OTİZM
advertisement
OTİZM Yaygınlık: 12 yaşın altındaki çocuklarda görülme oranı 10.000'de 2-5'dir. Cinsiyet dağılımı: Erkeklerde kızlardan daha sık olarak gözlenir. Erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla 3-5 kez daha fazladır. Sosyoekonomik durum: İlk çalışmalarda yüksek sosyoekonomik ailelerde daha sık olduğu söylenmekteydi. Ancak son çalışmalarda bir farkın olmadığı, bunun düşük sosyoekonomik ailelerin çocuklarına tanı koymakta gecikildiği belirtilmektedir. TANI VE KLİNİK ÖZELLİKLERİ Günümüzde, otizmin prenatal başlangıçlı olduğu kabul edilse de tanı konabilmesi ancak 30-36.’ncı aylarda olabilmektedir. Erken tanı koymakla ilgili güçlüklerin, ilk sağlık hizmeti verenlerin, sık rastlanmayan bu bozukluk hakkında yeterince bilgilendirilmemesinden kaynaklanabileceği bildirilmektedir. Araştırmacı ve klinisyenler, otizme özgü anormal gelişimin bazı göstergelerinin 30 ay öncesi başladığı görüşünde uzlaşmaktadır. Bir çok otistik çocuğun anne ve babası gelişim basamakları açısından çocuklarında iki yaş hatta daha öncesinde anormallikler veya gecikmeler tanımlamaktadır. 0-2 yaşı kapsayan bebeklik dönemi ve daha sonra otizmin en belirginleştiği 2-5 yaş dönemine ait otizmin klinik özellikleri ayrı ayrı aşağıda ele alınmıştır. Ancak anlatılacak olan klinik özelliklerin, otizmin yaygın özellikleri olduğu, her çocuğun kendine özsü özellikleri olabileceği unutulmamalıdır. BEBEKLİK DÖNEMİ Otistik özellikler gösteren bebeklerin iki tip davranış biçimi gösterdiği gözlenmiştir. Bunlardan birincisi; sürekli ağlayan, huysuz olarak adlandırılan bebeklerdir. İkincisi ise, sakin, uslu bütün gününü yatakta geçiren bebeklerdir. Acıktıklarında bile ağlamamaları nedeniyle bakımlarının kolay olmasına rağmen, anneden hiçbir ilgi beklememeleri, çevrelerine karşı ilgisizlikleri anne babaları endişelendiren özellikleridir. 1. Fiziksel özellikler: Bu dönemlerde otistik çocukların fiziksel gelişimleri yaşıtlarından farklı değildir. Yaygın uyku ve beslenme problemlerine rağmen hemen hepsi sağlıklı bebeklerdir. Fiziksel olarak bir çok beceriyi olağan yaşlarında kazanmaya hazırdırlar; ancak bazı otistik bebeklerin çevrelerine karşı ilgisizlikleri nedeniyle daha geç yaşlarda oturdukları ve yürüdükleri gözlenmektedir. 2. Sosyal duygusal özellikleri: Normal bir bebek yaşamın ilk 3 ayında, annesine bakar; annesi onunla konuşurken gülümser, agular. Daha ileri aylarda ise her fırsatta kucağa alınmak için kollarını kaldırır, hazırlanır. Tanıdığı kişileri görünce heyecanlanır. İnsanlarla ilişki kurmaktan hoşlanır. Yalnız bırakılınca ağlar, sinirlenir. Oysa otistik bebeklerde bunların tam aksine, kucağa alınmaya karşı isteksizlik gösterme, kucağa alınınca huzursuzluk gösterme veya uygun beden duruşu göstermeme en belirgin özelliklerdir. Otistik bebekler, genellikle çevreleri ile ilişki kurmaz. İnsanların konuşmalarına tepki vermezler. İnsanlar ile göz kontağı kurmaz, çok uzun süre boş bakışlarla oturabilirler. 3. Zihinsel Özellikler: Otistik bebek, etrafındaki insanlara olduğu gibi cisimlere karşı da ilgisizdir; uzanıp onları almak ya da yakalamak istemez. Çevresindeki seslere, cisimlere, hayvanlara ilgi göstermez. Otistik bebeklerdeki bu ilgisizlik ve meraksızlık karşısında, anne babalar, zaman zaman çocukta zihinsel bir problem olduğunu düşünürler. 4. Konuşma özellikleri: Normal bebekler genellikle 1 yaş civarında ilk kelimelerini söylerler. Yaşamın birinci yılında sesler çıkarır, çıkardıkları sesleri farklılaştırır, bu şekilde duygularını, isteklerini ifade ederler. Normal bebeklerde görülen badıldamaların (Ba-ba, ba sesleri, ….) otistik bebeklerde görülmediği belirlenmiştir. Ayrıca diğer kişilerin kendileriyle konuşmasına ya da seslenmesine karşı tepkisiz kaldıkları gözlenmiştir. Bazı otistik çocuklar 0-2 yaş döneminde, tamamen sessiz kalabilir; bazıları ise yaşıtları gibi birkaç kelime öğrenebilir. Otistik çocuklarda beslenme problemleri yaygın olarak gözlenir. Bunlardan çoğunun ilk aylarda emmesi zayıftır, altıncı aydan sonra beslenme problemleri artar. Birçok bebek, süt dışında tüm yiyecekleri veya katı gıdaları reddeder; bazıları ise normalin üstünde ve hemen her şeyi yiyebilir. 