ketem - İzmir Halk Sağlığı Müdürlüğü
advertisement
KETEM ÇALIŞMA PROSEDÜRÜ AMAÇ:Bu prosedürün amacı Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezi’ne yapılan tüm başvuruların kanser ve kanserden korunma konularında bilgilendirerek, kanserle ilgili erken teşhis, tarama ve eğitim uygulamalarını standardize etmektir. KAPSAM:Bu prosedür, İzmirili sınırları içinde merkezin sorumluluk alanında,erken tanısı konulabilen kanserlerin taramasının yapılması, bu kanser türlerinin kontrol altına alınması, hizmet içi eğitim ve halk eğitimi yoluyla halkın kanser konusunda bilgilendirilmesi ve duyarlılığın arttırılması faaliyetlerini kapsar. SORUMLULAR - KETEM Koordinatörü - Merkez sorumlu hekimi - Doktorlar - Hemşire ve ebeler - Tıbbi Teknolog - Tıbbi Sekreter GENEL YAKLAŞIM ve PRENSİPLER: Tarama merkezlerimiz, kendi bölgelerinde meme, serviks ve kolorektal kanserlerin taramalarını yapmak için planlama, uygulama ve değerlendirme süreçlerinin tümünün sorumluluğunu üstlenmiştir. Merkezimiz, aşağıdaki idari işlemleri kendisi yürütür. Hedef nüfusun coğrafi olarak saptanması, seçilen bölgede oturan ve taramaya katılması uygun olan bireylerin isimlerinin belirlenmesi ve isim listelerinin oluşturulması, Hedef nüfus listesindeki kişilerin, kendilerine tek tek açıklama yapılarak taramaya davet edilmesi, Sağlam bireylere tarama test ve yöntemlerinin uygulanması, “Şüpheli” olguların geri çağrılması, Merkezde yapılamayan incelemeler ile kesin tanı ve tedavi için gereken durumlarda bireylerin uygun merkeze sevk edilmesi, “Şüpheli” grubuna giren ve sevk edilmiş kişilerin izlenerek sonuçlarının veri tabanına kaydedilmesi, Taramayı değerlendirmek için gerekli olan verilerin kaydedilmesi, saklanması, gerekli istatistiksel işlemlerin yapılması ve değerlendirme ölçütlerinin hesaplanması, Taramanın bütün aşamalarının bir kalite güvencesi planı içinde uygulanması, Ara ve sonuç raporlarının yazılması, 1 Verilerin istenen periyotlarda, İHSM Kanser Şube Md. ne gönderilmesi. Planlama süreci: Hazırlık aşaması: Taranacak nüfusun saptanması: Taramayı yürütecek merkezin kapasitesine göre uygun büyüklükte bir nüfus grubu coğrafi olarak tanımlanmalıdır. Bunun için, aile hekimlerinin kayıtlı nüfus verileri kullanılmalı vetarama yapılacak kanser türüne uygun belirlenmiş olan yaş grubu nüfus dikkate alınmalıdır. Taramadan önce yıl ortası nüfus tespiti yapılması ve hedef nüfusun isim isim saptanması gerekir. Akış şemaları: Planlamanın bir parçası olarak, şu üç akış şeması hazırlanmalıdır: Davet akış şeması: Hedef grupta olduğu saptanmış olan kişilerin taramaya uygun olduklarının (yani bölgede oturuyor olduklarının ve daha önce kendilerine meme, serviks ve kolon kanseri tanısı konmamış olduğunun) nasıl belirleneceği ve nasıl davet edilecekleri, kendi istekleri ile aralıklı tarama yaptırıp yaptırmadıkları, taramayı reddetmeleri halinde taramayı reddetme nedeninin kaydedileceği, randevu alıp gelmeyenlerin durumunun nasıl izleneceği bu akış şemasında yer almalıdır. Tıbbi akış şeması: Tarama merkezine başvuru anından itibaren merkezde yürütülecek idari ve tıbbi işlemler, geri çağırmaların nasıl yapılacağı, gelmeyenlerin nasıl izleneceği bu şemada belirtilmelidir. -İzleme akış şeması: Tarama merkezi dışına sevk edilenlere uygulanacak işlemler ile bu kişilere ilişkin olarak hangi bilgilerin nasıl izleneceği bu akış şemasında gösterilmelidir. Veri toplama: Bir tarama programı sırasında, gerek programın yürütülmesi, gerekse değerlendirilmesi için gereken veri başlıkları Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve Müdürlüğümüz Kanser Şubesi tarafından oluşturulan formlar üzerinden yapılacaktır. Formlar haftalık, aylık ve yıllık olarak bölge KETEM’ler aracılığı ile Müdürlüğe bildirilecektir. Bölge KETEM verileri bağlı Toplum Sağlığı Merkezleri verilerini kapsayacak şekilde olmalıdır. Veriler elektronik ortamda toplanmalıdır, Kişisel verilerin gizliliği güvence altına alınmalıdır, Verilerin sağlıklı olduğunu gösterecek kalite kontrol yöntemleri uygulanmalıdır. 2 UYGULAMA SÜRECİ: Meme, serviks ve kolorektal kanser tarama standartları bu prosedürün ekinde verilmiştir. EĞİTİM FAALİYETLERİ Merkezimize başvuran hastalar, kanserden korunma, erken teşhis, tarama ve eğitim hizmetlerimiz ile ilgili yeterli ve doğru bilgiyi alırlar. Hastaların bilgilendirilmesi hekim, hemşire, ebe ve diğer sağlık personeli tarafından koordineli olarak yapılır. KETEM ÇALIŞMA PRENSİPLERİ: 1.1. Erken teşhis: Çeşitli sağlık birimlerinden sevkli olarak gelen ve/veya kendiliğinden başvuran bireylerin genel muayenelerinin yapılarak, kanser yönünden riskli vakaların teşhis için ileri merkezlere sevkinin yapılması sağlanır. 1.2. Tarama Hizmetleri: 1.2.1. Riskli gruplara yönelik S.B HSK Kanser Daire Başkanlığının hazırladığı planlara uygun tarama programı yapılır ve uygulanır, Tarama Faaliyeti Planlaması 1.2.1.1. Tarama yapılacak kanser türü belirlenir, 1.2.1.2. Hedef nüfus, yaş grubu, coğrafi bölge seçilir 1.2.1.3. Davet edilecek kişiler, telefon ve adresleri, aile hekimleri yardımı ile belirlenir, 1.2.1.4. Kişiler bilgilendirilip davet edilir, 1.2.1.5. Katılımı kabul edenler belli bir takvim ile çağrılır, 1.2.2. Bölgesel kanser riskleri nedeniyle Bakanlığa yapılan başvurular, lüzumu halinde kanser yönünden riskli bölge ve gruplara yönelik olarak "Kanser Tarama" hizmetleri sunulur. 1.2.3. Taramalar sonucunda şüpheli olgular ileri tetkik ve tedavileri için uygun bölümlere sevk edilir, son durumları izlenir. 1.3. Takip ve Destek Çalışmaları: Merkezde kanser tanısı alan hastalara olanaklar ölçüsünde sosyal, ruhsal ve tıbbi destek sağlanır. 3 1.4. Sosyal Dayanışma Çalışmaları: Merkez kanser konusunda halkın gönüllü katılımı ve yardımını sağlayarak, bu konuda gerçek ve tüzel kişiler ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği yapar ve olanaklar ölçüsünde bunlara yardımda bulunarak yol gösterir. 1.5. Hizmet içi Eğitimi : Merkezde birinci basamak sağlık kurumlarında görev yapan hekimler başta olmak üzere, tüm sağlık çalışanları için kanser konusunda korunma ve erken tanı öncelikli olmak üzere, eğitim çalışmalarını, İl Halk Sağlığı Müdürlüğü eğitim ekipleri, Üniversiteler, ilgili kurum ve kuruluşlardan uzmanlar ile ortaklaşa olarak uygulanır, Sağlık personelinin kanser konusundaki bilgilerinin güncellenmesini ve sürdürülmesi sağlanır. 1.6. Halk Eğitimi: Kanser konusunda halkın bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi, davranış geliştirilmesi, kanserden korunma ve erken tanı amacıyla, gerekli eğitim ortamının oluşturulması, halkı aydınlatacak eğitim materyallerinin hazırlanması ve eğitim çalışmalarında kullanılması merkez tarafından sağlanır. 