya korku veren her duygulanımı kâlbe uzanır.”
Psikiyatrik bozukluklar kalp-damar hastalığı olan kişilerde bir komplikasyon ya da eştanı bir
durum olarak sık görülür. Psikiyatrik sendromların bazılarında (yaygın anksiyete bozukluğu,
panik bozukluğu,depresyon, somatoform bozuklukları) kalp-damar sistemi ile ilgili belirti ve
bulgular, klinik tablonun görünümünü oluşturmaktadır.
Kalp-damar sistem hastalıklarının bir kısmının belirti ve bulguları da, psikiyatrik sendromlardaki
belirti ve bulgularla kesişir. Bazı klinik tablolarda ise kardiyak ve ruhsal belirtiler iç içedir ve
tablonun kardiyolojik durumla mı, ruhsal durumla mı ilişkili olduğunu ayırmak güçlük
yaratabilir. Giderek bu her iki rahatsızlık türlerinin ayırıcı tanısı ve tedavilerinin de birbirlerinin
seyrini değiştirmeleri önem kazanmıştır.
Tıbbi servislerde en sık rastlanan yakınmalardan biri göğüs ağrısıdır. Bir çok panik bozukluğu
veya depresyonu olan hasta da, göğüs ağrısı ile acil kliniklere başvurmaktadır. Kalp-damar
hastalığı belirtisi düşünülen göğüs ağrılı hastaların yüzde 30’unun kalp damarlarının normal
olduğu saptanmıştır.
Panik bozukluğu belirtisi olarak göğüs ağrısından yakınan hastalarda, belirgin psikososyal
zorlanma bildirilmiştir. Panik bozukluğu olan ve çarpıntı, kalpte sıkışma, ağrı gibi kalp hastalığı
belirtisi olan hastalarda, olmayanlara göre kalp hastalığı daha fazladır. Ayrıca bilinen kalp
hastalığı olanlarda, panik bozukluğu daha fazladır. Kalp-damar hastalığı olduğu anjio ile de
tespit edilen hastaların yüzde 6’ sı panik bozukluğu tanısı da almışlardır.
Kardiyolojide yapılan bir çalışmada hastaların yüzde 6’sında panik bozukluğu saptanmış, bu
vakaların yüzde 40-60 iskemik kalp hastalığı da birlikte saptanmıştır. Panik ataklar iskemiyi ve
dolayısıyla göğüs ağrısını arttırırken, bu durumda gene anksiyeteyi etkileyerek panik atakları
arttırır ve bir kısır döngü oluşmuş olur.
Kalp Hastalığı Da Depresyona Neden Oluyor!
Kalp hastalarında psikiyatrik bozukluklar da görülebiliyor. Anksiyete bozuklukları,depresyon,
nöropsikolojik bozukluklar, somatizasyon bozukluğu (Bedenselleştirme), psikoseksüel
bozukluklar bunlardan bazıları…
Bu durumlarda ortaya çıkan psikiyatrik bozuklukların gelişiminde hem sinir sistemi işlev
bozukluğu, hem de zihinsel, algısal, düşünsel, duygusal süreçlerle ilgili bozukluklar rol oynar.
Kalp-damar hastalığıyla ilgili ilaçlar ve cerrahi girişimler mental değişikliklere neden olabildiği
gibi, psikiyatrik ilaçların da normal ve patolojik kalp-damat işlevlerine etkilerini bilmek
gereklidir.
Kişilik özellikleri psikososyal zorlanmalar gibi depresyonla ilişkili değişkenler kişiyi nöroendokrin ve psikosomatik mekanizmalarla kalp-damar hastalığa yatkın hale getirebilir.
Stresli yaşam olaylarına ve depresyona eşlik eden nöroendokrin süreçler kalp-damar hastalıkları
riskini arttırırlar. Psikolojik ve duygusal zorlanmalar otonom sinir sistemi yoluyla ve limbik
hipofizer ekseni etkileyerek doğrudan kardiyovasküler sistemi etkiler. Heyecanlara kalp basıncı
ve kalp hızı değişikliklerinin eşlik ettiği bilinmektedir.
Ayrıca depresyonda adrenalin, kortizol ve nörokimyasal salgı değişiklikleri kalbi etkiler.
Öğrenilmiş çaresizlik, zorlanılan durumu kontrol edememe, bundan sakınamama durumlarında
kortizolün arttığı eskiden beri bilinmektedir. Sürekli zorlanma, çaresizlik algısı serotonin
duyarlılığını arttırmaktadır.
Zorlanmayla birlikte çaresizlik, çözümsüzlük duygusu gelişirse kalp krizi ive ani kardiyak ölüm
riski artar. Kalp kasının aynı anda yüksek düzey katakolamin ve kortizolün etkisine maruz
kalması bu riski arttırır.
Hastalığın kendisi, hastanın bedeninde ve duygusal yaşamında, hayatında ve yaşam biçimin-de
ciddi değişikliklere neden olur. Nüks endişesi ciddi bir stres kaynağıdır. Bazı davranışların
bırakılması (sigara kullanımı) ve yeni davranış kalıplarının (diyet ve fiziksel faaliyetler)
edinilmesi gerekir.
Fiziksel kapasitenin azalması, hastalığın iş, ev, sosyal yaşamı ve cinsel faaliyetleri etkiler. Hasta
bir tür varoluşsal psikolojik ızdırap yaşar. Hastalık ve tedavilerin sebep olduğu objektif kısıtlama
ve engeller kadar, hastanın bu kısıtlamalara ilişkin algı ve yorumu da depresyon gelişiminde
etkilidir.