2-5 YAŞ DÖNEMİ Bebeklik döneminde anlatılan birçok özellikler 2-5 yaş döneminde devam etmektedir. Ancak bu özellikler çocukların gelişimlerine bağlı olarak çeşitlenmiş, farklılıklar ortaya çıkmıştır. 2-5 yaş dönemi, otistik özelliklerin en belirginleştiği, tanı için oldukça önemli bir dönemdir. 1. Fiziksel özellikler: Fiziksel gelişimleri oldukça normal, güzel ve çekici çocuklardır. Motor becerileri genellikle iyidir. Kağıt kesme, boncukları kutuya tek tek koyma veya ipe düzme gibi küçük kas becerilerinin oldukça zayıf olduğu gözlenir. Ancak birçok otistik çocuk mekanik, takmalı-sökmeli oyuncakları kolaylıkla takıp sökebilir. 2. Sosyal-Duygusal Özellikleri: Bebeklik döneminde gözlenen çevreye ilgisizlik daha belirgin hale gelmiştir. Çevresindeki kişilerin ve anne-babanın yüzüne bakmama, hemen hemen her otistik çocuğun özelliğidir. İnsanların gözlerine bakmamaları veya anlık denebilecek kadar kısa bakışlardan sonra hemen gözlerini kaçırmaları dikkati çeker. Tamamen kendilerine ait bir dünyada yaşıyor gibi görünen bu çocuklar, çevrelerinde olup bitenlere karşı çok kayıtsızdırlar. Çağrıldıklarında tepki vermez, konuşurken dinlemez gibi görünürler. Bebekliklerindeki gibi fiziksel temastan kaçınırlar. 3. Zihinsel Özellikleri: Otizmin ilk tanımlandığı yıllarda, otistik özellikteki çocukların çok zeki olduklarına, ancak bu zekanın, problem davranışlarla maskelendiğine inanılıyordu. Otistik çocukların zihinsel gelişmeleri üzerinde yapılan ayrıntılı çalışmalar, en az iki grup otistik çocuk olduğu düşündürmektedir. Birinci grubu normal ya da zihinsel becerileri olanlar, diğer grubu ise zihinsel yönden yetersiz olanlar oluşturmaktadır. Otistik çocukların yaklaşık %40'ı 40-55, %30'u 50-70 ve %30'u 70 ve daha fazla IQ skoruna sahiptir. Otistik çocukların yaklaşık 1/5'inin zekası normaldir. 4. Duyusal Uyarılara Tepkileri: a. İşitsel Uyarılara (seslere) Tepkileri: Bu dönemde seslere karşı çok değişik tepkiler görülmektedir. Çocukların seslere hiç bir tepki vermemesi bir çok anne-babayı, işitme problemi endişesi ile doktorlara gitmeye yöneltmektedir. Yapılan testler çocukların işitmelerinde organik olarak bir sorunun olmadığını göstermektedir. Gerçekten de bazen seslere hiç tepki vermedikleri, bazen en ufak seslere aşırı tepki gösterdikleri bazı seslere de çok duyarlı oldukları gözlenmektedir. b. Görsel Uyarılara Tepkileri: Bu dönemde görsel uyarıcılara karşı normal dışı tepkiler yaygın olarak görülebilir. İnsan yüzlerine ve çevrelerindeki birçok nesneye bakmamalarına karşın, hareket eden, dönen ya da parlak olan bazı cisimlere çok uzun süre bakabilirler. c. Acı, Sıcak, Soğuğa Karşı Tepkiler: Bu tepkiler, bazı çocuklarda acıyı, sıcağı ve soğuğu fark etmeme şeklinde ortaya çıkarken bazılarında ise soğuk suyla ellerini yıkarken ağlama, eline bir toplu iğne battığı zaman çığlıklar atma şeklinde görülebilir. d. Dokunulmaya Karşı Tepkileri: Herhangi bir kimse tarafından dokunulmak, kucağa alınmak istendiği zaman, o kimseyi itmek, ondan kaçmak yaygın olarak gözlenen tepkilerdir. Bu dönemde de beslenme ve uyku problemleri yoğun bir şekilde gözlenmektedir. Beslenme ile ilgili olarak, katı yiyecekleri reddettikleri, bazılarını sürekli püre edilmiş yiyecekler yedikleri, bu yüzden de çiğneme kaslarını kontrol etmekte güçlük çektikleri görülür. Aileler, çocuklarının garip yemek yeme alışkanlıkları olduğunu, yiyecek seçimi yaptıklarını sıklıkla anlatırlar. Belli bir süre hep aynı yiyeceği isteme, diğer yiyecekleri reddetme, sık sık tercih edilen yiyeceğin değişmesi de gözlenen özelliklerdendir. 5. Konuşma Özellikleri: Otistik çocukların konuşma özellikleri, dil gelişimleri, yaşıtları olan normal çocuklardan farklı tablo çizmektedir. Konuşmaya başlama çok farklı yaşlarda gerçekleşir; ancak genellikle ilk kelimeleri 5 yaş civarında söylerler. Bazı otistik çocukların konuşmaya normal yaşıtlarıyla aynı zamanda başladıkları, ancak daha sonraları, bildikleri kelimeleri kullanmadıkları gözlenmiştir. Beş yaş sonrasında, otistik çocuk yeni kelimeler öğrenir, isteklerini kelimelerle ifade etmeye başlarlar, hatta bir iki kelimelik cümleler kurabilir. Bununla birlikte, konuşmayı bir iletişim aracı olarak kullanmadıkları gözlenmektedir. Otistik