1.7. Vaka Kayıtların Tutulması Tüm başvurular için dosya açılır ve arşivlenir. 2. PLANLAMA VE DENETİM FAALİYETLERİ 2.1. Yıllık Çalışma Planı Merkezin çalışma ilkeleri doğrultusunda hazırlayacağı yıllık çalışma planı her yıl Aralık ayı ilk haftası içerisinde İHSM Kanser Şube Md.’ne gönderilir. 2.2. Faaliyet Raporu: Merkez faaliyet raporları haftalık, aylık ve yıllık olacak şekilde, İHSM Kanser Şube Md.ne gönderilir. 2.3. Merkezin Denetlenmesi: 2.3.1. En az yılda bir defa olmak üzere gerekli olan durumlarda Müdürlüğümüz, merkezi ve alt birimlerini işleyiş yönünden denetler. 4 KANSER TARAMA POLİKLİNİĞİ PROSEDÜR AKIŞI 1. Kanser erken teşhis ve tarama hizmetlerimizden faydalanmak için başvuranlar, danışma biriminden bilgi alır. 2. Danışma görevlisi hastayı bilgi işlem merkezine yönlendirir. 3.KETEM Kayıt görevlisi tarafından başvuran karşılanır, kaydı yapılır. Başvuran muayene için hazırlanır. 4. KETEM ( Kanser Tarama ve Eğitim Merkezi) Dosyası, tıbbi sekreter, tıbbi teknolog, hemşire veya ebeler tarafından açılır. 5. Tıbbi teknolog, hemşire/ebe tarafından anamnez alınır. 6. Kanser tarama Merkezi hemşire/ebesi taramalarla ilgili bilgilendirmeleri yapar ve uygun eğitimleri verir (Kendi kendine meme muayenesi, kanserden korunma, sigara vb.), smer alımı, GGK testi gibi uygulamaları yapar. 7. Uygun eğitimleri almış Doktor/Ebe/Hemşire meme muayenesi, smer alımı, GGK testi gibi uygulamaları yapar, muayene bulgularını kaydeder. 8. Tetkik sonuçları doktor tarafından değerlendirilerek, dosyaya kaydedilir ve kişiye açıklayıcı bilgi verilir. 9. Patolojisi olmayanların, tarama aralıklarına uygun olarak randevuları verilir. Patoloji tespit edilenler gerekli ileri tetkik ve tedavi için uzman doktorlara yönlendirilir. 10.İleri tetkik ve tedavi sonuçları takip edilir, sonuçlananların yapılan işlemleri dosyalarına kaydedilerek bir sonraki tarama randevusu verilir. KANSER TARAMA VE EĞİTİM MERKEZİ HASTA KABUL KRİTERLERİ 1. MEME KANSERİ TARAMASI Meme Kanseri Taraması, toplum tabanlı (önceden belirlenen grup davet edilerek yapılan ) tarama ve fırsatçı tarama ( kendisi başvuran kişilere ) olarak yapılır. T.C Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi tarafından Aralık 2012’de yayınlanan "Kadınlarda Meme Kanseri Taramaları İçin Ulusal Standartlar " genelgesine uygun olarak ; Hedef nüfus, coğrafi olarak sınırları belirlenmiş bir alanda yaşayan 40 – 69 yaş grubu kadınlara ve tarama aralığı iki yıl olacak şekilde : 1.1. Taramaya katılan her kadın hekim tarafından muayene edilir. 5 1.2. Taramaya katılanlara her iki meme için, birisi medyolateraloblik (= MLO), diğeri ise kranyokaudal (= CC) olmak üzere ikişer poz mamografi filmi çekilir, 1.3. Gerekli görülenler,ileri tetkik (USG, İİAB, Biopsi vb.) için yönlendirilir, 1.4. Her kadına kendi kendine meme muayenesi eğitimi verilir. 1.5. Dosyaları çıkarılır 1.6. Arşivlenir, 1.7. Randevuları verilir, 1.8. Kontrol zamanı gelen hastalar telefonla davet edilir. 2. SERVİKS KANSERİ TARAMASI T.C Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi tarafından Aralık 2012’de yayınlanan "Kadınlarda Serviks Kanseri Taramaları İçin Ulusal Standartlar " ve Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığının 20.04.2014 tarih ve 23776858/157.99 sayılı, ″HPV Taraması Süreci″ genelgesine uygun olarak, hedef nüfusu, coğrafi olarak sınırları belirlenmiş bir alanda yaşayan 30 – 65 yaş grubu kadınlara ve tarama aralığı beş yıl olacak şekilde: 2.1. Serviksten alınan numune, HPV-DNA testi ve Klasik papsmear testi için ek 4 de ( HPV toplama süreci genelgesi) belirlenen standartlarda alınır, 2.2. Testler biriktirilir haftada 1 kez belirtilen tarihte İHSM tarafından belirtilen merkeze gönderilir, 2.3. Sonuçları KETEM hekimleri tarafından değerlendirilir, 2.4. Gerekli görülenler, ileri tetkik için yönlendirilir, 2.5. Dosyaları çıkarılır, 2.6. Arşivlenir, 2.7. Randevuları verilir, 2.8. Kontrol zamanı gelen hastalar telefonla davet edilir. 2.9. Son iki (2) testi negatif olan 65 yaşındaki kadınlarda tarama kesilir, 2.10. Smear alımı eğitimli, doktor, hemşire/ebeler tarafından yapılır. 3. KALINBAĞIRSAK KANSERİ TARAMASI T.C Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi tarafından Aralık 2012’de yayınlanan "Kadınlarda Kolorektal Kanser Taramaları İçin Ulusal Standartlar " ve Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığının, GGK kaset testi uygulaması genelgelerine uygun olarak, hedef nüfusu, coğrafi olarak sınırları belirlenmiş bir alanda yaşayan 50 – 70 yaş grubu kadın ve erkeklere, tarama aralığı iki yıl olacak şekilde ; ; 3.1. Dışkıda gizli kan testi yapılır 3.2. Test diyet yapmayı gerektirmeyen, kaset testtir, 3.3. Test kiti 2 parçadan oluşur (numune taşıma bölümü ve okuma bölümü) 6 3.4. Numune taşıma bölümü tarama yapılacak kişiye verilir, test prospektüsündeki talimatlar saklama koşulları anlatılır ve en geç 3 gün içerisinde merkeze getirmesi sağlanır, 3.5. Gelen numune, kitin okuma bölümünde prospektüsündeki talimatlara uygun olarak, KETEM'de, hekim, hemşire/ebe, laborant vb. tarafından okuması yapılır, Sonuçları KETEM hekimleri tarafından değerlendirilir, 3.6. Gerekli görülenler, ileri tetkik için yönlendirilir, 3.7. Dosyaları çıkarılır, 3.8. Arşivlenir, 3.9. Randevuları verilir, 3.10. Kontrol zamanı gelen hastalar telefonla davet edilir. 4. KETEM EĞİTİMLERİ 4.1. Kanser nedir, belirtileri nelerdir, nasıl meydana gelir, tarama yapılan kanserler, kanserden korunma konuları, 4.2. Tütün zararları, güneş ışınları zararları, kanser ve beslenme,cinsel konular ve kanser için çevresel maruziyetler gibi konularda eğitim verilir, 4.3. Kendi kendine meme muayenesi öğretilir. EKLER : 1)MEME KANSERİ TARAMA PROGRAMI ULUSAL STANDARTLARI Yayınlanma: Aralık 2012 TANIM: Bu program, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu tarafınca yürütülen toplum tabanlı meme kanseri tarama programı çalışmaları sırasında uyulması gereken ulusal standartları kapsamaktadır. GEREKÇE: Meme kanseri, Türkiye için önemli bir halk sağlığı sorunu olup, kadınlarda en sık rastlanan kanserdir. Meme kanserini erken evrede yakalayabilmek için, kanser mortalitesini azalttığı düşünülen ve etkinliği kanıtlanmış tarama yöntemleri kullanılmaktadır. Bu nedenle kanser kontrolünün bir parçası olarak, meme kanserinde topluma yönelik tarama programların uygulanması gerekmektedir. Bu taramaların yapılması için ülke gerçekleri (meme kanseri yaş dağılımları, alt yapı sorunları ve maliyet gibi) ile uyumlu bilimsel tarama standartlarının belirlenmesi ve risk altındaki grupların taramasının yapılması önemlidir. Tarama yapılan ve anormal sonuç saptanan hastaların, ileri inceleme sonuçlarına göre, gerekli tedavileri yapılmalıdır. Çünkü meme kanserinin mortalitesindeki azalma sadece taramayla değil, taramanın uygun tedaviyle birleştirilmesiyle sağlanabilir. AMAÇ: Meme kanserinin taranmasındaki temel amaç; ülke çapında oluşturulacak ulusal tarama programını, hedef popülasyona uygulayarak, kanser gelişim sürecini, henüz klinik bulgular ortaya çıkmadan erken evrede iken tespit etmek ve kadınlarda meme kanserine bağlı mortalite hızını düşürmektir. 