Son olarak da, bir çok çalışmada; sosyal desteğin yetersiz olmasının, yaşam stresi, iş yükü ve A
tipi davranış biçimi özellikleri arasında sabırsızlık, saldırganlık, yüksek başarı dürtüsü, zamanın
bir tür yetmediği duygusu, sürekli gelişme ve yükselme tutkusu vardır.
Batı kültürün de A tipi davranış özellikle körüklenir. A tipi davranışın özellikle ifade edilmeyen
hostilite ve kızgınlık gibi özelliklerin kalp hastalığı ile ilişkili olduğu vurgulanmaktadır. Sonuç
olarak hostilite ve kızgınlık kalp hastalığına yatkınlığa yol açan nöroendokrin ve kardiyovasküler
yanıtların tekrarlayan ve artan oranda sürekli oluşmasına yol açarak risk yaratacaktır.
KALP HASTALIĞI IÇİN PSİKOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ
Kalp hastalığı için birtakım risk faktörleri vardır. Bunlar; kişilik özellikleri, düzensiz yaşam,
stres, ani yaşam değişiklikleri, kayıp, A tipi kişilik özellikleri, kalp hastalıkları ve özellikle kalp
krizi, psikiyatrik bozuklukların en fazla geliştiği hastalıklardandır.
Kalp krizi geçiren hastalar bir dizi zihinsel ve davranışsal uyum süreçleri yaşar. Kalp krizi
geçiren hasta için en önemli tehlike, belirtilerin başlamasıyla hastaneye varış arasında geçen süre
aralığının uzamasıdır.
Kalp krizinden ölümlerin %56-80’ i ilk 4 saat içinde olurken, kişinin kendi yararına enerjik bir
yol izlemesini engelleyen yadsıma savunma mekanizmasıdır. Yadsıma basit anlamda kişisel
tehlikenin yok sayılmasıdır. Kalp krizinin başlangıcında ciddi psikolojik zorlanma söz
konusudur. Bunun temelinde ölüm korkusu vardır.
Kalp krizi bir kayıp tepkisine ve yeterlilik-değerlilik duygusunun zedelenmesine yol açar. Bir
anlamda kalple birlikte benlik (ego)’da enfarktüs ve zedelenme yaşamaktadır. Göğüs ağrısı
yakınması ve kalp krizi şüphesi ile koroner bakım ünitesine yatırılan bir hastada kaydedilen
davranış kalıpları; kaygı ,inkâr, depresyon şeklinde bir seyir izlemektedir. Bu hastalarda kaygı
gelişmesinin beklenen ya da doğal oluşu tedavi ve bakım gereksinimini reddettirmez. Sebebi ne
olursa olsun, kaygıya sonuçta psikopatolojik ve nörofizyolojik değişiklik ve bozukluk eşlik eder.
Kaygılı bir hastada otonom sinir sistemi aktivitesi bozulmuştur. Kaygılı durum kalp üzerinde
ayrıca bir yüklenmeye yol açar. Hastalığın tedavisini olumsuz etkiler. Kaygı ve panikten sonra
inkâr davranışı ön plana geçer. İnkâr, hastalığın anlam ve öneminin yarattığı kaygıya karşı bir
savunmadır. Hasta bir kalp krizi geçirdiğine inanmaz. Hastaneye yatışa itiraz eder, bazen de
durumu felâketçi yorumlar. İnkârdan sonraki aşama depresyon gelişimidir.
Kişi yaşam amaçları, duygusal yatırım alanları, ilgi alanları, programladığı uğraş ve hedeflerin,
gerçekleşmeyeceği endişesini duyar. Gerçek kayıplar ya da hasta tarafından algılanan kayıp
endişeleri, kaybedilen işlevler ya da işlev kaybı endişesi, cinsel yeterlilik endişesi, iş, ev ve
sosyal etkinliklerini yürütemeyeceği kaygısı, kişide narsistik, zedelenmeye yol açar.
Kayıp tepkileri yanında geçmişe ilişkin suçluluk düşünceleri gelişebilir. Depresif dönemden
sonra ise kişilik değişiklikleri dikkati çeker. Bu değişikliklerin bir çoğu, hastalık öncesi
çoğunlukla baskılanan kişilik özelliklerinin abartılı şekilde ön plâna çıkması şeklindedir. Bazı
hastalar kendilerinin hasta olmadığını ispat etme çabasına girerler. Sağlık için zararlı her türlü
aktiviteyi ısrarla sürdürürler. Bazıları ise tam tersine her şeyden vazgeçici bir tutum geliştirirler.
Yaşamaktan, mücadele etmekten vazgeçerler.
Bir diğer savunma biçimi de, kardiyak nöroz ve hipokondri gelişimidir. Bu hastalar tüm dikkat,
enerji ve duygularını kalp bölgesine odaklaştırırlar. Normal sınırlar içindeki en ufak fizyolojik
değişikliği kalp krizi şeklinde yorumlarlar, doktor doktor dolaşırlar. Bir çok kalp hastası yoğun
bakımda kendini emniyette hisseder ve servise alınınca başlangıçta kaygılar artar.
Ameliyat olan hastalarda ise tam tersine servise alınınca kaygıları azalır. Kalp damar
hastalıklarında başlangıç döneminde kaygı ve panik raharsızlığı, orta ve geç dönemde depresyon
rahatsızlığı ortaya çıkar.
Bu kısır döngü içinde en önemli noktalardan biride kalp hastalarında ilaç
seçimidir. Kullanılan ilaçların etki, yan etki ve diğer ilaçlarla etkileşimi iyi
bilinmeli ve deneyimli bir hekim tarafından yapılmalıdır.