Çocukların Konuşma Problemleri: a. Konuşulanları Anlamada Güçlük: Otistik çocuklarla yapılan çalışmalar, konuşulanı anlama kapasitesinin oldukça sınırlı olduğunu göstermiştir. Anlama, yaşla birlikte artar; kendilerinden istenilenleri anlayabilir, ancak istekleri yerine getiremezler. Tek kelimeleri anlayabilirken, kelimeler soyutlaştıkça, cümleler karmaşıklaştıkça anlamaları da güçleşir. b. Ekolali: Ekolali, çocuğun duyduğu kelimeleri, cümleleri konuşmacının hemen arkasından veya daha sonra taklit etmesidir. Normalde çocuklar, konuşmaya, duydukları kelimeleri taklit etmeyle başlarlar. Ancak bu taklit dönemi, 2,5 yaş civarında sona erer. Otistik çocukla da ilk kelimelerini, anlamlarına dikkat etmeden papağan gibi taklit ederek öğrenirler. Bazen kelimeleri, bazen de cümleleri olduğu gibi tekrar ederler. Kelimeleri, taklit ettikleri konuşmacının aksanı ve vurgulamalarıyla söylerler. Normal çocuklar bu dönemden sonra, taklit ettikleri kelimeleri uygun yerlerde kullanmaya başladıkları halde, otistik çocuklar bu dönemde oldukça uzun zaman kalır, öğrendikleri kelimeleri gerektiği zaman kullanmazlar. c. Gramer Bozuklukları: Konuşabilen otistik çocuklarda gramer bozuklukları da yaygın olarak görülür. Cümlelerdeki fiil eklerini söylememek yaygındır. “Okula gidelim” yerine “okul git” demek ya da “yemekten sonra şeker ver” yerine “şeker, yemek yer” demek gibi gramer yanlışlıkları yaparlar. Çocuğun ilerleyen yaşıyla birlikte konuşma becerisi de arttıkça, gramer bozukluklarında bazı düzelmeler görülebilir. d. Zamirlerin Yer Değiştirmesi: Konuşmadaki en belirgin özelliklerden birisi de şahıs zamirlerinin yerlerinin değiştirilmesidir. Birinci tekil şahıs “ben” yerine, “sen” veya “o” kullanırlar. Özellikle “ben” zamirini kullanma çok az görülür. (“Giderim” yerine “gider, gidersin” kelimelerini kullanmak gibi). e. “Evet-Hayır” Kelimelerini Kullanmada Güçlük: Otistik çocuklar yaşıtları gibi “hayır” kelimesini “evet” kelimesinden önce öğrenirler. Otistik çocukların “evet” kelimesini öğrenmeleri genellikle 8-9, bazen de daha ileri yaşlarda olabilir. Konuşma becerileri ne kadar gelişmiş olursa olsun, konuşmayı, iletişim aracı olarak kullanmak istemezler, yalnızca zorda kaldıkları zaman, bir isteklerini belirtmek için konuşurlar. 6. Davranış Problemleri: Otistik çocuklarda görülen problem davranışlar, çocuğun bebeklik döneminden çıkmasıyla belirginleşir. a-Öfke Nöbetleri : Genellikle 2-5 yaş döneminde belirginleşir. Bu dönemde konuşma çok az ya da hiç olmadığından, çocuk isteklerini sözel olarak ifade edememektedir. Bu nedenle, çoğu otistik çocukta öfke nöbeti olarak adlandırılan tekmeleme, ağlama, bağırma, kendini yere atma gibi davranışlar ortaya çıkmaktadır. b-Çevresine Zarar Veren Davranışlar : Dışarıda çığlık atma, evdeki eşyalara zarar verme. Evdeki duvar kağıtlarının, koltukların yırtılması, her tarafa su dökme, gibi davranışlar olabilir. c-Kendisine Zarar Veren Davranışlar : Bu davranışlar; genellikle çocuğun kızdığı, endişelendiği ya da başarısız olduğu zamanlarda ortaya çıkmaktadır. Örnek : saçlarını çekme, yüzünü tırmalama, ellerini ısırma vb. İleri derecede ise; başını duvara ya da yere vurma, ellerini kanatacak derecede ısırma. d-Stereotip (Aynı Şekilde Tekrarlanan Hareket Dizisi)Vücut Hareketleri : *Duyumsal Uyarım : İleri-geri sallanma, kendi ekseni etrafında dönme. *Görsel Uyarım: Parmaklarını gözlerinin önünde hareket ettirme, parmakları ile havada şekiller oluşturma. *Dokunsal Uyarım: Elin ritmik hareketler ile kulak, el gibi diğer vücut parçalarına vurulması. *İşitsel Uyarım:Aynı ezgiyi üst üste saatlerce mırıldanma. 7. Duygusal Tepkiler: Özel Korkular: Elini küvetteki sıcak suya sokarak yaktığı için küvette yıkanmadan korkan küçük kız, bir ayakkabı ayağını sıktığı için ayakkabı giymeyi reddeden çocuk, özel korkuları olan çocuklara örnektir. Tehlikelerin Farkında Olma: Otistik çocukların genellikle çevrelerindeki tehlikelerin farkında olmamaları, anne babalarını en çok endişelendiren özelliklerdendir. Nedensiz Gülme ve Ağlamalar: Duruma uygun olmayan duygusal tepkiler nedensiz olarak ortaya çıkabilir. Çocuğun kendisi veya bir başkası cezalandırıldığı zaman gösterdiği gülme, aniden bağırma, ağlama gibi davranışların, bulundukları ortamı ve durumu değerlendirememelerine bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Değişikliklere Tepki Gösterme: Eve bir misafirin gelmesi, odasının farklı bir düzene sokulması, sürekli kullandığı çarşafın değiştirilmesi gibi durumlar, otistik özellikteki çocuğun huzursuz olmasına, saatlerce ağlamasına, öfke nöbetleri geçirmesine neden olabilir. Bu konuda çalışan uzmanlar, çocuğun yapılan her değişiklikten ötürü kendisini güvensiz hissettiği, ancak çevresindeki aynılığı koruyarak rahatladığı görüşünü paylaşmaktadırlar. 