7 YÖNTEM: Meme kanserinde ideal yöntem iki yılda bir uygulanacak mamografi ile taramadır. Tarama sırasında her iki meme için de birisi medyolateraloblik (MLO), öteki kranyokaudal (CC) olmak üzere ikişer poz film çekilmelidir. Tarama filmleri iki ayrı radyoloji uzmanı tarafından ve birbirlerinden habersiz olarak okunmalı, kişinin izlenmesinde her iki radyoloji uzmanının önerilerine de uyulmalıdır. Asıl tarama yöntemi mamografi olmakla birlikte, mamografinin etkinliğini arttırmak amacıyla taramaya katılan her kadına klinik meme muayenesi de yapılmalıdır. Ayrıca toplumda farkındalık yaratmak amacıyla 20 yaşından sonra her kadına kendi kendine meme muayenesi yapmaları için danışmanlık hizmeti verilmelidir. Taramanın etkili olması, yani “meme kanseri mortalitesinin düşürülmesi” şeklindeki amaca ulaşılabilmesi için, hedef nüfusun yüzde yetmişten fazlasının taramaya katılmış olması gerekmektedir. Taramanın başarılı olabilmesi için, her aşamada kalite güvencesi ilkelerine titizlikle uyulmalıdır. Mamografi çekimi her iki yılda bir tekrarlanır. Toplum tabanlı kanser taraması yapılan bireyler vatandaşlık kimlik numaraları ile kayıt edilerek mükerrer testlerden kaçınılır. HEDEF POPÜLASYON VE TARAMA SIKLIĞI: Kadınlarda 40 yaşında başlayacak ve 69 yaşında bitecek olan toplum tabanlı taramadır (40 ve 69 yaşlar dahil edilecektir). Taranacak popülasyon, aile hekimlerine kayıtlı bireyler esas alınarak tanımlanmalı ve geliştirilecek davet yöntemleriyle 2 yılda bir tekrarlanmalıdır. TARAMANIN YÜRÜTÜLDÜĞÜ YER: Ulusal toplum tabanlı meme kanseri taramaları Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) bünyesindeki Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri [KETEM] tarafından yürütülür. Halk Sağlığı Müdürlüğünde, toplum tabanlı meme kanseri tarama çalışmalarının koordinasyon, kayıt, izlem ve Bakanlığa bildiriminden Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimi sorumludur. MAMOGRAFİ ÇEKİMİNİN YAPILMASI: ASM’de veya TSM’de (KETEM) tarama yaş aralığındaki kadınlar davet edilerek meme kanseri ve mamografi çekimi konusunda gerekli bilgilendirme yapılır, Kanser Dairesi’nce hazırlanılmış olan bilgilendirilmiş onam formları imzalatılır. Kabul eden kişiler Türkiye Halk Sağlığı Kurumu veya Halk Sağlığı Müdürlüklerince belirlenen şekilde, belirlenen merkezlere gönderilir. Kişi bilgileri AHBS’ye ya da TSM birimlerindeki (KETEM) kişisel dosyasına işlenir. Bu işlemleri ASM’lerde ilgili aile hekimleri, TSM’lerde ise sorumlu hekimler takip eder. Mamografi çekim merkezleri (kamu ya da özel merkezlere ait sabit ya da gezici cihazlar), Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı’nca belirlenir ve kalite standartları açısından denetlenir. TESTLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ: Toplum tabanlı meme kanseri tarama test sonuçları ASM’lerdeAHBS’ye, TSM Birimlerinde ise kişinin kişisel dosyasına işlenir ve haftada bir Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimi’ne bildirilir. Birim de AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’lere de bildirir. Kişiler, en geç 20 gün içinde sonuç ve bundan sonraki süreç hakkında bilgilendirilir, gerekli yönlendirmeler yapılır. 8 Mamografi filmlerinin raporlama merkezleri (kamu ya da özel sektöre ait yerel ya da merkezi okuma merkezleri), Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı’nca belirlenir ve kalite standartları açısından denetlenir. NORMAL SONUCU OLAN HASTALARDA UYGULANACAK YÖNETİM: Mamografi raporunun normal gelmesi durumunda kişi bilgilendirilir. Çekilen mamografide meme kanserini düşündürecek bir görüntü olmadığı söylenir. Bu sonuç meme kanseri olmadığını veya ileride asla olmayacağını garantilemez. Kişiye, 2 yıl sonra tekrar meme kanseri taraması yaptırması söylenir. ANORMAL SONUCU OLAN HASTALARDA UYGULANACAK YÖNETİM: Mamografi raporunda bir patoloji olduğunun raporlanmasıdır. Bu sonuç, kesin kanser tanısı değildir, ancak kişinin tekrar değerlendirilmesi gerektiğini gösterir. Kesin teşhisin konulabilmesi için memenin daha ayrıntılı bir şekilde muayene edilmesi ve gerekirse biyopsi yapılması gerekir. Bunun için birey ileri merkezlerdeki Genel Cerrahi uzmanlarına yönlendirilir. Hastaların sevk edilecekleri yerler ve merkezlerin kalite standartları açısından denetimleri Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi’nce belirlenir. TARAMA TESTLERİNİN KABUL EDİLMEMESİ DURUMUNDA YÖNETİM: Bireylere meme kanseri ve taraması hakkında gerekli eğitim verildikten sonra, kişi taramayı ret edebilir. Bu durumda bireyin kendi isteği ile mamografi çektirmek istemediği ASM’lerdeAHBS’ye, TSM birimlerinde ise bireylerin kişisel dosyasına işlenir ve imzalı beyanları alınır. Bir yıl sonra taramaya tekrar davet edilir. TSM Birimlerinde yapılan toplum tabanlı meme kanseri taramasını ret edenler; her hafta Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimince AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’lere de bildirilir. VERİLERİN TOPLANILMASI: Aile hekimleri, taramaya katılan kişilerin mamografi sonuçlarını AHBS’ye girerler. Kişi, yakın tarih içerisinde, herhangi bir merkezde, yukarıdaki standartlara uygun mamografi çektirmiş ise, aile hekimleri yapılan son taramanın sonucunu da AHBS’ye girer. Bu kişilerin yeni film çektirmesine gerek yoktur. Mamografi sonucu, il eri tetkik için hastaneye sevk edilenlerin nihai teşhisleri de Aile Hekimlerince AHBS’ye girilir. TSM Birimlerince yapılan toplum tabanlı meme kanseri tarama test sonuçları bireylerin kişisel dosyasına işlenir ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimince, AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’ne de bildirilir. Bu konu ile ilgili standartlar hastanelere bildirilir, eğitim ve halkın bilgilendirilmesi faaliyetlerinde kendileri ile işbirliği yapılır, ileri tedavi gereken hastaların sevki sonrası tedavilerinin planlanması ve sonrasında geribildirimlerin