8. Hayal Gücünün Eksikliği: Oyun Oynama Becerisinin Olmaması: Otistik özellikteki çocuklarda hayal gücünün yetersizliğine bağlı olarak yaratıcı oyun oynama becerisinin bulunmaması yaygın olarak gözlenir. Bir oyuncakla amacına uygun olarak oynamaz, oyuncak bir arabayla oynarken onun gerçek bir arabanın modeli olduğunu, kendilerinin de arabanın şoförü rolünü oynayabileceklerini fark etmezler. Bazen yalnız arabanın tekerlekleri, bazen de çıkardığı ses ile ilgilenirler; dakikalarca arabayı ileri geri sürerler. Bu alanda genellikle çeşitli nesnelerin, oyuncakların elle tutulduğu, oyuncağın gerçek amacına uygun olarak oynanmadığı gibi bebeklik dönemi özellikleri gözlenir. Ayrıntılara Dikkat Etme: Çevrelerindeki nesnelerin, kişilerin tamamı yerine, ayrıntılarına küçük parçalarına dikkat ederler. Annelerinin yalnızca küpesi, oyuncak arabanın yalnızca tekerlekleri çocuğun dikkatini çekebilir. Anneyi ya da oyuncağı, o anda bulundukları çevre içinde tümüyle algılamalarının, hayal gücünün eksikliği nedeniyle ortaya çıktığı kabul edilmektedir. 9. Özel Beceriler: Otistik çocukların en şaşırtıcı özellikleri, bir çok alanda sınırlı becerileri olmasına karşın, bazı alanlarda sahip oldukları özel becerilerdir. Bir çok otistik çocuğun, konuşmadan önce şarkı söylediği görülür; bazıları ise bir enstrümanı iyi çalabilirler. Bazı anne babalar da, çocuklarında müzik becerisinin yanı sıra kuvvetli bir hafıza olduğunu belirtmektedirler. Çocuğun yıllarca önce gittiği bir yeri, o yerdeki özel bir eşyayı unutmadığını, çok uzun şiirleri ezberleyebildiğini, televizyonda dinlediği çok uzun bir konuşmayı olduğu gibi tekrar edebildiğini sıklıkla anlatmaktadırlar. Otistik çocukların diğer bir özel becerisi de sayılar ve sayısal ilişkiler üzerinedir. Bazıları sayıları çok çabuk öğrenirler ve çok güç işlemleri akıldan yapabilirler. Ayrıca, gördüğü resimleri çok iyi kopya eden, güzel boyayan, mekanik oyuncakları söküp takabilen, karmaşık bul-yapları kolayca tamamlayabilen çocuklara da rastlanmaktadır. DSM-IV'de otistik bozukluğun tanı ölçütleri şunlardır: A. En az birisi (1)'inci maddeden ve birer tanesi (2) ve (3)’üncü maddelerden olmak üzere (1), (2) ve (3)'üncü maddelerden toplam 6 (ya da daha fazla) maddenin bulunması: (1) Aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı ile kendini gösteren toplumsal (sosyal) etkileşimde niteliksel bozulma: (a) Toplumsal etkileşim sağlamak için yapılan el-kol hareketleri, alınan vücut konumu, takınılan yüz ifadesi, göz göze gelme gibi bir çok sözel olmayan davranışta belirgin bir bozulmanın olması. (b) Yaşıtlarıyla gelişimsel düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe. (c) Diğer insanlarla eğlenme, ilgilerini ya da başarılarını kendiliğinden paylaşma arayışı içinde olmama (örneğin, ilgilendiği nesneleri göstermeme, getirmeme ya da belirtmeme). (d) Toplumsal ya da duygusal karşılıklar vermeme. (2) Aşağıdakilerden en az birinin varlığı ile kendini gösteren iletişimde niteliksel bozulma: (a) Konuşulan dilin gelişiminde gecikme olması ya da hiç gelişmemiş olması (el, kol ya da yüz hareketleri gibi iletişim yolları ile bunun yerini tutma girişimi eşlik etmemektedir). (b) Konuşması yeterli olan kişilerde, başkaları ile söyleşiyi başlatma ya da sürdürmede belirgin bir bozukluğun olması. (c) Basmakalıp ya da yineleyici ya da özel bir dil kullanma. (d) Gelişim düzeyine uygun çeşitli imgesel ya da toplumsal taklitlere dayalı oyunları kendiliğinden oynamama. (3) Aşağıdakilerden en az birinin varlığı ile kendini gösteren davranış, ilgi ve etkinliklerde sınırlı, basmakalıp ve yineleyici örüntülerin olması: (a) İlgilenme düzeyi ya da üzerinde odaklanma açısından olağan dışı bir ya da birden fazla basmakalıp ya da sınırlı ilgi örüntüsü çerçevesinde kapanıp kalma. (b) Özgül, işlevsel olmayan, alışageldiği üzere yapılan gündelik işlere ya da törensel davranış biçimlerine hiç esneklik göstermeksizin sıkı sıkıya uyma. (c) Basmakalıp ve yineleyici motor mannerizmler (örneğin, parmak şaklatma, el çırpma ya da burma ya da karmaşık tüm vücut hareketleri). (d) Eşyaların parçaları ile sürekli uğraşıp durma. (B) Aşağıdaki alanların en az birinde, 3 yaşından önce gecikmelerin ya da olağan dışı bir işlevselliğin olması: (1) Toplumsal etkileşim. (2) Toplumsal iletişimde kullanılan dil. (3) Sembolik ya da imgesel oyun. Fiziksel Özellikler: Görünüş: 2-7 yaş arasında otistik çocuklar normal populasyona oranla daha kısa boylu olmaya meyillidir. Otizmin Süreci: Otistik bozukluk süregen bir bozukluktur. Bazı otistik çocuklar var olan dilin tümünü veya bir kısmını kaybedebilir. Bu sıklıkla 12-24 aylar arasında olur. Kural olarak, IQ’su 70’in üzerinde olanlar ve 5-7 yaşlarında iletişim dilini kullananlarda prognoz iyidir. OTİZMİN ALT TİPLERİ a- Asperger Sendromu: Asperger sendromunu otizmden ayıran en önemli fark, Asperger Sendromu’nda zekâ ve dil gelişiminin normal düzeyde olması ve bu çocukların zekâ düzeyinin Zekâ Bölümü’ nün (IQ=) 70 ve onun üzerinde olmasıdır. Otizm ve Asperger Sendromunun bazı ortak özellikleri: 1. İletişim kurmada zorluklar, 2. Sosyal ilişki kurmada zorluklar, 3. Hayali ve yaratıcı oyunun olmamasıdır. sınır zekâ olan -Asperger Sendromu ilk kez Hans Asperger (1944) tarafından tanımlanan ve erkek çocuklarda 20 kat daha sık görülen, pek çok bakımdan yaşıtlarından ayrılmayan normal özellikleri olmasına rağmen, empati kurabilme diğer bir deyişle, kendini başkasının yerine koyma, arkadaşlık kurma konusunda beceriksiz olma; ilişki başlatamama, tek taraflı iletişim, ilgi duyduğu konuda çok yoğun ve detaylı bilgi edinme, olağan dışı odaklanma, bazı sakar davranışların sıkça görülmesi, vücut duruşundaki gariplikler ve vücut koordinasyonunu sağlamada zorluklar gibi özelliklerle tanımlanan bir bozukluktur. -Tüm YGB arasında Asperger Sendromu’nun rastlanma sıklığı fazladır. Bu çocuklarda, hayvanlara ya da fen konularına aşırı ilgi, uzun süreli hafızanın normal gelişim gösteren çocuklardan daha iyi olması, ışık ve ses gibi uyaranlara karşı aşırı hassasiyet gibi bazı özellikler görülebilir. Asperger Sendromu’nun nedeni araştırıldığında, bu sendromun diğer bozukluklara göre daha fazla genetik özellikler gösterdiği ortaya çıkmaktadır. -Literatürde “Asperger Sendromu” olan çocuklar “Yüksek İşlevli Otistik” olan çocuklar ile karıştırılmaktadır. Asperger Sendromu ile Yüksek İşlevli Otistik çocukları birbirinden ayıran en önemli ölçütler: 1. Asperger Sendromu’nda iletişim ve hayal kurmada bozukluk olmayabilir, ancak yüksek işlevli otistik çocuklarda bozukluk görülebilir. 2. Asperger Sendromu’nda dil gelişiminde gerilik görülmez, ancak yüksek işlevli otistik çocuklarda gerilik görülebilir. 3. Asperger Sendromu’nda bilişsel, özbakım ve sosyal iletişim dışında uyumsal davranışları yaşına uygun gelişir, ancak yüksek işlevli otistik çocuklarda ise bu davranışlarda gerilik görülebilir. -Bu ölçütlerin dışında Asperger Sendromu olan çocuklar arkadaş edinmek isterler, ancak sosyal iletişim becerileri gelişmediği için arkadaş edinemezler. Yüksek işlevli otistik çocuklar ise iletişim kurma ve arkadaş edinme isteğini göstermezler. b- Çocukluğun Dezentegratif Bozukluğu: -Heller Hastalığı olarak da bilinir. Bu bozukluk doğumdan sonraki iki yıl içinde görünüşte normal bir gelişimin olması, ancak 10 yaşından önce, sözel anlatım ya da dili algılama, toplumsal beceriler ya da uyum davranışları, oyun ve motor becerilerinin önemli ölçüde yitirilmesi olarak tanımlanır. Bu tanıyı koyabilmek için belirtilerin 10 yaşından önce gelişmiş olması gerekir. Otizmden çok daha az rastlanır ve yukarıda belirtilen özellikler ile otizmden ayrılır. c-Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk(Atipik Otizm) -Bu terim, otistik özellikler göstermekle beraber, otizm sınıflamasına girmeyen ve yukarıda sözü edilen diğer bozukluklardan herhangi