zamanında ve eksiksiz verilmesi sağlanır. TARAMA PROGRAMI KALİTE KONTROLÜ: Mamografi çekimleri ile ileri merkezlerde uygulanan tarama programlarının, Uluslararası ve Avrupa Birliği kriterlerine uygunluğunu Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi, Kamu Hastaneleri Kurumu ve Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün ilgili birimleri ile işbirliği içerisinde denetler ve gerekli önlemleri alır. 9 TARAMA PROGRAMI KOORDİNATÖRÜ: Meme kanseri taramalarını, Sağlık Bakanlığı adına; Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi Başkanlığı koordine eder. İl düzeyinde koordinasyon ise Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birim sorumluları tarafından gerçekleştirilir. KİŞİSEL VERİLERİN GİZLİLİĞİ: Taramanın her aşamasında kişisel verilerin gizliliği ile ilgili mevzuat çerçevesince güvence altına alınmalıdır. EĞİTİMLER ve DÖKÜMANLAR: Bu hizmetlerin verileceği merkezlerdeki personelin eğitimi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi’nce veya hazırlanılan programlar çerçevesinde, Halk Sağlığı Müdürlüklerince verilir. TANITIM: Taramanın tanıtımı medya kampanyaları düzenlenerek yapılır, azami katılımın gerçekleşmesi sağlanır. Medya kampanyaları içeriği Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi ve Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nce belirlenir. 2) SERVİKS KANSERİ TARAMA PROGRAMI ULUSAL STANDARTLARI Yayınlanma: Aralık 2012 TANIM: Bu program, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu tarafınca yürütülen toplum tabanlı serviks kanseri tarama programı çalışmaları sırasında uyulması gereken ulusal standartları kapsamaktadır. GEREKÇE: Serviks kanseri kadınlarda önemli bir sağlık sorunudur. Preinvazif lezyonların varlığı ve kolay erişilebilir bir organ olması nedeniyle de erken teşhise uygun bir hastalıktır. Serviks kanseri tarama yöntemleri invazif kanser insidansını ve mortalitesini azalttığı düşünülen ve bu açıdan etkinliği kanıtlanmış az sayıdaki tarama yönteminden biridir. Risk altındaki hastaları saptayabilmek amacıyla önerilen aralıklarla düzenli olarak tarama yapılmalıdır. Tarama yapılan ve anormal sonuç saptanan hastalarda ileri inceleme sonuçlarına göre, gerekli tedavileri yapılmalıdır. Çünkü serviks kanserinin insidans ve mortalitesindeki azalma sadece taramayla değil, taramanın uygun tedaviyle birleştirilmesiyle sağlanabilir. AMAÇ: Serviks kanserinin taranmasındaki temel amaç; ülke çapında oluşturulacak ulusal bir tarama programını hedef popülasyona uygulayarak, servikal patolojileri henüz premalign veya erken evrede iken tespit etmek, etkin ve basit yöntemlerle tedavi etmek suretiyle de invazif kanser sıklığını, buna bağlı morbidite ve mortaliteyi düşürerek olası karmaşık ve pahalı tedavileri önlemektir. YÖNTEM: Ülkemizin altyapısı ve olanakları göz önüne alındığında ideal yöntem beş yılda bir uygulanacak HPV testi veya Pap-smear testi ile taramadır. HPV Testi: HPV DNA’nın serviks kanseri ile ilişkisi artık kanıtlanmış olup, serviks kanserli hastaların %99.9’un da HPV DNA varlığı gösterilmiştir. HPV testinin negatif olması durumunda; takip eden beş yıl içerisinde servikal kanser olma ihtimali çok düşüktür. Servikal kanser 10 taramalarında kullanılacak HPV testleri; uluslararası geçerliliği olan ve toplum tabanlı sağlık taramalarında kullanılabilirliliğini gösteren FDA onayı bulunmalı, IVD’si olmalı (InVitroDiagnostics) veya testin özgüllüğü CIN2/3 için düşük riskli HPV genotipleri ile minimal çapraz reaksiyon ile ilgili tarama populasyonları için Meijer et al (IJC 2009) tarafından yayınlanan Avrupa Yönergelerindeki gereklilikleri karşılamalıdır ve bu durum en az 2.500 örneklemle yapılmış bir genel toplum primer kanser tarama çalışmasında gösterilmiş olmalıdır. Pap-smear Testi: Pap-smear testi dökülen servikal hücrelerin toplanıp incelenmesi esasına dayanan sitolojik bir tarama testidir. Bu sitolojik tarama testi ile henüz semptomatik hale gelmemiş olan preinvazif ve erken invazifservikal lezyonlar saptanır. Pap-smear testleri konvansiyonel ya da sıvı bazlı olarak yapılabilir. HPV veya Pap-smear testi her beş yılda bir tekrarlanır. Toplum tabanlı kanser taraması yapılan bireyler vatandaşlık kimlik numaraları ile kayıt edilerek mükerrer testlerden kaçınılır. HEDEF POPÜLASYON VE TARAMA SIKLIĞI: Ülkemiz koşulları dikkate alındığında gerçekleştirilebilir hedef, kadınlarda 30 yaşında başlayan ve 65 yaşında biten toplum tabanlı taramadır (30 ve 65 yaşlar dahil edilecektir). Taranacak popülasyon, aile hekimlerine kayıtlı bireyler esas alınarak tanımlanmalıdır. HPV veya Pap-smear testi geliştirilecek davet yöntemleriyle her beş yılda bir tekrarlanır. Son iki HPV veya Pap-smear testi negatif olan 65 yaşındaki kadınlarda tarama kesilmelidir. Özel Durumlar Histerektomi Sonrası Tarama; Benign jinekolojik nedenlerle total histerektomi yapılmış olguların takibi (CIN II ve III varlığı, benign kabul edilmemektedir), gerekli değildir. CIN II ve III nedeniyle histerektomi yapılan olgularda; üç dökümante edilebilen (raporu olan), teknik olarak yeterli negatif sitoloji ve son 10 yılda anormal/pozitif sonuç yokluğunda tarama kesilmelidir. TARAMANIN YÜRÜTÜLDÜĞÜ YER: Ulusal toplum tabanlı serviks kanseri taramaları Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) bünyesindeki Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri [KETEM] tarafından yürütülür. Halk Sağlığı Müdürlüğünde, toplum tabanlı serviks kanseri tarama çalışmalarının koordinasyon, kayıt, izlem ve Bakanlığa bildiriminden Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimi sorumludur. Malzemenin Temini: Tarama için gerekli olan HPV test kitleri veya Pap-smear için gerekli malzemeler, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve Halk Sağlığı Müdürlüklerince temin edilir ve ilgili merkezlere dağıtılır. HPV VEYA PAP-SMEAR TESTİNİN YAPILMASI: ASM’nde veya TSM’nde (KETEM) görevli, bu konuda eğitim almış sağlık personeli tarafından uygulama yapılır. Uygulama öncesi Kanser Dairesi’nce hazırlanılmış olan bilgilendirilmiş onam formları imzalatılır. Alınan materyaller Türkiye Halk Sağlığı Kurumu veya Halk Sağlığı Müdürlüklerince belirlenen merkezlere inceleme için uygun tespit koşullarında gönderilir. Kişi bilgileri AHBS’ye ya da TSM 11 birimlerindeki (KETEM) kişisel dosyasına işlenir. Bu işlemleri ASM’lerde ilgili Aile Hekimleri, TSM’lerde ise sorumlu hekimler takip eder. TESTLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ: Toplum tabanlı serviks kanseri tarama test sonuçları ASM’lerdeAHBS’ye, TSM Birimlerinde ise haftada