birinin ölçütlerine birebir uymayan; ancak sosyal iletişim, sözel ve sözel olmayan dil, takıntılı tekrarlayıcı davranış alanlarından biri veya bir kaçında otistik belirtileri olan çocuklar için kullanılır. Bu grupta yer alan çocuklar, ölçeklerde geliştirilmiş tanı ölçütlerine birebir uymayan bir tablo çizdiklerinden, adı tam konulamayan grup dediğimiz ve sayıca YGB içinde en fazla görülen grubu oluştururlar. Ancak, bu çocukların da tam otizm belirtileri gösteren çocuklarla eşdeğer eğitim almaları gerekmektedir.. d-Rett Sendromu: -Rett sendromu yalnız kızlarda görülen bir sendromdur.. En önemli belirtisi normal bir doğum ve ilk beş ay normal gelişimi takiben bebeğin başının büyümesinin giderek durması ve kafa çapında görülen küçülmedir. Rett sendromu olan çocuklar, ellerini belli bir amaca yönelik olark kullanmaktan vazgeçmeleri ve tipik el hareketleri (çamaşır yıkıyormuş gb.) ile ayırt edilir. İlk bir yıl içinde sosyal iletişimleri bozulur, daha ileri yaşlarda, eğer yürümeye başlamışlarsa yürümeleri de bozulur.Konuşmaları gelişmez veya gecikir. Otizmde Tedavi -Nedenin kesin olarak bilinememesi Otizmde tedavi yaklaşımlarını sınırlamaktadır. Şurası unutulmamalıdır ki otizm tedavisinin ilk ve en önemli aşaması ailenin hastalık hakkında bilgi sahibi olmasıdır. Çünkü tedavi içinde aile aktif olarak rol almalıdır. Bunun için aileler tedavi ekibi ile işbirliği yapmak zorundadır. Gerginliğini üzerinden atamamış, sabırsız ve beklentisi yüksek olan aileler tedaviyi güçleştirmektedirler. Hastalığa özgü bir ilaç henüz tespit edilememiştir. Ancak kendine ya da etrafına zarar veren, huzursuz, uykusuz, aşırı hareketli çocuklarda bazı ilaçlar kullanılmaktadır. -Şu anda asıl olarak üzerinde durulan çocukları OTİSTİK halden çıkarmaya yönelik Davranış ve Eğitim programlarıdır. Burada amaç, çocuğun sosyalleşmesini ve ilişki kurabilmesini sağlamaktır. Çocuğun zeka düzeyine göre konuşma ve okuma yazma eğitimi verilebilir. Bu çabaların asıl amacı çocuğun dış dünyaya uyumunu sağlamaktır. Bu programların REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZLERİ ile koordineli olarak ve alanlarında iyi yetişmiş özel eğitimciler tarafından verilmesi gerekmektedir. E- OTİSTİK ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ -Otistik bozukluğa sahip çocukları içinde yaşadıkları toplumun önemli bir bireyi olarak kabul edip bulundukları yaş grubuna yönelik etkinliklere dahil etmek önemlidir. Bütünleştirmeye yönelik olarak otistik çocuğun bulunduğu yerdeki normal çocukların sayısının artırılması yeterli olmamaktadır. Bunun yerine kolaylıkla gelişim göstermeyen ilişkinin desteklenmesi gereklidir. -Otistik çocukların eğitimlerine başlanması ve gerekli müdahalelerin yapılabilmesi için erken tanılama oldukça önemlidir. İlk üç yıl tüm çocuklarda olduğu gibi otistik çocuklar için de dil gelişimi ve sosyal davranışlar yönünden oldukça kritik bir dönemdir. Erken müdahale; duyusal-motor gelişim, dil ve sosyal gelişim, davranış ve aile uyumunun gelişimi yönünden de oldukça önemlidir. -Birçok araştırmadan elde edilen bulgular, yalnızca öğretmen öğretimine dayalı eğitimin otistik çocukların oyun becerileri, iletişim ve sosyal gelişimleri yönünden etkili bir strateji olmadığını ortaya koymuştur. Otistik çocuklara erken çocukluk döneminde engelli olmayan akranlarıyla etkileşim fırsatı verildiğinde öğrenme kendiliğinden oluşmaktadır. -1960‘lı yıllardan bu yana, otizmin tedavisi ile ilgili yapılan çalışmalarda en iyi tedavinin eğitim olduğu görüşü benimsenmiştir. Otistik çocukların eğitiminde genelde “Davranış Değiştirme Modeli”ne dayalı eğitim programları kullanılmaktadır. -Otistik çocukların zekâ dağılımları faklılık göstermekte ve zekâ geriliğinden üstün zekâlıya kadar genişleyen bir yelpaze dikkati çekmektedir. Örneğin, otistik bir çocuk belirli bir alanda (matematik, mantıksal önermeler, vb.) mükemmel olabilirken, dil becerilerinde çok büyük gerilik gösterebilmektedir. Bu nedenle, bu çocukların eğitimlerine yönelik olarak yapılacak plânlamaların “bireysel ihtiyaçları ve özellikleri” göz önünde bulundurularak yapılması gerekmekte ve otistik çocukların eğitimleri Bireysel ve Grup Eğitimi şeklinde olmaktadır. Otistik çocukların eğitimlerine yönelik yapılan programlarda dikkat edilmesi gereken nokta; “yaş uygunluğu” ve bulunduğu yaşın gelişimsel özelliklerine yönelik plânlama yapılmasıdır. -Okul öncesi ortamın, çocuğun tüm gelişim alanlarında ilerlemesine yardım edecek şekilde düzenlenmesi önemlidir. Otistik çocukların eğitimlerindeki bireysel ve grup etkinliklerinde en önemli konulardan birisi Dil ve İletişim Becerileridir. Otistik çocuklarda iletişim becerileri farklılık göstermektedir. Bu nedenle otistik çocuğun bireysel özelliklerine uygun olarak sözel ve sözel olmayan iletişiminin desteklenmesi gerekmektedir. 1. Otizm Tanısı Konmuş Çocuklara Verilmesi Gereken Temel Beceri Ve Eğitimler -Aileler veya eğitimciler otistik çocuklarının özelliklerine ve gereksinimlerine uygun becerileri belirleyerek becerilerden çok küçük yaşlardan itibaren öğretmeye başlamalıdır. Bu öncelikle göz kontağı kurma, uygun oturma ve basit emirlere uyma gibi “Öğrenmeye Hazırlık Becerilerinin” öğretilmesi Otistik çocuğu öğrenmeye hazırlayacaktır. Daha sonra kendi ihtiyaçlarını bağımsız olarak karşılayabilmeleri amacıyla İletişim Becerileri ve Özbakım Becerileri öğretilmelidir. Tablo 1- Otistik Çocuğun Eğitiminde Yer Alan Temel Becerilerin Listesi b. Yemek yeme becerileri · Parmaklarıyla yeme ÖĞRENMEYE HAZIRLIK BECERİLERİ · Yiyecekleri koparma · Bardaktan su içme · Tabağına yemek alma · Kaşıkla yeme · Çatalla yeme, · Yiyecekleri bıçakla kesme İLETİŞİM BECERİLERİ · Sofra kurallarına uyma a. Sözel iletişim d. Giyinme becerileri · Sesleri taklit etme · Şapka çıkarma-takma · Sesleri ayırt etme · Ceket çıkarma-giyme · Evet, Hayır sözcüklerini ve işaretlerini yerinde · Eldiven çıkarma-giyme kullanma · Terlik çıkarma-giyme · Resimli kartlarda gösterilen resimleri · Çorap çıkarma-giyme adlandırma · Ayakkabı çıkarma-giyme · Gereksinimlerini basit sözcüklerle ifade etme · Gömlek çıkarma-giyme b. Sözel olmayan iletişim · Tişört-kazak çıkarma-giyme · Bedensel temasta bulunma · Ayakkabı bağı çözme-bağlama · Selamlaşmak ve vedalaşmak için kullanılan · Etek çıkarma-giyme hareketleri yapma · Düğme açma-ilikleme · Temel duyguları (sevinç, üzüntü, kırgınlık, · Kemer çıkarma-bağlama ağlama vb.) yüz ifadeleriyle belli etme d. Tuvalet becerileri a. Göz kontağı kurma b. Uygun oturma c. Basit yönergelere uyma · Tuvaletini işaret etme ÖZBAKIM BECERİLERİ · Tuvalete gitme a. Kişisel bakım becerileri · Tuvalete oturma · El-yüz yıkama-kurulama · Tuvaletini yapma · Diş fırçalama-ağız çalkalama · Temizlenme · Saç tarama · Sifon çekme · Banyo yapma · Pantolonunu çekme · Ellerini yıkama-kurulama İletişim Becerileri -İnsanın bilişsel ve sosyal gelişiminin temelini iletişim becerileri oluşturur. Çünkü otistik çocukların tamamı bu becerilerin eksikliğini çekmektedirler. Bu durum eğitim-öğretim döneminde karşılaşılan problemlerin temelini oluşturur. Dolayısıyla otistik çocukların bu becerileri kazanabilmeleri için okul ve aile işbirliğiyle çocuğa göre planlı bir çalışmanın yapılarak yürütülmesi eğitsel açıdan fevkalade önemlidir. Zira, tüm otistik çocuklar iletişim becerileri bakımından eşit değildirler. -Bir kısmı konuşma dilini öğrenmeyi asla başaramazken, bazıları yalnızca kullanılan dilin temelini öğrenebilir, diğer bir kısmı ise kazanılmış konuşmada bile zamanla gerilik gösterebilir. Bunların ötesinde bir grup otistik çocuk da vardır ki, ileri konuşma düzeyine sahip olmalarına rağmen konuşulan dili anlamada güçlük çekerler veya uygun ortamlarda nerede ne konuşacağını bilme zorluğu yaşar. Eğitim açısından bu çocuklara öncelikle sözel ve sözel olmayan (alıcı ve ifade edici dil becerileri) iletişim becerilerinin kazandırılmasıdır.[1] Otistik çocuklar/bireyler için kazandırılması gereken Öğrenmeye Hazırlık ve İletişim Becerileri Tablo 1’de belirtilmiştir. Özbakım Becerileri -Özbakım becerileri, otistik çocukların toplum içinde bağımsız birey/kişilik kazanabilmeleri amacıyla öğretilen becerilerdir. Zira kendi özel ihtiyaçlarını tek başına karşılayamayan bireylerin bağımsızlıklarından söz etmek mümkün değildir. Otistik çocuğun öncelikli olarak hangi öz bakım becerilerini öğrenmesi gerektiği; otizmin derecesine, çocuğun sahip olduğu özelliklere ve var olan becerilerine göre değişebilir.