bir Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimi’nce AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’lere bildirir. PAP-smear yöntemiyle yapılan taramalarda Bethesda raporlama sistemi (2001) kullanılır. İncelenen negatif lamlar 5 yıl, pozitif lamlar 20 yıl olmak üzere arşivlenir. Kişiler, en geç 20 gün içinde sonuç ve bundan sonraki süreç hakkında bilgilendirilir, gerekli yönlendirmeler yapılır. NORMAL SONUCU OLAN HASTALARDA UYGULANACAK YÖNETİM: HPV testinin negatif olması veya Pap-smearin patoloji raporunun normal gelmesi durumunda kişi bilgilendirilir. HPV testine göre, serviks kanseri yapan virusu taşımadıkları, Pap-smear testine göre, alınan sürüntü de kanser öncülü hücrelerin olmadığı söylenir. Bu sonuçlar serviks kanseri olmadığını veya ileride asla olmayacağını garantilemez. Kişiye, 5 yıl sonra tekrar serviks kanseri taraması yaptırması söylenir. Yetersiz örnek alımı durumunda bireylerin tarama testleri tekrar edilir. ANORMAL SONUCU OLAN HASTALARDA UYGULANACAK YÖNETİM: Anormal sonuç HPV testinin pozitif olması veya Pap-smear’de anormal hücrelerin görülmesidir (ASC-US, ASC-H, LSIL, HSIL, Atipikglandüler hücreler vb). Bu sonuçlar, kanser tanısı değildir, ancak kişinin tekrar değerlendirilmesi gerektiğini gösterir. HPV testi pozitif çıkarsa Pap-smear testi yaptırmak için, Papsmear sonucu anormal çıkarsa, tedavi gerektiren bir sorun olup olmadığını belirlemek için serviksin daha ayrıntılı bir şekilde muayene edilmesi gerekir. Bunun için birey ileri merkezlerdeki kadın doğum uzmanlarına yönlendirilir. Sevk edilecek ileri merkezler ve kolposkopi çekim merkezleri (kamu ya da özel merkezlere ait merkezler), Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı’nca belirlenir ve kalite standartları açısından denetlenir. HPV Testi pozitif olanlara; Türkiye Halk Sağlığı Kurumu’nca da refleks sitoloji bakılabilir ve sonuçlar HPV testini çalışan birime bildirilir. TARAMA TESTLERİNİN KABUL EDİLMEMESİ DURUMUNDA YÖNETİM: Bireylere serviks kanseri ve taraması hakkında gerekli eğitim verildikten sonra, kişi taramayı ret edebilir. Bu durumda bireyin kendi isteği ile HPV veya Pap-smear testini istemediği ASM’lerdeAHBS’ye, TSM birimlerinde ise bireylerin kişisel dosyasına işlenir ve imzalı beyanları alınır. Bir yıl sonra taramaya tekrar davet edilir. TSM Birimlerinde yapılan toplum tabanlı serviks kanseri taramasını ret edenler; her hafta Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimince AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’lere de bildirilir. VERİLERİN TOPLANILMASI: Aile Hekimleri, taramaya katılan vatandaşların HPV veya Pap-smear testi sonuçlarını AHBS’ye girerler. Yukarıdaki standartlara uygun, yakın tarih içerisinde herhangi bir merkezde test yaptırılmış ise, aile hekimleri yapılan son taramanın sonucunu AHBS’ye girer. HPV 12 veya Pap-smear testi pozitif olan hastaların, hastaneye sevk işlemleri sonrası nihai teşhisleri de Aile Hekimlerince AHBS’ye girilir. TSM Birimlerince yapılan toplum tabanlı serviks kanseri tarama test sonuçları bireylerin kişisel dosyasına işlenir ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimince, AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’ne de bildirilir. Bu konu ile ilgili standartlar hastanelere bildirilir, eğitim ve halkın bilgilendirilmesi faaliyetlerinde kendileri ile işbirliği yapılır, ileri tedavi gereken hastaların sevki sonrası tedavilerinin planlanması ve sonrasında geribildirimlerin zamanında ve eksiksiz verilmesi sağlanır. TARAMA PROGRAMI KALİTE KONTROLÜ: HPV veya Pap-smear testleri ile ileri merkezlerde uygulanan tarama programlarının, uluslararası ve Avrupa Birliği kriterlerine uygunluğunu Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi, Kamu Hastaneleri Kurumu ve Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün ilgili birimleri ile işbirliği içerisinde denetler ve gerekli önlemleri alır. TARAMA PROGRAMI KOORDİNATÖRÜ: Serviks kanseri taramalarını, Sağlık Bakanlığı adına; Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi Başkanlığı koordine eder. İl düzeyinde koordinasyon ise Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birim sorumluları tarafından gerçekleştirilir. KİŞİSEL VERİLERİN GİZLİLİĞİ: Taramanın her aşamasında kişisel verilerin gizliliği ile ilgili mevzuat çerçevesince güvence altına alınmalıdır. EĞİTİMLER ve DÖKÜMANLAR: Bu hizmetlerin verileceği merkezlerdeki personelin eğitimi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi’nce veya hazırlanılan programlar çerçevesinde, Halk Sağlığı Müdürlüklerince verilir. TANITIM: Taramanın tanıtımı medya kampanyaları düzenlenerek, sivil toplum kuruluşları işbirliği ile yapılarak, azami katılımın gerçekleşmesi sağlanır. Medya kampanyaları içeriği Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi ve Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nce belirlenir. 3) KOLOREKTAL KANSER TARAMA PROGRAMI ULUSAL STANDARTLARI Yayınlanma: Aralık 2012 TANIM: Bu program, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu tarafınca yürütülen toplum tabanlı bağırsak kanseri tarama programının ulusal standartlarını kapsamaktadır. GEREKÇE: Gelişmiş ülkelerde ciddi morbidite ve mortaliteye yol açan kolorektal kanser, ülkemizde en sık görülen ilk 10 kanser arasında olup önemli bir sağlık sorunudur. Kolon ve rektum çoğunlukla premalign lezyonları barındırır ve nispeten kolay erişilebilen organlardır. Bu nedenle, kolorektal kanser erken teşhise uygun bir hastalıktır. Kolorektal kanseri gelişmeden önlemek ve erken evrede yakalayabilmek için tarama testleri kullanılmaktadır. Kolorektal kanser tarama yöntemleri, invazif 13 kanser morbiditesi ve mortalitesini azalttığı düşünülen ve bu açıdan etkinliği kanıtlanmış az sayıdaki yöntemlerdendir. Kalın bağırsağın (kolon ve rektumun) polip ve kanserleri çoğu kez iyice büyüyene kadar belirti vermezler. Tarama programları ile henüz kansere dönüşmemiş (premalign) adenomatöz polipleri ve erken dönem lokalize kanserleri saptamak ve tedavi etmek mümkündür. Ülkemizde, bireylerin, bilinen tarama yöntemleri ile kanser taramalarının gerçekleştirilmesi ve erken teşhis ve etkin tedavilerinin yapılması ile kanser vakalarına bağlı ölümlerde önemli bir oranda azalma sağlanması beklenmektedir. Bu taramaların yapılması için ülke gerçekleri (kültür, alt yapı sorunları ve maliyet) ile uyumlu bilimsel tarama standartlarının belirlenmesi önem arz etmektedir. Bu nedenle en azından risk altındaki grupların taramasının yapılması çok önemlidir. AMAÇ: Kolorektal kanserlerin taranmasındaki temel amaç; ülke