[2] Genel olarak otistik çocuklar/bireyler için kazandırılması gereken öz bakım becerileri Tablo 1’de belirtilmiştir. 2. Milli Eğitim Bakanlığı’nın Otistik Çocuklara Yönelik Eğitim Projesi -Bireysel farklılıkları ve otistik özelliklerinden dolayı mevcut eğitim-öğretim imkanlarından yararlanamayan 3-15 yaş grubundaki otistik çocukların özelliklerine ve eğitsel gereksinimlerine yönelik eğitim öğretim görmelerini sağlamak üzere Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan ve uygulamaya konulan “Otistik Çocukların Eğitimi Projesi”ne göre; otistik çocuklar, “Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri”nde (OÇEM) eğitim alırlar. Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri otistik çocukların özelliklerine uygun olarak ikiye ayrılır: a.Bağımlı OÇEM: İlköğretim okulları bünyesinde açılan Otistik Çocuklar Eğitim Merkezidir. Bağımlı OÇEM’de bireysel ve grup eğitiminin yanı sıra kaynaştırma eğitimi alabilecek yeterliliğe sahip çocukların projede belirtilen belirli ölçütlere (ilköğretim çağında olmak, tuvalet alışkanlığını kazanmış olmak, sözel iletişim kurabilmek, yoğun davranış problemleri (ağlama, öfke nöbetleri vb.) olmamak, otistik özelliklerinden başka bir engeli bulunmamak, eğitim-öğretimini engellemeyecek derecede psikomotor gelişimi) sahip olmaları gerekmektedir. b.Bağımsız OÇEM: Otistik çocukların eğitildiği, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı özel eğitim kurumudur. Bu özel eğitim kurumunda bireysel ve grup eğitimi alabilecek yeterliliğe sahip çocukların projede belirtilen belirli ölçütlere (üç yaşını doldurmuş olmak, tuvalet gereksinimini (3-6 yaş) haber verebilmek, okula devamını engelleyecek derecede tedaviye gereksinimi olmamak, otistik özelliklerinden başka bir engeli bulunmamak) sahip olması gerekmektedir. -OÇEM’lerde eğitim gören Otistik çocuklara öncelikli olarak Otistik Çocuklar Eğitim Programında yer alan beceri alanlarında; “Öğrenmeye Hazırlık Becerileri”, çevresinde bulunan insanlarla iletişimini kurmaya yönelik olarak “İletişim Becerileri” ve kişisel ihtiyaçlarını karşılama ve başkalarına olan bağımlılığını azaltmak amacıyla “Öz Bakım Becerileri”nin geliştirilmesi eğitimi yapılmaktadır. c. Otistikler İçin Kaynaştırma Eğitimi -Kaynaştırma programları, özel eğitime muhtaç bireylerin çevresiyle uyumunu ve belirli planlamayla öğrenmesini sağlayan programlardır. Otistik çocuklara uygulanan kaynaştırma programlarının amacı otistik çocuğun genelleme ve ortama uyum sağlama becerilerini artırmaktır. Birey ister otistik, ister başka engel grubuna dahil birey olsun mutlaka içinde yaşadığı toplumun bir parçası olmak durumundadır. Her birey gibi onun da yaşamaya, çalışmaya, tüm sosyal ve hukuki haklardan yararlanma hakkı vardır. Otistik bireylerin kendi akranları ile kaynaşarak gerekli sosyalleşme ve toplumsallaşma sürecini tamamlayabilmeleri için, özel durumlarına uygun ve kendileri için hazırlanacak Bireysel Eğitim Programlarının da uygulanması şartıyla kaynaştırma eğitiminden yararlanmaları gerekir. Çünkü otistik çocuklar, bulundukları yaş grubundan arkadaş edinme fırsatından oldukça yarar sağlamaktadırlar. Ancak otistik çocuk için etrafındaki çocukların sayısını artırmak tek başına yeterli olmadığından sosyal ilişkinin desteklenmesi de gerekmektedir. Özellikle küçük yaş grubunda (3-6 yaş) bulunan otistik çocuklar normal gelişime sahip akranlarıyla aynı ortamda bulunduklarında onlardan sosyal ve eğitimsel bakımdan büyük ölçüde yararlanmaktadırlar -Yalnızca öğretmene dayalı eğitimin otistik çocukların oyun becerileri, iletişim ve sosyalleşmelerinde pek etkili olmadığı yapılan bilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur. Otistik çocuklara erken çocukluk döneminde engelli olmayan akranlarıyla aynı ortamda etkileşim fırsatı tanındığında öğrenme kendiliğinden oluşmaktadır. Çünkü otistik çocuk, diğer normal çocukların davranışlarını model almakta ve iletişim becerisine yönelik deneyim kazanmaktadır. Kısaca kaynaştırma eğitimi otistik çocukların: İletişim kurmalarını, Olumlu akran tutumları geliştirmelerini, İletişim ve oyun becerisi kazanmalarını ve Gerçekçi tavırlar göstererek ilerlemelerini sağlar.