çapında oluşturulacak ulusal bir tarama programını hedef popülasyona uygulayarak, kolorektal patolojileri henüz premalign veya erken evrede iken tespit etmek, etkin ve basit yöntemlerle tedavi etmek suretiyle de invazif kanser sıklığını, buna bağlı morbidite ve mortaliteyi düşürerek olası karmaşık ve pahalı tedavileri önlemektir. YÖNTEM: Ülkemizin altyapısı ve olanakları göz önüne alındığında ideal yöntem iki yılda bir uygulanacak Gaitada Gizli Kan Testi (GGK) ve 10 yılda bir yapılacak kolonoskopi ile taramadır. Gaitada Gizli Kan Testi; Poliklonal veya monoklonal antikorlar kullanarak gaitada hemoglobin varlığını gösterebilmeli ve testlerde kullanılan antijenler sadece insan hemoglobinine hassas olmalı, gıdalarla alınabilecek hayvan kaynaklı hemoglobinlerle reaksiyona girmemeli ve bu şekilde yalancı pozitif sonuçlara yol açmamalıdır. Kolonoskopi; Gaitada Gizli Kan Testleri tamamen negatif olsa da tarama yaş grubundaki bireylerden tam bağırsak kolonoskopisi istenir. Yeterli bir kolonoskopide tüm kolon segmentleri değerlendirilmiş olmalı ve şüpheli alanlardan biyopsi alınmış olmalıdır. Kolonoskopi yeterli ve alınan biyopsilerde kansere rastlanmamışsa kolonoskopi normal olarak değerlendirilir. Yetersiz kolonoskopilerde takip protokolüne ilgili uzman hekim karar verir. Gaitada gizli kan testi her iki yılda bir, kolonoskopi ise her 10 yılda bir tekrarlanır. Toplum tabanlı kanser taramalarında test sonuçları yeterli olmak kaydı ile bu süreler içerisinde her bireye bir kez tarama yapılır ve tarama yapılan bireyler vatandaşlık kimlik numaraları ile kayıt edilerek mükerrer testlerden kaçınılır. HEDEF POPÜLASYON VE TARAMA SIKLIĞI: Ülkemiz koşulları dikkate alındığında gerçekleştirilebilir hedef, tüm erkek ve kadınlarda 50 yaşında başlayan ve 70 yaşında biten toplum tabanlı taramadır (50 ve 70 yaş dahil edilecek). Taranacak popülasyon, aile hekimlerine kayıtlı bireyler esas alınarak tanımlanmalıdır. Gaitada gizli kan testi geliştirilecek davet yöntemleriyle her iki yılda bir, kolonoskopi ise her 10 yılda bir tekrarlanır. Son iki Gaitada Gizli Kan testi negatif olan 70 yaşındaki kadın ve erkeklerde tarama kesilmelidir. 14 Özel Durumlar Yüksek Riskli Olgular: Birinci derece akrabalarında kolorektal kanser veya adenomatöz polip, ülseratif kolit, Crohn Hastalığı ya da kalıtsal polipozis veya polipozis dışı sendrom öyküsü olan bireyler. Bu gruplarda 40 yaşından itibaren tarama prosedürüne başlanmalıdır. TARAMANIN YÜRÜTÜLDÜĞÜ YER: Ulusal toplum tabanlı kolorektal kanser taramaları Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) bünyesindeki Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri [KETEM] tarafından yürütülür. Halk Sağlığı Müdürlüğünde, toplum tabanlı kolorektal kanser tarama çalışmalarının koordinasyon, kayıt, izlem ve Bakanlığa bildiriminden Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimi sorumludur. Malzemenin Temini: Tarama için gerekli olan gaytada gizli kan test kitleri, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve Halk Sağlığı Müdürlüklerince temin edilir ve ilgili merkezlere dağıtılır. GGK TESTİNİN DAĞITILMASI: TSM (KETEM) veya ASM’nde bireylere, sağlık personeli tarafından kolorektal kanserler ve GGK kitinin kullanımı ile ilgili bire bir eğitim verilir ve Kanser Dairesi’nce hazırlanılmış olan bilgilendirilmiş onam formları imzalatılır. Daha sonra kit, bilgilendirme (uygulama) broşürü ile kişiye teslim edilir ve kişi bilgileri AHBS’ye ya da TSM birimlerindeki (KETEM) kişisel dosyasına işlenir. GGK TESTİNİN YAPILMASI: Ücretsiz dağıtılan GGK kiti kişi tarafından evinde ya da ASM’ de vb. uygulandıktan sonra sadece kit içindeki test kaseti, kasetin verildiği merkeze 3 gün içerisinde geri getirilir. Kasetlerin geri getirilme işlemini ASM’lerde ilgili Aile Hekimleri, TSM’lerde ise sorumlu hekimler takip eder. GGK TESTİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ: Değerlendirme, kitleri dağıtan merkezlerdeki Halk Sağlığı Müdürlükleri’nce eğitilmiş sağlık personelleri tarafından yapılır. Toplum tabanlı kolorektal kanser tarama test sonuçları ASM’lerdeAHBS’ye ,TSM Birimlerinde ise haftada bir Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimi’nce AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’lere de bildirir. Kit içerisindeki değerlendirme kasetini getiren kişi, sonuç ve bundan sonraki süreç hakkında bilgilendirilir, gerekli yönlendirmeler yapılır. GGK TESTİ NEGATİF (-) OLAN KİŞİLERDE UYGULANACAK YÖNETİM: GGK Testinin negatif olması, normal sonuçtur ve test örneğinde kan bulunmadığı anlamına gelir. Normal sonuç, kolorektal kanser olmadığını veya ileride asla olmayacağını garantilemez. Kişiye, 2 yıl sonra tekrar kolorektal kanser taraması yaptırması söylenir. GGK TESTİ POZİTİF (+) OLAN KİŞİLERDE UYGULANACAK YÖNETİM: GGK Testinin pozitif olması anormal sonuçtur ve dışkıda kan bulunmuş olduğunu gösterir. Bu sonuç, kanser tanısı değildir, ancak kişinin kolonoskopi için uzman hekimlerce değerlendirilmesi gerektiğini gösterir. Anormal sonucun nedeni kolorektal kanserden çok, poliplerdeki kanama veya hemoroid (basur) gibi başka hastalıklardan kaynaklanmış olabilir. Sonuç anormal çıkarsa, tedavi gerektiren bir sorun 15 olup olmadığını belirlemek için kalın bağırsağın (kolonun) daha ayrıntılı bir şekilde muayene edilmesi (kolonoskopi) gerekir. Bunun için birey ileri merkezlerdeki gastroenteroloji, genel cerrahi veya gastrointestinal cerrahi servislerine yönlendirilir. Kolonoskopi çekim merkezleri (kamu ya da özel merkezlere ait merkezler), Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı’nca belirlenir ve kalite standartları açısından denetlenir. GGK TESTİ BELİRSİZ OLAN KİŞİLERDE UYGULANACAK YÖNETİM: Belirsiz sonuç, GGK testi için alınan örnekte, kan olup olmadığının net olarak görülememesidir. Belirsiz sonuç kanser olmadığı anlamına gelmez, sadece tekrar test yaptırılması gerektiğini gösterir. Sonuç belirsiz çıkarsa, iki-üç gün ara ile en fazla iki kere daha GGK testi yapılır. Bu gereklidir, çünkü polipler ve kanserler sürekli kanama yapmazlar ve dışkıda kan olup olmadığının saptanması önemlidir. KOLONOSKOPİ ZAMANI: Tarama programına katılan bireylerin tüm testleri negatif olsa dahi; 10 yılda bir kolonoskopi yapılmak üzere kişilere davet gönderilir. Tüm bireyler 51 ve 61 yaşında olmak üzere toplam iki kez kolonoskopiye davet edilir. Eğer birey ilgili sağlık merkezine ilk kez örneğin 55 yaşında gelmişse ve o güne kadar hiç kolonoskopi yaptırmamışsa, tarama amaçlı kolonoskopi hemen istenir. TARAMA TESTLERİNİN KABUL EDİLMEMESİ DURUMUNDA YÖNETİM: Bireylere kolorektal kanser ve taramalar hakkında gerekli eğitim verildikten sonra, tarama testlerini ret edebilir. Bu durumlarda bireylerin kendi istekleri ile gaytada gizli kan ya da kolonoskopi tetkikini istemediği ASM’lerdeAHBS’ye, TSM birimlerinde ise bireylerin kişisel dosyasına işlenir ve imzalı beyanları alınır. Bir yıl sonra taramaya tekrar davet edilir. TSM Birimlerinde yapılan toplum tabanlı kolorektal kanser taramalarını ret edenler; her hafta Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimince AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’lere de bildirilir. HASTANEYE SEVK: Aile Hekimleri ve TSM Hekimleri, toplum tabanlı kolorektal kanser taramasında gaitada gizli kan tarama testi müspet olan herkesi ve her 51 ve 61 yaşlarındaki tüm bireyleri kolonoskopi yapılmak üzere hastaneye sevk eder. VERİLERİN TOPLANILMASI: Aile Hekimleri, taramaya katılan vatandaşların gaitada gizli kan sonuçlarını AHBS’ye girerler. Yukarıdaki standartlara uygun, yakın tarih içerisinde herhangi bir merkezde test yaptırılmış ise, aile hekimleri yapılan son taramanın sonucunu AHBS’ye girer. Gaitada gizli kan testi pozitif olan hastaların, hastaneye sevk işlemleri sonrası nihai teşhisleri de (normal, hemoroid, polip, kanser vb) Aile Hekimlerince AHBS’ye girilir. TSM Birimlerince yapılan toplum tabanlı kolorektal kanser tarama test sonuçları bireylerin kişisel dosyasına işlenir ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birimince, AHBS’ye kaydedilmek üzere ASM’ne de bildirilir. 16 Bu konu ile ilgili standartlar hastanelere bildirilir, eğitim ve halkın bilgilendirilmesi faaliyetlerinde kendileri ile işbirliği yapılır, ileri tedavi gereken hastaların sevki sonrası tedavilerinin planlanması ve sonrasında geribildirimlerin zamanında ve eksiksiz verilmesi sağlanır. TARAMA PROGRAMI KALİTE KONTROLÜ: Gaitada gizli kan testleri ve kolonoskopi merkezlerinde uygulanan tarama programlarının, uluslararası ve Avrupa Birliği kriterlerine uygunluğunu Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi, Kamu Hastaneleri Kurumu ve Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün ilgili birimleri ile işbirliği içerisinde denetler ve gerekli önlemleri alır. TARAMA PROGRAMI KOORDİNATÖRÜ: Kolorektal kanser taramalarını, Sağlık Bakanlığı adına; Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi Başkanlığı koordine eder. İl düzeyinde koordinasyon ise Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Birim sorumluları tarafından gerçekleştirilir. KİŞİSEL VERİLERİN GİZLİLİĞİ: Taramanın her aşamasında kişisel verilerin gizliliği ile ilgili mevzuat çerçevesince güvence altına alınmalıdır. EĞİTİMLER ve DÖKÜMANLAR: Bu hizmetlerin verileceği merkezlerdeki personelin eğitimi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi’nce veya hazırlanılan program çerçevesinde, Halk Sağlığı Müdürlüklerince verilir. TANITIM: Taramanın tanıtımı medya kampanyaları düzenlenerek yapılır, azami katılımın gerçekleşmesi sağlanır. Medya kampanyaları içeriği Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Dairesi ve Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nce belirlenir. 4) HPV TARAMA SÜRECİ Yüklenici firma örneklerin toplanması için gerekli olan HPV örnek alma setlerini kilitli poşet içerisinde (smear fırçası, lam ve lam taşıma kabı, fiksatif mendil, barkod, HPV DNA fırçası, koruyucu sıvı içeren transport tüpü (STM tüpü)), onam formu ve broşürleri İl Halk Sağlığı Müdürlüklerine teslim edecektir. Halk Sağlığı Müdürlüğünde HPV örnek alma setlerini teslim almak üzere 2 personelin (bir asil, bir yedek) görevlendirilerek ad soyad ve iletişim bilgilerinin 25 Nisan 2014 tarihine kadar Kanser Daire Başkanlığına bildirilmesi gerekmektedir. İllere teslim edilen setlerde spekulum bulunmamaktadır. Spekulumların Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından temin edilmesi gerekmektedir. İlk etapta Türkiye genelinde 250.000 adet HPV örnek alma seti dağıtılacaktır. Dağıtılan kitlerin 6 ay içinde kullanılması gerekmektedir. Taramalar birinci basamakta Aile Sağlığı Merkezleri (ASM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) bünyesindeki Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezlerinde (KETEM’lerde) veya Müdürlükçe uygun görülen diğer birinci basamak sağlık kuruluşlarında (AÇSAP vs.) yürütülecektir. Kitlerin hastanelere dağıtımı yapılmayacaktır. 17 Halk Sağlığı Müdürlükleri, HPV örnek alma setlerini ve set sayısı kadar barkod etiketini tutanak karşılığında uygulama yapacak merkezlere teslim edecektir. Test istemi kullanılan bilgi sistemi üzerinden (AHBS, HSBS) laboratuvar sistemine kayıt edilecektir. Alınan örnekler, Halk Sağlığı Müdürlükleri tarafından toplanacaktır. Halk Sağlığı Müdürlüğünde toplanan örneklerin barkotları okutularak yüklenici firma tarafından temin edilen kolilere yerleştirilecektir. Örnek toplama hızına göre kolilerin haftada 1-2 kez laboratuvara transferi sağlanacaktır. Şehir içi ve şehirlerarası transferler Halk Sağlığı Müdürlükleri’nce karşılanacağından Halk Sağlığı Müdürlüklerininkonu ile ilgili alt yapılarını Nisan ayı sonuna kadar oluşturmaları gerekmektedir. İlinizde alınan numunelerin laboratuvara transferinden sorumlu olacak 2 personelin (bir asil, bir yedek) görevlendirilerek ad soyad ve iletişim bilgilerinin 25 Nisan 2014 tarihine kadar Kanser Daire Başkanlığına bildirilmesi gerekmektedir. İstanbul ili sınırları içinde alınan örnekler İstanbul’da kurulan HPV laboratuvarına, diğer tüm illerden alınan örnekler Ankara’daki kurulan HPV laboratuvarına gönderilecektir. Ankara Laboratuvar Adres: Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü Ek Hizmet Binası Elvan Mah. 1918Sok.No:2 06796Etimesgut-Ankara Tetkikler laboratuvara ulaştıktan sonra en geç 7 gün içerisinde sonuçlandırılacak ve sonuçlar 48 saat içinde hazırlanıp raporlamaya hazır hale getirilecektir. Sonuçlar yüklenici firma tarafından T.C. Kimlik No’su ile AHBS ve HSBS’yeentegre edilen yazılım programı ile sisteme girilecek ve ilgililerce görülebilecektir. Sonuç ve bundan sonraki süreç hakkında kişi bilgilendirilip, sonuca göre Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanına yönlendirme (sevk) yapılacaktır. Yüklenici Firma Halk Sağlığı Müdürlükleri ve Kanser Daire Başkanlığı ile programın her aşamasında gerekli işbirliğini yapacak ve koordinasyon halinde çalışacaktır. Her ilde süreci takip etmek üzere İl Kontrol Teşkilatı oluşturulacaktır. İl Kontrol Teşkilatında Halk Sağlığı Müdürlüğü’nden en az bir kişi, Halk Sağlığı Müdürlüğü Merkez Toplum Sağlığı Merkezi Sorumlu Hekimi, her ilin Halk Sağlığı Laboratuvar Sorumlusu veya Halk Sağlığı Müdürünün uygun gördüğü en az 3 kişi (3 asil, 3 yedek) görev alacaktır. Yüklenici firma tarafından aylık raporlama takip eden ayın en geç 15’ine kadar İl Kontrol Teşkilatı’na teslim edilecektir. Teşkilat, her ay periyodik olarak ve İdare’nin uygun gördüğü zamanlarda, alınan hizmetin performansı, verimliliği, düzenliliği ve organizasyonu hakkında idareye rapor verecektir. Raporlamada kullanılmak üzere hazırlanan form Başkanlık tarafından illere gönderilecektir. 18 Raporlar aylık olarak takip eden ayın 20’sine kadar İl Kontrol Teşkilatı tarafından Kanser Daire Başkanlığına teslim edilecektir. HPV NUMUNE TOPLAMA SÜRECİ “Bir kişiden 2 çeşit örnek alınacaktır.” 1) PAP Smear Numunesi Alımı: Adım 1:Lam taşıma kabı, lam, papsmear fırçası, fiksatif mendil ve barkodlar kilitli poşet içerisinden çıkarınız. Adım 2: Fırçayı sürmeden önce fiksatif mendil paketini açınız. Adım 3:Smear fırçası ile transformasyonzonundan örneği alınız. Adım 4:Numune transferi için fırçanın iki tarafını da lama sürünüz. İşlemi bitmiş fırçayı çöpe atınız. Adım 5:Yayar yaymaz lamın kurumasına fırsat vermedenfiksatif mendili poşetten çıkartıp 20-25 cm mesafedenlamın üzerine sıkınız. Kullanılmış fiksatif paketini çöpe atınız. Adım 6:Lamı lam taşıma kabına yerleştiriniz. Adım 7:Lam taşıma kabına barkodu yapıştırınız. 2) HPV DNA Numunesi Alımı: Adım 8:Gönderilen poşet içerisinden HPV DNA fırçasını vekoruyucu sıvı içeren transport tüpü(STM Tüpünü) çıkartınız. Adım 9:HPV DNA fırçasını servikalos içine 1–1,5 cm, yerleştiriniz. Saat yönünün tersine üç tam tur çeviriniz. Adım 10: STM tüpünün kapağını açınız. Adım 11:Fırça kıllarını tüpün dışına veya başka herhangi bir maddeye dokundurmadan HPV DNA fırçasının ucunu STM tüpünün alt kısmına kadar sokun. Gövdeyi çentik çizgisinden kırın ve fırça ucunu tüp içinde bırakınız. Adım 11:STM tüpü kapağını yerine sıkıca tıklatarak kapatınız. Adım 12:STM tüpüne barkod yapıştırınız. Adım 13:Malzemelerin çıkartıldığı kilitli poşetin üzerine de barkod yapıştırınız. Adım 14:Barkodlu STM tüpünü ve lam taşıma kabını; barkod yapıştırılmış kilitli poşet içerisine koyunuz. NOT:Alınan numuneleri Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından toplanıncaya kadar, oda ısısında güneş görmeyen kapalı bir dolapta muhafaza ediniz. 19 20 5) Taramalarda Değerlendirme ölçütleri: Kısa dönemli: Kapsama yüzdesi (İngilizcesi: “Coverage rate”): Hedef grup içinden taramaya uygun olan kadınlar arasında taramaya katılanların yüzdesidir. Bu rakam, bir tarama turu bittiğinde hesaplanır. Taramaya katılanlar Kapsama yüzdesi = ---------------------------------------------------------------------- x 100 Hedef grup içinde taramaya katılmaya uygun olanlar Geri çağırma yüzdesi (İngilizcesi: “Recall rate”): Ek poz mamografi çekimi, ultrason incelemesi, uzman konsültasyonu gibi tıbbi bir nedenle merkeze yenden çağrılan kadınların, taramaya katılan kadınlar içindeki yüzdesidir. Film kalitesinin uygun olmaması gibi teknik ya da randevuya gelememe gibi idari nedenler yüzünden yeniden merkeze gelmesi gereken kadınlar bu rakamın dışında tutulur. Tıbbi bir nedenle merkeze yeniden çağrılmış olanlar Geri çağırma yüzdesi = ------------------------------------------------------------------ x 100 Taramaya katılanlar Yanlış pozitiflerin yüzdesi (İngilizcesi: “Percent of falsepositives”): Geri çağrılanlar kadınlardan kanser olmadıkları saptananların taramaya katılan kadınlar içindeki yüzdesidir. Geri çağrılanlardan kanser olmadığı saptanmış olanlar Yanlış pozitiflerin yüzdesi = --------------------------------------------------------------------- x 100 Taramaya katılanlar Ara dönem kanserlerin yüzdesi (İngilizcesi “Intervalcancer rate”): İki tarama turu arasında saptanan kanser olgularına “ara dönem kanserler” adı verilir. Tarama ile saptanan kanserler ve ara dönem kanserlerin toplamı içinde, ara dönem kanserlerin yüzdesine “ara dönem kanserlerin yüzdesi” denir. Ara dönem kanserler Ara dönem kanserlerin yüzdesi = ----------------------------------------------------------------- x 100 Tarama sırasında saptanan kanserler + Ara dönem kanserler Uzun dönemli: Bir meme kanseri tarama programının uzun süreli amacı kadınlarda meme kanseri mortalite hızını düşürmek olduğundan, meme kanseri taraması yürütülen bir bölgede kadınlarda meme kanseri mortalitesinin yıllar süresince izlenmesi ve mortalite hızındaki düşmenin gözlenmesi uygun olacaktır. Mortalite hızı, “yıllık” ve “yüz binde” olarak hesaplanır. Kadınlarda meme kanseri mortalite hızı Bir yıl içinde meme kanseri nedeniyle ölen kadın sayısı = ------------------------------------------------------------------------------- x 100,000 Yıl ortası kadın nüfus sayısı 21 6) SMEAR ALIMINDA GEREKLİ ŞARTLAR En az 48 saatlik cinsel perhiz yapılmalıdır. En az 24 saat süreyle vajinal duş yapılmamalıdır. En az 48 saat süreyle herhangi bir vajinal medikasyon (krem ya da ilaç) kullanılmamalıdır. Kanama olmamalıdır. Eğer yapılmışsa asetik asitin uygulandığı kolposkopik incelemenin üzerinden en az 24 saat geçmiş olmalıdır. üzerinden en az 3 ay geçmiş olmalıdır. Smear için en uygun zaman adet kanaması tamamen bittikten sonraki günlerdir, ideali ise siklusun ortalarıdır. Doğum sonrası en az 6-8 haftalık süre boyunca tarama amacıyla smear almaktan kaçınılmalıdır, çünkü bu dönemdeki reaktif inflamatuvar değişiklikler nedeniyle preparatların kalitesi düşüktür. Smear alınması için kontraendikasyon yaratan durumlar şunlardır: Total histerektomi Servikalamputasyon Servikstemakroskopik olarak görülen şüpheli bir lezyonun varlığı (bu durumda kolposkopik inceleme ve/veya biyopsi yapmak gereklidir) Smear kalitesini etkileyen faktörler ise şunlardır: Vajinal enfeksiyon-inflamasyon Şiddetli genitalatrofi (menopoz) Gebelik, doğum sonrası dönem ve emzirme dönemi Radyoterapi öyküsü • • Özel Durumlar Histerektomi Sonrası Smear ;benign jinekolojik nedenlerle total histerektomi yapılmış olgularda (CIN II ve III varlığı benign kabul edilmemektedir) vaginal sitolojiyle takip gerekli değildir. CIN II ve III nedeniyle histerektomize olgularda; üçdökümante edilebilen, teknik yeterli negatif sitoloji ve son 10 yılda anormal/pozitif sitoloji yokluğunda tarama kesilmelidir. HIV infeksiyonu tanısı alan ve/veya immünsüpressif tedavi alan olgularda ;ilk yıl iki kez, sonuçları negatif ise yılda birkez alınmalıdır. ServiksCa. İçin , immünsüpressif tedavi (HIV + olgular dahil) alanlarda iyi sağlık koşulları oluşana kadar yılda bir smear almaya devam edilmelidir. 22
